Nafs xurujiga qarshi

Insonning uchta asosiy dushmani bor: dunyo, shayton va nafs. Agar ana shu uchala ğanimingizdan  htiyot bơlmasangiz, ularning fitnalariga sergak turmasangiz, ularga qarshi kurash ochmasangiz, ular hayotingizni xarob, bağringizni kabob, ruhingizni betob qiladi. Ho -havaslarni, nafs istaklarini, xohish-shahvatlarni tark  tish orqaligina ulardan himo laniladi.

Ayniqsa insonning nafsi uni har kơyga soladi, shahvat pơrtanalariga uloqtiradi. Nafsining aytganiga kirib, xonumonidan ajraydi, yovuzlik va jino tlarga qơl uradi, ơzgalarga zulm qiladi. Va bu qilmishlarining azobini bir umrga tortadi.

Bu ulkan fojianing kơlamini his  tish uchun nafsingizning talablariga bir quloq soling-a!  rtalab uyqudan turishingiz bilan u ğishavasini boshlaydi: «Nonushtaga sariyoğ-pishloq, qazi-qarta topib kelish kerak, tushlik qilish uchun falon joydagi mashhur restoranga borish lozim… Boshqalardan qaering kam, atrofingdagi batơlqinzilarning dasturxonida ajnabiy ơlkalardan keltirilgan uvulduruq, ananas, kokos, pơrtaxol, forel baliği kabi netơlqinmatlar uzilmasa  senikida non-shakardan boshqasi bơlmasa…Falon dơkonga zơr xorijiy kiyimlar keltirilibdi, tugab qolmasidan tezroq  gur…Sen axir dunyoga bir marta kelasan, boshqalarga ơxshab baland uylar qurmaysanmi, uchqur ulovlar minmaysanmi, dabdabali tơylar qilmaysanmi… Umr kơz ochib- mguncha ơtib ketadi, yoshsan, kelishgansan, puling bor, maishat qilmaysanmi, gơzallar davrasida  ayshingni surmaysanmi, ulfatlar bilan bazmi jamshidlar u shtirmaysanmi…»

Nafsning xuruji aslo tơxtamaydi, shahvatlarning vasvasasi hech qachon tugamaydi. Agar jinday boshvoğini qơyib  borsangiz, u sizni shunaqangi ovora  sarson, kuningizni xufton, rangingizni somon, xulqingizni yomon qilib tashlaydiki, keyin uning changallaridan qutilishingiz oson kechmaydi. Nafsga qarshi kurashish bejizga jihodga tenglashtirilmagan.

Ơrta asrlarning bu k mutafakkiri Abu Homid Ğazzoliy bunday degan: «Qachon nafsingda dunyo istaklariga mayl, gunohga rağbat uyğonib, kơp gapirishdan shirin tatơlqinm tuysang, ichingda nimadir jơsh urib, ha jonlar oğushida ơzingdan ketsang, bas, u holda kamtaomlik qilichini tahajjud va kamuyqulik qinidan suğurib- lanğochla. Keyin vazminlik va kamgaplik qơllaridagi bu qilichni dunyoga mayl, gunohga rağbat uyğotuvchi shahvatning boshiga sol, toki zulm va intiqomning bơyni uzilsin. Shunda nafsing dunyoga mehr tufayli tuğiladigan kulfatlardan va ơzga balolardan omonda bơladi. Nafsing shahvat zulmatlaridan poklanadi, ofatlar kishanidan xalos bơladi».

Shayx Sufyon Savriy aytadi: «Nafsimdan kơra qiyinroq biror narsani muolaja qilmadim, bir marta foydamga, bir marta zararimga bơldi». «Qattiq  ganlashga hurkovuch otdan kơra ham nafs muhtojroqdir», degan Hasan Basriy.

Nafsga qarshi qanday kurashish mumkin? Bunga donolar bir necha tavsi larni aytishadi.  hyo ibn Muoz ar-Roziy: «Riyozat qilichlari bilan nafsingga qarshi kurash», deydi. «Kim atơlqinzolarining nafsoniy orzulariga bơyin  gib, ularni shod  tgan bơlsa, bu – qalbiga nadomat niholini ơtqazgani bơladi», degan Abu  hyo ibn Varroq.

Umar Foruq Saydo al-Jazariyning mana bunday sơzlari bor: «Nafs orzu-istaklari cheksizdir. Nafs faqat ơzini ơylaydi. Vaholanki, nafs uchun foydali tu lgan narsa inson va jami t uchun zarar keltirishi mumkin». Arastu hakim aytadi: «Eb-ichishga etarli molu davlatga  ga bơlgan kishi bundan ortiğini talab qilmasin. Chunki uning poyoni yơqdir. Ortiqcha talab qilgan kishi juda kơp falokatlarga duchor bơladi».

Donishmandlardan biri bunday deydi: «Kim nafsga ơzini topshirsa, dunyo mehr-muhabbatiga asir bơlib qoladi, kibru havo tuzoğiga ilinadi, shahvatlar uni xohlagan tarafiga tortadi, qalbini  xshilikdan tơsadi». Vuhayb ibn Vird aytadiki: «Non bơlaturib,  na qơshimcha eguliklarni istash shahvatdir. Kim dunyo shahvatlarini sevsa, xorlikka tayyorgarlik kơraversin».

Nafsga qarshi riyozat,  tơlqinni netơlqinmatlardan ơzni qaytarish bilan kurash olib boriladigan bơlsa, riyozatning ơziga qanday  rishiladi? Fozillarning aytishicha, tơrt ishda riyozat chekiladi: taom, uyqu, sơz va ozorlarga toqat, chidashda. Haqiqatan nafsingiz istagiga qarasangiz, u qanaqangi taomlarni kơz oldingizga keltirmaydi, nimalarni eyishga undamaydi! Ovqatning sarxilini izlash, turfa xilini qơmsash sizni uni kơproq eyishga olib boradi. Kun sayin ishtahangiz ochilaveradi, kơproq eyish, tanqisroq taomlarni  xshi kơrish istagi ortaveradi.

Dengizchilardan biri Tinch okeanida adashib qolib, yigirma bir kun suv ơrtasida qolib ketdi. Tutqunlikdan qutilib, omonlikka chiqqanida, odamlar bu voqeadan olgan  ng katta  ibratingiz nimada bơldi, deb sơrashdi. Shunda u: «Bu tajribadan  ng katta olgan saboğim shu bơldiki, kishi huzurida ichishga  roqli chuchuk suv va kifo  qilgudek taom bơlsa, nolimoqning aslo keragi yơq  kan», deb javob berdi.

Donishmandlardan biri: «Hayotning barchasi luqma taom va ichimlik suvdir, qolgani ortiqcha narsadir», dedi.

Jonatan Svift aytadi: «Dunyodagi  ng afzal tabiblar bu doktor Parhez, doktor Tinchlik va doktor Shodlik bơlib, tinchlik va xursandlik bilan ozgina taom tanovul qilish kishi uchun  ng  xshi shifodir».

Abul Farojning hiko  qilishicha, birov qattiq nonni suvga ivitib huzur qilib eb ơtirgan faylasufni kơrib, hayron qolibdi va: «Qattiq nonni ham mazza qilib eyish mumkin  kanmi?» deb sơrabdi. «Albatta. Men faqat qattiq non mazali bơlib tu lguniga qadar nafsimni tiyib ơtiraman», deb javob qilibdi faylasuf.

Taomni metơlqinyoridan ortiqcha istetơlqinmol qilish aslo foyda keltirmaydi. Aksincha kơpgina kulfat va yơqotishlarga sabab bơladi: kơp eyish tufayli semirib ketasiz, faolligingiz susa di, mehnatga toqatingiz qolmaydi, qon bosimi,  rak xuruji, qand kasalligi kabi turli xastaliklarni orttirib olasiz, topgan pulingizning katta qismi eguliklar sotib olishga ketadi va hokazo. Nafsingizga bơysunib, kơp uxlaydigan bơlsangiz, buning ham behisob zarar va ofatlarini sanab ơtish mumkin. Behuda sơzlash, valaqlash bilan vaqtni sovurishning kulfatlari haqida  qorida batafsil sơz  ritganmiz.

Bulardan xulosa qilib aytish mumkinki, taomni kam eyish dunyo muhabbatini sơndiradi. Kam uyqu iroda-istaklarni tiniqlashtiradi. Kam gapirish ofatlardan asraydi. Insonlar tomonidan sizga ozor etganida,  tơlqinni kimdir sizni yomonlasa, dushmanlik qilsa, haqoratlasa, molingizni zơrlik bilan tortib olsa sabr qilsangiz, ulardan jafo kơrganda halimlikni yơqotmasangiz,  ng oliy maqsadlaringizga osonlikcha  rishasiz.

Nafsning vasvasalari insonni har maqomga soladi. Uning sơziga kirib, u gunohlar kơchasiga kirib ketadi, maqsadiga  risha olmay qiynoq-azoblarga uchraydi, boshqalarning  tuğini, tơkin turmushini, baxtu omadini kơrolmay, qalbini hasad chirmaydi.

Odamlarda hasad asosan ơzi  risha olmagan narsaga boshqalarning muvaffaq bơlishini «hazm qilolmaslik»dan, kơrolmaslikdan paydo bơladi. «Ơt-olov ơtinni egani kabi, nafrat va hasad  xshiliklardan bơlgan savobni eydi, achchiq sabir (alo ) asalni buzgani kabi hasad iymonni buzadi». Inson uchun hasaddan zararliroq narsa yơq. Hasad qilingan kishiga hali biror zarar etmay turib, hasad qiluvchiga tuganmas ğam, sababsiz musibat,  ratganning ğazabi kabi bir qancha uqubatlar etadi.

Ơzgalarning ilmdagi muvaffaqi ti, kimgadir mơl-kơl mol-dunyo berib qơyilgani, batơlqinzilarning iqtidori va salohi ti, hayotda omadi chopgani, chiroyli va oqila ayolga uylangani, boshqalarning uni hurmatlashlari, boringki, qanday  tuq va zafarlarga  rishgan bơlsa, bari hasadgơyning ichini kemiradi, uyqusini qochiradi, nafratini qơzğaydi, xusumatini oshiradi, soğliğiga xavf soladi, hatto hasad qilgan kishisiga yovuz dushmanga aylantiradi.

«Dunyoda hasad va ginadan oğirroq ranj yơq. Chunki hasadchi kimsa odamlarning shodligidan payvasta ğam ostida  radi. Ơzgalar rohatidan doimo zahmat tortadi», deydi Muhammad Husayn. «Hasad balosi ulkan fasodlar paydo qiladi. Chunki hasad bağo t jirkanch xislatdir», degan Husayn Voiz Koshifiy.

Atoqli qomusiy olim Abu Rayhon Beruniyning mana bu gapiga  tơlqintibor qiling: «Hasad bilan ğazab ikki qanot bơlib harakatga kelsa, toza va chiroyli hayotlarni xira va kuduratli qilib  boradi». Ali ibn Abu Tolib deydilarki, «Kimda-kim ğarazgơylik jilovi bilan bir narsaga  rishishga intilar  kan, u shu istagiga  risha olmaydi, hatto ajali etmay ơlib ketadi».

Atơlqinrobiyning bunday sơzi bor: «Men hasadgơydan kơra mazlumga ơxshaganroq zolimni kơrmadim. Chunki u sening oldingdagi netơlqinmatni ơziga nisbatan zulm, deb hisoblayveradi». Qobus tatơlqinlim beradiki, «Agar azob chekishni istamasang, hasadgơy bơlma». «Hammani rozi qilishim mumkin, faqat netơlqinmatga hasad qiluvchini rozi qila olmayman. Chunki uni faqatgina netơlqinmatning ketishi rozi qiladi», deydi Muovi  ibn Abu Sufyon.

Agar siz chinakam ruhiy sakinat va orom-osoyishni qơlga kiritmoqchi bơlsangiz, nafsingiz tufayli keladigan xatarlardan ogoh bơling, shahvatlaringizni pơlat arqonlar bilan jilovlab oling, deymiz. Uning vasvasalariga uchmay, hayotda kamtar, hokisor, hashamlardan yiroqda, birovlarga taqlid qilmay, oddiy turmush kechirishga intiling. Bunda ơzingizdan baland mavqedagi odamlarga  mas, ơzingizdan pastlarga, sizdan kơra nochorroq odamlarga ibrat nazari bilan qarang. Shunda nafs va shayton birgalashib sizni yơldan ozdirishga uringanida ham hech narsaga  risha olmaydi.