چاقوله

چاقوله-ین دو نوع است: سیاه و زرد. رنگ گل نوع سیاه آن بنفش است، بنا بر تیرگی رنگ گلش چاقولة سیاه یا سیاهندیز می‌نامند. رنگ گل نوع دوّمش زرد است، بنا بر همین چاقولة زرد و زردندیز می‌نامند. برگهایش سیربر و خیلی دراز: هنگام نشو و نمای این رستنی به درون جنگلش درایند، گویا چون در بیشه باشد، ناپدید می‌گردند. این رستنیهای خوردنیست.  میزاجش در درجة سوم گرم و خشک است. به قول بعضیها در درجة دوّم گرم و خشک است.

خیسلتهای شفابخش آن: ریشة چاقولة سیاه را در آب جوشانیده، آن آب را بخورند، قوّت تریاقی دارد؛ دل، سر معده، هاضمه (معده، جگر، روده‌ها، سپرز) ، باه و خیچک را قوّت می‌بخشد؛ مالیخولیای پردة شکمی، خوف، ترسانچکی و حزن‌ را، که با اشتراک معده باشند، دفع می‌کند؛ گره جگر و سپرز را می‌کُشاید؛ اگر کوفته گذاشته بندند، باد و بادناکشوی را پراکنده می‌کند و تحلیل می‌دهد؛ دردهای جگر، بغومها، پشت، نقرس (پادگره) و ارقونّسا را، که همه از سردی باشند، تسکین می‌دهد؛ اینچنین آن را در آب جوش داده، آن آب را بنوشند، بیماریهای تر خنکمیزاج را دفع می‌سازد؛ چکمیزک را، که از جمع شدن مادّه‌های ترمیزاج باشد، به اب را می‌آورد؛ در حالت خواب به جاگه شاشیدن را اصلاح می‌کند، هیز بندشده را می‌کُشاید.

چاقولة سیاه را در آب جوشانیده، آن آب را با شراب درآمیخته، به جای مطلوب کم-کم و بردوام بریزند، درد نیمسر، بیماریهای سرد تر مینه و ورمهای گوناگون آن را دفع می‌کند.    3، 5 گرمّ ریشة خشکش را کوفته، با عسل سرشته، لیسیده بخورند، برای سرفه، دمکوتهی و دشواری نفس دارو می‌شود و عضوهای درون سینه را از بلغم و رطوبتها پاک می‌گرداند.

گر چاکولرا در آب جوشانیده، آن آب را با شراب بنوشند، زهرهای خنکمیزاج جانوران را از بدن دفع می‌کند. آبی را، کن در آن ریشة چاقولة سیاه جوشانیده شده باشد، نیمگرم در گوش چکانند، جرنگهای گوناگون درون آن را دفع می‌کند. و اگر این را سوخته، دودش را به واسطة نیچه در دهن بکشند، کرم دندان را می‌ریزاند و اگر زنها زیر ناف و میان پایهای خود را به دود این بدارند، هیز بسته را گشاده می‌گرداند.

ین را در شراب جوشانیده گذاشته بندند، درد نیمسر، صرع (پریپدکه) و بیماریهای بلغمی را شفا می‌بخشد، ارقونّسا و دیگر دردهای از سردی به‌املامده را دور می‌سازد.  برگش را در آب جوشانیده، آن آب را استعمال نمایند، در خصلت دواگی مانند آن آبیست، که ریشة آن جوشانیده شده است.  برگش را کوفته گذاشته بندند، موشکهای دریده و چاکشده را به هم می‌چسپاند و ورمها را تحلیل می‌دهد.

چاقولة سیاه هنگام به درون استعمال کردن به آدمان گرم‌مزاج ضرر دارد، درد سر می‌کند؛ اگر بسیار بخورند، خون را مردار و ویران می‌کند، منی را می‌سوزاند، پشت کمر را قطع می‌سازد. در این مورد سرکا، شربتهای میوه‌های ترش بنوشند و انار ترش بیمهکند، اصلاح ضرر می‌نماید.  میقدار یک بار خوردن در یک روز از ریشة چاقولة سیاه تا 7 گرمّ است. به جای این ریشة سوسن کوهی را استعمال نمایند، رواست.

به قول یک قطار آدمان، چون یک عدد تخم آن را فرو برند، زود آمدن منی را هنگام جماع، اصلاح می‌کند. اگر تخمش را سوخته، دودش را به دندان بگیرند، کرم آن را می‌ریزاند. و اگر تخمش را کوفته، با آب خمیر ساخته بیمالند، رنگ رخساره را نیکو می‌سازد؛ با عسل خمیر کرده گذاشته بندند، داغهای گوناگون پوست را دفع می‌کند.  ریشة چاقولة زرد را بخورند، دردیراک از گزیدن جانوران زهرناک به عمل آمده باشد، همان دم دفع می‌کند.  به قول یک قطار دانشمندان، اگر کارد را از آب این آب دهند، به هر جانوری، که آن بخلد، زود هلاک می‌گردد.