Комрон.инфо
- Харитаи топографи, тартибдихии он
- Ахамияти харитахои топографи дар фаьолияти хаётии инсонхо
Барой сохтани хонахо, роххо, фабрикахо, неругоххои барки сараввал накшаи махал сохта мешавад. Вале, барои онро дуруст истифода кардан, бояд донед, ки накша чист, онро чй тавр омода мекунанд ва чй тавр мехонанд. Яъне, донистани ин, ки аломатхои шартй чй маъно доранд мухим аст. Накша – ин тасвири дакики ашё аз боло мебошад.
Накшаи махал акси майдони як кисми хурди сатхи заминро дар шакли хурд инъикос мекунад.
Бо шарофати накша мо метавонем тамоми хусусиятхои махалли мазкур, ин- чунин хусусиятхои чойгиршавии ашёхо ва объектхо дар онро дониста гирем. Ба накша нигох карда мефахмем, ки хонахои якошёна ва дуошёна дар он якхела чойгир шудаанд. Ин маънои онро дорад, ки шакли хамаи ашёхо дар накша чи гуна, ки аз боло дида мешавад хамон тавр дар накша чойгир мешавад.
Харитахои топографи мавкеияташ миёни накшаи махал ва харитаи чугрофй мебошад. Дар харитаи топографи майдонхои на онкадар бузурги минтака акс меёбад ва харита хангоми омузиши махал истифода мешавад. Аз руйи он метавон самтёбй кард ва маршрута харакатро кайд намуд. Дар чунин харитахо акси махалро чой медиханд, ки маълумот дар бораи нохамвории сатхи замин, хок, объектхои хочагй ва маданй, роххо, сархадхо ва дигар объектхои махал чойгир шудааст.
Барон он, ки объектхои гуногун дар накшаи махал ва дар харитаи топографй осон фарк карда шавад, донистани системахои муайяни аломатхои шартй мухим аст. Рангхо накши асосиро дар инъикоскунии аломатхои шартй мебозанд. Гурухи ашёхои якхела хам дар накшаи махал ва хам дар харитаи топографй хамеша бо як ранг нишон дода мешавад. Масалан: чангал бо ранги сабз, кул бо ранги кабуд, буттахо – сабзи рушан, куххо – кахваранг. Роххои автомобилиро аслан бо хате, ки сохти росткунча дорад, акс мекунанд.
Дар накшаи топографии махал самтхои уфук аз руйи меридиана аз шимол ба чануб самтгузорй шудааст, аз ин ру кисми болоии накша самти шимолро нишон медихад, кисми поёниаш чанубро, самти чапаш гарбро, самти росташ бошад шаркро нишон медихад (рас. 9).
Баландии махал бошад бо хатхои уфукй акс мешавад.
Хатхои уфуки – ин хатхои шартй буда, ду нуктаи сатхи заминро, ки дар баландии якхела чойгир шудаанд, пайваст мекунад.
Масалан: дар рас. 9 хатхои уфуки дар хар як метр гузаронида шудааст, нуктаи «В» аз дарёи Ок-су 9,6 метр болотар гузаштааст, хонаи чангалбон бошад 150,5 метр болотар чойгир шудааст.
Се тарзи сохтани накшаи топографй вучуд дорад: назардид, кутбй ва маршрутй.
Аксгирии назардиди махал (рас. 10).
Хангоми аксгирии назардидй чунин асбобхо лозим мешаванд: планшет, кутбнамо, хаткашаки нимдоира, калам ва хатпоккунак.
Барой дар когаз кашидани акси назардидии махал чунин амалхоро пай дар пай ичро кардан лозим аст:
- Дар хамвори вараки ватмани андозаи 24 х 36 см-ро часпонед, канораш кутбнаморо гузоред.
- Микёсро муайян кардан лозим аст, масалан: 1 : 100.
- Кисми болоии планшей самти шимолро нишон медихад. Кисмхои бараш бо ёрии кутбнамо ба гарб ва шарк самтгузорй карда мешавад.
Ба калам ба сатхи планшет росткунчахо ба андозаи 1 ё 2 см кашида мешаванд.
- Макони чойгиршавй дар планшет бо нукта ишора карда мешавад.
- Дар кисми чапи планшет хати нишондихандаи самти шимол-чануб каши- да мешавад.
- Баъдан бо кумаки хаткашаки даврашакл ба хамаи объектхои дидашаванда (дарахтхо, теппахо, хона ва г.) аз нуктаи чойгиршавии планшет хат кашида мешавад, ки хатхо пайдо мешаванд.
- Сипае хамаи объектхои дидашаванд бо назардошти масохат эхтиёткорона ба планшет дохил карда мешаванд.
- Объектхои ба планшет дохилкардашуда (тепла, сой, чох, дарахт, санги ка- лон, ботлок ва г.) бо аломатхои шартй ишора карда мешаванд.
Аксгирии назардид ин кашидани тахминии кисми наонкадар калони замин дар планшет мебошад.
Яке аз роххои дигар сохтани накшаи топографй аксгирии кутбй мебошад
Аксгирии кутби аз як нуктаи ичро карда мешавад. Ин нукта бояд дар миёна бошад. Аз чойи аксгирй бояд майдони замин пурра намоён бошад.
Тарзи севуми эчоди накшаи топографй аксгирии маршрута мебошад. (рас. 12).
Одами аксгирии маршрута мекарда, хангоми тахкик маршрутхоро тай карда дар планшет объектхоро ворид мекунад ва дар хар нукта самтхои шимол-чанубро месанчад. Дар охири маршрут дар накшаи омодашуда ислохот ва иловахо ворид мекунад.
Ба гайр аз намудхо мазкур боз аэрофотонавор хам бисер машхур аст. (рас. 13).
Сатхи замин бо воситахои дастгоххои аксгирии махсус тавассути тайёрахо, чархболхо, ва мохворахо аксгирй туда ба харита ворид карда мешаванд.
Аэрофотонавор ва накшаи топографй (рас. 14) аз хамдигар фарк мекунанд (чадвали 2).
Чадвали 2
Фарки накшаи топографй ва аэрофотонавор
| Хусусиятхои аксгири | Накша | Аэрофотонавор |
| Намуд аз боло | + | + |
| Намуд аз болои хамаи обьектхо | – | + |
| Аксгирии объектхои асоси | + | – |
| Аксгирии объектхо бе хатоги | – | + |
| Мавчудияти аломатхои шарти | + | – |
| Пешниходи объектхо дар шакли харф ва ракам | + | – |
| Пешниходи намуцхои чангалхо | + | – |
| Муайянкунии масофа | + | + |
| Самтёбй ба шимол | + | — |
Савол ва супоришхо
- Харитаи топографии дар расми 9 бударо истифода карда, ба саволи 2 чавоб дихед.
- Дар миёни нуктахои А ваБ чй чойгир шудааст?
