Табиатшиноси чиро меомузонад?
Мо хама дар мавриди дигаргунихои дар мухити мо рухдиханда таваччуху марок зохир мекунем. Барой он ки дар бораи онхо бидонем, мо хамеша чунин саволхоро пешкаш мекунем: Ки? Чи? Кай?, Дар кучо? Чи тавр ва Чаро?
Бачагон пайваста чунин саволхо медиханд: «Ана ин чи аст?»> «Ана онаш чист»? Он саволхоро «Саволборон» меноманд. Додани чунин саволхо ба дили онхо наме- занад. Таври мисол: Барой чй борон меборад? Дайвонхо чй хел хунукихои зимисто- наро паси cap мекунанд? Чаро мехи оханин занг мезанад? Чаро дар куххо акси садо меояд? Чаро руи Мох мегирад? Чи тавр бахрнавардон дар укёнус чои карор доштани худро муайян мекунанд?
Хамадонхо, алохида чамъ лтуда, саволхои барояшон чолибро барраси мекунанд. Посуххоро ба чунин пурсишхо мо метавонем дар дарсхои синфи 5 тавассути фанни «ТАБИАТШИНОСИ» пайдо намоем. Ин ном аз ду вожа иборат аст: «Табиат» ва «Ши- нохтан». Ба ибораи дигар шинохтани табиат, мачмуи донишхо доир ба табиаг аст.
Муаллифони китоби мазкур бо баробари бо харфи калон навиштани вожаи «Табиат» мехру мухаббати хешро нисбат ба Табиат изхор менамоянд ва бовар бар он доранд, ки чунин эхсосот ба хамаи хонандагон интикол меёбад.
Табиат чист? Ин хамаи он чизест, ки моро ихота мекунад: хаво, об, Замин, одамон, растани, хайвонот, сайёрахо, Офтоб, дигар ситорагон ва гайра. Табиатро мо хамчунин одами мухит низ меномем.
Донишхои нахустинро дар бораи Табиат Шумо дар дарсхои ««Табиатшиносй»- хангоми тахсил дар синфхои 1-4 гирифтаед. Вале донишхои махсусро дар бораи Табиат Шумо дар синфхои болой, дар дарсхои биология, астрономия, физика, химия ва география фаро хохед гирифт .
«Табатшиносй» бояд бароятон дар фаро гирифтани донишхо рочеъ ба Табиат, ки инсоният чамъ овардааст, дар мавриди он ки бидонед: Чй тавр мо олами зистро хис мекунем, мебинем ва мешунавем; дар бора олами чинсхо ва моддахо, дар бораи ходисахои табии ва дигаргунихое,ки дар атрофи мо рух медиханд; дар бораи он ки чаро дар сайёраи Замин хаёт хаст, кумак хохад кард.
Одамон донишхоро дар бораи Табиат батадрич чамъ овардаанд. Ниёгони мо танхо ба чизхое, ки барои зиндагй заруру мухим мебошанд, марок зохир кардаанд. Табиат бошад ба одамон гизо, либос, чойи зист медихад. Одамон асрори табиатро дониста, ёд гирифтанд:
- на танхо растанихои табиати вахширо истифода баранд, балки аз онхо навъхои нави растаниро ба даст оваранд;.
- хайвонхои вахширо ба дустони вафододору содики хеш – хайвоноти хонагй (ахли) табдил диханд;
- канданихои фоиданокро истихроч ва коркард намоянд;
- аз руи гардиши ситорахо дар хушкиву бахрхо самт ёбанд;
- аз энергияи бод (шамол), обу буг, барк ва шуъои офтоб истифода намоянд;
Инсон дигаргунихои табиатро мушохида намуда, доир ба ин хама огох гашт. Мушохидахо, хамчунин одамонро ба он бовар кунониданд, ки бисёр ходисахои Табиат яке ба дигар вобастаанд, зеро ки онхо яке аз пайи дигар ба вукуъ мепай- ванданд. Дар натича имкон пайдо гашт, то баъзе аз ходисахои Табиатро пешгуй намоянд. Таври мисол, гирифтани руи Офтоб ва Мох,. Одамон кушидаанд, то чунин ходисахоро шарх бидиханд. Бад-ин тартиб тадричан донишхои илмй пайдо ва чамъ шудаанд. Шумо, толибилмони азиз, метавонед китобхои илмиву оммавй, мачаллахо, комусномахо, фархангу лугатномахо, харитахои осмони ситорадор, модели асбобхои гуногун, аксхоро омухта, таври муфассал дар бораи онхо дониста бошед.
Дусти наврас! Ту бояд мушохида кардан ба дигаргунихои олами моро ихотакунандаро ёд бигирй ва сабабхои cap задани онхоро пайдо намой.
Мушохида кардан ба Табиатро ва хулоса баровардан аз дидахоятро биёмуз. Дар руз ба давомнокии руз, самти шамол, харорати хаво, дар вакти нимаруз ба дарозии сояи симчуб назора кун! Натичахои мушохидахоятро дар муддати 2-3 мох мукоиса кун ва дар мавриди робитаи мутакобилаи дарознокии руз ва харорати хаво дар вакти нимаруз хулоса барор.
Чунин мушохидахо ба одамон имконият доданд, то иваз шудани фаслхои сол, дигаргунихои муваккатиро дар мисоли зиндагии растанихр ва хайвонот шарх диханд. Донишхо дар бораи табиат ба хама одамон зарур мебошанд. Онхо имконияти онро фарохам месозанд, то одамон аз хама сарватхои Табиат эхтиёткорона истифода баранд, бо амалхои ношоистаи хеш ба он зарар нарасонанд.
Табиатро дуст дор ва эхтиром намо ва ту хама чизи дилхохатро комилан ба даст меоварй.
МУНДАРИЧА
Боби I. Табиат ва роххои дарки он
- 1. Олами табии моро ихотакунанда…………………. 6
- 2. Чй тавр асрори табиатро омухт……………………. 7
Маводхо бароихониши иловаги………………………………. 10
- 3. Узвхои хиси инсон.Чавфи бинй – узви шомма…. 11
- 4. Чй тавр мо мазаро эхсос мекунем………………….. 12
- 5. Чй тавр мо мебинем. Чашмхо………………………… 14
- 6. Чй тавр мо мешунавем. Гушхо………………………… 18
- 7. Пуст. Эхсоси мухити зист тавассути пуст………. 20
- 8. Магзи инсон. Накши магз дар идрок……………… 22
- 9. Шевахои идрок: мушохвда ватачриба………………. 25
Маводхо бароихониши иловагй……………………………………. 29
Боби II. Олами ашё ва чисмхо
- 10. Материя. Модда ва чисм………………………………….. 37
- 11. Масса – характер истикаи асосии хама чисмхо. Чен кардани вазни чисм………………………………. 39
- 12. Таркиб, сохтор ва холати моддахо………………… 41
- 13. Харакати молекула ва атомхо. Диффузия…………. 44
- 14. Элементной кимиёвй……………………………………. 45
- 15. Моддахои содда. Омехтаи моддахо…………………. 49
- 16. Моддахои мураккаб……………………………………….. 51
- 17. Об- махлулкунанда………………………………………..55
- 18. Моддахои органикй………………………………………58
Маводхо бароихониши иловагй………………………………….. 62
Боби III. Ходисахои табий
Маводхои барои хониши иловагй………………………………… 67
- 19. Харакати механикй……………………………………….. 69
- 20. Ходисахои овозй………………………………………….. 72
- 21. Ходисахои гармй……………………………………………. 73
- 22. Ахамияти бухоршавии об дар хаёти растанихо, хайвонот ва одам……………. 75
- 23. Ходисахои баркй…………………………………….. 77
- 24. Ходисахои магнитй……………………………………… 81
- 25. Ходисахои рушной……………………………………………. 84
- 26. Ходисахои кимиёвй…………………………………………. 88
Маводхо барои хониши иловагй……………………………………. 92
Боби IV. Мо дар сайёраи Зам ин зиндагй мекунем.
- 27. Осмони ситорадор- китоби кушодаи табиат……… 97
- 28. Офтоб -ситораи рузона……………………………….. 100
- 29.Системаи офтобй ва сайёрахо…………………………..102
- 30. Сайёраи Замин- гахвораи инсоният……………………. 108
- 31. Атмосфера – кишри осмонии Замин. Харорати хаво……. 119
- 32. Харакати хаво. Боришот…………………………………………….. 128
- 33 .Об- сарчашмаи хаёт дар руи Замин……………………………… 134
- 34. Хок ва ахамияти он дар олами растанихо……………………… 139
- 35. Олами хайвонот……………………………………………………………. 142
Маводхо барои хониши иловагй…………………………………………………. 146
Намунахои супоришхои тестй оид ба табиатшиносй……………… 152
Тавсияхо барои толибилмон оид ба санчиш ва бахогузории донишхояшон 154
Дар нашриёти «Билим-компютер» тахия шудааст.
720031, ш. Бишкек, куч. С. Иброимов, 24
Дар Мачмуаи нашриётй-политрафии «Принт Экспресс» аз чоп баромадааст.
ш. Бишкек, куч. Профсоюзная, 49