Hech tơlqintibor berganmisiz: qơlidan boshqalarga biror xshilik keladigan odamlar doimo zorlanib rishadi. mishki, bir shogirdini ơz ơğlidan ham atơlqinlo kơrib, bor hunarini ơrgatib odamlar qatoriga qơshganida u ustozining ziga oyoq qơyib ketibdi. Ustoz roziligini olmay mustaqil ish boshlab borgani ham mayli ndi hamma erda uning shatơlqinniga bơlmağur tuhmat-bơhtonlarni tarqatib rgan mish.
YOki boshqa bir odamning hasratiga quloq soling: «Ji nim akamdan rta etim qoldi. Ơzim boqib katta qildim, ơqitdim, hunar ơrgatdim, uylab-joyladim. Xotinchasining sơziga kirib alohida shayman, deganida rozi bơlib, boshqa hovliga chiqardim. ndi hamma erda «dadamdan qolgan pulni bermay ơzlashtirib bordi» deb gap tarqatib rganmish. «Etim qơzi asrasang oğzi-burning moy tar…». Inson zoti ơzi xshilikni bilmaydigan noshukr bơlar kan».
«Savobning keti mushkulot» degan gap bekorga chiqmagan. Haqiqatan birovga xshilik qilasiz, ammo undan javob qaytmaydi, kelsa ham xshiligingiz vaziga yomonlik kơrasiz. Birovga rahm qilib qarz berasiz, ololmay qiynalasiz, hatto unga dushmanga aylanasiz. Birovga yordam qilish uchun bitmayotgan ishiga elka qơyib borasiz, vaziga qurtdakkina qilib aytishga ğanimlaringiz ham had qilolmaydigan «minnatdorchilik» ila siylanasiz. Birov bilan dơstlashmoqchi bơlasiz, ammo u «bir balosi bơlmasa menga nega suykaladi», deb sizni dushmaniga aylantiradi. Qiynalib qolgan ukangizga pul taklif qilsangiz, orqavarotdan «boyvachchaligini boshqalarga qilsin», degan nordongina gap shitasiz.
Bunga aslo ajablanmang! Alloh insonlarni shunday xulq-atvor bilan ratgan. Shuning uchun hayotda kimga bơlishidan qattơlqini nazar, odamlarga xshilik qilsangiz, mukofotini insonlardan mas, ratganning ơzidan kuting. Odamlar hech qachon xshiligingizga xshilik bilan javob qaytarishmaydi, minnatdor bơlishmaydi. Aksincha kơp hollarda ğashlari keladi, izzat-nafslari koyiydi, hasadlari kucha di.
Odamlar hasaddan, kơrolmaslikdan, johillik tufayli, batơlqinzida sa shunchaki bekorchilikdan boshqalarning ichki olamiga bostirib kirishga, chơntagidagi pulini sanashga, sirlarini bilib olishga va hamma yoqqa yoyishga, oila atơlqinzolari va qinlari ơrtasida gap tashib, ularni urushtirishga ishqiboz bơlishadi. Batơlqinzan davralarda, suhbatlarda, majlis va matơlqinrakalarda odamlarning ơzaro gap-sơzlariga, suhbatlariga bir quloq soling-a: «Falonchi manavi ishni qilib, kuniga bunchadan pul topayotgan mish, qiziq, shuncha pulni nima qilarkin?», «Pistonchi bir haftadan buyon xotini bilan gaplashmayotgan mish, axir qirq yil ahil shagan r-xotin nimada kelisholmay qoldiykin?», «Anavi amaldor ji niga katta vazifani berib qơyibdi», «Pismadonchi aka xotini ơlgach, ơzidan yigirma yosh kichik ayolga uylanganmish», «Falonchi pistonchi bilan quda bơlmoqchi deyishadi, ikkovini nima birlashtirdiykin?» va hokazo va hokazo.
Gap-sơz qaynayveradi, mish-mishlar urchiyveradi, ğiybatlar kơpa veradi, odamlar orasida sovuqlik, shubha, gina-kudratlar ildiz otaveradi. Hech kim: «Hoy xshi inson, birovning hayoti, topayotgan puli, boshqalar bilan munosabatining senga nima qiziği , issiq-sovuği bor, boshqalarning musibati va tashvishi nega senga kerak bơlib qoldi, buning ơrniga ơz hayoting, turmushing, bitmayotgan ishlaring, bajara olmayotgan rejalaring haqida bosh qotirsang bơlmaydimi, bekorga valaqlab rgandan kơra hech bơlmasa kitob ơqi, bilimingni oshir, birovga birorta xshilik qilib qơy» deb aytolmaydi. Aksincha uning ğiybat-iğvolariga qơshiladi, mish-mishlarga uchadi, ơzi ham xotirjamligini yơqotadi.
Inson tabiatida ơzi bilmagan va qilolmagan narsaga dushmanlik kayfi ti ustun bơladi. Ơzganing tuğini yoki imkoni tlarini tan olmaslik, boshqalarni inkor qilish, noittifoqlik, netơlqinmatning qadriga etmaslik kơpchilik insonlarga xos bơlgan xislatlardandir. Agar gơzal ishlaringizni inkor qilib, xshiliklaringizni tan olmay unutib borishsa, ulardan ơpkalamang ham, ular bilan tơqnashib-janjallashib ham rmang!
Odamlar kơpincha marhamatingiz vaziga gina zambaraklaridan ơq otib, hasad shamshirlarini lanğochlab sizga dushmanchilik qilishadi. Chunki ularga xshilik qilgansiz-da. Odamlarning tabiati shunaqa. Siz-ku, bir begona kishisiz, bundaylar ơzlarini yoruğ dunyoga keltirgan, avaylab ơstirgan ota-onalaridan rozi bơlishmaydi , bir-ikki xshilik qilgan sizdan minnatdor bơlishsinmi?!
Tarix sahifalarini bir varaqlab kơring, ơtmish donishmandlarining nasihatlariga quloq soling: ularda ơğlini tarbi lab, ovqatlantirib, kiyintirib, ozuqalantirib, ilm-odob berib, bolasi uxlab olishi uchun ơzi bedor bơlib, bolasi qorni tơyishi uchun ơzi och qolib, bolasi rohatlanishi uchun ơzi horib-charchab rgan otani kơrasiz. Ơğlining mơylabi sabza urib, bilagi kuch-quvvatga tơlgach otasiga nisbatan xuddi quturgan it kabi bơlib qoladi. Otasini past sanab, ơch olib, oq bơlib, azob va balolarga giriftor holda vo ga etadi. Ơz farzandingiz shunday qilib turganidan keyin boshqalardan ơpkalanib, xafa bơlib rishning hojati bormikin?
Lekin bu holat sizni aslo chiroyli ishlarni tark tishga, boshqalarga xshilik va yordam qilmaslikka datơlqinvat bơlib tu lmasin. xshiliklaringiz barbod bơlib, irodangiz chilparchin singanida vaziga xazinasi tugamaydigan Zot tomonidan savob, tơlqinni mukofot berilishini ơylang-da, qilgan ishingizdan faxrlanib, xursand bơlavering. Shuning uchun kimga xshilik va yordam qilmoqchi bơlsangiz, buni Allohning roziligi uchun bajaring. Buni qilishga imkon va ixlos berib qơygani uchun Unga maqtovlar ayting. Shunda noshukrlarning noroziligi va malomati, inkor qiluvchilarning xudbinligi va razolati sizga zarar bera olmaydi, kơnglingizdagi sakinat va faroğatni yơqqa chiqara olmaydi.
Agar bir ahmoqqa ruchka sovğa qilsangiz-da u sizni masxaralab maqola yozgan, ustingizga bơhton mağzavasini ağdargan bơlsa, yoki bir chơloq kishiga qiynalmay rsin deb hassa had qilsangiz-da u ơsha xassa bilan boshingizni yorib qơysa ajablanib, sarosimaga tushib rmang. Chunki insonlarning asli shudir. Shunday bơlgach, ulardan ơpkalab, ơzingizni qiynoqqa solib rishning foydasi bơlarmikin?
Agar sizda ğam-alam paydo bơlib qolsa ơzingizdan boshqalarga xshilik qiling va gơzallikni had ting, shunda qiyinchilik va mashaqqatni unutasiz va ajoyib rohatni his tasiz. Demak, mahrumlarga narsa ulashing, mazlumlarga yordam bering, qiyinchilikka tushib qolganni qutqaring, ochni tơydiring, kasalni borib kơring, jabrlanganlarga yordam qơlini chơzing, shunda hamma tomoningizdan baxt-saodat va xotirjamlik ơrab oladi. xshiliklarni bajarib rish xuddi xushbơy bir narsaga ơxshaydiki, uning kơtarib ruvchisi, sotuvchisi, sotib oluvchisi, qơyingki barcha undan naf oladi.
Movarounnahrning atoqli olimi Abdulloh ibn Muborakning bir hudiy qơshnilari bor di. Abdulloh ơz bolalarini ovqatlantirishdan oldin kambağal qơshnilarining bolalariga ovqat berar, ơz bolalarini kiyintirmasdan oldin ơsha hudiyning bolalarini kiyintirardilar. Odamlar hudiyning oldiga kelib: «Hovlingni bizga sotgin», deyishdi. Shunda hudiy: «Hovlimni ikki ming dinorga sotaman. Aslida uning narxi ming dinor. Keyingi mingi sa Ibn Muborakka qơshni bơlganim uchun», dedi. Keyinchalik ơsha hudiy Abdullohning duolari sharofatidan musulmon bơldi.
Ibn Muborak karvonda hajga otlandi. Yơlda ketayotib, axlatdan ơlik qarğani olib uyiga jơnab qolgan bir xotinni kơrib qoldi. U xotinning izidan bir bolani jơnatib, ayoldan ơlimtikni nima qilishi haqida sơragan di, u: «Uch kundan beri egulik narsamiz yơq», deb javob berdi. Ibn Muborak bu sơzni shitib, kơzlaridan yosh oqdi. Va karvondagi narsalarini qishloq ahliga tarqatib borishni bu rib, ơsha yilgi hajni tark tib qaytdi. Tush kơrdi, tushida «Hajingiz maqbul, harakatingizga tashakkur va gunohlaringiz mağfirat», deb aytildi.
Batơlqinzan sal boshqacharoq holatlarga ham duch kelinadi. Hammaga xshilik qilasiz, barchaga xush muomalada bơlasiz, faqir-nochorlarga doimo yordam qơlini chơzasiz. Ammo vaziga ulardan minnatdorchilik, rahmat ơrniga yomonlik kơrasiz, qơpol sơzlar shitasiz, gohida dushmanlik qilishdan ham qaytishmaydi.
Tanishlarimdan biri zorlanib qoldi: «Hech kimga yomonlik qilmayman, birovning ishiga aralashmayman, hech kimning mushugini «pisht» demaymanu negadir hammaning men bilan olishgisi keladi, hamma ơziga dushman sanaydi, barchaning munosabati yomon. Nima aybim bor, hech tushuna olmayman». h sodda inson, noshukr kimsalar ơzlarini ratgan, rizq bergan, hamma netơlqinmatni muhayyo qilib qơygan Parvardigorlaridan ham norozi bơlishadi , nega ndi siz va bizga ơxshagan xatokor bandalarni ayblashmasin?!
Chunki htimol siz ulardan iqtidorlidirsiz, balki boyroqdirsiz? YOki ğam-tashvishlaringizni ơzgalar huzurida dasturxon qilishdan iymanib, hamisha odamlar kơzida shod, mastơlqinud rishga odatlangandirsiz? htimol ularga qaraganda omadli kơrinarsiz? Nima bơlganda ham ulardan qandaydir ustunligingiz bor. Ular alamidan, hasadidan, kơrolmaslikdan sizni yoqtirmaydi. Ochiq dushmanlik kơrsatolmasa ham, chekka-chekkada ğiybatingizni qiladi, tuhmat gaplar tarqatadi, obrơyingizni tơkishga urinadi, hech bơlmaganda bir ğashingizga tegib qơ di.
Immanu l Kant yozganki, «Agar odamlar bir-birlarini boshdan-oxirgacha aniq bilishganida bir-birlaridan tiraqaylab qochgan bơlishar di». Shuni xshi bilib olingki, siz haqingizda aytilgan yomon gaplar hech qachon sizga zarar keltirmaydi, aksincha ziyoni ơsha gapni tarqatganga etadi.
Ơzingizni shunga tayyorlayvering. Har qadamda oyoqdan chalishlar, fitnalar, tatơlqinna-malomatlar, tanqidlar, xusumatlar, ơch olishlarga duch kelaverasiz. Chunki, siz ayrimlar kabi tanbal, ishyoqmas massiz. Odamlarga foydangiz tegib turibdi. Turmushda omadingiz chopib, kun sayin shnab bor psiz. Nima ishga qơl ursangiz, dơndirib qơ olasiz. Iqtidoringiz kashfiyotlar qilishga imkon beradi. Alloh sizni shunday salohi tli, faol va ğayratli yoki badavlat qilib ratgan kan, sizni sindirishga, badnom qilishga qasd tuvchilar chiqaveradi.
Ularning dastidan qochib qutulaman, yoki chakagini ơchiraman, deb behuda urinmang. Erni kavlab qatơlqinriga kirib ketsangiz ham, osmonga narvon qơyib chiqib ketsangiz ham, baribir ular sizni tinch qơyishmaydi. Bir yozuvchi aytganiday: «Pastkash kimsalarga muqaddas va bu k narsalarga ơzlarining iflos qarashlari va fikrlarini chaplab, ơz nochorliklarining alamini olishdan kơra yoqimliroq narsa yơq».
Ular bilan bitta jami tda shashga mahkum kansiz, demak hali kơp yomonliklar qilishlarini, kơzingizdan hali mơl yoshlar oqizishlarini va ostonangizga hali kơp marta mixlar qoqib ketishlarini kutib shayvering. Alisher Navoiy aytganiday, «Itdan kiyikka, mushukdan kabutarga shafqat maholdir».
Er ustida ơtirgan kishi hech qachon qulab tushmaydi. Odamlar ơlik itni aslo tepishmaydi. Siz ulardan salohi t, ilm, odob yoki mol-dunyo jihatidan ustun bơlganingiz uchun ham ularning ğazabi qơzib, nafrati oshaveradi. Siz to Alloh berayotgan ana shunday netơlqinmatlarni tark qilib, barcha maqtovga loyiq xususi tlaringizdan mahrum bơlmas kansiz, ular nazdida gunohkor bơlib raverasiz. Tavba qilish imkoni ham yơq, chunki aybingiz, qorida aytilganidek, ular rishmagan narsaga sizning rishganingiz. Ular xohlagan narsa bundan boshqasi mas.
Demak, odamlarning tanqidiga, malomatlariga pơlatday mustahkam, metin tosh kabi qattiq bơlingki, bular sizga zarar bera olmasin. Bordi , odamlarning sơzlariga quloq solib, tatơlqinsirlanadigan bơlsangiz, ularning « zgu» orzularini hayotingizning barbod tilishi vaziga rơyobga chiqarasiz. Siz bundaylardan chiroyli z ơgira olishni biling. Ular qilayotgan makr-hiylalardan aslo siqila kơrmang. Ularning ahmoqona tanqidlari, malomatlari tarjimai holingizning iflos bir sahifasi bơlaqolsin.
Chunki hayotda hali bunday razilliklarga kơp duch kelasiz, vazningiz miqdoricha tatơlqinna-dashtnomlarga uchraysiz. Albatta ơsha malomatchilarning oğzini yopib, tilini boğlab qơ olmaysiz. Lekin ularning tanqidlarini jim turish, sabr, be tơlqintiborlik, sovuqqonlik bilan daf qilishga rishish mumkin. Buning uchun fazilatlaringizni kơpaytirish, tarbi ngizni nada komil qilish, xato-kamchiliklaringizni tuzatish bilan ularning oğziga qalampir sepish, xurujini sindirish mumkin. Agar hammaga birday yoqishni, fetơlqinl-atvoringiz, ish va qiliqlaringiz hammaga birday matơlqinqul kelishini, ayb-xatolardan hamisha omonda bơlishni istayotgan bơlsangiz, shimoliy muzliklardan olov chiqarish kabi htimoldan yiroq narsani orzu qilgan bơlasiz.
Odamlar bilan munosabatda uzlatga chekinish ham insonga ruhiy xotirjamlik baxsh tadi. Bu narsani tarkidunyochilik, hammadan uzilib, bir uyda biqinib shash, deb tushunmaslik kerak. Uzlat degani yomonliklardan, yomon odamlardan ơzni tortish, uzoqlashishdir.
Bekorchi bilan qơshilsangiz, uning bematơlqinnilarcha vaqtni sovurishiga sherik bơlasiz. Bezoriga qinlashsangiz, bir kuni uning «qorasi» albatta sizga ham qadi, jino tiga tortadi, jazoni ham birga ơtashga tơğri keladi. Qimorboz bilan ulfat bơlsangiz, na hayotingizdan fayz, faroğat ketdi, de vering. Ichkilikboz yoki giyovand kimsa bilan oshno tutinsangiz-ku, umuman turmushingiz zahar-zaqqumga aylanadi, ơzingiz xaroblik chohiga qarab yơl olasiz. Ana shunday kishilardan yiroqlashgandagina fikringiz tinchib, xotiringiz rohatlanadi, zehningiz hikmat durlari bilan jilolanib, kơzingiz matơlqinrifat bơstonida sayr qilib radi.
Oqil, zakiy inson kulfat va ziyonni foydaga yơnaltiradi. Axmoq, tentaklar sa bitta musibatni ikkitaga aylantirib olishadi. Har bir yomonlik gơzal bir intihoga olib borishi mumkin. Bir falokat zgu, xayrli oqibat olib kelishi mumkin. Masalan, Payğambar alayhissalomni Makkadan haydab chiqarishganidan keyin Madinada bir davlat paydo qildilar, bu sa insoni t tarixida bu k ơzgarish sadi. Atoqli olim Ahmad ibn Hanbal qamoqqa tiqilib, darra urildi. Oqibatda sunniylarning uluğ imomiga aylandilar. na bir uluğ alloma Imom Saraxsiyni suvi yơq quduqqa qamab qơyishganida u erdan fiqh ilmiga bağishlangan yigirma jild kitob bilan chiqdilar.
Shunday, oqil va dono insonlar har bir balo-musibatdan, boshlariga tushgan mushkulotdan hikmat izlashadi, yơqchilik va yơqotishlardan ibratlanishadi. Aytaylik, bir odam kơp yillardan buyon farzand kơrmagan, bir tirnoqqa zor. Ammo u bundan zilmaydi, iztirob chekmaydi, ơzini har yonga urmaydi. Sabr qiladi, ayoliga va ơziga tasalli beradi: «Hisob-kitob paytida farzand mastơlqinuli ti zimmamdan soqit bơldi, menga ơsha paytda «Nima uchun farzand kơrmasdan kelding», deb savol berilmaydi». U ơzini xotirjam tutib bunday deydi: «Farzandni Alloh beradi, farzand bermaslik ham, birovga faqat qiz, boshqasiga ơğil, kơplarga aralash qili berish ham Uning irodasidir. Farzand kơrish uchun hamma tadbirlarni qilib kơrdim, ammo bular foyda bermadi, demak farzandsiz ơtish taqdiri ilohiy kan, shunday ish qismatimda bor kan». Shunday fikrlar bilan uning bezovta qalbi taskin topadi, hayoti osoyishta kechadi.
YOki boshqa bir kishiga Alloh farzandni kơp bergan. Ammo u ham buni ratganning bir netơlqinmati sifatida qabul qilib, butun kuch va mehrini ularni boqishga, tarbi lashga qaratadi. Ayrimlarga ơxshab buncha bolani qanday boqaman, deb talvasaga va vahimaga tushmaydi, hammasining rizqini ratganning Ơzi berishini biladi. Ğarbdagi r-xotinlarga ơxshab bitta bolani ham tushov deb ơylaydiganlardan farqli ơlaroq serbolaligi bilan faxrlanadi va quvonadi. Ularni halol kasb bilan, insofli, diyonatli qilib ulğaytirish payidan bơladi.
Ana shunday insonlar hayotda beqaror bơlishmaydi, ularni hamma tomondan ruhiy sakinat ơrab olgan. Ular hatto vafot tishayotganda ham xotirjamlikni qơldan boy berishmaydi: chunki hayotda vijdonlari bu rganiday, halol, iymon bilan shab ơtishgan. Odamlarga zulm, yomonlik qilishmagan. Ular uchun baxtli va shodmon kunlar bilan mahzun va musibatli kunlarning farqi bơlgan mas. xshi kunlarida hamd va shukr aytishgan, yomon kunlarida ham aytishgan va balolarga sabr qilishgan. Bidtơlqinatchilar, hasadgơylar yomonlab, tuhmat toshlarini otishganida ham xotirjam turishavergan, ular safida bơlib qolishmaganiga shukr qilishgan. Ortlaridan qolayotgan hamma narsadan kơngillari tơq, faqat boqiy dunyodagi oqibatlarigina biroz tashvishga solgan, xolos.
Siz ham ularga ơxshab, bordi biror falokat kutilmaganda hamla qilib qolganida ơzingiz tomonga quyosh chiqishini kutishni ơrganing. Agar bir kishi sizga stakanda limon suvi bersa, bir chimdim shakar qơshib sharbatga aylantira biling. Agar sizga ilon had tilsa, uning qimmatbaho terisidan foydalaning. Agar chayon chaqib olsa bilingki, u gazandalar zahriga qarshi ng xshi vaksina va immunitetdir.
Hayotda nekbin bơlib shash kerak. Har bir narsada gơzallikni, xshilikni, zgulikni kơra bilish lozim. Chunki nekbin odamlarning umrboqiy bơlishlarini olimlar allaqachon isbotlab berishgan. Fransa inqilobidan oldin ikki shoiri qamalib qoldi. Ularni biri nekbin (optimist), ikkinchisi badbin (pessimist) di. Ikkovining kallasini qamoqxona darchasidan chiqarishgan di, nekbini lduzlarga qarab kuldi. Ammo badbini sa, yon kơchadagi loylarga qaradi-da yiğlab bordi.