Сарахсх: Сохт, хаёт ва ахамият

09.02.2019 2,119 Показы

Сарахсхо ба гурухи растанихои кадимтарин дохил мешаванд. Онхо дар руи Замин васеъ пахн гардидаанд. Дах хазор хели онхо маълум аст. Дар шароитхои гуногуни зист, дар биёбон ва ботлокзорхо, кулхо, майдонхои кишти шоли, обхои нисбатан шур, дар чойхои сернаму сояи дарахтони бешазор сукунат доранд.

Сарахсхо дар минтакахои кухсор, дар чойхои сернаму соя, таркиши сангхои серрутубат, сохили дарё, канори чашмасорхо месабзанд. Микдори аз хама зиёд ва гуногунхели сарахсхоро дар бешахои намноки тро- пики дидан мумкин аст. Дар ин чо сарахсхо нафакат дар руи замин, зери чангал, инчунин дар шоху танаи дарахтон низ васеъ пахн гардидаанд.

Андозаи сарахсхо аз якчанд миллиметр то 25 метр мерасад. Онхо растанихои бисёрсолаи алафианд. Сарахсхои дарахтшакл нихоят кам буда, онхо бештар дар Осиёи тропики, манотики марказии Австралия ва Америкаи Чануби вомехуранд.

Дар Точикистон гуногунхелии сарахсхо начандон бисёр буда, онхо дар минтакахои кухи бештар вомехуранд.

Сарахсхо барг, поя ва реша доранд. Онхо бо доштани реша аз ушнахо фарк мекунанд. Аксарияти сарахсхо решапоя доранд. Дар решапояи онхо решахои иловаги ва баргхои думчадароз месабзанд. Дар барги сабзи сарахсхо дар раванди фотосинтез аз моддахои гай- риорганики моддахои органики хосил мешаванд. Инчунин дар он чо спорахо низ хосил мешаванд.

Тобистон дар зери лаъличаи барги сарахс доначахои бурранг пай- до мешаванд. Дар доначахо тудаи халтачахое, ки дар онхо спорахо пухта мерасанд, чойгир шудаанд. Халтачахои спорадорро факат бо микроскоп дидан мумкин аст.

Халтачахо баъди пухтани спорахо кушода шуда, спорахо ба берун мерезанд ва шамол онхоро пахн мекунад. Спорахо ба чои мусоид афтода, ба монанди ушнахо ба сабзиш шуруъ мекунанд. Вале аз спораи сабзидаистодаи сарахс аввал пахнаки майда (баргчаи)-и сабз инкишоф меёбад, ки кутраш (диаметраш) якчанд миллиметр аст. Пахнаки сабз навнихоли сарахс ба хисоб рафта, вай бо ёрии ризоидхо ба замин дохил шуда, мустакилона нашъунамо мекунад.

Дар пушти навнихоли сарахс хучайрахои чинсии нарина -ан- теридия бо нутфа ва занона — архегония бо хучайратухм ташаккул меёбанд. Хангоми пурра тайёр шудани нутфа девори антеридия кушода шуда, онхо ба берун мебароянд. Ин ходиса одатан дар вакти боридани борон ё шабнами сахари руй медихад. Нутфахо дар об шино карда, то архегония (хучайраи чинсии занона) меоянд.

Баробари кушода шудани девори архегония яке аз нутфахо ба он ворид шуда, хучайратухми дар он бударо бордор мекунад. Аз хучайратухми бордоршуда зигота (чанин) инкишоф меёбад. Чанин аввал аз навнихоли сабз гизо мегирад. Вай ба сабзиш шуруъ карда, аз он гадричан реша, пояи хеле кутох ва барги аввалин инкишоф меёбад. Ба туфайли решааш навнихол ба хок реша ронда, ба гизогирии мустакилона мегузарад. Хамин тавр, сарахси чавон нашъу- намо карда, ба сарахси хакики мубаддал мешавад.