Главная / Илм / СОХТОРИ ЛИТОСФЕРА

СОХТОРИ ЛИТОСФЕРА

Дар параграфи пешина мо кайд кардем, ки литосфера (аз калимаи юнонии lithos – санг ва sphaira – курра) кабати сахти аз кишри замин ва мантияи болои иборатбуда мебошад. Дар ин параграф бошад, мо ба кишри замин ва сохти он, хамчун кисми литосфера ахамияти чидди медихем. Дар киёс бо кабатхои амики замин кишри болоияш хуб омухта шудааст.

Тулони шудани шаклгирии кишри замини ба мураккаб гардидани сохти он таъсиргузор буд. Кабати болоии он бо чинсхои гуногуни кухи пушида шудааст. Чинсхое, ки кишри заминро ташкил мекунанд, аз руи хусусиёт, таркиб ва пайдо- ишашон бисёр гуногун мебошанд. Онхо аз маъданхои гуногун ва чинсхои кухи иборат ёфтаанд.

Чинсхои кухи аз руи пайдоишашон ба се гурух таксимбанди мегарданд: магматики, тахшин ва метаморфи (чадвали 5).

Чадвали 5

Шаххо ва сангхое, ки кишри заминро ташкил медиханд

Кишри замин: шаххо

Тахшиншуда

Пора-пора (харсанги лунда, шагал, сангреза, кум ва регсанг, лесс, гил) Пайдоиши химияви (намак- санг, гипс ва г.) Пайдоиши органики (бури хатнависи, охаксанг, торф, ангиштсанг) Тадбилшуда: квартсит, вараксанг, мармар ва г. Магмави: хоро- санг, андезит, базалт, туфсанги вулконй

Чинсхои кууии магмави, ки онхоро магматитхо низ меноманд, аз худ махсулоти омодаи фаъолияти вулконхоро инъикос мекунанд (фаъолияти магмавй). Дар чараёни аз магмаи гудохташуда ба холати сахт гузаштанаш модда кристалли мешаванд.

Чинсхои кухии магмави ба сифати маводхои гарминигахдорй.

Чинсхои кухии таушиншуда хоси кабатхои болоии каишри замин аст. Чинсхои тахшиншуда бештар аз се чор хиссаи сатхи хушкиро ташкил медихад. Чунин чинсхо дар натичаи равандхои гуногун, ба монанди шамолхурй, аз об аф- тидан чиз (химияви ва механики), фаъолияти хаётии организмхо, вайроншавии чинсхо хастанд ва пайдо мешаванд.

Чинсхои кухии табдилшуда – чинсхои дар натичаи равандхои бо номи ме­таморфизм пайдо шудааст. Чараён хоси тагйирёбии сохтори чинсхои кухи зери таъсири фишор ва харорати баланд мебошад.

Дар литосфера чинсхои кухи, ки кишри заминро ташкил медихад, дар натичаи гардиши моддахо пайдо шудаанд (рас. 31).

Схемаи гардиши моддахо дар литосфера
Расми 31. Схемаи гардиши моддахо дар литосфера

Чуноне, ки аз схема маълум аст, хангоми ихрочи вулконхо дар сатх чинсхои кухи пайдо мешаванд. Онхо зери таъсири кувваи офтоб ва дигар куввахои беруна вайрон мешаванд ва ба чинсхои кухии табдилшуда мубаддал мегарданд.

Дар кабатхои жарфтари Замин зери таъсири харорати баланд чинсхо дигаргун мешаванд. Литосфера аз чинсхои кухи ташкил ёфтааст ва аз руйи сохти кишри замин фарк мекунад. Дар робита бо ин кишри замин ба континентали ва укёнуси таксим мешавад.

Дар бораи кишри замин дар синфхои болои муфассал омузонида мешавад.

Тобаи (плитаи) литосфери – бахши бузурги устувори кишри
замин, як кисми литосфера.

Аз руйи маълумотхои илми литосфера аз хафт тоба иборат аст. Инхо: Авруосиё, Хинд-Австралия, Укёнусиоромй (тобаизериобй), Африко, Антарктика, Амрикои Шимоли ва Чануби (рас. 32).

Савол ва супоришхо

  1. Чи гуна чинсхои кухи, ки таркиби кишри заминро тартиб додаанд, ба кисмхо таксим мешаванд?
  2. Схемаи гардиши модда дар литосфера чи гуна аст?
  3. Кадом тобахои литосфери вучуд доранд? Онхоро номбар кунед.

Инчунин кобед

ma

Марги Мухаммад (с)

Вакте, ки Азроил (а) барои гирифтани чони хазрати Мухаммад (с) меояд пайгамбар мегуяд каме сабр …