Китоби хотира ё худро инчунин «Дафтари хотира» меноманд – ин маводест, ки дар он одамон дар бораи сарнавишти худ ва дигар шахсоне, ки ба онҳо маъқул шудааст ва ё ба онҳо алоқаманд ҳастанд, менависанд. Дафтари хотира дар замонҳои қадим низ вуҷуд дошт вале он замонҳо танҳо шахсони бой метавонистанд ки …

ЗАМЧ, зок, кристаллогидрати намакҳои дучанди сулфат, формулаи умумиашон Me2ISO4 • Me2III(SO4)3 • 24H2O ё MeINeIII(SO4)2 • 12H2O, дар инҷо MeI, MeIII – катиони металлҳои як ва севалента (мас., З.-и алюминию калийдор K2SO4 • Al2(SO4)3 • 24H2O. Элементҳои нодирзамини севалента З. ҳосил намекунанд. З. дар шароити муқаррарӣ собит бошад ҳам, ҳангоми …

ЗАНБӯРИ АСАЛ (Apis mellifera), ҳашаротест пардабол. Дар бисёр кишварҳои ҷаҳон маъмул аст. Оилаи З. а., одатан, аз модарзанбӯр (шоҳзанбӯр), даҳҳо ҳаз. занбӯрҳои корӣ ва чанд ҳаз. нарзанбӯрҳо иборат мебошад. Бадани З. а. аз сарсина ва шикам, ки байни ҳам мутаҳаррик пайваст шудаанд, таркиб ёфтааст. Дар ҳарду тарафи сар 2 чашми …

ЗАНБӯРУҒ қорч, саморуғ, растаниҳои дараҷаи паст, ки хлорофилл надоранд. Дар қатори олами наботот ва ҳайвонот З.-ҳо низ як олами мустақили табиати зинда ба шумор мераванд. То ба қарибӣ З.-ро ба олами наботот нисбат медоданд, аммо баъди муайян кардани тафовути байни ғизои растаниҳо ва З. онро ҳамчун олами мустақили табиат ҷудо …

ЗАНБӯРУҒҲОИ МИКРОСКОПӣ, як гурӯҳи калони растаниҳои дараҷаи паст. Аксарияти муҳаққиқон бар ин ақидаанд, ки З. м. аз обсабзҳо ба вуҷуд омадаанд, зеро ба онҳо бағоят монанд мебошанд. З. м. олидараҷа (аскомитсетҳо) ва пастдараҷа (мағорҳои мукорӣ) мешаванд. Аксарияти З. м. аз моддаҳои органикии фосидшудаи наботӣ ё ҳайвонӣ ғизо мегиранд, яъне онҳо …

ЗАНБӯРУҒЧОЙ, навъе аз нӯшокиҳои ҳаловатбахш. Онро бо роҳи дар чой парвариш кардани занбӯруғҳои хамиртуруш таҳия месозанд. Бо номҳои занбӯруғи лионӣ, ҳиндӣ ва японӣ низ маъмул аст. Ҳамчунин онро чун занбӯруғи баҳрӣ ва манжурӣ ном мебаранд. З. зоҳиран ба медузаи рӯи об монанд аст. Бо мақсади тайёр намудани З. банка (одатан …

ЗАНГИЛА (Scorbutus), синга, скорбут, як навъ беморӣ; авитаминоз ё гиповитаминози С дар давраи возеҳ ба мушоҳида расидани падидаҳои болини (клиники)-и онҳо. Бинобар дар организм кам будан ё нарасидани кислотаи аскорбинат ташаккули унсурҳои гуногуни бофтаҳои пайвандӣ, аз ҷумла коллаген, халал ёфта, боиси суст шудани устуворӣ ва афзудани нуфузпазирии девораи рагҳо, хуншорӣ, …

ЗАНҶАБИЛ (Zingiber offisinale), гармдору, растаниест бисёрсола. Баландиаш то 1 м; решапояи сергӯшт, барги нештаршакл, гули бунафштоби зард, хӯшагули саракмонанд дорад. Бехи З. хушбӯй ва тунд буда, аз равғани эфир ва пайвасти фенолии гингерол иборат аст. Бехи хушки З.-ро дар саноати хӯрокворӣ истифода мебаранд. Он вобаста ба тарзи истеҳсол сафед (аз …

ЗАРБЕХ (Rhodiola gelida), зарчӯб, зарчой, гиёҳест бисёрсола. Аз 3 то 10 см қад мекашад. Решаи ғафс, пояи борик, барги дарозрӯя, гули зард (июн – июл мешукуфад), тухми нештаршакл (авг. – сент. пухта мерасад) дорад. Дар ҷойҳои сернам, тарқиши шахҳо, наздикии пиряхҳо мерӯяд. Дар кӯҳҳои Зарафшон, Ҳисору Дарвоз, Помири Ғарбию Шарқӣ …

ЗАРБИ ЭЛЕКТР, садамаи электр, зарар дидани организм аз ҷараёни электр. З. э. дар саноат, кишоварзӣ, нақлиёт ва рӯзгор дучор меояд. Ба он ҳодисаҳои табиат, мас., барқ низ метавонад мусоидат кунад. Дараҷаи зарар аз З. э. ба қувва, муқовамат, давомоти таъсири ҷараёни барқ ва хосиятҳои физикии он (ҷараёни доимӣ, тағйирёбанда) вобаста …