Комрон.инфо
Sababho va tarikhi tasisi mansabi Prezidenti Jumhurii Tojikiston Muvofiqi qismi 1 moddai 64-umi Konstitutsiyai Jumhurii Tojikiston Prezident Sarvari davlat va hokimiyati ijroiya (Hukumat) ast.
Az rui talimote, ki dar ilmi huquqshinosi vujud dorad, Sarvari davlat shakhsi rasmii mansabdor buda, dar tabaqabandii sokhtorhoi davlati joi avvalro ishgol mekunad va dar munosibathoi baynidavlati va baynalkhalqi namoyandai olii davlat ba shumor meravad. Dar amaliyai siyosati jahoni 2 navi sarvari davlat vujud dorad – yake prezident (raisi jumhuri) va digare monarkh (shoh, sulton, amir va gayra). Mansabi prezident tanho dar shakli idorakunii jumhuriyavi arzi vuchud doshta metavonad.
Dar davlathoi sokhti jumhuriyavi prezidentro kulli shahrvandoni doroi huquqi intikhoboti, inchunin azoi parlament va dar baze davlatho (masalan, Iyoloti Muttahidai Amriko) kollegiyai intikhobkunandagon bo rohi ovozdihi intikhob menamoyand.
Monarkh boshad, dar davlathoe, ki sokhti mutlaqiyat dorand, bo rohi makhsus, yane ba meros giriftan tain megardad va muhlati rohbarii u mahdud nest.
Boyad guft, ki yagon hodisavu zuhuroti siyosi be asosi qonuni inkishof yofta nametavonad. Asosi huquqi baroi tasisi mansabi Prezidenti Jumhurii Tojikiston sanadhoi zerini huquqi budand:
- Elomiyai istiqloliyati JSHS Tojikiston az 24 avgusti soli 1990;
- Qarori SHuroi Olii JSHS Tojikiston az 9 sentyabri soli 1991 «Dar khususi dokhil kardani tagyirotu ilovaho ba Elomiyai istiqloliyati Tojikiston».
- Izhoroti SHuroi Olii JSHS Tojikiston «Dar borai istiqloliyati davlatii Jumhurii Tojikiston az 9 sentyabri soli 1991».
Mazmuni asosii sanadhoi zikrshuda az on iborat bud, ki hokimiyati davlati az in pas meboist ba vositai se shokhai hokimiyat-qonunguzor, ijroiya va sudi amali meshud. Ammo in guna taqsimi hokimiyat be mansabi prezident imkon nadosht.
Hamin tavr, 29 noyabri soli 1990 Qonuni JT «Dar khususi tasisi vazifai Prezidenti JSHS Tojikiston va tartibi intikhobi u» qabul shud. Dar in qonun sababhoi tasisi in mansab sharh doda shudaand.
Inho, pesh az hama, hifzi huquq, ozodi va manfiatu amniyati shahrvandon, ustuvor sokhtani sokhti konstitutisioni va vusat dodani jarayoni digargunihoi siyosivu iqtisodi budand.
Gayr az in, dar qonuni mazkur aniq karda shud, ki ba in mansab shakhsi sinnash az 35 bolo intikhob shuda metavonad. Prezident bo rohi ovozdihii pinhoni dar SHuroi Oli va az hisobi vakiloni khalq ba muhlati salohiyati in SHuro intikhob karda meshavad. Agar az se du hissai vakiloni khalq khohand, Prezident az vazifa sabukdush karda meshavad. Hamin tariq, bori avval 30 noyabri soli 1990 Qahhor Mahkamovich Mahkamov dar intikhoboti SHuroi Olii Jumhurii Tojikiston ba vazifai Prezidenti Jumhurii Tojikiston intikhob gardid.
Muvofiqi Qonuni digar az 1 dekabri soli 1990 «Dar borai takmili sokhti hokimiyati ijroiya va amrdihanda dar JSHS Tojikiston va dokhil kardani tagyirotu ilovaho ba Konstitutsiyai (Qonuni asosii) JSHS Tojikiston» vazifai noibi Prezident tasis doda shud. Inchunin, bo maqsadi sari vaqt va bo sifati khub ijro kardani vakolathoi Sarvari davlat SHuroi Olii Tojikiston Qaror «Dar borai taminoti khizmatrasoni va muhofizati Prezidenti JSHS Tojikiston»-ro qabul kard, ki ba halli masalahoi muhimi faoliyati Sarvari davlat – muzdi kor, taminot bo manzil va naqliyot, muhofizati shakhsi, nafaqa va gayra ravona shuda bud.
Har inson, novobasta az vazifa, baromadi ijtimoi va mavqei dar koru zindagi ishgolkardaash muvofiqi qonunhoi mamlakat huquqi himoyaro az har guna dakholat, tuhmat va tahqiru taqib dorad.
Prezident niz misli har yaki movu shumo inson ast va past zadani shanu etibori u misli har shakhsi digar mumkin nest. Az in khotir, 29 iyuni soli 1991 Qonuni Jumhurii Tojikiston «Dar borai himoyai shanu etibori Prezidenti JSHS Tojikiston» qabul gardid, ki muvofiqi on tahqiri ommavii Prezident, tuhmat kardan ba u chi az jonibi shakhsoni alohida va chi az jonibi vositahoi akhbori umum kirdori jinoyati etirof karda shud.
Sanadi digare, ki ba tarikhi tasis dodani mansabi Prezident dakhl dorad, Qonuni Jumhurii Tojikiston «Dar borai intikhoboti Prezidenti Jumhurii Tojikiston» az 10 sentyabri soli 1991 meboshad.
Muvofiqi in qonun muqarrar karda shud, ki har shahrvandi Jumhurii Tojikiston, ki sinnash az 35 bolo buda, 10 soli okhir dar kishvar zindagi karda boshad, metavonad baroi intikhob shudan ba mansabi Prezidenti Jumhurii Tojikiston nomzadii khudro peshbari namoyad. YAk shakhs paiham beshtar az du muhlat Prezident shuda nametavonad.
Tibqi hamin Qonun 24 noyabri soli 1991 yakumin intikhoboti umumi baroi Prezidenti Jumhurii Tojikiston guzaronida shud. Dar in intikhobot Rahmon Nabievich Nabiev duvvumin Prezidenti Jumhurii Tojikiston az jonibi khalq intikhob gardid. SHuroi Olii Jumhurii Tojikiston 27 noyabri soli 1992 qonuni digar qabul namud, ki muvofiqi on hamai meyorhoi konstitutsioni roje ba hokimiyati Prezident bekor karda shud. Vakolatu salohiyati Prezident ba SHuroi Oli va SHuroi Vazironi Jumhurii Tojikiston bargardonida shudand. Badi asosan ba anjom rasidani kashmakashihoi dokhili 20 iyuli soli 1994 Qonun «Dar borai islohoti konstitutsioni dar Jumhurii Tojikiston» qabul gardid va masalai az nav tasis dodani mansabi Prezidenti Jumhurii Tojikiston mazmuni asosii qonuni navro tashkil namud.
Hamin tavr, 21 iyuli soli 1994 Qonuni digar «Dar borai intikhoboti Prezidenti Jumhurii Tojikiston» qabul shud va dar asosi on 6-umi noyabri hamon sol dar hayoti kishvari mo hodisai voqean tarikhi ba amal omad. YAkjoya bo intikhobi Prezidenti Jumhurii Tojikiston loihai navi Konstitutsiyai Jumhurii Tojikiston dar raypursii umumikhalqi qabul gardid. Raisi SHuroi Olii Jumhurii Tojikiston Emomali SHarifovich Rahmonov seyumin sarvari davlat ast, ki bo rohi intikhoboti umumi ba bovarii khalqi Tojikiston sazovor shud.
Hamai voqeahoe, ki dar bolo nombar kardem, davrai avvali islohoti siyosivu huquqiro tashkil medihand. Davrai duyumi in islohot ba ogozi marhilai sulhu suboti umumi va rizoiyati milli rost meoyad.
Sukhan dar borai on meravad, ki harchand soli 1997 miyoni Hukumati JT va Ittihodi mukholifini tojik Sozishnomai umumii istiqrori sulh va rizoiyati milli ba imzo rasida bud, vale to soli 1999 hanuz masalahoi halnoshuda boqi monda budand. Bo rohi qonuni hal nashudani in masalaho boisi sar zadanii munoqishahoi nav va khalaldor gardidani komyobihoi sulhi tojikon megardid. Mahz bo tashabbusi Sarvari davlat E.SH.Rahmonov korhoi omodagi ba raypursii umumikhalqi oid ba dokhil namudani tagyiru ilovaho ba Konstitutsiyai Jumhurii Tojikiston ogoz gardidand. Barobari dokhil namudani tagyiru ilovaho ba Konstitutsiya shahrvandoni doroi huquqi intikhobotii Tojikiston dafai duyum E.SH. Rahmonovro ba mansabi Prezidenti Jumhurii Tojikiston intikhob kardand.
Islohoti konstitutsioni badi in boz ham idoma yoft, zero khudi hayot taqozo mekard, ki jarayoni demokratikunoni tezonida shavad va hamai sohahoi hayoti iqtisodi va chamiyativu siyosi barobari jomeai jahoni pesh ravad. Az in sabab, 22-umi iyuni soli 2003 oid ba darovardani tagyiru ilovaho ba Konstitutsiyai mamlakat raypursii umumikhalqi guzaronida shud. Muvofiqi natijahoi in raypursi aknun shahrvandoni kishvar Sarvari khudro ba muhlati 7 sol intikhob mekunand va yak shakhs paiham besh az du muhlat ba mansabi Prezident intikhob shuda nametavonad.
Tavre ki mebinem, tarikhi tasisi mansabi Prezidenti Jumhurii Tojikiston chandon tuloni naboshad ham, ammo mazmuni amiqi siyosivu ijtimoi dorad. Voqeiyati 15 soli istiqloliyat guvohi medihad, ki islohoti konstitutsioni dar khususi mansabi Prezident baroi rasidan ba natijahoi khele nazarras imkoniyat faroham ovard.
Avvalan, mahz tavassuti jahdu talosh va siyosati oqilonavu durandeshonai Prezidenti Tojikiston Emomali SHarifovich Rahmonov sulhu subot va rizoiyati milli dar sarosari mamlakat barqaror gasht.
Duvvum, dar hama sohahoi hayoti jamiyat- iqtisodu ijtimoiyot, farhangu manaviyot va umuman hamai samthoi siyosati dokhilivu khoriji digargunihoi azime rukh dodand, ki samarai onro movu shumo dar zindagii harruzai khud mebinem va ehsos mekunem.
Prezident – sarvari davlat va hokimiyati ijroiya (Hukumat)
Barobari rohbari umumii davlat budan Prezident muvofiqi muqarraroti Konstitutsiya sarvari yake az se shokhai hokimiyati davlati – hokimiyati ijroiya, yane Hukumat niz meboshad. Hukumat maqomi markazii hokimiyati ijroiya ba shumor meravad.
Dar Konstitutsiyai Tojikiston oid ba faoliyati Prezident yak bobi alohida – bobi 4-um bakhshida shudaast. Prezident mahz dar asosi hamin bob faoliyat namuda, ba tamomi sohahoi hayoti kishvar rohbari mekunad. Boyad guft, ki na dar hamai davlathoi jahon maqomi Prezident yak khel muayyan karda shudaast.
Az kishvarhoi azoi Ittihodi Davlathoi Mustaqil (IDM) faqat konstitutsiyahoi Uzbekiston, Turkmaniston va Tojikiston Prezidentro sarvari hokimiyati ijroiya muayyan namuda, sardorii Hukumatro ba uhdai Prezident guzoshtaand. Ammo barobari in dar onho mansabi Sarvazir niz muqarrar gardidaast. Dar konstitutsiyahoi Federatsiyai Rossiya, Qazoqiston va Qirgiziston rohbarii hokimiyati ijroiya ba uhdai Hukumat guzoshta shudaast. Hamin tariq, Prezidenti Jumhurii Tojikiston hamchun sarvari davlat va hokimiyati ijroiya nisbat ba prezidenthoi baze kishvarhoi azoi IDM salohiyati vasetari konstitutsioni dorad.
Muvofiqi Konstitutsiya Prezident homii Konstitutsiya va qonunho, huququ ozodihoi inson va shahrvand, kafili istiqloliyati milli, yagonagi va tamomiyati arzi, poydorii davlat, murattabii faoliyati maqomoti davlati, hamkorii onho va rioyai qarordodhoi baynalmilalii Tojikiston meboshad.
Ijroi vazifahoi Prezident aksar vaqt bo faoliyati Majlisi Oli va maqomoti sudi aloqamandi dorad.
Vale barobari in Prezident murattabii faoliyati hamai sohahoi hokimiyati davlati va masuliyati maqomoti hokimiyatro dar nazdi qonun va khalq tamin menamoyad.
Az in ru, muvofiqi Konstitutsiya Prezident boyad shakhsi begaraz boshad. U nametavonad vazifai digarero ijro namoyad, vakili maqomoti namoyandagi boshad, ba sohibkori mashgul gardad (moddai 68). In nomguy khele mahdud ast, zero aslan har yak mansabu
amale, ki Prezident ba tavri ilova ishgol yo ijro menamoyad, naboyad begarazii uro ba shubha guzorad.
Hatto ijroi vazifahoe, ki hamchun shahrvand ba uhdai u guzoshta shudaand, boyad bechunucharo va qati rioya gardand. SHakli idorakunii prezidenti bo mavjudiyat va faoliyati maqomoti olii namoyandagi va qonunguzor, yane Majlisi Oli aloqamand
gardonida shudaast.
Dar muayyan kardani haddi vazifahoi Prezident, khususan aloqamandi va farqiyati onho bo vazifahoi Majlisi Oli ba tavri konstitutsioni rioya kardani usuli bozdoriyu muvozinati hokimiyati har yaki onho mavqei kalon dorad.
Muvofiqi moddai 67-umi Konstitutsiya Prezident pesh az ogozi vazifa dar jalasai yakjoyai Majlisi milli va Majlisi namoyandagon savgand yod mekunad.
