Кух

Кух чист? Хама гуна барчастагии сатхи Заминро кух намегуянд. Чунин барчастагихо на факат дар сатхи хушки, инчунин дар каъри укёнус хам вомехуранд. Барчастагиеро, ки баландии нисбии он аз 200 метр зиёд нест ва аз махали атроф кам фарк мекунад, теппа мегуянд. Теплахо алохида-алохида ва катор-катор мешаванд. Барчастагии хушкие, ки баландиаш аз 200 метр зиёд буда, дорои кулла, нишеби ва доманахо аст, кух номида мешавад. Куххои танхо дар табиат нихоят кам вомехуранд. Аксарияти онхо катор- катор, паси хам ба масофаи хеле зиёд тул кашидаанд.

Куххои точикистон

Релефи кухи. Куххо релефи мураккаб доранд. Дар куххо куллахои баланд ва мавзеъхой нисбатан паст (агбахо) якдигарро пай дар хам иваз мекунанд. Чунин тарзи тул кашидани куххоро каторкух меноманд. Онхо баъзан нисбат ба якдигар мувозй тул мекашанд, ки бо хамихои байникухй чудо шудаанд. Ин гуна хамихоро води мегуянд. Масалан, каторкуххои Туркистон ва Зарафшон аз гарб ба шарк кариб ба якдигар мувози тул кашидаанд. Онхоро аз якдигар водии Зарафшон чудо мекунад. Аммо дар табиат холатхои дигари тулкашии каторкуххоро низ мушохида кардан мумкин аст. Аз чумла дар Помир каторкуххо ба самтхои гуногун тул кашидаанд. Онхо анбухи куххоро ташкил кардаанд, ки одам якеро аз дигар бо душвори фарк мекунад.

Чунин тарзи тулкаши ва чойгиршавии каторкуххоро дар руи Замин кухистон меноманд. Куххо одатан масохати гуногуни сатхи Заминро ишгол менамоявд. Дарозиашон хам гуногун мешавад. Каторкуххои дарозтарини сатхи Замин Кордилер (ки дар Америкаи Чанубй Анд номида мешавад) ва Химолой мебошанд. Онхо ба масофаи хазорхо километр тул кашидаанд. Чойхои аз хама барчастатарини каторкуххоро кулла ва чойхои пасттарини онхоро агба мегуянд. Шакли куллахо гуногун аст. Нуги онхо  тез тaap каторкуххои чавон) ва хамвор (дар каторкуххои кадим)

мешаванд. Баландии агбахо хам як хел нест, аз хазор то якчанд хазор метрро ташкил медихад. Чунин агбахо дар каторкуххои Точикистон бисёранд. Масалан, агбаи Анзоб (3372 м, дар каторкухи Хисор) ва агбаи Шахристон (3351 м, дар каторкухи Туркистон), ки ба воситаи онхо рохи автомобилгарди Душанбе- Хучанд амал мекунад. Ёнахои каторкуххо хам хар хел мешаванд: нишеби ростфаромада, моил, хамвор ва зинашакл.

Фарки баландин куххо. Куххо на факат бо дарози, самти тулкаши, гуногунии ёнахояшон, инчунин бо баландии худ аз якдигар фарк мекунанд. Баландии куххо нисби ва мутлак мешавад. Баландии амудии як нуктаи сатхи Заминро нисбат ба дигараш баландии нисби меноманд. Он нуктаеро, ки аз сатхи укёнус с бахрхо ба таври амуди дар масофаи муайян вокеъ гардидааст, баландии мутлак, мегуянд. Аз ин чихат куххоро ба се гурух чудо мекунанд: куххои паст, миёна ва баланд. Кукхои- паст гуфта куххоеро дар назар дорем, ки баландин муглакя онхо аз 500 то 1000 метрро ташкил менамояд. Масалан, кисми миёнаи куххои Урал, ки дар самти гарбии шахри Екатеринбург вокеъ гардидааст. Ба куххой баландиашон миёна куххое мансубанд, ки баландии онхо аз 1000 то 2000 метр аст.

Куххои Курама, Белисиник, Гузавд Бургана (дар шимоли Точикистон) ва як кисми куххои Точикистони Чануби Гарбй (Туюнтог, Теракллтог, Карагог) аз кабили хамин гурухи куххо мебошанд. Куххое, ки баландии мутлаки онхо аз 2000 метр бештар аст, куххои баланд хисоб меёбанд. Аксарияти куххои Точикистон ба хамин гурух дохил мешаваид. Куххои баланд дар руи Замин бисёранд. Яке аз онхо кухи химояой (тарчумааш “макони барфхо”) мебошад. Куллаи баландтарини онро Эверест (Чомолунгма) меноманд, ки 8848 метр баланди дорад. Ин куллаи баландтарини руи Замин мебошад. Куллаи баландтарини Точикистон куллаи Исмоили Сомони дар куххои Помир вокеъ гардидааст. Он аз сатхи бахр (баландии мутлак) 7495 метр баланд аст. Куххои паст, миёна ва баланд дар харитаи табиии географи аз руи пасту баланд шудани ранг фарк карда мешаванд. Мавкеи географии куххоро аз руи харита ба воситаи шабакаи дарачадори координатй муайян менамоянд.

Савол ва супориш

  1. Кух чист?
  2. Кух аз теппа чи фарк дорад?
  3. Куххо аз якдигар чй тафовут доранд?
  4. Баландии нисби ва мутлак чист?
  5. Куххо бо мурури замон чи хел тагйир меёбанд?

Инчунин кобед

zamin-1

КОМПЛЕКСХОИ ТАБИИИ МАХАЛ ВА ОНХОРО ТАГЙИРДОДАНИ ИНСОН

Шумо медонед, ки комплексхои табий дар натичаи робита ва таъсири мутакобилаи чинсхои кухй, хаво, об, …