قدیمترین تصویرهای روی سنگ

تسویرهای روی سنگ، که برای درک نمودن تفکر بشر قدیم و تصوّرات نسبت به محیط پیداکردة او کمک می‌رسانند، مورد توجّه محقّقان تاریخ باستان قرار گرفته‌اند.

در بسیار ناحیه‌های آسیای میانه هزاران تصویرهای در صخره‌ها کندشده موجودند، که مشهورترین آنها تصویرهای سیملیتاش در فرغانه[1] و لنگرکیشت در پامیر غربی می‌باشد[2]. در تاجیکستان هم چندین محل این قبیل یادگاریها را می‌توان نام برد. چنانچه، در قدّ ساحل زرافشان و شاخه‌های آن[3]، در سلسله‌کوه قُرمه[4] و دیگر محلها مقدار زیاد تصویرهای روی سنگ پیدا گردیده‌اند. در پامیر تقریباً 50 محل چنین یادگاری قید شده است[5]. اکثر این تصویرهای روی سنگ به دوران تاریخ و قسماً به زمان اسکیف و سرمتها تعلق دارد. از تدقیق آنها مسئله‌های خیلی جالبی به میان می‌آیند، که احتمال، چند نسل دانشمندان – آرشیالوگها و صنعت‌شناسان به حلّ آنها مشغول خواهند شد.

ولی از همه جالبتر قدیمترین تصویرهای روی صخره‌ها آفریدة آدمان عصر سنگ می‌باشد. این قبیل تصویرها همگی فقط در یکچند نقطه‌ها دچار آمده‌اند. آنها چه از جهت موضوع و چه از جهت طرز آفرینش خود از چنین آثار هنری دوره‌های بعد فرق می‌کنند. یکی از فرقهای مهم تصویرهای قدیمه این است، که آنها با رنگ کشیده شده‌اند.

تسویرهای خیلی دقّت‌انگیز زرووتسایی (واقع در ازبکستان) کیهاست، که شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. در بین این تصویرها خصوصاً صحنة شکار گاوان وحشی، که شکارچیان روی خود را با ابا پوشیده‌اند، جالب توجّه می‌باشد. در نتیجة تدقیقات سالهای آخر معلوم گردید، که این صورتها به دوره‌های نیالیت و اینیالیت تعلق داشته، احتمال، بعضی قَبَتهای قدیمتر آنها به زمان می‌زالیت هم رفته می‌رسیده باشند[6].

چونین به نظر می‌رسد، که قدیمترین تصویر روی سنگ در آسیای میانه صورتهای مغارة شخته می‌باشد، که در پامیر کشف شده است. در دیوار مغارة نه چندان کلانی، که در بلندی 4200م از سطح بهر واقع گردیده است، صورتهای به دو رنگ کشیده شدهه محفوظ مانده‌اند. تصویر آدمان به زیر قنات مرغان پناهبورده، گرازها و خرسها خیلی خوب نمایان است. هیوانها در لحظة زخمی شدن از تیر شکارچیان تصویر شده‌اند. بنا به سبک نگارش این صورتها، قضاوت کردن ممکن است، که آنها نظر به صورتهای زرووتسایی قدیمترند و می‌توانند به دوره‌های اوّل نیالیت یا خود می‌زالیت نسبت یابند[7].

سورتهایی، که از دو محل دیگر کوهستان آسیای میانه – در نهر سریجس[8] و کورتیکیسای نزدیک مغارة شخته یافت شده‌اند، به دوره‌های بعدتر، به عهد آخر نیالیت یا برنجی تعلق دارند[9].

[1] بیرنشتم ا. ن. ، 1952.

[2] رناو و. ا. ، 1960 ا.

[3] دلسکیی ا. ن. ، 1949؛ مندیلشتم ا. م. ، 1956.

[4] رناو و. ا. ، 1960 ب.

[5] رناو و. ا. ، گورسکیی ا. و. ، 1960.

[6] فارمازاو ا. ا. ، 1966؛ 1969، س. 60-78.

[7] رناو و. ا. ، 1961.

[8] آکلدنیکاو ا. پ. ، رتسیک و. ا. ، 1954.

[9] رناو و. ا.. 1961.

[10] رناو و. ا. ، 1961.

[11] آکلدنیکاو ا. پ. ، رتسیک و. ا. ، 1954.

[12] رناو و. ا.. 1961.