Табакаи географи ва табиатн махали худ. Дар чараёни омузиши географияи табий шумо фахмидед, ки кураи Замин аз кабатхои литосфера ва биосфераю гидросфера иборат мебошад. Ин кабатхо бо конуниятхои хос инкишоф меёбанд. Катъи назар аз фаркияти байни онхо, дар байни он кабатхо як алокамандии умуми мавчуд аст, ки он дар мубодилаи доимии модда ва энергия зохир мегардад (мисол оред). Махз хамин алокамандии мутакобила кабатхои кураи Заминро бо хам муттахид месозад, ки онро дар география табакахои географи меноманд.
Он дар тамоми фазои ишголкардаи худ як хел нест, ба таври амуди ва уфуки тагйир меёбад. Ин тагииротхо ба куввахои дохили ва берунии кураи Замин вобаста мебошанд (он куввахоро номбар кунед). Дар натичаи ба хам таъсиррасонии онхо дар сатхи Замин комплексхои гуногуни калонтарин, калон ва хурдтарини каламравию табий ташаккул ёфтаанд, ки аз якдигар бо нисбатан як хел будани табиати худ фарк мекунанд. Комплексхои табий каламрави якчинса нестанд. Онхо аз кисмхои таркибии зерин иборатанд: чинсхои кухи, хаво, об, наботот. хайвонот ва хок. Калонтарин комплекси табии табакаи географи мебошад. Махали худ як кисми хурдтарини табакаи географи аст.
Бинобар ин барои амиктар сарфахм рафтанн, алокаи мутокобилаи байни кабатхои Замин (литосфсра), атмосфера, биосфера, гидросфера ва табакаи географи табиати махали худ, комплексхои табии ва кисмхои таркибии онро хаматарафа омухтан зарур аст. Дар махал аз сабаби хурд ва махдуд будани масохат комплексхои калонтарин, калон ва миёна дар пурраги вонамехуранд. Одатан комплексхои табиии махал як кисми хурди комплексхои табиии дарачаи баландтарин буда, дар системаи комплсксхои табий зинаи поёнро ишгол менамоянд. Одатан онхо аз водии дарё, китъаи хамворй, суфахо ва дарёбод, адир, теппа, доманакух ва гайра иборатанд (Муайян намоед, ки махали шумо дар худуди кадоме аз ин комплексхои табий вокеъ гардндааст).
Шумо хангоми омухтани кабатхои Замин ба литосфера ва кисми болои он – кишри Замин шинос шудед. Фахмидед, ки кишри Замин аз кадом намудхои чинсхои кухи ташкил ёфтааст. Акнун дониши азбаркардаатонро истифода бурда ба саволхои зсрин чавоб дихед:
- Дар каламрави махали шумо кадом гурухи чинсхои кухи вомехуранд?
- Агар чинсхои кууии махали шумо аз чинсхои кухии тахшин иборат бошанд, гуед, ки оино ба кадом гуруххо чудо мешаванд ва чи тавр хосил шудаанд?
- Агар дар махали шумо гайр аз чинсхои кухии тахшин боз чинсхои кухуии магматики (фишондашуда) ва метаморфи тазйикёфта) пахн иуда бошанд, фаркият ва пайдоиши онхоро шарх дихуед.
- Агар дар харита шумо кони намак, ангишт, охаксанг, маъданхо (охан ё металлхои ранга ва нодир) ва гаира мавчуд бошанд, фахмонед, ки онхо дар таркиби кадом гурухи чинсхои кухи, чи тавр хосил шудаанб?
Акнун шумо медонед, ки кишри Замин (дар мисоли махали худатон) аз минералу чинсхои кухии зиёд таркиб ёфтааст. Онхо дар зери таьсири куввахои дохили ва берунии Замин нохамворихои сатхи Заминро ба вучуд овардаанд, ки онро бо номи “шакл ва ё намудхои асосии релефи сатхи Замин” омухтед. Бигуед, ки:
- Пайдоиши куххо. адир ва теппахо ба кадом куввахо (дохили ё беруни) вобаста аст?
- Дарахо, хамворихо ва суфаи дарёхою дарёбоди онхо чи тавр пайдо шудаанд?
- Кабати чинсхои кухи дар куххо ва хамворихо чи тавр хобидааид? Сабаби чунин хобидани ан чинсхои кухй дар чист?
- Кадом шаклхои релефи махали шумо ба фаъолияти хочагии ахоли бештар мусоидат мекуиад?
Ба шумо маълум аст, ки кабати оби Заминро гидросфера меноманд. Бояд амик фахмид, ки хама чашмахо, дарёхо, кулхо, пиряххо, обхои зермзаминй (aгap дар махали шумо мавчуд бошанд), ки дар махали шумо вучуд доранд, як кисми кабати гидросфераи сатхи кураи Замин мебошанд. Онро обхои дохили мегуем. Онхоро шумо хар руз мушохида мекунед. Пас бигуед, ки:
- Агар обхои дохилии махали шумо кисми кабати гидросфераи Замин (юшад, он.уоро ба оч чи пайваст менамояд?
- Кабати гидросфери ба ду чудо мешавад. Фахмонед, ки обхии дохилии .махали ту.мо ба кадо.м кис.ми он дохил мешаяанд?
- Пиряххо. чаишахо, дарёхо. кулхо, обхои зеризамикии (агар дар .махал бошанд) махали шумо чи тавр хосил шудаанд?
- Обхои дохилии махали шуморо ба кадом максадхо истифода мебаранд?
- Обхои дохилин махалатонро чи тавр мухофизат мекунаид ва он чй ахамият дорад?
Баъди кабати гидросфера шумо кабати атмосфераро омухтед. Фахмидед, ки он кабати аз хама болои кураи Замин буда, онро хамчун парда аз хама тараф ихота кардааст. Он аз якчанд зеркабатхо иборат аст (Онхоро номбар кунед). Одатан атмосфераро хаво меноманд. Аз ин чо хавое, ки махали шуморо фаро гирифтааст, як кисми атмосфераи болои Замин мебошад ва бо он пайваста харакат мекунад. Тамоми тагйиротхое, ки дар атмосфера ба амал меоянд, мувофики фаслхои сол ба обу хавои махали шумо хам таъсир мерасонанд. Он дар тагйир ёфтани обу хавои махал зохир мешавад. Он тагйиротхо давраги ва гайридавраги мешаванд. Вобаста ба ин фахмонед:
- Тагйироти даврагии обу хаво ба чи вобаста aсm?
- Ноустувории шабонарузи ва мавсимии харорат: намии хаво. абрноки, боришдт, фишори атмосферй, бод ба чи вобаста аст?
- Тагйироти гайридавраги дар зери таъсири кадом омиилхои табии рух медихад?
- Махали шумо дар кадом минтакахои иклими вокеъ гардидааст?
- Хусусияти хоси фасли зимиспюн ва тобистони махали шуморо кадом омилхо муайян мекунанд?
- Дар махали шумо хадом корхонахо хаворо бешпшр ифлое мекунанд ва барои пешгирии он чи кор кардан зарур аст?
Кабати охирини кураи Замннро биосфера ташкил медихад. Онро кабати хаст хам мегуянд. Худуди онро пахншавии организмхо муайян мекунад (Гуед, ки онхо дар атмосфера то чи кадар баланди ва дар кишри Замин то чй кадар чукури пахн гардидаанд). Кисми асосии онхо дар сатхи хушки хаёт ба cap мебаранд. Наботот ва хайвоноте, ки дар махали шумо мавчуданд, кисми чудонашавандаи кабати биосфераи кураи Замин мебошанд ва бо набототу хайвоноти нохияхои ба махали шумо наздик алокамандй доранд.
- Ин алокаманди дар чи зохир мегардид?
- Дар махали шумо кадом намудхои наботот ва хайвонот пахн гардидаанд?
- Наботот ва хайвоноти ма.хали шумо ба кадом латтакаи табии doxici мешаванд?
- Набототи махалро бо кадом максадхо истифода мебаранд?
- Дар мп.хачи шумо кадом хайвоноти фоидаовар дида мешаванд?
- Хайвоноти зараррасони махам худро номбар кунед.
- Дар махали шумо барои нест нсииудани наботот аа хайвоноти ёбои чй гуна чорахо андешида шудаанд?
- Шулю дар хонаи худ наботот ва хайвонот мепарваред ё не?
Хамаи кабатхои Замин бо хам робитаи мутакобила доранд.
Ин робита бештардар чараёни хокхосилшави зохир мегардад:
- Ба хотир оред, ки дар чараёни бодхурдашави кадом унсурхои табии иштирок мекунанд?
- Чинсхои кухии органикй чй тавр меилаванд?
- Чинсхои майдаи кухии дар напшуаи бодхурдашави хоситиуда рег, гилро хок гуфтан мумкин аст ё не? Агар не. барои чи?
- Биосфера (оргинизмхо) ба Хокхосилшави чй тавр таъсир мерасонад?
- Чй гуна унсури табииро хок меноманд? Он дар кадом кисми ссипхи кишри Замин пахн гардидааст?
- Дар махахи шумо кадом намудхои хок пахн гардидаанд?
- Он.хо баробарц аз сатхи бахр торафт баяанд шудани махал чи пщвр тагйир меёбанд?
- Дар махали шумо бештар дар заиинуои кадим намуди хок растанипарвари ривоч ёфтааст?
- Барои пешгири намудани эрозияи хок (аз пюъсири обу бод) дар махали шумо чи гуна корхо ба чо оварда мешаванд
- Хосилхезии хок ба чи вобаста аст?