Главная / Чугрофия / ТАЪСИРИ МУТАКОБИЛЛИ ТАБИАТ ВА ЧАМЪИЯТ

ТАЪСИРИ МУТАКОБИЛЛИ ТАБИАТ ВА ЧАМЪИЯТ

Мухити географи. Мачмуи табии руи Заминро мухити географй меноманд. Ван кисми зиёди табакаи географиро дар бар мегирад. Дар худуди он организмхои зинда ва чамъияти инсони хаёт ба cap мебаранд. Аз ин ру, мухити географй барои инсоният мухити зист буда, хаёт ва фаъолияги хочагидории вай ба он вобаста мебошад. Инсон аз мухити географи (ё табии) тамоми воситахои барои хаётгузарони заруриро истехсол менамояд: хурокворй, сарулибос, энергия, сузишворй, металл, масолехи сохтмон ва гайра. Баробари афзудани талаботи инсон ба ин сарватхо худудхои нав ба нав ба кор андохта мешаванд. Аз хисоби ин доираи мухити географи васеъ мегардад.

seb

Дар оянда мухити географи тамоми табакаи географиро фаро гирифтанаш мумкин аст. Инсон аз мухити географи бо максадхои гуногун торафт бештар унсурхои гуногуни табииро азхуд менаояд. Онхоро сарватхои табии (замин, об, наботот, хайвонот, минералхо, чинсхои кухи ва гайра) меноманд.

Сарватхои табий аз чихати хусусият, пайдоиш ва тарзи истифода ба сарватхои замини, обй, минерали (маъданхо), биологй ва иклими чудо мешаванд. Истифодабарии онхо меъёри муайянро талаб менамояд. Бинобар ин сарватхои табииро ба сарватхои тамомшававда (канданихои фонданок) ва тамомнашаванда (об ва чангал) таксим мекунанд. Инкилоби илми-техникй ва торафт афзудани ахолии чахон талаб менамояд, ки сарватхои табииро окилона, сарфакорона исгифода барем. Сарватхои баркароршавандаро мунтазам баркарор ва хифз намоем. Агар чунин рафтор накунем, чамъияти инсони аз кам шудани сарватхои табий ва ифлос гардидани мухити географи (мухити атроф) ба бухрони экологи дучор мешавад, ки хаёти инсониятро зери хатар мегузорад.

Мувозинати кисмхон таркибни табиат. Мувозанати табий ин холати ибтидоии кисмхои таркибии табиат, ба хам алокаманди ва ба хам таъсиррасонии онхо мебошад, ки дар тули миллионхо сол дар сайёраи мо ба вучуд омадааст. Махз дар натичаи мувозанати табии дар сатхи Замин мувозанати гарми, таркиби атмосфера, гардиши об (бухоршави – боришот ва ба укёнус бозгаштани об), гардиши модда (пайдошавии чинсхои кухи – бодхурдашави – тахшиншавй дар каъри укёнус – хосилшавии чинсхои кухй), гардиши биологй сабзиш, нобудшави, пусиш, гизошавй) мунтазам ва ба хам пайваста амал мекунанд.

Дар холати тагйир ёфтани мувозанати табиии яке аз ии унсурхои табиати Замин мувозанатик гарми тагйир меёбад. Мисол, дар руи Замин мувозанати гармй тагйир ёбад (аз хад зиёд гарм ва ё аз хад зиёд сард шавад) мувозанати унсурхои бокимондаи табий хам тагйир меёбад. Дар натича хаёти организмхои зинда, аз чумла хаёти инсон имконнопазир мешавад. Ин холат хангоми тагйир ёфтани мувозанати газхои таркиби атмосфера низ ба амал меояд. Агар дар таркиби атмосфера микдори гази карбонат аз хад зиёд шавад, нафасгири душвор мегардад. Ин боиси нобуд гардидани организмхои зинда мешавад. Хамин тавр, доими будани мувозанати табиии унсурхои табиат шарти асосии инкищофи хаёт дар руи Замин ва масъалаи мухими алокаи мутакобилаи табиат ва чамъият мебошад.

Таъсири фаъолняти инсон ба комплекси табии. Комплексхои табии манбаи сарватхои табии мебошанд. Хангоми ба истехсолот чалб кардани онхо инсон ба кисмхои таркибии он (релеф, хаво, об, хок, наботот ва хайвонот) таъсир мерасоиад. Аз) ин чо таърихи чамъияти ин таърихи ба хам таъсиррасонии табиат ва инсоният мебошад. Дар ибтидои он аз сабаби содда будани восита (олот)-хои мехнат (омоч, табар, зогнул, бел, каланд ва гайра) таъсири инсонн ба комплексхои табий он кадар ба назар намоён набуд. Баробари инкишофи илму техника воситахои мехнат такмил ёфтанд ва мошину механизмхои нихоят пурикгидор ба вучуд омаданд. Ба воситаи онхо инсон аз дохили кух ва каъри Замин маъдан, ангишт, нефт, газ истехсол менамояд,. заминро кишт, рох, нахр ва шахрхоро бино мекунад. Бар асари хамаи ин кисмхои таркибии комплексхои табии, пеш аз хама релеф, ки асоси хама гуна фаъолияти истехсолии инсон мебошад, тагйир ёфтааст. Хусусан, истехсоли сарватхои табий (маъданхо, ангишт, нефт, газ), кишоварзй ба дигаргуншавии релеф таъсири калон расонданд. Дар натичаи истехсоли сарватхои табии дар бисёр мавзеъхо кабати Замин фуру рафтааст.

Ба таври кушоду истехсол кардани онхо  бошад, боиси пайдоиши хавзахои чукур гардидааст. Ин амал ба он оварда расонд, ки дар майдонхои васеъ на факат кабати хок, инчунин наботот ва хайвонот нест шуданд низоми обхои зеризамини тагйир ёфт. Обёри ва кишт кардани замиихои теппанок ва нишебии доманакуххо боиси шусташавии, хок ва ба вучуд омадани чарихо гардид. Сохтани шахрхои калон, инкишоф ёфгани саноат ва наклиёте, ки бо сузишвори кор мекунанд, таъсири инсонро ба иклим, обу хавои махал бештар намуд. Чангу губор ва масолехе, ки дар натичаи кори корхонахо» саноати ва наклиёт ба атмосфера дохил мешаванд, хаворо ифлос мекунанд. Ифлосии хаво нурпошии Офтобро кам мекунад. Дар атмосфера зиёд шудани гази карбонат боиси гарм шудани иклими кураи Замин мегардад. Баъзан унсурхои захрноки ба атмосфера дохилшуда хамчун боронхои кислотаги ба сатхи Замин баргашта, ба наботот ва хайвонот зарар мерасонанд. Партови корхонахой саноати ва моддахои захрноке, ки дар кишоварзи истифода мешаванд, хок, обхои равон ва зеризаминиро ифлос менамоянд. Дар натича дар бисёр нохияхои кураи Замин норасогии оби нушоки хис карда мешавад.

Таъсири инсон ба наботот ва хайвонот торафт бештар мегардад. Инсон бавосита ва бевосита сабабгори нест шудани бисёр намудхои хайвонот ва наботот гардидааст. Баъзе намудхои наботот ва хайвонот дар холати нобудшавй мебошанд. Номи онхо дар Китоби Сурх сабт гардидааст. Хамин тавр, нодуруст ва гайриокилона истифода бурдани сарватхои табиии комплексхои табий, ба охир расидан (сарватхои зеризамини) ва камшавии (намуди наботот ва хайвонот) онхо  масъалаи окилона истифодабарй, баркароркуни ва хифзи наботот. хайвонот ва замин, табиату сарватхои табииро ба мисн гузошт.

Мухофизати мухити зист. Мухити зист як кисми Микёсан хурди мухити географи мебошад, ки дар худуди он микдори муайяни ахолй фаъолият ва зиндаги мекунад. Масохати он ба масохати нохияи табии ва махал мувофикат менамояд. Намуди зохирии табиии он (ландшафт) дар натичаи фаъолияти хочагидории инсон нихоят тагйир ёфтааст. Инсон дар худуди он канал, рох, обанбор, сарбанд, стансияи электрикии оби, дехаю нахрхо, киштзор, богу токзорхо бунёд кардааст, ки он симои табиии (ландшафти) мухитй зистро тагйир додааст. Онро олимон ландшафти антропогени (симои наве, ки бо дахолати Зевоситаи инсон ба вучуд омадааст) меноманд. Катъи назар аз он тагйиротхое, ки инсон ба ландшафт дохил намудааст, асоси табии он (алокаманди ва ба хам таъсиррасонии кисмхои аркибни он релео, иклим, об, хок, наботот ва хайвонот) дар конуниятхои табии амал мекунанд.

Аз сабаби он ки мухити нест манбаи мавчудияти инсон мебошад, вай бояд хангоми истифодаи сарватхои табиии он бар хилофи конуниятхои табиат амал накунад. Кувва ва конуниятхои табиатро барои конеъ гардондани талаботи худ истифода барад ва мунтазам ба он такя кунад. Аммо инсон на хама вакт чунин рафтор мекунад. У барои ба даст овардани манфиати муваккати аз табиат барзиёд меситонад ва онро лурра ва сарфаю саришгакорона истифода намебарад. Корхонахое, ки он сарватхоро аз нав кор мекунанд, бо партови худ хаво, хок ва обро ифлос менамоянд. Аз меъёр зиёд об додани замини кишт боиси баланд шудани сатхи обхои зеризамини гардид. Дар натича як кисми заминхо ба ботлок ва шурзамин табдил ёфтанд. Буридани дарахтон ва сузондани буттахо (барои заминкушои) масохат ва микдори алаф, буттахо ва дарахтони сабзро кам намуд. Дар кишоварзи беназорат истифода бурдани моддахои захрноки зидди хашарот замин, обхои зеризаминиро ифлос намуд. Дар катори хашароти зараррасон дигар намудхои хайвонот ва наботот нобуд гардиданд.

Хамаи ин фаъолиятхои номатлуби инсон табиатро хароб намуда, мухити атрофро барои зисту зиндагони душвор гардонд. Ин боиси ташвишу изтироби ахолии тамоми чахон гардид. Масъалаи мухофизати мухити зист ба яке аз масъалахои мухи.мтарин ва заруртарини руз табдил сфт. Холо дар чахон барои хифзи мухити атроф садхо ташкилотхои милли ва байналхалки амал мекунанд. Дар чумхурии мо хам дар тамоми нохияхо ва вилоятхо чунин ташкилотхо барои хифзи табиат ва тоза нигох доштани мухити зист кор мебаранд. Зарурати ин масъаларо Созмони Милали Муттахид ба инобат гирифта, 5 июнро рузи мухофизати мухити атроф эълон кардааст. Онро хар сол дар тамоми чахон кайд мекунанд.

Савол ва сунориш

  1. Мухити географи чист?
  2. Инсон мухити географиро чй тавр тагйир медихад?
  3. Мувозанати табии чист ва онро чй тавр мефахмед?
  4. Инсон ба комплексхои табии чй гуна таъсир расондааст?
  5. Мухити зист чист ва онро барои чи мухофизат мекунанд?
  6. Дар хона он чорабинихоеро, ки барои мухофизати мухити зисти шумо гузаронда шудаанд ва ба чо оварда мешаванд, навишта ба муаллим супоред.

Инчунин кобед

zamin-1

КОМПЛЕКСХОИ ТАБИИИ МАХАЛ ВА ОНХОРО ТАГЙИРДОДАНИ ИНСОН

Шумо медонед, ки комплексхои табий дар натичаи робита ва таъсири мутакобилаи чинсхои кухй, хаво, об, …