Эраҷ Мирзо – шоири муосири форс

Эраҷ Мирзо – яке аз шоирони адабиёти муосири форс мебошад.

Шоҳзода Эраҷ Мирзо Ҷалолулмамолик аз барҷастатарин чеҳраҳои арсаи шеъри васфӣ, таълимӣ, интиқодӣ, танзу мутоиба дар даврони таҷаддуд ва навоварӣ аст. Ӯ дар соли 1874 дар Табрез ба дунё омад. Шоири эронӣ дар оилаи шоҳзодаи фақиргаштаи коҷор. Аз хурдӣ ба шеъргўи пардохт. Дорулфунуни Табрезро хатм намуда, илмҳои мантиқ, фалсафа, маонӣ ва баёнро омўхт. Фақирона мезист. Соли 1892 ба дарбори Музаффаруддиншоҳ ба хидмат омад. Дар ҷавонӣ ба фармони Музаффариддиншоҳи Қоҷор ба сурудани қасоид ва қитъаоти мадҳӣ ва расмӣ ҷиҳати аъёд ва маросим машғул шуд. Дар дарбор бо қасидаҳои мадҳияш шўҳрат пайдо кард ва ба лақабҳои ифтихории «Садрушшуаро» ва «Фахрушшуаро» мушарраф шуд. Вале шоири дарбор будан ба дилу нияти вай мувофиқ набуд.

Соли 1896 дарборро тарк карда, дар идораҳои боҷхона, палатаи савдо, Вазорати маориф, идораи молия кор кард. Солҳои 1917-1924 дар Машҳад зистааст ва дар ҳамонҷо забонҳои форсӣ, арабӣ, туркӣ ва фаронсавиро омӯхт ва низ улуми маонӣ, баён ва мантиқро фаро гирифт. Марги ҳамсар, падар ва баъдҳо худкушии писараш зиндагиро бар ӯ ногувор сохт. Вай дар соли 1926 вафот кардааст.

Эҷодиёт: Шигифтии шахсияти адабии ӯ муйорин аст бо айёми иқомати панҷсолаи ӯ дар Хуросон, Манзумаи маъруф ва ҳаҷвомези “Орифона” (мутассир аз “Ҷалоирнома”-и Қоиммақоми Фароҳонӣ), ки шуҳрати фарогири ӯро ба дунбол дошт, ҳосили ҳамон даврон аст. Девони ашъори Эраҷ Мирзо, ки тақрибан 4000 байт дорад, шеърҳои гуногуни лирикӣ, ҳаҷвӣ, маснавиҳои «Орифнома», «Зўҳра ва Манучеҳр»-ро дар бар мегирад.

Дар давраи авҷи ҳаракати миллии озодихоҳӣ дар ашъори Эраҷ Мирзо ҳақиқати зиндагӣ ва муҳимтарин масъалаҳои иҷтимоии замон ба миён гузошта шудааст. Ҳамчунин манзумаи “Зуҳра ва Манучеҳр”, ки тарҷумаи шоиронаест аз “Винис ва Адунис”-и Шекспир ва қитъаоти “Қалби модар “, “Инқилоби адабӣ” ва ғайра аз дигар осори машҳури ӯ ба шумор мераванд. Аслитарин мазомини сурудаҳои Эраҷ Мирзо иборатанд аз интиқод аз авзои кишвар ва замондорон, таблиғу тарвиҷи фарҳангу улуми ҷадид, ватанпарастӣ, танзу ҳаҷви дӯстона ё иҷтимоӣ, афкори таълимӣ ва отифие назири дифоъ аз ҳуқуқи иҷтимоии зан, эҳтиром ва сипосмандӣ нисбат ба мақоми модар ва ғайра.

Эраҷ Мирзо аз барҷастатарин сарояндагонест, ки дар дамидани руҳи омиёна ба колбуди забони шеъри форсӣ саҳме басазо дорад. Дар осори ӯ ҳамнишинии вожагон, истилоҳот ва таъбироти адабӣ ва таобири рӯзмарра, идорӣ ва омиёна ва аз тарафе балоғате чашмгир боис шудааст, ки вайро “Саъдии сонӣ” биноманд, албатта забони гарму баёни шӯх ва танзомезу ҳаҷвиёти вай гоҳ ба сароҳат ва ракокати калом меанҷомад, ки ҳамин нукта шеъри ӯро дар арсаи нақд ва нигариши ахлоқӣ дар мавориде камранг месозад.

Эраҷ Мирзо шоире ҳинҷорангез ва то ҳудуде суннатшикан буд ва дар канори шоироне амсоли Баҳор ва Орифу Ишқӣ ва садоҳои ошноги давраи Машрута аст, аммо метавон гуфт, ки Эраҷ Мирзо бештар ба интиқод аз ҷомеаи асри хеш ва ба фарҳанг пардохта ва аз ҳаяҷоноти тунди сиёсӣ ва инқилобӣ барканор мондааст, ҳарчанд, ки сиёсатмадорон ва зимомдорони аср аз теғи танзи газандаи ӯ дар амон намондаанд.

Намунаи ашъор 

МОДАР

Гӯянд маро чу зод модар,

Пистон ба даҳан гирифтан омӯхт,

Шабҳо бари гоҳвораи ман,

Бедор нишасту хуфтан омӯхт.

Дастам бигирифту по ба по бурд,

То шеваи роҳ рафтан омӯхт.

Як ҳарфу ду ҳарф бар забонам,

Алфоз ниҳоду гуфтан омӯхт.

Чун ҳастии ман зи ҳастии ӯст,

То ҳастаму ҳаст дорамаш дӯст.^[4]

ҚАДРИ МОДАР

Писар, рав қадри модар дон, ки доим

Кашад ранҷи писар, бечора модар.

Бирав, беш аз падар хоҳаш, ки хоҳад

Туро беш аз падар, бечора модар.

Зи ҷон маҳбубтар дораш, ки дорад

Зи ҷон маҳбубтар, бечора модар.

Нигахдорӣ кунад нӯҳ моҳу нӯҳ рӯз,

Туро, чун ҷон ба бар, бечора модар.

Аз ин паҳлӯ ба он паҳлӯ нағалтад,

Шаб аз бими хатар, бечора модар.

Ба вақти зодани ту марги худро

Бигирад дар назар, бечора модар.

Бишӯяд кӯҳна, орояд наватро,

Чу камтар коргар, бечора модар.

Тамузу дай туро соат ба соат

Намояд хушку тар, бечора модар.

Агар як атса ояд аз димогат

Парад ҳушаш зи сар, бечора модар.

Агар як сурфае беҷо намой.

Хӯрад хуни ҷигар, бечора модар.

Барои он, ки шаб роҳат бихобӣ,

Нахобад то саҳар, бечора модар.

Ду сол аз гиряи рӯзу шаби ту

Надорад хобу хӯр, бечора модар.

Чу дандон оварӣ, ранҷур гардӣ,

Кашад ранҷи дигар, бечора модар.

Сипас чун по гирифтй, то наяфтӣ,

Хӯрад ғам бештар, бечора модар.

Ту то як мухтасар ҷоне бигирӣ,

Кунад ҷон мухтасар, бечора модар.

Ба мактаб чун равӣ, то бозгардӣ,

Бувад чашмаш ба дар, бечора модар.

Агар як рубъи соат дер оӣ,

Шавад аз худ бадар, бечора модар.

Набинад ҳеҷ кас заҳмат ба дунё

Зи модар бештар, бечора модар.

Тамоми ҳосилаш аз умр ин аст,

Ки дорад як писар, бечора модар