ЗАБОНСӯЗОНАК (Polugonum hydropiper), забонгазак, сагкуш, занҷабили обӣ, гиёҳест яксолаи ниҳоят тунд. Аз 10 то 70 см қад мекашад. Пояи рости сершохча (одатан сурхтоб), барги нештаршакл (дарозиаш 2,5 – 10 см, бараш 0,4 – 1,7 см), гули майдаи сабзтоб ё гулобӣ, хӯшагули саракмонанд (дарозиаш 4 – 12 см), чормағзаки сеқирраи сиёҳ, …

ЗАБУДА, адвиёҷот, дорувор, хушбӯиҳо, маҳсулоти наботие, ки тунду хуштаъм ва хушбӯй буда, онҳороба миқдори кам ба хӯрок ҳамроҳ мекунанд. Маъмултарин З.-ҳо хардал, мурч, қаламфур, зарчӯба, барги дарахти ғор, дорчин, қаранфул, зира, бодиён, ҷавзбӯё ва ғ. мебошанд. Сир, пиёз, росан, инчунин ҷаъфарӣ, шибит, кашниҷ, пудина, наъно, райҳон ва ғ. аз қабили …

ЗАГИЛОМОС (Condyloma), кондилома, омоси озахшаклест, ки дар луобпардаи мақъад ва узвҳои таносул падид меояд. З. баъзан ба миқдори зиёд пайдо шуда, «гулкарам»-ро мемонад. З. бемории сироятӣ буда, ангезандаи он дар натиҷаи алоқаи ҷинсӣ интиқол меёбад. Ангезандаи беморӣ баъзе вирусҳои папилломаи одам мебошанд (Human papillomavirus; HPV 6 ва HPV 11). Аз …

ЗАҒИР (Linum usitatissimum), растаниест яксола. Аз 30 то 120 см қад мекашад. Пояи панҷазада, барги нештаршакл, гули нилобӣ, кабуд, баъзан сафед ё гулобӣ, ғӯзаи сертухм, тухми қаҳваранги зардтоб дорад. З.-ро аз қадим ҳамчун зироат мепарваранд. Равғани З. дар техника, саноати хӯрокворӣ, рангубор, бофандагӣ, чармгарӣ ва ғ. васеъ истифода мешавад. Дар …

ЗАҒИРАК (Linaria popovii), зағиргиёҳ, зағиркаҳак, гиёҳест бисёрсола. Аз 20 то 100 см қад мекашад. Пояаш рост, бешох, қисми болоияш шохчадор. Баргаш пайдарҳами бедумча, нештаршакл. Гулаш зардтоб, тухмаш бӯри сиёҳтоб, гурдашакл. Апр. – авг. гул карда тухм мебандад. З. дар биёбон, бешазори гармсер, марғзорҳои субалпӣ, заминҳои бекорхобида, канори роҳҳо, дарёбод, нишебиҳои …

ЗАҒИРБУТТА (Linaria vulgaris), гиёҳест бисёрсола. Аз 20 то 90 см қад мекашад. Пояаш рост, баргаш пайдарҳам, дарозрӯяи нештаршакл, гулаш зард, тухмаш паҳни сиёҳ. Моҳи июл гул мекунад. Алафи бегонаи боғот аст. Бо мақсади доруӣ сараки растаниро дар давраи гулшукуфт меғундоранд; дар ҷои соя хушконида мешавад. Дар тибби халқӣ З.-ро ҳангоми …

ЗАҒОЗА (Ephedra equisetum), бандак, бирешимхома, буғумбутта, буттаест сершохча. Аз 1,5 то 3 м қад мекашад. Шохҳояш ғафси хокистарранг, шохчаҳояш борики буғумдор, тухмаш мудаввари сиёҳ. Май – июн гул карда, мевааш июл – авг. мепазад. Дар нишебиҳои серсанг ва шағалзамини соҳили дарёҳо, тарқиши шахҳо мерӯяд. Дар мавзеъҳои Қурама, кӯҳи Мевағул, Туркистон, …

ЗАЙТСЕВА Валентина Ивановна (8. 11. 1911, ш. Верхнеуралски вил. Челябинск – 24. 10. 1977, Душанбе), терапевт, доктори илми тиб (1965), проф. (1966). Духтури хизматнишондодаи ҶШС Тоҷ. (1952), Ходими хизматнишондодаи илми ҶШС Тоҷ. (1961). Ин-ти тиббии Қазонро (1934) хатм намуда, барои кор ба Тоҷикистон омадааст. То с. 1942 дар табобатхонаҳои ҷумҳурӣ …

ЗАЙТУН (Olea europaea), дарахтест ҳамешасабз. То 4 – 12 м қад мекашад. Барги нештаршакл ё дарозрӯя (5 – 12 см), гули сафед, меваи мудаввари сурхча ё сиёҳи донакдор (то 15 г), донаки дарозрӯяи бӯртоб дорад. Май – июн гул карда, сент. – дек. самар меорад. З. дарахти гармобардор ва ба …

ЗАКАРИЁИ РОЗӣ, Абӯбакр Муҳаммад ибни Закариёи Розӣ (865, Рай – 925, ҳамон ҷо), олим ва табиби шаҳири аҳли сомонӣ. Арабҳо ӯро «табибу-л-муслимин» ва ба муносибати ба забони арабӣ будани китобҳояш (забони илмии олами ислом дар он рӯз) ӯро «Ҷолинусу-л-араб» номидаанд. Аз оғози ҷавонӣ ва таҳсилоти ӯ иттилое дақиқ ҷуз он …