Dunyo ơzi shunday qurilgan…

Hech  tơlqintibor berganmisiz: qơlidan boshqalarga biror  xshilik keladigan odamlar doimo zorlanib  rishadi.  mishki, bir shogirdini ơz ơğlidan ham atơlqinlo kơrib, bor hunarini ơrgatib odamlar qatoriga qơshganida u ustozining  ziga oyoq qơyib ketibdi. Ustoz roziligini olmay mustaqil ish boshlab  borgani ham mayli   ndi hamma erda uning shatơlqinniga bơlmağur tuhmat-bơhtonlarni tarqatib  rgan  mish.

YOki boshqa bir odamning hasratiga quloq soling: «Ji nim akamdan  rta etim qoldi. Ơzim boqib katta qildim, ơqitdim, hunar ơrgatdim, uylab-joyladim. Xotinchasining sơziga kirib alohida  shayman, deganida rozi bơlib, boshqa hovliga chiqardim.  ndi hamma erda «dadamdan qolgan pulni bermay ơzlashtirib  bordi» deb gap tarqatib  rganmish. «Etim qơzi asrasang oğzi-burning moy  tar…». Inson zoti ơzi  xshilikni bilmaydigan noshukr bơlar  kan».

«Savobning keti mushkulot» degan gap bekorga chiqmagan. Haqiqatan birovga  xshilik qilasiz, ammo undan javob qaytmaydi, kelsa ham  xshiligingiz  vaziga yomonlik kơrasiz. Birovga rahm qilib qarz berasiz, ololmay qiynalasiz, hatto unga dushmanga aylanasiz. Birovga yordam qilish uchun bitmayotgan ishiga elka qơyib  borasiz,  vaziga qurtdakkina qilib aytishga ğanimlaringiz ham had qilolmaydigan «minnatdorchilik» ila siylanasiz. Birov bilan dơstlashmoqchi bơlasiz, ammo u «bir balosi bơlmasa menga nega suykaladi», deb sizni dushmaniga aylantiradi. Qiynalib qolgan ukangizga pul taklif qilsangiz, orqavarotdan «boyvachchaligini boshqalarga qilsin», degan nordongina gap  shitasiz.

 Bunga aslo ajablanmang! Alloh insonlarni shunday xulq-atvor bilan  ratgan. Shuning uchun hayotda kimga bơlishidan qattơlqini nazar, odamlarga  xshilik qilsangiz, mukofotini insonlardan  mas,  ratganning ơzidan kuting. Odamlar hech qachon  xshiligingizga  xshilik bilan javob qaytarishmaydi, minnatdor bơlishmaydi. Aksincha kơp hollarda ğashlari keladi, izzat-nafslari koyiydi, hasadlari kucha di.

Odamlar hasaddan, kơrolmaslikdan, johillik tufayli, batơlqinzida  sa shunchaki bekorchilikdan boshqalarning ichki olamiga bostirib kirishga, chơntagidagi pulini sanashga, sirlarini bilib olishga va hamma yoqqa yoyishga, oila atơlqinzolari va  qinlari ơrtasida gap tashib, ularni urushtirishga ishqiboz bơlishadi. Batơlqinzan davralarda, suhbatlarda, majlis va matơlqinrakalarda odamlarning ơzaro gap-sơzlariga, suhbatlariga bir quloq soling-a: «Falonchi manavi ishni qilib, kuniga bunchadan pul topayotgan  mish, qiziq, shuncha pulni nima qilarkin?», «Pistonchi bir haftadan buyon xotini bilan gaplashmayotgan  mish, axir qirq yil ahil  shagan  r-xotin nimada kelisholmay qoldiykin?», «Anavi amaldor ji niga katta vazifani berib qơyibdi», «Pismadonchi aka xotini ơlgach, ơzidan yigirma yosh kichik ayolga uylanganmish», «Falonchi pistonchi bilan quda bơlmoqchi deyishadi, ikkovini nima birlashtirdiykin?» va hokazo va hokazo.

Gap-sơz qaynayveradi, mish-mishlar urchiyveradi, ğiybatlar kơpa veradi, odamlar orasida sovuqlik, shubha, gina-kudratlar ildiz otaveradi. Hech kim: «Hoy  xshi inson, birovning hayoti, topayotgan puli, boshqalar bilan munosabatining senga nima qiziği , issiq-sovuği bor, boshqalarning musibati va tashvishi nega senga kerak bơlib qoldi, buning ơrniga ơz hayoting, turmushing, bitmayotgan ishlaring, bajara olmayotgan rejalaring haqida bosh qotirsang bơlmaydimi, bekorga valaqlab  rgandan kơra hech bơlmasa kitob ơqi, bilimingni oshir, birovga birorta  xshilik qilib qơy» deb aytolmaydi. Aksincha uning ğiybat-iğvolariga qơshiladi, mish-mishlarga uchadi, ơzi ham xotirjamligini yơqotadi.

Inson tabiatida ơzi bilmagan va qilolmagan narsaga dushmanlik kayfi ti ustun bơladi. Ơzganing  tuğini yoki imkoni tlarini tan olmaslik, boshqalarni inkor qilish, noittifoqlik, netơlqinmatning qadriga etmaslik kơpchilik insonlarga xos bơlgan xislatlardandir. Agar  gơzal ishlaringizni inkor qilib,  xshiliklaringizni tan olmay unutib  borishsa, ulardan ơpkalamang ham,  ular bilan tơqnashib-janjallashib ham  rmang!

Odamlar kơpincha marhamatingiz  vaziga gina zambaraklaridan ơq otib, hasad shamshirlarini  lanğochlab sizga dushmanchilik qilishadi. Chunki ularga  xshilik qilgansiz-da. Odamlarning tabiati shunaqa. Siz-ku, bir begona kishisiz, bundaylar ơzlarini yoruğ dunyoga keltirgan, avaylab ơstirgan ota-onalaridan rozi  bơlishmaydi , bir-ikki  xshilik qilgan sizdan minnatdor bơlishsinmi?!

Tarix sahifalarini bir varaqlab kơring, ơtmish donishmandlarining nasihatlariga quloq soling: ularda ơğlini tarbi lab, ovqatlantirib, kiyintirib, ozuqalantirib, ilm-odob berib, bolasi uxlab olishi uchun ơzi bedor bơlib, bolasi qorni tơyishi uchun ơzi och qolib, bolasi rohatlanishi uchun ơzi horib-charchab  rgan otani kơrasiz. Ơğlining mơylabi sabza urib, bilagi kuch-quvvatga tơlgach otasiga nisbatan xuddi quturgan it kabi bơlib qoladi. Otasini past sanab, ơch olib, oq bơlib, azob va balolarga giriftor holda vo ga etadi. Ơz farzandingiz shunday qilib turganidan keyin boshqalardan ơpkalanib, xafa bơlib  rishning hojati bormikin?

Lekin bu holat sizni aslo chiroyli ishlarni tark  tishga, boshqalarga  xshilik va yordam qilmaslikka datơlqinvat bơlib tu lmasin.  xshiliklaringiz barbod bơlib, irodangiz chilparchin  singanida  vaziga xazinasi tugamaydigan Zot tomonidan savob,  tơlqinni mukofot berilishini ơylang-da, qilgan ishingizdan faxrlanib, xursand bơlavering. Shuning uchun kimga  xshilik va yordam qilmoqchi bơlsangiz, buni Allohning roziligi uchun bajaring. Buni qilishga imkon va ixlos berib qơygani uchun Unga maqtovlar ayting. Shunda noshukrlarning noroziligi va malomati, inkor qiluvchilarning xudbinligi va razolati sizga zarar bera olmaydi, kơnglingizdagi sakinat va faroğatni yơqqa chiqara olmaydi.

Agar bir ahmoqqa ruchka sovğa qilsangiz-da u sizni masxaralab maqola yozgan, ustingizga bơhton mağzavasini ağdargan bơlsa, yoki bir chơloq kishiga qiynalmay  rsin deb hassa had  qilsangiz-da u ơsha xassa bilan boshingizni yorib qơysa ajablanib, sarosimaga tushib  rmang. Chunki insonlarning asli shudir. Shunday bơlgach, ulardan ơpkalab, ơzingizni qiynoqqa solib  rishning foydasi bơlarmikin?

Agar sizda ğam-alam paydo bơlib qolsa ơzingizdan boshqalarga  xshilik qiling va gơzallikni had   ting, shunda qiyinchilik va mashaqqatni unutasiz va ajoyib rohatni his  tasiz. Demak, mahrumlarga narsa ulashing, mazlumlarga yordam bering, qiyinchilikka tushib qolganni qutqaring, ochni tơydiring, kasalni borib kơring, jabrlanganlarga yordam qơlini chơzing, shunda hamma tomoningizdan baxt-saodat va xotirjamlik ơrab oladi.  xshiliklarni bajarib  rish xuddi xushbơy bir narsaga ơxshaydiki, uning kơtarib  ruvchisi, sotuvchisi, sotib oluvchisi, qơyingki barcha  undan naf oladi.

Movarounnahrning atoqli olimi Abdulloh ibn Muborakning bir  hudiy qơshnilari bor  di. Abdulloh ơz bolalarini ovqatlantirishdan oldin kambağal qơshnilarining bolalariga ovqat berar, ơz bolalarini kiyintirmasdan oldin ơsha  hudiyning bolalarini kiyintirardilar. Odamlar  hudiyning oldiga kelib: «Hovlingni bizga sotgin», deyishdi. Shunda  hudiy: «Hovlimni ikki ming dinorga sotaman. Aslida uning narxi ming dinor. Keyingi mingi  sa Ibn Muborakka qơshni bơlganim uchun», dedi. Keyinchalik ơsha  hudiy Abdullohning duolari sharofatidan musulmon bơldi.

 Ibn Muborak karvonda hajga otlandi. Yơlda ketayotib, axlatdan ơlik qarğani olib uyiga jơnab qolgan bir xotinni kơrib qoldi. U xotinning izidan bir bolani jơnatib, ayoldan  ơlimtikni nima qilishi haqida sơragan  di, u: «Uch kundan beri egulik narsamiz yơq», deb javob berdi. Ibn Muborak bu sơzni  shitib, kơzlaridan yosh oqdi. Va karvondagi narsalarini qishloq ahliga tarqatib  borishni bu rib, ơsha yilgi hajni tark  tib qaytdi. Tush kơrdi, tushida «Hajingiz maqbul, harakatingizga tashakkur va gunohlaringiz mağfirat», deb aytildi.

Batơlqinzan sal boshqacharoq holatlarga ham duch kelinadi. Hammaga  xshilik qilasiz, barchaga xush muomalada bơlasiz, faqir-nochorlarga doimo yordam qơlini chơzasiz. Ammo  vaziga ulardan minnatdorchilik, rahmat ơrniga yomonlik kơrasiz, qơpol sơzlar  shitasiz, gohida dushmanlik qilishdan ham qaytishmaydi.

Tanishlarimdan biri zorlanib qoldi: «Hech kimga yomonlik qilmayman, birovning ishiga aralashmayman, hech kimning mushugini «pisht» demaymanu negadir hammaning men bilan olishgisi keladi, hamma ơziga dushman sanaydi, barchaning munosabati yomon. Nima aybim bor, hech tushuna olmayman».  h sodda inson, noshukr kimsalar ơzlarini  ratgan, rizq bergan, hamma netơlqinmatni muhayyo qilib qơygan Parvardigorlaridan ham norozi bơlishadi , nega  ndi siz va bizga ơxshagan xatokor bandalarni ayblashmasin?!

Chunki  htimol siz ulardan iqtidorlidirsiz, balki boyroqdirsiz? YOki ğam-tashvishlaringizni ơzgalar huzurida dasturxon qilishdan iymanib, hamisha odamlar kơzida shod, mastơlqinud  rishga odatlangandirsiz?  htimol ularga qaraganda omadli kơrinarsiz? Nima bơlganda ham ulardan qandaydir ustunligingiz bor. Ular alamidan, hasadidan, kơrolmaslikdan sizni yoqtirmaydi. Ochiq dushmanlik kơrsatolmasa ham, chekka-chekkada ğiybatingizni qiladi, tuhmat gaplar tarqatadi, obrơyingizni tơkishga urinadi, hech bơlmaganda bir ğashingizga tegib qơ di.

Immanu l Kant yozganki, «Agar odamlar bir-birlarini boshdan-oxirgacha aniq bilishganida bir-birlaridan tiraqaylab qochgan bơlishar  di». Shuni  xshi bilib olingki, siz haqingizda aytilgan yomon gaplar hech qachon sizga zarar keltirmaydi, aksincha ziyoni ơsha gapni tarqatganga etadi.

Ơzingizni shunga tayyorlayvering. Har qadamda oyoqdan chalishlar, fitnalar, tatơlqinna-malomatlar, tanqidlar, xusumatlar, ơch olishlarga duch kelaverasiz. Chunki, siz ayrimlar kabi tanbal, ishyoqmas  massiz. Odamlarga foydangiz tegib turibdi. Turmushda omadingiz chopib, kun sayin  shnab bor psiz. Nima ishga qơl ursangiz, dơndirib qơ  olasiz. Iqtidoringiz kashfiyotlar qilishga imkon beradi. Alloh sizni shunday salohi tli, faol va ğayratli  yoki badavlat qilib  ratgan  kan, sizni sindirishga, badnom qilishga qasd  tuvchilar chiqaveradi.

Ularning dastidan qochib qutulaman, yoki chakagini ơchiraman, deb behuda urinmang.  Erni kavlab qatơlqinriga kirib ketsangiz ham, osmonga narvon qơyib chiqib ketsangiz ham, baribir ular sizni tinch qơyishmaydi. Bir yozuvchi aytganiday: «Pastkash kimsalarga muqaddas va bu k narsalarga ơzlarining iflos qarashlari va fikrlarini chaplab, ơz nochorliklarining alamini olishdan kơra yoqimliroq narsa yơq».

Ular bilan bitta jami tda  shashga mahkum  kansiz, demak hali kơp yomonliklar qilishlarini, kơzingizdan hali mơl yoshlar oqizishlarini va ostonangizga hali kơp marta mixlar qoqib ketishlarini kutib  shayvering. Alisher Navoiy aytganiday, «Itdan kiyikka, mushukdan kabutarga shafqat maholdir».

Er ustida ơtirgan kishi hech qachon qulab tushmaydi. Odamlar ơlik itni aslo tepishmaydi. Siz ulardan salohi t, ilm, odob yoki mol-dunyo jihatidan ustun bơlganingiz uchun ham ularning ğazabi qơzib, nafrati oshaveradi. Siz to Alloh berayotgan ana shunday netơlqinmatlarni tark qilib, barcha maqtovga loyiq xususi tlaringizdan mahrum bơlmas  kansiz, ular nazdida gunohkor bơlib  raverasiz. Tavba qilish imkoni ham yơq, chunki aybingiz,  qorida aytilganidek, ular  rishmagan narsaga sizning  rishganingiz.  Ular xohlagan narsa bundan boshqasi  mas.

Demak, odamlarning tanqidiga, malomatlariga pơlatday mustahkam, metin tosh kabi qattiq bơlingki, bular sizga zarar bera olmasin. Bordi , odamlarning sơzlariga quloq solib, tatơlqinsirlanadigan bơlsangiz, ularning « zgu» orzularini hayotingizning barbod  tilishi  vaziga rơyobga chiqarasiz. Siz bundaylardan chiroyli  z ơgira olishni biling. Ular qilayotgan makr-hiylalardan aslo siqila kơrmang. Ularning ahmoqona tanqidlari, malomatlari tarjimai holingizning iflos bir sahifasi bơlaqolsin.

Chunki hayotda hali bunday razilliklarga kơp duch kelasiz, vazningiz miqdoricha tatơlqinna-dashtnomlarga uchraysiz. Albatta ơsha malomatchilarning oğzini yopib, tilini boğlab qơ  olmaysiz. Lekin ularning tanqidlarini jim turish, sabr, be tơlqintiborlik, sovuqqonlik bilan daf qilishga   rishish mumkin. Buning uchun fazilatlaringizni kơpaytirish, tarbi ngizni  nada komil qilish, xato-kamchiliklaringizni tuzatish bilan ularning oğziga qalampir sepish, xurujini sindirish mumkin. Agar hammaga birday yoqishni, fetơlqinl-atvoringiz, ish va qiliqlaringiz hammaga birday matơlqinqul kelishini, ayb-xatolardan hamisha omonda bơlishni istayotgan bơlsangiz, shimoliy muzliklardan olov chiqarish kabi  htimoldan yiroq narsani orzu qilgan bơlasiz.

Odamlar bilan munosabatda uzlatga chekinish ham insonga ruhiy xotirjamlik baxsh  tadi. Bu narsani tarkidunyochilik, hammadan uzilib, bir uyda biqinib  shash, deb tushunmaslik kerak. Uzlat degani yomonliklardan, yomon odamlardan ơzni tortish, uzoqlashishdir.

Bekorchi bilan qơshilsangiz, uning bematơlqinnilarcha vaqtni sovurishiga sherik bơlasiz. Bezoriga  qinlashsangiz, bir kuni uning «qorasi» albatta sizga ham  qadi, jino tiga tortadi, jazoni ham birga ơtashga tơğri keladi. Qimorboz bilan ulfat bơlsangiz,  na hayotingizdan fayz, faroğat ketdi, de vering. Ichkilikboz yoki giyovand kimsa bilan oshno tutinsangiz-ku, umuman turmushingiz zahar-zaqqumga aylanadi, ơzingiz xaroblik chohiga qarab yơl olasiz. Ana shunday kishilardan yiroqlashgandagina fikringiz tinchib, xotiringiz rohatlanadi, zehningiz hikmat durlari bilan jilolanib, kơzingiz matơlqinrifat bơstonida sayr qilib  radi.

Oqil, zakiy inson kulfat va ziyonni foydaga yơnaltiradi. Axmoq, tentaklar  sa bitta musibatni ikkitaga aylantirib olishadi. Har bir yomonlik gơzal bir intihoga olib borishi mumkin. Bir falokat  zgu, xayrli oqibat olib kelishi mumkin. Masalan, Payğambar alayhissalomni Makkadan haydab chiqarishganidan keyin Madinada bir davlat paydo qildilar, bu  sa insoni t tarixida bu k ơzgarish  sadi. Atoqli olim Ahmad ibn Hanbal qamoqqa tiqilib, darra urildi. Oqibatda sunniylarning uluğ imomiga aylandilar.  na bir uluğ alloma Imom Saraxsiyni suvi yơq quduqqa qamab qơyishganida u erdan fiqh ilmiga bağishlangan yigirma jild kitob bilan chiqdilar.

Shunday, oqil va dono insonlar har bir balo-musibatdan, boshlariga tushgan mushkulotdan hikmat izlashadi, yơqchilik va yơqotishlardan ibratlanishadi. Aytaylik, bir odam kơp yillardan buyon farzand kơrmagan, bir tirnoqqa zor. Ammo u bundan  zilmaydi, iztirob chekmaydi, ơzini har yonga urmaydi. Sabr qiladi, ayoliga va ơziga tasalli beradi: «Hisob-kitob paytida farzand mastơlqinuli ti zimmamdan soqit bơldi, menga ơsha paytda «Nima uchun farzand kơrmasdan kelding», deb savol berilmaydi». U ơzini xotirjam tutib bunday deydi: «Farzandni Alloh beradi, farzand bermaslik ham, birovga faqat qiz, boshqasiga ơğil, kơplarga aralash qili berish ham Uning irodasidir. Farzand kơrish uchun hamma tadbirlarni qilib kơrdim, ammo bular foyda bermadi, demak farzandsiz ơtish taqdiri ilohiy  kan, shunday ish qismatimda bor  kan». Shunday fikrlar bilan uning bezovta qalbi taskin topadi, hayoti osoyishta kechadi.

YOki boshqa bir kishiga Alloh  farzandni kơp bergan. Ammo u ham buni  ratganning bir netơlqinmati sifatida qabul qilib, butun kuch va mehrini ularni boqishga, tarbi lashga qaratadi. Ayrimlarga ơxshab buncha bolani qanday boqaman, deb talvasaga va vahimaga tushmaydi, hammasining rizqini  ratganning Ơzi berishini biladi. Ğarbdagi  r-xotinlarga ơxshab bitta bolani ham tushov deb ơylaydiganlardan farqli ơlaroq serbolaligi bilan faxrlanadi va quvonadi. Ularni halol kasb bilan, insofli, diyonatli qilib ulğaytirish payidan bơladi.

Ana shunday insonlar hayotda beqaror bơlishmaydi, ularni hamma tomondan ruhiy sakinat ơrab olgan. Ular hatto vafot  tishayotganda ham xotirjamlikni qơldan boy berishmaydi: chunki hayotda vijdonlari bu rganiday, halol, iymon bilan  shab ơtishgan. Odamlarga zulm,  yomonlik qilishmagan. Ular uchun baxtli va shodmon kunlar bilan mahzun va musibatli kunlarning farqi bơlgan  mas.  xshi kunlarida hamd va shukr aytishgan, yomon kunlarida ham aytishgan va balolarga sabr qilishgan. Bidtơlqinatchilar, hasadgơylar yomonlab, tuhmat toshlarini otishganida ham  xotirjam turishavergan, ular safida bơlib qolishmaganiga shukr qilishgan. Ortlaridan qolayotgan hamma narsadan kơngillari tơq, faqat boqiy dunyodagi oqibatlarigina biroz tashvishga solgan, xolos.

Siz ham ularga ơxshab, bordi  biror falokat kutilmaganda hamla qilib qolganida ơzingiz tomonga quyosh chiqishini kutishni ơrganing. Agar bir kishi sizga stakanda limon suvi bersa, bir chimdim shakar qơshib sharbatga aylantira biling. Agar sizga ilon had   tilsa, uning qimmatbaho terisidan foydalaning. Agar chayon chaqib olsa bilingki, u gazandalar zahriga qarshi  ng  xshi vaksina va immunitetdir.

Hayotda nekbin bơlib  shash kerak. Har bir narsada gơzallikni,  xshilikni,  zgulikni kơra bilish lozim. Chunki nekbin odamlarning umrboqiy bơlishlarini olimlar allaqachon isbotlab berishgan. Fransa inqilobidan oldin ikki shoiri qamalib qoldi. Ularni biri nekbin (optimist), ikkinchisi badbin (pessimist)  di. Ikkovining kallasini qamoqxona darchasidan chiqarishgan  di, nekbini  lduzlarga qarab kuldi. Ammo badbini  sa, yon kơchadagi loylarga qaradi-da yiğlab  bordi.