ХАРИТАИ ГЕОГРАФИ ВА ГЛОБУС

Фарки харитаи географи аз накшаи топографи ва глобус

1. Таснифи харитахои географй
2. Усулхои сохтани харитахои топографи

Харитаи географй. Барои шинохти объектхои сатхи замин, хусусиятхои чойгиршавии онхо, самтёбй аз руйи онхо, харитахои географй, глобус ва накшахои топографии махал сохта мешавад. Инхо хамчун сарчашмаи маълумот истифода мешаванд.

Харитахои географй аз руйи мухтаво ва сохтори фарогири ба ду гурух чудо мешавад (рас. 16).

Харитаи географй – акси муайяни хурд, умумй ва математи-кии сатхи замин дар хавопаймогирифта мебошад.

Аз руйи мухтаво харитахо ба ду гурух чудо мешавад: харитаи умумичугрофй ва мавзуй. Ба харитахои умумичугрофи харитахои физикии олам (нимкурра) материкхо, давлатхо, минтакахо дохил мешаванд. Дар ин харитахои релеф, руд, кул, шахрхо ва сархадхои давлатхову минтакахо инъикос ёфтаанд. Дар харитахои мавзуй як ё ду чузъи табиат, хочаги, ахолй инъикос мекунанд. Масалан,харитаи сатхи замин,об.иклим ва хок. Дар харитадои умумигеографй ин мафдумдо ё вучуд надоранд ва ё ин ки ба таври кофй оварда нашудаанд.Мундаричаи харитахои мавзуи бар асоси мавзуе муайян мешаванд,ки ба он бахшида шудаанд.

Ин харитахо бар асоси дарбаргирии объектной географй ва нишона^о бо ху- сусияти мавзуиашон фарк карда меистанд.

Бар асоси дарбаргирии сарзамин: харитаи дунё, материкхо, укёнусзо,минтак аххо, мамлакатуо.

Дар ин харитадо тадлили муфассали хусусиятхои табии объектно чой дода мешавад. Харитахо бар асоси микёс ба харитахои хурд, миёна, ва калонмикёс таксим мешаванд ва дар онхо объектно дар шакли хурд ва ё калоншуда нишон дода мешаванд.

Глобус.

Глобус- ин усули картографии тасвир намудани болои замин мебошад ва дар ин холат шак­ли геометрии замин хифз мегардад. Дар як вакт Замин хатхо, майдонхо ва контурной объектной тасвиршаванда тасвир меёбад. Дар он бе таггир ва бо нихояти дакик корй укёнусхо, бахрхо, халичхои калон чазирахо (расми 17) инъикос шудаанд.

Глобус (аз забони лотинй globus – кур- ра) – модели бамаротиб хурдшудаи кур- раи замин мебошад.

Аввалин глобусро дар соли 1492 Мартин Бехайм- географии олмонй сохт (расми 17) ва дар онукёнус ва материки ои дар асри 15 маълум (Америка хануз кашф нашуда буд) тасвир ёфта буданд.Хатхои дарача дар глобус ва харитахои географй

Меридианное, ки курраи заминро печонида гирифтаанд дар ду нукта бо нам вомехуранд. Онхоро кутбхо меноманд.

Бар асоси кутбхо хатхои мувозй (мувозй) ва меридианхо кашида мешаванд. Бо истифода аз хатхой мувозй ва меридианхо нуктахои географии объектно дар руи заминро муайян менамоянд. Нуктахо бошанд дар заминай хатхой аввалй таъйин мегарданд ва онро меридиани сифр ва хати устуво (экватор) меноманд.

Меридианхо ин хатхой буриши руи замин мебошанд, ки аз мехвари чархиши Замин ва инчунин нар ду кутби он мегузаранд. Яке аз меридианзоро ба таври шартй огоз ё нуктаи сифр ном гузоштаанд.Бар асоси Шартномаи байналхалкии соли 1884 меридиани Гринвич, ки аз расадхонаи Гринвич дар Лондон мегузарад, чунин номгузорй шудааст. Меридиани саршаванда заминро ба ду нимкура таксим мекунад: нимкураи Гарбй ва нимкураи Шаркй. Ибораи «мувозй» ба полати ин хат дар нисбати хати устуво (экватор) ишора менамояд: замин нуктахои хати мувозй ба масофаи баробар аз хати уствуво ( экватор) карор гирифтаанд. Дар глобус ба хубй тагирёбии шакли мувозиро метавон мушохида намуд, ки аз экватор ба чониби кутбхо дарозиашон камтар мегардад. Экватор ба унвони калонтари хати мувозй ба шумор меравад. Хати мувозиро аз зар нуктаи болоии замин метавон гузаронид. Хар як хати мувозй аз гарб ба шарк нигаронида шудааст.

Масалан,барои донистани нукгахои географии шадри Бишкек муайян наму- дани хати мувозй ва меридиании (бар асоси дарача) аз Бишкек гузаранда, зарур мебошад. Нуктадои географи холату чойгиршавии минтакахои болои заминро дакик менамоянд.Бар асоси харитаи географй ин нуктахо чунин вокеъ шудаанд: 42°50′ арзи шимолй ва 74°40′ тули шаркй.

Арзи географй – ин кунчи байни самти махаллй вакти киём ва хамвории экватор мебошад, ки аз 0° то 90° аз ду самти экватор хисоб мешавад.

Тули географй-ин кунчи дутарафаи байни хамвории мери- диани аз ин нукта гузаранда ва хамвории огози меридиани сифр мебошад,ки аз он хисоби тули географй cap мешавад.

Меридианхо ва хатхои мувозй шабакаи дарачаи Заминро ташкил медиханд (рас. 18).

Дарозии хати экватор 40 000 км. 40 000 : 360 = 111 км мебошад. Давродаври меридиан 1° -111 км хисоб шудааст.Шабакадои дарачай дар глобус ва харитахо аз якдигар фарк карда меистанд. Шабакахои дарачай дар глобусдо шакли у акикитари руи заминро нишон медидад. Шабакаи дарачаии харитадои географй бошад, бо назардошти нохамовр будани замин дангоми дар когаз тасвир шуданаш, иштибо- хоти муайянро пеш меоварад. Хангоми тасвир намудани шабакауои дарачай дар харитаи нимкурахо, маълумоти дакиктар чой дода мешавад.

Масохати Замин 6378 км ва дар кисмати кутбхо 6356 км-ро ташкил медихад. Ба таври миёна ин масодат ба 6375 км баробар аст.

Яъне, фарки масохати замин дар кутбдо 22 км-ро ташкил медихад.Ин фаркият собит менамояд.ки Замин шакли байзавиро (тухмшакл) дорост.

Худуди Замин 6378 км. ро ташкил медихад. Дар нохияи кутбхо бошад 6356 км. ро. Хамин тарик тафоЕути худудй дар кутбхо ба 22 км. баробар аст. Ин та- фовут собит мекунад, ки замин шакли эллипсй (дарозии дарозруя) дорад.