Home / Ilm / «ZAHIRAI HORAZMSHOHi»

«ZAHIRAI HORAZMSHOHi»

kitobi-tibbi«ZAHIRAI HORAZMSHOHi», shohasari tibbi, ki s-hoi 1113 – 15 Ismoili Jurjoni baroi Qutbuddin Abulfathi Arslon Tagini Muhammadi Horazmshoh talif namudaast. Dar bobati ofaridani asar muallif menavisad: «Taqdir chunon bud, ki jamkunandai in kitobi Ismoil ibni Hasan ibni Muhammad ibni Ahmadi Husaynii Jurjoni andar soli ponsadu chahor az hijrat va khushii havo va obi viloyati Horazm bidid va on jo maqom ikhtiyor kard va vojib donist samarai ilme, ki muddati daroz az umri khesh guzaronidaast, andar in viloyat nashr kardan, bad-in niyat in kitob jam kard…».
Avvalin nuskhai forsi-tojikii «Z. H.» az 10 kitob iborat ast. Muallif asarro ba zaboni arabi niz mufid va zarur donista, onro ba tozi ham talif namud va «Adviyai mufrada» nom bobi ilovagi dokhil kard. «Z. H.» az 65 juz, 78 guftor (maqola) va 1197 bob iborat ast. Baroi talifi «Z. H.» muallif asarhoi hakimoni peshina (Buqrot, Jolinus, Rozi, Beruni, Ibni Sino va dig.)-ro ham istifoda burdaast. Muvofiqi nishondodi muallifi asar on chunon purra ast, ki «tabibro andar hej bob ba hej kitobi digar hojat nayaftad va ba sababi bozgashtan ba kitobho khotirash parokanda nashavad…».
«Z. H.» inkishofi ilmu marifati khalqhoi Osiyoi Markaziro dar davrai somoniyon va khorazmshohon inikos mekunad. «Z. H.» ba zaboni ibroni, turki, urdu va g. ham tarjuma shudaast. Onro tabiboni mashriqu magrib va forsu arabzabon dar tuli chandin asrho chun asari ilmi istifoda burdaand. «Z. H.» holo ham mohiyati tarikhi, ilmi, amali, zaboni, lugavi va falsafiashro gum nakardaast. Dar «Z. H.» ba masalahoi tibbi kishvari va jugrofi diqqati makhsus doda meshavad. Kitobi yakum dar borai shinokhtani haddi tib va manfiati on, shinokhtani jismi inson, moyaho (asosho), mizojho, khiltho (khun, balgam, safro, savdo), chigunagii ahvoli odatho, tashrehi andomhoi mufrad va murakkab; kitobi duyum dar borai shinokhtani holathoi tani odam az tandurusti va bemori, anvo (khelho), asbob (sabab) va arozi (namudi zohiri)-i on, shinokhtani nabz, ahvoli madfuoti (az daf) badan (chun araq, bavl, goyat – kali va g.); kitobi seyum dar borai nigoh doshtani tandurusti, tadbiri havo va maskan, shinokhtani holati obho, tadbirhoi taom va sharob, khob va bedori, harakat va sukunat, shinokhtani holati nushokiho, chizhoi muattar, ba kor burdani ravganho, tadbiri qay kardan va dorui mushil khurdan, tadbiri fasd (ragzani), hajomat (khungiri), zulluk, huqna (klizma) va shiyof (svecha yo supozitoriy), tadbiri arozi nafsoni (chun shodi va anduh va g.), tadbiri nigohubini tiflon, tadbiri piron va musofiron; kitobi chorum dar borai shinokhtani har yak bemori, avj, buhron va peshomadi on; kitobi panjum dar borai yod kardani anvoi tab, sabab, alomat va iloj, tadbiri holathoe, ki dar badan ruy medihand va nishonai bemori; kitobi shashum dar borai muolijai jamei bemorihoe, ki az sar to po padid meoyand; kitobi haftum dar borai iloji omosho va reshho, tadbiri shikoftan va dog kardan, iloji andomi tabohyofta, tadbiri shikastagi, ozurdagi, varam va monandi on; kitobi hashtum dar borai pokizagi va orostagii tan zohiran; kitobi nuhum dar borai yod kardani zahrho va podzahrho; kitobi dahum dar borai tartib dodani qarobodin bahs mekunad.
Muallif dar muqaddimai asar navishtaast: «Ammo boyad donist, ki havoi in viloyat (yane Horazm va umuman Osiyoi Markazi) shimoli ast va chunin havo khushtar va sofitar boshad… Va har nabote (rastanie), ki dar in havo ruyad, khushtar va guvorandatar boshad. Va har odame, ki az in havo nafas girad, dil va dimogi u qavitar va khossahoi u durusttar boshad… Va obi in viloyat Jayhun (d. Omu) az jumlai obhoi situda (nagz) ast… Lekin bo in hama nekuiho hodisahoi nomuvofiq niz dar in viloyat bisyor ast… Va ba sababi sabi (sakhtii) sarmo zukom va nazla bisyor meboshad…»
Ad.: Rasulov M.YA., Ismail Djurdjani, dar kit.: Itogi i perspektivi nauchnikh issledovaniy po istorii medisini, Kishinev, 1973; Hikmati asrho (murattibon V. A. Kapranov va Rahim Hoshim), D., 1975.

Инчунин кобед

afandi

LATIFAHO

TUYONA OYAD… SHakhse ba dustash uzr ovard:j – Bubakhsh, man ba tuyat rafta nametavonam. Vay …