Home / Ilm / «KITOBU-S-SAYDANA FI-T-TIB»

«KITOBU-S-SAYDANA FI-T-TIB»

drevnyaya-kniga«KITOBU-S-SAYDANA FI-T-TIB» («Dasturi dorusozi»), asari tibbiest, ki ba doruhoi mufrada (soda) va baze doruhoi murakkab bakhshida shudaast. «K.»-ro Beruni dar solhoi okhiri zindagiash ba zaboni arabi talif namudaast. «K.» az 3 qism (muqaddima va malumot doir ba doruho) iborat ast. Dar asar doruho muvofiqi guruh, shakl, inchunin usuli tayyor namudani onho az rui nuskhaho (retseptho) purra bayon shudaast.
Muqaddimai kitob az chand qism iborat buda, dar onho muallif dar borai etimologiyai kalimai saydana (farmakognoziya), vazifa va mohiyati on dar tib, inchunin ba guruhho taqsim shudani doruho sukhan meronad. Muallif doruhoro ba du guruh (soda va murakkab) taqsim namudaast. Vay ba doruhoi soda davohoi az rastani (resha, barg, butta) yo digar manbaho (mineralho, hayvonot) tayyorkarda va ba doruhoi murakkab omekhtai yakchand namudi ashyoi doruvori yo doruhoi sodaro dokhil kardaast.
Dar qismi duyumi kitob malumot oid ba 1116 doruhoi naboti, hayvoni, madani va murakkab az rui alifbo zikr yoftaand. Dar «K.» nomi 750 rustani, 107 madan, 101 jonvar va 30 mavodi murakkabi dorui gird omadaast, ki dar yagon kitobi dorushinosii guzashtagon chunin tedodi mavod ba mushohida namerasad. Beruni nomi doruhoro bo zabon va lahjahoi mukhtalif dodaast. Mas., dar kitob taqr. 4500 nomi rastaniho, hayvonot, madanho va ozuqavori, ki az onho doru tahiya mekardand, ba zabonhoi arabi, yunoni, suriyoni, hindi, forsi, khorazmi, sugdi, turki va g. ovarda shudaand. Muallif dar muqaddimai kitob navishtaast, ki «… man az javoni bisyor tashnai omuzishi ilm va hirsi az bar kardani onro doshtam. Namunai in on ast, ki bore yak nafar yunoniro didam va ba nazdi u gandum, tukhmi, mevagi va giyohhoro ovarda nishon doda, pursidam, ki onho dar zaboni shumo chi nom dorand va onhoro baroi khud navishta giriftam».
Az muhtavoi «K.» malum meshavad, ki Beruni zabonhoi arabi, suriyoni, yunoni, hindi, forsi-tojiki va lahjahoi onro khub medonistaast. Mas., u dar borai «Butm» nom rastani malumot doda jayd mekunad, ki «… arabho onro butmah khonand, rumiho oququs va yo tarosonus, suriyoniho butmo, ba zaboni forsi kinbahn va ahli Huroson khinjak, sijziho (mardumi Sijiston) kinbashak va ahli Nishoburu Qoin nankish va ahli Mikronu Qazdor gulangur khonand…». YO khud dar sharhi ijjos (olu) muallif mefarmoyad: «… va ba forsi girdi siyoh. Peshi mo nomi forsii olu mashhur ast, ki bo siyoh tavsif meyobad. Zardolu dar nom bo u mushobeh ast va bo sifati zard tafovut dorad. YAke zardolu on digare siyoholust».
S-hoi 1211 – 36 Abubakr ibni Ali ibni Usmonasfar al-Kosoni (az Fargona) «K.»-ro ba zaboni tojiki tarjima namudaast. «K.» s. 1972 iborat az 2 jild dar Eron ba forsi va s. 1973 dar Toshkent ba rusi nashr gardid.
Ad.: Beruni Abu Raykhan, Farmakognoziya v medisine ((Issledovanie, perevod, primechaniya i ukazateli U. I. Karimova). Izbrannie proizvedeniya, t. IV, Tashkent, 1973; Muvaffaq Abumansur, Giyohnoma (tahiyai matn, peshguftor, mulhaqot, lugot, tavzehot va fehristi nomho az YU. Nuraliev va J. Dodalishoev), D., 1992; Sulton Mirzo Hasan, Tashakkul va takomuli istilohoti ilmii forsi-tojiki, D., 2008; Saidova F., «Kitobu-s-saydana fi-t-tib»-i Aburayhoni Beruni sarchashmai istilohoti tibbii zaboni tojiki. Maj. «Avji zuhal», 2011, № 1.

F. Saidova.

Инчунин кобед

afandi

LATIFAHO

TUYONA OYAD… SHakhse ba dustash uzr ovard:j – Bubakhsh, man ba tuyat rafta nametavonam. Vay …