Maqomi voloi sher, hunari ofarandagi va khizmathoi buzurgi adabii Ustod Rudakiro bisyor shoironi qarnhoi jahorum to dahumi hijri (asrhoi X-—XVI melodi)-i forsiguy (SHahidi Balkhi, Daqiqi, Marufii Balkhi, Kisoii Marvazi, Unsuri, Rashidii Samarqandi, Manuchehri, Nosiri Husrav, Adib Sobiri Tirmizi Muizzi, Masudi Sadi Salmon, Ibni YAmin, Jomi va digaron), tazkiranavison va tarikhnigoroni asrhoi XI—XX melodi (Hamdullohi Qazvini, Nizomii Aruzii Samarqandi, Saolabi, Muhammad Avfi, Davlatshohi Samarqandi, Amin Ahmadi Rozi, Gulomalikhoni Orzu, Ozari Begdili, Rizoqulikhoni Hidoyat), pajuhishgaroni dusad soli akhiri Garbu SHarq va mutakhassisini muosiri tojiku fors (A. Jurden, H. Ete, J. Darmsteter, CH.Pikering, P. Horn, E. Broun, V. Jekson, SHiblii Numoni, Rizozoda SHafaq, Sadriddin Ayni, Said Nafisi, Badeuzzamoni Firuzonfar, Bobojon Gafurov, Abdulgani Mirzoev va sadhoi digar), ki faqat zikri nomi onho chandin varaqro pur mekunad, etirof namudaand. Hamai onho, chunon ki borho ishora shud, Ustod Rudakiro chun nomitarin, barumandtarin, kuhantarin va muhtaramtarin shoiri forsibayon etirof namuda, chun Odamushshuaro, Sultonushshuaro, korvonsolori shoiron, muqaddami shoiron, sultoni shoiron, sohibqironi shoiri, ustodi ustodon va monandi in vasfu sitoyish namudaand. Guftori uro nekutaru behtar az hamagon shinokhta, Ustodro sukhanvari nekusher guftaand, ki khulosai hamai in hamon guftai Balamist, ki dar olami adab mashhur ast: «Rudakiro dar Arabu Ajam monand nest».
SHahidi Balkhi khatto sukhani Ustod Rudakiro misli oyathoi «Quron» notakroru mujizavi meshumorad:
Ba sukhan monad sheri shuaro,
Rudakiro sukhanash tilvi Nubost!
SHoironro khahu ahsant madeh,
Rudakiro khahu akhsant hijost!
Bisyor shoironi digar sanovu madehi Ustod Rudakiro az naimi jovidonie meshumorand, ki az Oli Somon boqi mondaast va, hatto, barkhe Rudakiro chun ustodi shoironi jahon medonand, ki bayti Kisoii Marvazi namunai on ast:
Rudaki ustodi shoironi jahon bud,
Sadyak az u tuyi, Kisoyi, yargist?!
Nizomii Aruzii Samarqandi ba dabiron tavsiya medihad, ki baroi sayqal dodan va mukammal gardonidani hunari nigorandagii khud, barobari kitobhoi digar, sheri Ustod Rudakiro boyad bidonand, ki in ba arzishi buzurgi guftori Ustod Rudaki qoyil budani sukhanpardozonro ifoda mekunad va dar in khusus digar dalele ovardan basanda ast.
Pajuhishgaroni Garb Ustod Rudakiro az tavonotarin shuaroi Eron, kase, ki bo julusi Somoniyon sheri forsii dariro ba takht nishond, ustodi bemonand, nomitarin shoiri davrai Somoniyon, guyandae, ki tamomi anvoi sheri forsiro ba muntahoi kamol rasonida, nagmasaroi bomdod shinokhtavu etirof kardaand.189
«Hulosa, in ast — menavisad Abdulgani Mirzoev, — sirri ba laqabhoi ehtiromi va iftikhorii Odamushshuaro, Sohibqironi shoiri, Sultonushshuaro, Korvonsolori shoiron va amsoli on sazovor gardidani in haykali buzurgi nazm va in ast sababi asosii ba ehtiromoti beandozai dustdoroni adabiyot, khalqhoi hamsoya, forsizabonon, makhsusan tojikon va umuman jomeai soveti sohib gardidani Abuabdullohi Rudaki va jovidon mondani nomi u».190
Az in ru, margi ustod dar vaqtash baroi farhangi mo va az bayn raftani on baroi insoniyat talafoti azime ba shumor meraft. Az hamin jihat, shoire az muosironi ustod gufta bud:
Rudaki raftu mond hikmati uy,
May birezad, narezad az vay buy!
SHoirat ku kunun, ki shoir raft,
Nabuvad niz jovidona chun uy!
Hun gasht obi chashmam az gami vay,
3-anduhash mum gasht ohanu ruy!
Nolai man nigar, shigift mador,
SHav, bishav, zor-zor nol bar uy!
CHand juyi, chu u nayobi boz,
Az chun u dar zamona dast bishuy!
Hamai in guftaho burhoni onand, ki donishmandoni olam dar tamomi asru zamonhoi 1100 soli badina, ki az davroni zindagii Ustod Rudaki sipari shudaast, asosguzor va padari adabiyoti forsii tojiki budanashro etirof kardaand.
Pas, maqomi khosai tarikhii Rudaki chun asosguzori nazmi tojiku fors dar chist?
Baroi muayyan kardani maqomi tarikhii Abuabdullohi Rudaki, pesh az hama, ba chunin savol javob dodan lozim ast: Hunari shoirii Rudaki va sirri mahbubiyati osori u dar chist? Javobi kutohi in savol _____________________________
- A. Mirzoev. Abuabdullo Rudaki, sah. 235-240.
- A. Mirzoev. Hamon jo, sah. 252.
chunin ast: Rudaki dar tarikhi khalqi tojik avvalin ustodi sukhan ast, ki tajribaho va muvaffaqiyathoi guzashtagoni khudro dar sohai adabiyoti tojik jambast va nuqsonu sustihoi onro raf namuda, adabiyoti tojik-khalqi khudro az jihati mazmun, goya va shakl ba nizom darovard va rohi minbadai peshraftu takomulu inkishofi onro muayyan namud. Muvofiqi tabiri rudakishinosi mashhuri Fransiya Darmsteter, ustod sheri forsi-darii tojikiro az jihati buzurgi ba takht nishond va rohi taraqqiyoti oyandai onro muayyan kard. Bo in khizmati khud Rudaki nufuzi nazmi arabro dar khoki Somoniyon ba darajai nesti rasonda, istiqloli adabii khalqi khudro amali gardond. Bar zammi in, u ba tojiki chunon sherho ofarid, ki sukhansanjoni arab fasohat va balogati onhoro etirof kardaand.
Barhaq, Ustod Abuabdullohi Rudaki, qabl az hama, bo merosi favquloda farovon va buzurgi khud adabiyoti moro gani gardond. U az shoironi purkor va purmahsultarini dunyo bud, ki hanuz dar kudaki savodi komil barovarda, az hashtsolagi sherhoi purmano meguft. Az ibtido mardum sherhoi uro mepisandidand. Mahz hamin tavajjuhi garmi khalq dili Rudakiro ba guftani sher garm mekard. Muhammadi Avfi dar «Lubob-ul-albob» dar kudaki zohir shudani istedodi Rudakiro takid namuda, khabar medihad: «CHunon zaki va tezfahm bud, ki dar hashtsolagi Quron tamom hifz kard va qiroat biyomukht va sher guftan girift va maonii daqiq meguft, chunon ki khalq bar vay iqbol namudandu ragbati u ziyodat shud». 191
Ilova ba in, Rudaki chunon istedodi buzurge dosht, ki asarhoi kalonero dar muddati kutohe ejod mekard. Masalan, u soli 932 bo khohishi dustash Balami «Kalilavu Dimna»-ro dar 12 hazor bayt ba nazm darovard. Badi in dostoni «Sindbodnoma»-ro navisht, ki az on 41 bayt boqi mondaast. Soli 933 qasidai «Modari may»-ro dar chand ruz guft, ki dar shakli boqimondaash az 94 bayt iborat ast.
Hamin tariq, ejodiyoti Rudaki qarib 75 sol, yane az hashgsolagi to 83-solagii u davom kardaast. Sohibi devoni buzurgi ashori liriki budani u aniq ast. Bar zammi «Kalilavu Dimna» va «Sinbodnoma» Ustod Rudaki chandin masnavii digar doshtaast. YAke az onho «Davroni Oftob» ast, ki roje ba harakat va khosiyathoi tahriki oftob bahs mekunad. Hamai in guvohi on ast, ki Rudaki, beshubha, az shoironi nihoyat purmahsul budaast. Bar zammi in, ba Rudaki talifi lugati manzumi arabi-forsiero nisbat medihand, ki in bayt, guyo, az on jost:
Zaru zir az bahor shud chu bihisht,
Zar kisht astu zir gushai kisht.
Bisyor asarhoi tarikhi va tazkiraho khabar medihand, ki Rudaki sheri arabiro niz khub meguftaast.
- Muhammadi Avfi. Lubob-ul-albob. Ba kushishi E. Broun , Leydan, 1903, j. 2, sah. 6.
Binobar hamin, shakhsiyati favkuloda, ejodiyoti gani va afkori hakimonai Ustod Rudaki dar tamomi asru zamonhoi badi darguzashti u mavridi bahsi muhaqqiqon va jadali mubohison buda, dar sarchashmahoi adabiyu tarikhi va osori shuaroi gunogun u chun ustodi ustodoni sheri dari muarrifi meshavad.
Masoili roje ba Rudaki, ki beshtar boisi bahsu barrasii fuzalo gardidaast, az inho iborat ast: laqabi Rudaki chi budaast, vatani u kujost, vajhi takhallusi u chist? Oyo Rudaki kuri modarzod bud, miqdori ashori Rudaki chi qadar bud, u ba kadom namudhoi nazm sher meguft? Vazi zindagii u chi rang dosht, nufuzi vay dar zamonash chi nav bud, qudrati sherguyii vay chi miqdor bud va gayra. Boyad khotirnishon kard, ki ba in pursishho hanuz posukhi purra doda nashudaast va bisyor sukhanone, ki dar in boraho to kunun gufta shudaand, qati va okhirin nestand.
Ustod Rudaki na faqat shaklu anvoi nazmi moro ba haddi takomul rasond, balki bo ejodiyoti gani, pursarvat, garonbaho va notakrori khud ba sabki khurosoni ibtido guzosht. Latofatu barjastagii sheri Rudaki, barobari mazmuni balandu sanati oli, dar tozagii zabonu suftagivu pukhtagii on huvaydo megardad. Rudaki na ba zaboni kuhnashudai shoiri qarni IX mayl mekunad, na dar osorash kalimavu iborahoi arabiro ziyod kor mefarmoyad va na ba lahjai mahalli sher menavisad. Vay nakhustin sukhanvarest, ki zaboni adabii tojikiro dar sheri bisyor mavzuni soda va hamafahm kor mefarmoyad. Dar osori u ham kalimahoi kasbu hunaru dehqoni va ham kalimahoe, ki mafhumhoi ilmi, tarikhi va zeboiro ifoda mekunand, dar yagonagi kor farmuda shudaand.
Dar osori Rudaki parniyon va parandu debo, anbaru yosuman, obu khob, khandavu girya, dosu polik, «Arjang»-u «Avasto», kishtu darav, khurdanu oshomidan va gayra hama barobar buda, yake ba digare imtiyoz nadorad. Vay ba in vasila dar takomulu inkishofi zaboni adabii tojiki khizmati buzurgero anjom dodaast. Zaboni osorash zaboni shiradoru zebovu zindai tamomi tabaqahoi mardum meboshad, ki az lihozi lugat, tabirhoi khalqi, iborahoi rekhta, istifodai maqolu zarbulmasalho nihoyat purmoya va rangin ast.
Ustod Rudaki bo khizmat va makomi tarikhii khud az hududi madaniyati khalqi tojik berun mebaroyad. Vay na tanho asosi adabiyoti forsu tojikro guzosht, balki bunyodi tamomi adabiyoti forsizabonro ustuvor kard. Az in jihat, uro eroniyon, afgonho va digaron barhaq poyaguzori adabiyoti khud meshinosand va azizu muhtaramash medorand. Abdurahmoni Jomi durust mefarmoyad:
Nomi onro, ki mebarand imruz,
Hast az on sheri anjumanafruz!
Asrori Rahmonfar
ALOHON AFSAHZOD VA SHINOHTI RUDAKI
Toji sharafu iftikhori mardumi oriyonajodi, tojdor, asosguzori adabiyoti bostonii forsizabononi jahon, padaru poyaguzori sheri olamshumuli tojik, Odamushshuaroi mulki Ajam, sultoni shoironi daribayon, qofilasolori nazmi forsi va muqaddamu muqaddimai shuaroi forsilison etirof shudan, beshtaru peshtar az har shoiri digare mahbubi khonadon va maqbuli khonandagoni adabiyoti klassiki forsii tojiki budani Ustod Abuabdullohi Rudaki, dar nazari avval, shoyad imkonu ihmol doda boshad, ki barkhe nuktahoi toriku uqdahoi boriki jarayoni zindagi, tahdobu muhtavoi merosi boqimonda va digar mushkilavu masalahoi ruzgoru osori uro bitamom omukhtavu barrasishuda va tahqiqu tadqiqyofta ba tasviru tasavvur ovarand.
Ammo, dar asl, bo vujudi malumoti farovoni dahho sarchashmai khatti va sadho tadqiqoti ilmi, to hanuz bisyore az mushkilavu muammohoi hayotu ejodiyoti Padari sheri forsi, monandi jalbi tamomi sarchashmahoi mahfuz dar osorkhonavu kutubkhonahoi mamoliki arab, Hindustonu Pokiston, Isroilu Muguliston va gayra, tahqiqi gustardai dastovardahoi ilmu farhangi davroni Rudaki, maqomi rosikhu rostini u dar nahzati ozodikhohoni zamon, naqdi ashori majulu mashkuku «sayyor», barrasii mahorati buzurgi sukhangustari, tayini farovezi maktabu sabki khosai ejodi, tahiyai matni komili merosi boqimonda va, nihoyat, ogozi nashri «Ensiklopediyai Rudaki», nomakshufu nokushuda va notamomu noijro boqi memonand.
Bad-in mani, saye dar omuzishi ruzgoru sayre dar pajuhishi osori Ustod Rudaki varzidan va khudro dar in jodai dushvorguzari ilmi hamqatoru hamjavori buzurgsolikone chun Herman Ete, Ustod Ayni, Said Nafisi, Denison Ross, Abdulgani Mirzoev, Pavl Horn, SHarifjon Huseynzoda, Abdusalom Dehoti, Mikhail Zand, Sotim Ulugzoda, Iosif Braginskiy, Abdurahmon Tohirjonov, Holiq Mirzozoda, Rasul Hodizoda va digaron gumoridan az har kase jasorati azimu shujoati salim taqozo mekunad.
Pas, kadom omilho sababgori muntazamu qadam ba qadam vorid omadani professor Alokhon Afsahzod (1935 – 1999) ba in vohai vakhim va dar imtidodi 35 – 40 soli faoliyati ejodi, to okhirin ayyomi barhayoti, khudro sargarmi mashguliyati mushkilpisandi Rudakishinosi doshtani u gardidaand?
Avvalan, Alokhon Afsahzod, monandi har tojikzodai digari maktabkhon, ba sifati talabai maktabi miyonai hamagonii shuravi va donishjuyi shubai filologiyai tojiki fakultai tarikhu filologiyai donishgohi milli, ki dar har dui in makhruta talimu tadrisi tarikhi adabiyoti forsii tojiki va digar fununi hamzodu hamgun hatmi budu hast, nametavonist az omuzishi qarinahoi muhiti zindagi va hazinahoi jarayoni hayotu ejodiyoti Ustod Rudaki, dar barobari digar ustodoni adabiyoti klassikii milli, barkanor bimonad.
Soniyan, az sababi on ki mavsuf az ibtidoi solhoi shastumi asri guzashta, badi khatmi donishgoh, ba haysi kormandi SHubai sharqshinosi va merosi khatti (badho Instituti sharqshinosi va merosi khatti)-i AI JT rasman ba omuzishu pajuhish va tahiyai matni osori klassikoni adabiyoti tojik, makhsusan Abdurahmoni Jomi, muvazzaf gardida bud, khohu nokhoh, nametavonist korevu ibtikorero be shinokhtu korburdi osoru afkori Rudaki ba somon rasonad.
Solisan, omilu imtiyozi noguziri digare – ba husni qozii taqdir bevosita dar inhisori zodgohi kuchaki Ustod Rudaki, dar sargahi shokhobi rosti rudkhonai Rudak ba dunyo omadani Alokhon Afsahzod va dar muhiti rastokhezi ilmivu adabii solhoi panjohumu shastumi sadai guzashtai shahri bostonii Panjakat, ki mudomash bodi farhangi sunnatii Samarqandu Bukhoro ba dimog merasad, husni kamolu jamoli insoni paziruftani Alokhon Afsahzod angezai nakhustini peshtaru beshtar az digar hamsolon ogohi paydo kardanash az nomu maqomi sukhansaroi panjrudi gardidaast.
Bale, muhiti sozgori zindagivu tarbiyati sazovori khonavodagi musoyadat namudaand, ki Alokhon Afsahzod hanuz az ibtidoi solhoi panjohum, az ovoni khonandai sinfi hashtum – dahum (1951 – 1954), javoni 16–19-solae budanash, ogozi qalamfarsoyi namuda, dar mavzuhoi dogi hayoti ijtimoi – farhangii zodgohash khabaru lavhaho navisad, dar markazi nohiyavu jumhuri ba tabashon rasonad va khudro barmahal ba faoliyatmandii jasuronai ilmi – ijtimoii pasin omoda bisozad.
Ba «Osornomai Alokhon Afsahzod» (Dushanbe, «Davishtach», 2005), ki holo dar ikhtiyoramon qaror dorad, sanadjuyona nazar andozem, ba khubi ayon megardad, ki mavsuf az ovoni maktabkhoni dar mavzuhoi gunoguni zindagivu jomia khomaroni kunad ham, asosi diqqatu ragbatashro masoili farhangu madaniyat, albatta, az didgohu dilkhohi hamon javonu hamon zamon, tashkil dodaand. Az jumla, dar miyoni solhoi 1952 – 1956, to ruzhoi donishjuyi maktabi oli shudanash, bo nomi «Vistavka» (taassurot az namoyishi musavvarahoi talabagon), «Obash khunuk» ( dar borai hammomi shahri), «Joyi dustdoshtai mehnatka-
shon» (oid ba kitobkhonai shahri), «Tayyorii khonandagon» (ba Idi YAkumi May), «Vistavka oid ba naqshakashi», «Ekskursiyai shavqovar», «In rohho kay durust meshavand?», «Safi komsomol meafzoyad», «Bachchagoni khushbakht», «Baroi nomai kamol», «Baromadi havaskoroni javon», «Hizmatrasoni behtar karda shavad!» va g. chandin akhboru darkhost intishor medihad, ki to kujoho juyovu puyo budani javoni khomakashro ravshan megardonand.
Dar davomi solhoi donishjuyi (1956 – 1961), tabiist, ki pahnoi juyishu puyish va didavu navishtahoi Alokhon Afsahzod gustardatar megardad, az zinai maktabi miyona to donishgohi oli qadame pesh raftanash, az soda ba murakkabtar nazdik omadanash, donishu malakai beshtaru vasetari kasbi (filologi) paydo namudanash ayontar zuhur mekunad. CHunonchi, dar in marhalai kutohi taqdirsozu rahnamo payiham chandin ofaridai shogirdona, vale pukhtavu suftai ilmi – ommavii mavsuf – «Az se bahr guzashta…» (hamrohi H.SHarifov; taassurot az tamoshoi kinofilmi «Az se bahr ubur karda…»), «Hamesha dar bahri hayot» (az ruzgori donishjuyoni donishgoh), «Gogol va khonandai tojik» (hamrohi J.Azizqulov), «Baze khususiyathoi lugati «CHarogi hidoyat», «Javonii respublikaro didem» (taassurot az tamoshoi filmi badeii «Odam pustashro digar mekunad), «Satrhoi muhabbat» (dar borai ashori Roziya Ozod), «Ba maktabho raftand» (dar khususi tajribaomuzii donishjuyon), «Navisandai haqiqatnigor» (oid ba hayotu navishtajoti navisandai buzurgi hind Premchand), «Farzandi komsomol» (hamrohi G.Juraev; az ruzgori sobiqadori komsomol Ahmadjon Ismoilov), «Pandhoi piri khirad» (hamrohi M.Hojaev; oid ba pandu hikmathoi Ahmadi Donish), «Ijoranishin» (taassurot az tamoshoi namoyishnomai hamnomi teatrii Fayzullo Ansori), «Bayraqi Kova» (andeshaho dar khususi filmi badeii «Bayraqi ohangar»), «SHoiri mutabari mo» (portreti ejodii Muhammadjon Rahimi) va g. dar markazi jumhuri ba tab merasand, ki nigohi jidditaru domanadortari olimona va taloshi bosamari javone navomuzu navpardozro tajassum menamoyand, azmi minbad az kadom shokhavu payrahahoi ejodi qadam zadanashro muayyantar mesozand.
Nihoyat, dar hamon ayyom, aniqtarash, dar okhirhoi soli 1959, dar barobari navishtahoi digarash, du khabarnomai mufassal – «YOdgorihoi hazorsola» (jurnali «Mashal», 1959, №9, sah. 2 – 3) va «Ganjinai madaniyati tojik» (jurnali «Zanoni Tochikiston», 1959, №11, sah.12 – 13)-i u muntashir megardand, ki dar khususi dastovardahoi hafriyoti bostonshinosii Panjakati Qadim va doroihoi Muzeyi navtasisi jumhuriyavii tarikhi – kishvarshinosii ba nomi Abuabdullohi Rudaki sukhan ronda, nakhustin irtibotu muloqoti ravonivu manavii uro bo zodgohi bostonivu padarkaloni jahoniash taminu taqdim medorand.
Ana, az hamon davra, Alokhon Afsahzod baroi didanu shinokhtani Ustod Rudaki va muhiti zistu ejodash baroi khud ravzanai kuchake kushoda, ohista – ohista, zina ba zina, vale payvastavu etiqodmandona va samarabakhshu hadafgirona vusatash mebakhshad.
Alokhon Afsahzod minbad, az soli 1961 (kormandi ilmii Instituti sharqshinosi va merosi khatti shudan) to 1999 (soli favti nobahangomash), dar sohahoi mukhtalifi filologiyai tojik chiradastu mumtoz shuda boshad ham, lahzae shugli shinokhtanu shinosonidan va omukhtanu omuzonidani Ustod Rudakiro faro naguzoridaast va dar har mavridu mavqei munosib ruy bar on ovardaast.
CHunonchi, soli 1971 «SHarhi holi Rudaki dar «Bahoriston»- i Jomi», soli 1974 «Bahse, ki davom dorad», soli 1976 «Manbai purbaho oid ba vodii Zarafshon», soli 1978 «Bahsho oid ba Rudaki dar asri XV», soli 1983 «Sohibqironi shoiri» va soli 1986 «Rudaki» nom maqolahoyashro peshkashi hamagon medorad, ki mavzui bahsashon az unvonashon huvaydost.
Hamchunin, solhoi 1987 va 2001 «Adabiyoti tojik. Kitobi darsi baroi talabagoni sinfi 8» va solhoi 1988, 1991, 2003 «Adabiyoti tojik. Kitobi darsi baroi talabagoni sinfi 9» dar talifi Alokhon Afsahzod az chop baromadand, ki bo malumoti mufassal dar bobi Ustod Rudakivu muhiti zisti u husni ogoz yoftanashon amre tabiist.
Asaru maqolavu taqriznomahoi «Sahmi olimi namoyoni tojik» (hamrohi N.Masumi va digaron, 1972), «Mizoni sukhan» (1972), «Dust va sabaqomuz» (1975), «Darakhti borvar» (1981), «Akademik Abdulgani Mirzoev» (1985) va «Mardi farzona» (1988) dar khususi navishtavu komyobihoi Rudakishinosone chun A.Mirzoev, I.S.Braginskiy, H.Mirzozoda, R.Hodizoda sukhan ronda, «Mahaki istedod» (1973) oid ba dramai «Rudaki»-i Sotim Ulugzoda va «Bobojon Gafurov va pajuhishi Rudaki» (1997, 1999) dar bobi dastovardahoi khovarshinosi nomi dar sohai shinokhti Rudaki malumoti mufassal medihand.
Alokhon Afsahzod soli 1970 kotibi ilmii Anjumani «Solonai Rudaki» intikhob gardida, dar barguzorii jalasahoi anjuman dar shahrhoi Dushanbe, Hujand, Kulob, Panjakat hissai sazovor guzoridaast va yak dasta maruzahoi mufidu muhimmi Rudakishinosonro jam ovardavu bo tahriru takmili darkori soli 1978 dar majmuai «YOdbudi Ustod Rudaki» dar dastrasi umum qaror dodaast, ki sahmi digare dar targibi nomu kalomi shoiri buzurgvor meboshad.
Alokhon Afsahzod soli 1984 dar shahri Boku (hamrohi adabiyotshinosi tojik Mirzo Mulloahmadov) ba zaboni ozari «Nafasi garm. Az Rudaki to Loiq» nom tazkirai namunahoi sheri tojiki, soli 1986 dar Dushanbe asari nodiri tarikhi–etnografii Abdurahmoni Mustajir «Ruznomai safari Iskandarkul»-ro, ki dar khususi zodgohi Rudaki malumoti notakrore medihad, muntashir sokhta, dar imtidodi tamomi faoliyati ejodi dar javhari bisyor asaru maqolahoi digari sudmandi khud, az jumlai «Davlatshohi Samarqandi va tazkirai u» (1974), «Kalila va Dimna» (1981), «Nazira» (1984), «Pandnoma» (1984), «Adabiyoti darbori» (1988), «Adabiyoti didaktiki» (1988), «Adabiyoti klassiki» (1988), «Adabiyoti fors – tojik» (1988), «Andarz» (1988), «Andarznoma» (1988), «Kitobkhonai Somoniyon» (1989), «Mirzoev Abdulgani Muhammadovich» (1989), «Firdavsi va sunnati andarzofarini» (1994, 1995) va g. hatman mavodu madrakero az osori Rudaki ba kor burdavu yagon lahza va yo janbai ruzgoru ofaridahoi shoirro ravshanu mukammaltar gardonidaast, ki samti digari sargarmihoi Rudakishinosii uro nishon medihand.
Nihoyat, soli 2003 dar nashriyoti «Adib»-i shahri Dushanbe risolai mufassalu mudallali ustod Afsahzod «Odamushshuaro Rudaki» (dar hajmi 304 sahifa) az chop baromad, ki az jihati khronoliyai talif okhirin asari buzurghajmi marhum buda, matnashro khudi ustod pesh az favtashon baroi nashr omoda sokhta budand, ki naqdu barrasii qiyosii on bahsi jiddii alohidaero taqozo mekunad.
Alhol hamin qadar afzudan kofist, ki ustod Alokhon Afsahzod bo farjomi koru justorhoi zahmatpisandi mavsuf va talifi risolai farogiri mazkur marhalai navbatii Rudakishinosii jahoniro jambast namuda, baroi rushdu davomi marhalai navini on rah kushodaast va bad-in vasila ba zanjiri zarrini risolavu maqolahoi mutaaddidi khud yak halqai digari rangin, vale asosivu bunyodiro zam namuda, digarbora khostaastu tavonistaast isbot kunad, ki barhaq «Ustod Rudakiro muosironash va sukhanvaroni badina zeri unvonhoi iftikhorii qofilasolori nazmi forsi, sohibqironi shoiri, ustodi shoironi jahon, sultoni shoiron, odamushshuaro, muqaddamushshuaro, muqaddimai shuaro va amsoli inho yod mekunand. In, aslan, etirofi umum ast, ki imruz Ustod Rudakiro sardaftar va asosguzori adabiyoti forsu tojik menomem. Guruhe gumon mekunand, ki asosguzor va sardaftari adabiyot budani Ustod Rudaki, guyo, manoi onro dorad, ki vay boyad nakhustin kase boshad, ki avvalin bor ba tojiki sher guftaast. In aqida dar davomi 800 soli akhir payvasta takror shudaast, ki fikri saheh nest, zero qabl az Ustod Rudaki ham sheru adabiyoti tojik vujud dosht. Asosguzor va sardaftari adabiyot budan aslan manii qabl az digaron asar navishtanro nadorad. Ustod Rudaki bo khidmathoi buzurgash ba in maqomi shoyistai tarikhi sohib shudaast, ki in risola (– «Odamushshuaro Rudaki»- A.R.) baroi ravshan kardani baze jihathoi on navishta gardid».