Илм

АНТИФРИЗ (аз анти… ва англ. freeze – ях бастан), маҳлули обии баъзе моддаҳо, ки аз сармо ях намебандад. А.-ро зимистон ба системаи сардонии муҳаррики дарунсӯз мерезанд. Барои системаи сардонии муҳаррикҳои дарунсӯз истифодаи А.-ҳое, ки дар таркибашон этиленгликол, обу спирт, обу глитсерин, маҳлули баъзе намакҳои ғайриорганикӣ ва ғ. доранд, мувофиқтар аст. …

АНТРОПОЛОГИЯ (аз антропо… ва …логия), илм дар бораи пайдоиш, инкишоф, қонуниятҳои дигаргунии сохти бадани одам ва ташаккули нажодҳо. Юнониёни қадим бо мушоҳидаю ақидаҳои худ ба равнақи А. саҳми калон гузоштанд. Намояндагони илми тиб, сайёҳон, табиатшиносон, файласуфон онро инкишоф доданд. А. ба се қисм тақсим мешавад: антропогенез, нажодшиносӣ ва морфологияи одам. …

АНТРОПОМЕТРИЯ (Antrophometria; аз антропо… ва …метрия), колбадшиносӣ, маҷмӯи тарзу усулҳои муқаррар намудани хусусиятҳои морфологии бадани одам: чен кардани қад, вазн, андомҳои зоҳирии бадан (андозаи косахонаи сар, қафаси сина, гардан, китф, бозу, рон, соқи по), инчунин нишондодҳои вазоифӣ (гунҷоиши шуш, қувваи мушакҳо ва ғ.). Дар мавриди А. аломатҳои ченкунӣ ва тафсирӣ …

АНТРОПОНОЗҲО (Anthroponoses; аз антропо… ва nosos – беморӣ), бемориҳои сироятӣ ва паразитии одам, ки ангезандаи онҳо дар ҷараёни таҳаввулот фақат барои сукунат дар организми инсон мутобиқ гаштааст. Манбаи сирояти ангезандаҳои А. фақат одам мебошад (шахси бемор ё ҳомили ангезандаҳои маризӣ). Ба А. амёбиаз, аскаридоз, домана, исҳоли хунин, вабо, полиомиелит, хуноқ, …

АНУРИЯ (Anuria; аз an – ҳиссачаи инкорӣ ва uron – пешоб), тамоман қатъ ё хеле кам шудани ихроҷи пешоб. Ҳангоми бемориҳои гуногун, мас., нефрити шадид ва музмин, банд шудани роҳи пешоб, иллати шадиди гурдаҳо, нефропатияи занҳои ҳомила, қай ва исҳоли беист (вабо, гастроэнтерит) ба амал меояд. А. пасигурдаӣ, пешигурдаӣ, ҳақиқӣ, …

АНҶИБАРАК (Polugonum nitans), гиёҳест бисёрсолаи худрӯй. Аз 25 то 95 см қад мекашад. Пояаш рост, баргаш дарозрӯя ё нештаршакл. Гулаш гулобии сафедтоб, хӯшагулаш байзашакл. Мевааш чормағзаки сеқирра, суфта, ҷилодор, дорчинӣ ё бӯри дорчинӣ. Июн – сент. гул карда тухм мебандад. А. дар алафзор, арчазор, тӯсзор, марғзорҳо мерӯяд. Дар қ-кӯҳҳои Туркистон, …

АНҶИР (Ficus carica), т и н, бутта ё дарахтест хурд. А.-и худрӯй то 4 – 5 м қад мекашад. Танааш сершох, баргаш калони чокдор, мевааш мурӯдшакл ё кулчамонанди зард, сабз, бунафш ва бӯр. А.-и худрӯй дар кӯҳистони Ҳисор, Дарвозу Қаротегин ва диг. мавзеъҳо дучор меояд. А.-ро дар Тоҷикистон аз замонҳои …

АОРТА (Aorta), шоҳраг, абҳар, раги шараёнӣ, ки аз меъдачаи чапи дил ибтидо мегирад. А. аз қисми болорав, камонак ва қисми поёнрав иборат аст. Қисми поёнрав то назди диафрагма А.-и сина ном дорад. Қисми аз диафрагма поёни онро А.-и шикам меноманд. Он дар савияи мӯҳраи IV миён ба шараён (артерия)-ҳои тиҳигоҳии …

АОРТИТ, илтиҳоби девораи аорта. А. шадид, зершадид ва музмин мешавад. А.-и шадид дар мавриди бемориҳои шадиди сироятӣ ё ягон осеб инкишоф меёбад. А.-и музмин дар заминаи А.-и шадид, бемориҳои сироятии музмин, хусусан, сифилис, тарбод сар мезанад. А. бештар оризаи сифилис аст. Ҳангоми А. асосан аортаи болорав осеб меёбад. Дар натиҷа …

АПАТИЯ (аз юн. apatheia – бетаваҷҷӯҳӣ), бетафовутӣ, бетарафӣ нисбат ба атрофиён. Ҳолати маризиест, ки дар мавриди он шахс нисбат ба ҳама гуна амалиёту воқеаҳо бетафовут ва беэътино мешавад (фалаҷи эҳсосот). Бисёр вақт А. бо амбулия (зафъи умумии фаъолияти рӯҳӣ) ҷӯр мегардад. Чунин беморон камҳаракат, камгап, беташаббус ва берағбат мебошанд. Алоими …