Комрон.инфо
Фарқи харитаи географӣ аз нақшаи топографӣ ва глобус
- Таснифи харитаҳои географй
- Усулҳои сохтани харитаҳои топографӣ
Харитаи географй. Барои шинохти объектҳои сатҳи замин, хусусиятҳои ҷойгиршавии онҳо, самтёбй аз рӯйи онҳо, харитаҳои географй, глобус ва нақшаҳои топографии маҳал сохта мешавад. Инҳо ҳамчун сарчашмаи маълумот истифода мешаванд.
Харитаҳои географй аз рӯйи муҳтаво ва сохтори фарогирӣ ба ду гурӯҳ чудо мешавад (рас. 16).
Харитаи географй – акси муайяни хурд, умумй ва математи-кии сатҳи замин дар ҳавопаймогирифта мебошад.
Аз рӯйи муҳтаво харитаҳо ба ду гурӯҳ чудо мешавад: харитаи умумичуғрофй ва мавзӯй. Ба харитаҳои умумичуғрофӣ харитаҳои физикии олам (нимкурра) материкҳо, давлатҳо, минтақаҳо дохил мешаванд. Дар ин харитаҳои релеф, рӯд, қӯл, шаҳрҳо ва сарҳадҳои давлатҳову минтақаҳо инъикос ёфтаанд. Дар харитаҳои мавзӯй як ё ду чузъи табиат, хоҷагӣ, аҳолй инъикос мекунанд. Масалан,харитаи сатхи замин,об.иқлим ва хок. Дар харитадои умумигеографй ин мафдумдо ё вучуд надоранд ва ё ин ки ба таври кофй оварда нашудаанд.Мундариҷаи харитахои мавзӯӣ бар асоси мавзӯе муайян мешаванд,ки ба он бахшида шудаанд.
Ин харитахо бар асоси дарбаргирии объектной географй ва нишона^о бо ху- сусияти мавзуиашон фарқ карда меистанд.
Бар асоси дарбаргирии сарзамин: харитаи дунё, материкҳо, уқёнусзо,минтақ ахҳо, мамлакатуо.
Дар ин харитадо тадлили муфассали хусусиятҳои табии объектно ҷой дода мешавад. Харитаҳо бар асоси миқёс ба харитаҳои хурд, миёна, ва калонмиқёс тақсим мешаванд ва дар онҳо объектно дар шакли хурд ва ё калоншуда нишон дода мешаванд.
Глобус.
Глобус- ин усули картографии тасвир намудани болои замин мебошад ва дар ин ҳолат шакли геометрии замин ҳифз мегардад. Дар як вақт Замин хатҳо, майдонҳо ва контурной объектной тасвиршаванда тасвир меёбад. Дар он бе тагғир ва бо ниҳояти дақиқ корй уқёнусҳо, баҳрҳо, халиҷҳои калон ҷазираҳо (расми 17) инъикос шудаанд.
Глобус (аз забони лотинй globus – кур- ра) – модели бамаротиб хурдшудаи кур- раи замин мебошад.
Аввалин глобусро дар соли 1492 Мартин Бехайм- географии олмонй сохт (расми 17) ва дар онуқёнус ва материки ои дар асри 15 маълум (Америка ҳанӯз кашф нашуда буд) тасвир ёфта буданд.Хатҳои дараҷа дар глобус ва харитаҳои географй
Меридианное, ки курраи заминро печонида гирифтаанд дар ду нуқта бо нам вомехӯранд. Онҳоро қутбҳо меноманд.
Бар асоси қутбҳо хатҳои мувозй (мувозй) ва меридианҳо кашида мешаванд. Бо истифода аз хатҳой мувозй ва меридианҳо нуқтаҳои географии объектно дар рӯи заминро муайян менамоянд. Нуқтаҳо бошанд дар заминай хатҳой аввалй таъйин мегарданд ва онро меридиани сифр ва хати устуво (экватор) меноманд.
Меридианҳо ин хатҳой буриши рӯи замин мебошанд, ки аз меҳвари чархиши Замин ва инчунин нар ду кутби он мегузаранд. Яке аз меридианзоро ба таври шартй оғоз ё нуқтаи сифр ном гузоштаанд.Бар асоси Шартномаи байналхалқии соли 1884 меридиани Гринвич, ки аз расадхонаи Гринвич дар Лондон мегузарад, чунин номгузорй шудааст. Меридиани саршаванда заминро ба ду нимкура тақсим мекунад: нимқураи Ғарбй ва нимкураи Шарқй. Ибораи «мувозй» ба полати ин хат дар нисбати хати устуво (экватор) ишора менамояд: замин нуқтаҳои хати мувозй ба масофаи баробар аз хати уствуво ( экватор) қарор гирифтаанд. Дар глобус ба хубй тағирёбии шакли мувозиро метавон мушоҳида намуд, ки аз экватор ба ҷониби қутбҳо дарозиашон камтар мегардад. Экватор ба унвони калонтари хати мувозй ба шумор меравад. Хати мувозиро аз зар нуқтаи болоии замин метавон гузаронид. Ҳар як хати мувозй аз ғарб ба шарқ нигаронида шудааст.
Масалан,барои донистани нуқгаҳои географии шадри Бишкек муайян наму- дани хати мувозй ва меридиании (бар асоси дараҷа) аз Бишкек гузаранда, зарур мебошад. Нуқтадои географӣ ҳолату ҷойгиршавии минтақаҳои болои заминро дақиқ менамоянд.Бар асоси харитаи географй ин нуқтаҳо чунин воқеъ шудаанд: 42°50′ арзи шимолй ва 74°40′ тӯли шарқй.
Арзи географй – ин кунҷи байни самти маҳаллй вақти қиём ва ҳамвории экватор мебошад, ки аз 0° то 90° аз ду самти экватор ҳисоб мешавад.
Тӯли географй-ин кунҷи дутарафаи байни ҳамвории мери- диани аз ин нуқта гузаранда ва ҳамвории огози меридиани сифр мебошад,ки аз он ҳисоби тӯли географй cap мешавад.
Меридианҳо ва хатҳои мувозй шабакаи дараҷаи Заминро ташкил медиҳанд (рас. 18).
Дарозии хати экватор 40 000 км. 40 000 : 360 = 111 км мебошад. Давродаври меридиан 1° -111 км ҳисоб шудааст.Шабакадои дараҷай дар глобус ва харитаҳо аз яқдигар фарқ карда меистанд. Шабакаҳои дараҷай дар глобусдо шакли у ақиқитари рӯи заминро нишон медидад. Шабакаи дараҷаии харитадои географй бошад, бо назардошти ноҳамовр будани замин дангоми дар когаз тасвир шуданаш, иштибо- хоти муайянро пеш меоварад. Ҳангоми тасвир намудани шабакауои дараҷай дар харитаи нимкӯраҳо, маълумоти дақиқтар ҷой дода мешавад.
Масоҳати Замин 6378 км ва дар қисмати қутбҳо 6356 км-ро ташкил медиҳад. Ба таври миёна ин масодат ба 6375 км баробар аст.
Яъне, фарқи масоҳати замин дар кутбдо 22 км-ро ташкил медиҳад.Ин фарқият собит менамояд.ки Замин шакли байзавиро (тухмшакл) дорост.
Ҳудуди Замин 6378 км. ро ташкил медиҳад. Дар ноҳияи қутбҳо бошад 6356 км. ро. Ҳамин тариқ тафоЕути ҳудудй дар қутбҳо ба 22 км. баробар аст. Ин та- фовут собит мекунад, ки замин шакли эллипсй (дарозии дарозрӯя) дорад.
