Комрон.инфо
(Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с. 1999, №6, мод. 153, мод. 154; с. 2001, №7, мод. 508; с. 2002, №4, к. 1, мод. 170; с. 2005, №3, мод. 125; с. 2006, №4, мод. 193; с. 2007, №5, мод. 356; с. 2010, №3, мод. 156; №12, к. 1, мод. 802; с. 2012, №7, мод. 700, №12, к. 1, мод. 1021; с. 2013, №7, мод. 504; с. 2015, №3, мод. 200; Конуни ЧТ аз 23.07.2016 с., № 1334)
ФАСЛИ I. МУКАРРАРОТИ УМУМИ.. 12
ЗЕРФАСЛИ 1. МУКАРРАРОТИ АСОСИ.. 12
БОБИ 1. КОНУНХОИ ГРАЖДАНИ.. 12
Моддаи 1. Муносибатхое, ки конунхои граждани танзим менамоянд. 12
Моддаи 2. Санади конунгузории граждани. 13
Моддаи 3. Принсипхои асосии конунхои граждани. 13
Моддаи 4. Амали конунхои граждани вобаста ба вакт. 13
Моддаи 5. Анъанахои муомилоти кори. 13
Моддаи 6. Истифодаи конунхои граждани аз руи шабохат. 13
Моддаи 7. Конунхои граждани ва санадхои хукуки байналмилали. 13
Моддаи 8. Асосхои ба миён омадани хукуку ухдадорихои граждани. 14
Моддаи 9. Амали намудани хукуки граждани. 14
Моддаи 10. Хадди амали хукукхои граждани. 14
Моддаи 11. Хифзи хукуки граждани. 15
Моддаи 12. Тарзхои хифзи хукуки граждани. 15
Моддаи 13. Беэътибор донистани санади макоми давлати ё макоми хокимияти махалли. 15
Моддаи 14. Худмухофизати хукуки граждани. 15
ЗЕРФАСЛИ 2. СУБЪЕКТХОИ ХУКУКИ ГРАЖДАНИ.. 16
БОБИ 3. ШАХРВАНДОНИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ВА ШАХСИ ВОКЕИИ ДИГАР. 16
Моддаи 17. Мафхуми шахрванд (шахси вокеи) 16
Моддаи 18. Кобилияти хукукдории шахрванд. 16
Моддаи 19. Мазмуни кобилияти хукукдории шахрванд. 16
Моддаи 21. Истикоматгохи шахрванд. 17
Моддаи 22. Кобилияти амали шахрванд. 17
Моддаи 24. Фаъолияти сохибкории шахрвандон. 17
Моддаи 25. Масъулияти молу мулкии шахрвандон. 17
Моддаи 26. Муфлисшавии сохибкори инфироди. 18
Моддаи 27. Кобилияти амали ноболигони аз чордах то хаждахсола. 18
Моддаи 29. Кобилияти амали ноболигони ба синни чордах нарасида. 19
Моддаи 30. Гайри кобили амал донистани шахрванд. 19
Моддаи 31. Махдуд сохтани кобилияти амали шахрванд. 19
Моддаи 32. Васоят ва парастори. 20
Моддаи 35. Макомоти васояту парастори. 20
Моддаи 36. Васиён ва парасторон. 20
Моддаи 37. Вазифаи худро ичро кардани васиён ва парасторон. 21
Моддаи 38. Ихтиёрдории молу мулки шахси тахти васоят (парастори) 21
Моддаи 39. Идоракунии ваколатии молу мулки шахси тахти васоят (парастори) 21
Моддаи 40. Аз ичрои вазифа озод ва дур кардани васиёну парасторон. 22
Моддаи 41. Катъ гардидани васояту парастори. 22
Моддаи 42. Химоя (патронажи)–и шахрвандони кобили амал. 22
Моддаи 43. Бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд. 22
Моддаи 44. Окибати бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд. 23
Моддаи 45. Бекор кардани карори бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд. 23
Моддаи 46. Фавтида эълон намудани шахрванд. 23
Моддаи 47. Окибати хозир шудани шахрванде, ки фавтида эълон шуда буд. 23
Моддаи 48. Мафхуми шахси хукуки. 24
Моддаи 49. Кобилияти хукукдории шахси хукуки. 24
Моддаи 50. Ташкилотхои тичорати ва гайритичорати. 24
Моддаи 51. Бакайдгирии давлатии шахси хукуки. 25
Моддаи 52. Муассисони шахси хукуки. 25
Моддаи 53. Хуччатхои таъсиси шахси хукуки. 25
Моддаи 54. Макомоти шахси хукуки. 25
Моддаи 55. Ном ва махалли чойгиршавии шахси хукуки. 26
Моддаи 56. Намояндаги ва филиалхо. 26
Моддаи 57. Масъулияти шахси хукуки. 26
Моддаи 58. Азнавташкилдихии шахси хукуки. 27
Моддаи 59. Ворисии хукуки хангоми азнавташкилдихии шахси хукуки. 27
Моддаи 60. Санади супурдан ё баланси таксимот. 27
Моддаи 61. Кафолати хукукии кредиторони шахси хукуки хангоми азнавташкилдихии он. 28
Моддаи 62. Бархам додани шахси хукуки. 28
Моддаи 63. Вазифаи шахсе, ки дар бораи бархам додани шахси хукуки карор кабул кардааст 28
Моддаи 64. Тартиби бархамдихии шахси хукуки. 29
Моддаи 65. Конеъ гардонидани талаботи кредиторон. 29
Моддаи 66. Муфлисшавии шахси хукуки. 30
Моддаи 67. Окибати муфлис донистани шахси хукуки. 30
Моддаи 68. Руёнидани маблаг аз молу мулки шахси хукуки пас аз бархам додани он. 30
Моддаи 69. Мукаррароти асоси дар бораи ширкату чамъиятхои хочагидори. 31
Моддаи 70. Хукуку ухдадорихои иштирокчиёни ширкат ё чамъияти хочагидори. 31
Моддаи 71. Табдил додани ширкату чамъиятхои хочагидори. 32
Моддаи 72. Мукаррароти асоси дар бораи ширкати комил. 32
Моддаи 73. Шартномаи таъсиси ширкати комил. 32
Моддаи 74. Идоракуни дар ширкати комил. 32
Моддаи 75. Идораи кори ширкати комил. 32
Моддаи 76. Ухдадорихои иштирокчии ширкати комил. 33
Моддаи 77. Таксими фоида ва зиёни ширкати комил. 33
Моддаи 78. Масъулияти иштирокчиёни ширкати комил аз руи ухдадорихо. 33
Моддаи 79. Супурдани сахми иштирокчи дар молу мулки ширкати комил. 33
Моддаи 80. Руёнидани маблаг аз хиссаи иштирокчии молу мулки ширкати комил. 34
Моддаи 81. Аз хайати ширкати комил баромадани иштирокчи. 34
Моддаи 82. Аз хайати ширкати комил хорич кардани иштирокчи. 34
Моддаи 83. Окибати аз хайати ширкати комил баромадани иштирокчи. 34
Моддаи 84. Ворисии хукуки дар ширкати комил. 34
Моддаи 85. Бархам додани ширкати комил. 35
Моддаи 86. Хисоббаробаркуни хангоми аз ширкати комил баромадани иштирокчи. 35
Моддаи 87. Мукаррароти асоси дар бораи ширкати ба бовари асосёфта. 35
Моддаи 88. Шартномаи таъсиси ширкати ба бовари асосёфта. 36
Моддаи 89. Идораи ширкати ба бовари асосёфта ва пешбурди корхои он. 36
Моддаи 90. Хукуку ухдадорихои сахмгузори ширкати ба бовари асосёфта. 36
Моддаи 91. Бархам додани ширкати ба бовари асосёфта. 36
Моддаи 92 бо КЧТ аз 12.05.07 с., № 247 хорич карда шуд. 37
Моддаи 93 бо КЧТ аз 12.05.07 с., № 247 хорич карда шуд. 37
Моддаи 94. Мукаррароти асоси дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд. 37
Моддаи 95. Иштирокчиёни чамъияти дорои масъулияти махдуд. 37
Моддаи 96. Хуччатхои таъсиси чамъияти дорои масъулияти махдуд. 37
Моддаи 97. Сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдуд. 37
Моддаи 98. Идораи чамъияти дорои масъулияти махдуд. 38
Моддаи 99. Азнавташкилдихи ё бархамдихии чамъияти дорои масъулияти махдуд. 38
Моддаи 101. Аз хайати чамъияти дорои масъулияти махдуд баромадани иштирокчи. 39
Моддаи 103. Аз чамъияти дорои масъулияти махдуд хорич кардани иштирокчи. 40
Моддаи 105. Мукаррароти умуми дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти иловаги. 40
Моддаи 106. Мукаррароти асоси дар бораи чамъияти саххоми. 40
Моддаи 107. Чамъияти саххомии кушода. 41
Моддаи 108. Чамъияти саххомии пушида. 41
Моддаи 109. Таъсиси чамъияти саххоми. 41
Моддаи 110. Сармояи оинномавии чамъияти саххоми. 42
Моддаи 111. Зиёд кардани сармояи оинномавии чамъияти саххоми. 42
Моддаи 112 Кам кардани сармояи оинномавии чамъияти саххоми. 42
Моддаи 114. Идоракуни дар чамъияти саххоми. 43
Моддаи 115. Азнавташкилдихи ва бархамдихии чамъияти саххоми. 43
Моддаи 116. Чамъияти хочагидории фаръи. 44
Моддаи 117. Чамъияти хочагидории вобаста. 44
Моддаи 118. Мафхуми кооперативи тичорати. 44
Моддаи 119. Таъсиси кооперативхои тичорати. 44
Моддаи 120. Молу мулки кооперативи тичорати. 45
Моддаи 121. Идоракуни дар кооперативи тичорати. 45
Моддаи 122. Катъ гардидани узвият дар кооперативи тичорати ва гузоштани аъзохакки. 45
Моддаи 123. Азнавташкилдихи ва бархамдихии кооперативхои тичорати. 46
Моддаи 124. Мукаррароти асоси дар бораи корхонахои давлати. 46
Моддаи 125. Корхонаи вохиди давлатии ба хукуки пешбурди хочагидори асосёфта. 46
Моддаи 126. Корхонаи фаръии корхонаи вохиди давлати. 47
Моддаи 127. Корхонаи махсуси (казонии) давлатие, ки ба хукуки идораи оперативи асос ёфтааст 47
Моддаи 128. Кооперативи гайритичорати. 47
Моддаи 1281. Кооператсияи матлубот. 48
Моддаи 129. Иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дини. 48
Моддаи 130. Фондхои чамъияти. 48
Моддаи 131. Тагйир додани оиннома ва бархам додани фонди чамъияти. 48
Моддаи 133. Иттиходияхои шахсони хукуки (ассотсиатсияхо ва иттифокхо) 49
Моддаи 134. Хуччатхои таъсиси ассотсиатсия (иттифок) 49
Моддаи 135. Хукуку ухдадорихои аъзои ассотсиатсия (иттифок) 50
Моддаи 136. Иштироки Чумхурии Точикистон дар муносибатхои хукукии граждани. 50
Моддаи 137. Иштироки вохиди марзию маъмури дар муносибатхои шахрвандию хукуки. 50
Моддаи 138. Масъулият аз руи ухдадорихои давлат, вохиди марзию маъмури. 51
БОБИ 6. ОБЪЕКТХОИ ХУКУКИ ГРАЖДАНИ.. 51
Моддаи 140. Намудхои объектхои хукуки граждани. 51
Моддаи 141. Кобилияти гардиши объектхои хукуки граждани. 51
Моддаи 142. Ашёи гайриманкул ва манкула. 52
Моддаи 143. Ба кайдгирии давлатии ашёи гайриманкул. 52
Моддаи 145. Ашёи таксимшаванда. 52
Моддаи 146. Ашёи таксимнашаванда. 52
Моддаи 148. Ашёи асоси ва мансубият. 53
Моддаи 149. Самара, махсулот ва даромад. 53
Моддаи 151. Ашёи хоса ва ашёи бо нишонаи навъ муайяншаванда. 53
Моддаи 152. Натичахои фаъолияти зехнии хифзшаванда. 53
Моддаи 153. Сирри хизмати ва тичорати. 53
Моддаи 156. Арзишхои асъори. 54
Моддаи 157. Когази киматнок. 54
Моддаи 158. Намудхои когазхои киматнок. 54
Моддаи 159. Талабот нисбати когазхои киматнок. 54
Моддаи 160. Гузашт кардани хукук аз руи когази киматнок. 54
Моддаи 161. Ичрои ухдадори аз когази киматнок. 55
Моддаи 162. Баркарор намудани когази киматнок. 55
Моддаи 163. Когазхои киматноки бехуччат. 55
Моддаи 164. Вомбарг (хорич карда шуд бо Конуни ЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247). 55
Моддаи 165. Чек (хорич карда шуд бо Конуни ЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247). 56
Моддаи 166. Вексел (хорич карда шуд бо Конуни ЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247). 56
Моддаи 169. Сертификати бонки. 56
Моддаи 170. Неъматхои гайримодди. 56
Моддаи 171. Чуброни зиёни маънави. 56
Моддаи 172. Хифзи хукуки шахсии гайримолу мулки. 57
Моддаи 173. Хукукхои шахсии гайри молу мулкие, ки ба хукуки молу мулки алокаманданд 57
Моддаи 174. Хифзи шаъну шараф ва эътибори кори. 57
Моддаи 1741. Хифзи шаъну шараф хангоми тухмат ё тахкир. 57
Моддаи 175. Хукуки хифзи сирри хаёти шахси. 58
Моддаи 176. Хукук ба тасвири шахси. 58
Моддаи 177. Хукуки дахлнопазирии манзил. 58
ЗЕРФАСЛИ 3. АХДХО. НАМОЯНДАГИ.. 58
Моддаи 180. Ухдадори аз руи ахди яктарафа. 58
Моддаи 181. Танзими хукукии ахди яктарафа. 58
Моддаи 182. Ахди бо шарту шароит басташуда. 59
Моддаи 185. Шакли хаттии ахд. 59
Моддаи 186. Ахде, ки дар шакли хаттии одди анчом дода мешаванд. 60
Моддаи 187. Окибати риоя накардани шакли оддии ахди хатти. 60
Моддаи 188. Ахди дар нотариус тасдикшуда. 60
Моддаи 189. Бакайдгирии давлатии ахдхо. 60
Моддаи 190. Окибати риоя накардани шакли нотариалии ахд ва талаботи бакайдгирии он. 60
Моддаи 191. Ахдхои бахснок ва беэътибор. 61
Моддаи 192. Мукаррароти умуми дар бораи окибати беэътибории ахд. 61
Моддаи 193. Беэътибории ахди хилофи конун. 61
Моддаи 194. Беэътибории ахди бар хилофи асосхои тартиботи хукуки ва ахлок басташуда. 61
Моддаи 195. Беэътибории ахдхои руяки ва калбаки басташуда. 61
Моддаи 196. Беэътибории ахде, ки шахрванди гайри кобили амал эътирофгардида бастааст 61
Моддаи 197. Беэътибории ахде, ки ноболиги то чордахсола бастааст. 62
Моддаи 198. Беэътибории ахди шахси хукуки, ки берун аз кобилияти хукукдориаш баста аст 62
Моддаи 199. Окибати махдуд кардани ваколат барои бастани ахд. 62
Моддаи 200. Беэътибории ахде, ки ноболиги аз чордах то хаждахсола бастааст. 62
Моддаи 201. Беэътибории ахде, ки шахрванди кобилияти амалаш аз чониби суд махдудгардида бастааст. 62
Моддаи 203. Беэътибории ахде, ки дар натичаи гумрохи баста шудааст. 63
Моддаи 205. Окибати беэътибории як кисми ахд. 63
Моддаи 206. Мухлати даъво аз руи ахдхои беэътибор. 63
БОБИ 8. НАМОЯНДАГИ. ВАКОЛАТНОМА.. 63
Моддаи 208. Ахд бастани шахси ваколат надошта. 64
Моддаи 209. Намояндагии тичорати. 64
Моддаи 211. Мухлати ваколатнома. 65
Моддаи 212. Ба шахси дигар вогузоштани ваколат. 65
Моддаи 213. Катъи ваколатнома. 65
Моддаи 214. Окибати катъи ваколатнома. 66
ЗЕРФАСЛИ 4. МУХЛАТ. ХИСОБ КАРДАНИ МУХЛАТ. МУХЛАТИ ДАЪВО.. 66
БОБИ 9. МАФХУМ, НАВЪХО ВА ХИСОБ КАРДАНИ МУХЛАТ. 66
Моддаи 215. Муайян намудани мухлат. 66
Моддаи 216. Огози мухлати бо давраи вакт муайянгардида. 66
Моддаи 217. Хатми мухлати бо давраи вакт муайянгардида. 66
Моддаи 218. Хатми мухлат дар рузи гайрикори. 66
Моддаи 219. Тартиби ичрои амал дар рузи охирини мухлат. 67
Моддаи 220. Мафхуми мухлати даъво. 67
Моддаи 221. Мухлати умумии даъво. 67
Моддаи 222. Мухлати махсуси даъво. 67
Моддаи 223. Татбики мухлати даъво. 67
Моддаи 224. Бахисобгири ва огози чараёни мухлати даъво. 67
Моддаи 225. Мухлати даъво хангоми иваз шудани шахс дар ухдадори. 68
Моддаи 226. Боздошти чараёни мухлати даъво. 68
Моддаи 227. Канда шудани чараёни мухлати даъво. 68
Моддаи 228. Чараёни мухлати даъво дар мавриди барраси карор надодани даъво. 68
Моддаи 229. Баркарор намудани мухлати даъво. 68
Моддаи 230. Ичрои ухдадори пас аз гузашти мухлати даъво. 68
Моддаи 231. Талаботе, ки ба онхо мухлати даъво татбик намегардад. 68
ФАСЛИ II. ХУКУКИ МОЛИКИЯТ. ДИГАР ХУКУКХОИ МОЛУ МУЛКИ.. 69
БОБИ 11. МУКАРРАРОТИ УМУМИ.. 69
Моддаи 232. Мафхум ва мазмуни хукуки моликият. 69
Моддаи 233. Масъулияти нигохдошти молу мулк. 69
Моддаи 234. Таваккали тасодуфан нобуд ё вайрон шудани молу мулк. 70
Моддаи 235. Субъектхои хукуки моликият. 70
Моддаи 236. Шаклхои моликият. 70
Моддаи 237. Мафхум ва шаклхои моликияти хусуси. 70
Моддаи 238. Хукуки моликияти давлати. 70
Моддаи 239. Моликияти истиснои давлати. 70
Моддаи 240. Хукуки моликият ва дигар хукукхои молу мулки ба манзил. 71
Моддаи 241. Хукуки молу мулкии ашхосе, ки молик намебошанд. 71
БОБИ 12. БА ДАСТ ОВАРДАНИ ХУКУКИ МОЛИКИЯТ. 71
Моддаи 242. Асосхои ба даст овардани хукуки моликият. 71
Моддаи 243. Ба миён омадани хукуки моликият ба молу мулки гайриманкули аз нав таъсисдодашаванда. 71
Моддаи 245. Сохиби кардани моле, ки чамъоварии он дастраси умум мебошад. 72
Моддаи 246. Сохтмони худсарона. 72
Моддаи 247. Лахзаи бавучудоии хукуки сохибмулкии бадастоваранда тибки шартнома. 72
Моддаи 248. Супоридани ашёхо. 72
Моддаи 250. Ашёи манкуле, ки молик аз онхо даст кашидааст. 73
Моддаи 252. Пайдо кардани хукуки молики ба ашёи ёфташуда. 73
Моддаи 253. Чуброни харочоти бозёфт ва подоши ёбандаи ашё. 73
Моддаи 254. Хайвоноти беназорат. 74
Моддаи 255. Ба даст овардани хукуки молики ба хайвоноти беназорат. 74
Моддаи 256. Чуброни харочоти нигохбонии хайвоноти беназорат ва подош барои онхо. 74
Моддаи 258. Давомнокии мухлати ба даст овардан. 75
БОБИ 13. КАТЪИ ХУКУКИ МОЛИКИЯТ. 75
Моддаи 259. Асосхо барои катъи хукуки моликият. 75
Моддаи 260. Даст кашидан аз хукуки моликият. 75
Моддаи 261. Аз хисоби молу мулк ситонидани карзи молик. 76
Моддаи 262. Катъи хукуки моликии шахс ба молу мулке, ки аз они у буда наметавонад. 76
Моддаи 264. Харидории сарватхои фархангии бенизом нигохбонишуда. 76
Моддаи 265. Нархгузории молу мулк хангоми катъи хукуки молики. 76
Моддаи 269. Катъи хукуки молу мулк, ки ба молик тааллук надорад. 77
БОБИ 14. МОЛИКИЯТИ ШАХРВАНДОН (хорич карда шуд бо КЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247). 77
Моддаи 270. Мукаррароти умуми оид ба моликияти шахрвандон. 77
Моддаи 271. Объектхои хукуки моликият. 77
Моддаи 272. Моликияти хочагии мехнати. 77
Моддаи 273. Моликияти дехкони ва хочагии ёрирасон. 77
БОБИ 15. МОЛИКИЯТИ КОЛЛЕКТИВИ (хорич карда шуд бо КЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247). 77
Моддаи 274. Мукаррароти умуми оид ба моликияти коллективи (шахси хукуки) 77
Моддаи 275. Моликияти корхонахои коллективи. 77
Моддаи 276. Моликияти корхонаи ичорави. 77
Моддаи 277. Моликияти кооператив. 77
Моддаи 278. Моликияти чамъият ва ширкати хочагидори. 77
Моддаи 279. Моликияти чамъияти саххоми. 77
Моддаи 280. Моликияти ассотсиатсия ва хочагидори (иттиходияхо) 77
Моддаи 281. Моликияти ташкилотхои чамъияти ва фондхо. 77
Моддаи 282. Моликияти махалла. 77
Моддаи 283. Моликияти ташкилотхои дини. 77
Моддаи 284. Мукаррароти умуми оид ба моликияти давлати. 78
Моддаи 285. Объектхои моликияти Чумхурии Точикистон. 78
Моддаи 286. Моликияти корхонаи давлати. 78
Моддаи 287. Моликияти аъзои коллективи мехнатии корхонаи давлати. 78
Моддаи 288. Молу мулки муассисахои давлати. 78
Моддаи 289. Моликият ба замин ва дигар захирахои табии. 78
Моддаи 290. Моликияти Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон. 78
Моддаи 291. Моликияти вохидхои марзию маъмури. 78
БОБИ 17. МОЛИКИЯТИ УМУМИ ВА НАВЪХОИ ОН.. 78
Моддаи 292. Мафхум ва асосхои пайдоиши моликияти умуми. 78
Моддаи 293. Муайян намудани хисса дар хукуки моликияти хиссаги. 78
Моддаи 294. Ихтиёрдории молу мулке, ки тахти моликияти хиссаги карор дорад. 78
Моддаи 295. Сохиби ва истифода кардани молу мулке, ки тахти моликияти хиссаги карор дорад 79
Моддаи 296. Самара, махсулот ва даромади истифодаи молу мулки моликияти хиссагии бадастомада. 79
Моддаи 297. Харочоти нигахдошти молу мулки тахти моликияти хиссаги карордошта. 79
Моддаи 298. Хукуки афзалиятноки хариди хисса дар доираи хукуки моликияти умуми. 79
Моддаи 300. Таксими молу мулки моликияти хиссаги ва аз он чудо намудани хисса. 80
Моддаи 301. Сохиби, истифода ва ихтиёрдории молу мулке, ки тахти моликияти якчоя карор дорад. 80
Моддаи 302. Таксими молу мулки моликияти якчоя ва аз он чудо намудани хисса. 80
Моддаи 303. Аз хиссаи сахм дар молу мулки умуми нигаронидани руёниш.. 81
Моддаи 304. Моликияти умумии якчояи зану шавхар (хамсарон) 81
Моддаи 305. Моликияти хочагии дехкони (фермери) 81
Моддаи 306. Таксими молу мулки хочагии дехкони (фермери) 81
БОБИ 18. ХУКУКИ МАХДУДИ МОЛУ МУЛК.. 82
Моддаи 308. Хукуки пешбурди хочагидори. 82
Моддаи 309. Объекти хукуки пешбурди хочагидори. 82
Моддаи 310. Ба даст овардан ва катъи хукуки пешбурди хочагидори. 82
Моддаи 311. Хукуки молик нисбати молу мулки тахти пешбурди хочагидори карор дошта 82
Моддаи 312. Шартхои амали гардонидани хукукхои молу мулки корхонаи вохиди давлати 82
Моддаи 313. Хукуки идораи оперативи. 83
Моддаи 314. Ихтиёрдории молу мулки корхонаи махсуси давлати. 83
Моддаи 315. Ихтиёрдории молу мулки муассиса. 83
Моддаи 316. Ба даст овардан ва катъ намудани хукуки идораи оперативии молу мулк. 83
Моддаи 318. Ба молу мулки ба идораи оперативи додашуда нигаронидани руёниш.. 84
Моддаи 319. Нигох доштани хукук ба молу мулк хангоми ба дигар молик гузаштани корхона ё муассиса. 84
Моддаи 320. Хукукхои махдуди ашёи ба сохиби, истифода ва ихтиёрдори кардани ашё. 84
БОБИ 19. ХИФЗИ ХУКУКИ МОЛИКИЯТ ВА ДИГАР ХУКУКХОИ АШЁИ.. 84
Моддаи 321. Эътирофи хукуки моликият. 84
Моддаи 322. Талаб карда гирифтани молу мулк аз ба дастоварандаи гайриконуни. 84
Моддаи 323. Талаб карда гирифтани молу мулк аз бадастоварандаи бовичдон. 84
Моддаи 324. Хисоббаробаркуни хангоми баргардонидани молу мулк аз бадастдароварандаи гайриконуни. 84
Моддаи 326. Хифзи хукуки сохибе, ки молик намебошад. 85
ФАСЛИ III. ХУКУКИ УХДАДОРИ.. 85
ЗЕРФАСЛИ 1. МУКАРРАРОТИ УМУМИ ОИД БА УХДАДОРИХО.. 85
БОБИ 20. МАФХУМ, АСОСХОИ БА МИЁН ОМАДАНИ УХДАДОРИ ВА ТАРАФХОИ УХДАДОРИ 85
Моддаи 328. Мафхуми ухдадори ва асосхои ба миён омадани он. 85
Моддаи 329. Тарафхои ухдадори. 85
БОБИ 21. ИЧРОИ УХДАДОРИХО.. 86
Моддаи 330. Мукаррароти умуми. 86
Моддаи 331. Номумкин будани радди яктарафаи ичрои ухдадори. 86
Моддаи 332. Ичрои кисм ба кисми ухдадори. 86
Моддаи 333. Ичрои ухдадори ба шахси матлуб. 86
Моддаи 334. Ичрои ухдадори аз чониби шахси сеюм.. 86
Моддаи 335. Мухлати ичрои ухдадори. 86
Моддаи 336. Талаби ичрои мунтазам.. 87
Моддаи 337. Ичрои ухдадори пеш аз мухлат. 87
Моддаи 338. Иттилоот оид ба чараёни ичрои ухдадори. 87
Моддаи 339. Чои ичрои ухдадори. 87
Моддаи 340. Ичрои ухдадорихои пули. 87
Моддаи 341. Зиёд кардани маблаге, ки барои таъминоти шахрванд пардохта мешавад. 88
Моддаи 342. Навбати пардохти талаб аз руи ухдадории пули. 88
Моддаи 343. Ичрои ухдадории алтернативи. 88
Моддаи 344. Ичрои ухдадорие, ки дар он якчанд кредитор ё якчанд карздор иштирок доранд 88
Моддаи 345. Ухдадорихои муштарак. 88
Моддаи 346. Хукуки кредитор хангоми ухдадории муштарак. 88
Моддаи 347. Эътироз мукобили талаботи кредитор хангоми ухдадории муштарак. 88
Моддаи 348. Ичрои ухдадории муштарак аз чониби яке аз карздорон. 88
Моддаи 349. Талаботи муштарак. 89
Моддаи 350. Ичрои ухдадорихои иловаги. 89
Моддаи 351. Тасдики ичрои ухдадори. 89
Моддаи 352. Ичрои ухдадори бо усули ба депозит гузаронидани карз. 89
Моддаи 353. Ичрои мутакобилаи ухдадори. 90
БОБИ 22. ТАЪМИНИ ИЧРОИ УХДАДОРИ.. 90
Моддаи 354. Усулхои таъмини ичрои ухдадори. 90
Моддаи 355. Мафхуми ноустуворона. 90
Моддаи 356. Шакли созишнома оид ба ноустуворона. 90
Моддаи 357. Ноустуворонаи конуни. 90
Моддаи 358. Кам кардани ноустуворона. 90
Моддаи 359. Мафхум ва асосхои ба миён омадани гарав. 91
Моддаи 360. Предмети гарав. 91
Мoддаи 361. Талаботе, ки бо гарав таъмин карда мешавад. 91
Моддаи 363. Гарави молу мулке, ки тахти моликияти умуми карор дорад. 92
Моддаи 366. Сугуртаи молу мулки ба гарав гузошташуда. 92
Моддаи 367. Гарави насупоридан ва супоридани молу мулк ба гаравгир. 93
Моддаи 368. Шартномаи гарав, шакл ва бакайдгирии он. 93
Моддаи 369. Молу мулке, ки ба он хукуки гаравгир пахн мегардад. 93
Моддаи 370. Ба миён омадани хукуки гарав. 93
Моддаи 371. Гарави минбаъда ва муайян кардани навбати гаравгирон. 94
Моддаи 372. Нигохубин ва эхтиёти молу мулки ба гарав гузошташуда. 94
Моддаи 373. Окибатхои гум кардан ё осеб дидани молу мулки ба гарав гузошташуда. 94
Моддаи 374. Иваз ва баркарор намудани предмети гарав. 95
Моддаи 375. Истифода ва ихтиёрдории предмети гарав. 95
Моддаи 376. Аз чониби гаравгир хифз намудани хукукхои худ оиди предмети гарав. 95
Моддаи 377. Асоси руёниш аз молу мулки ба гарав гузошташуда. 95
Моддаи 378. Тартиб ва шартхои руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда. 95
Моддаи 379. Фуруши молу мулки ба гарав гузошташуда. 96
Моддаи 382. Нигох доштани гарав хангоми ба шахси дигар гузаштани хукуки ба гарав гузошташуда. 97
Моддаи 383. Окибати мачбуран гирифтани молу мулки ба гарав гузошташуда. 98
Моддаи 384. Гузашт кардани хукук оид ба шартномаи гарав. 98
Моддаи 385. Гузаронидани карзи ухдадорие, ки бо гарав таъмин шудааст. 98
Моддаи 386. Ба гарав гузоштани моли дар муомилот буда. 98
Моддаи 387. Ба гарав гузоштани мол дар гаравхона (ломбард) 99
Моддаи 388. Асосхо барои нигох доштан. 99
Моддаи 389. Конеъ намудани талабот аз хисоби молу мулки нигохдошташуда. 99
Моддаи 390. Шартномаи замонат. 99
Моддаи 391. Шакли шартномаи замонат. 100
Моддаи 392. Масъулияти зомин. 100
Моддаи 393. Хукуки зомин чихати эътирози талаботи кредитор. 100
Моддаи 394. Хукуки зомине, ки ухдадориашро ичро кардааст. 100
Моддаи 395. Огохонидани зомин дар мавриди аз чониби карздор ичро шудани ухдадори. 100
Моддаи 396. Катъи зоминат. 100
Моддаи 397. Мафхуми кафолат. 101
Моддаи 398. Бо кафолат таъмин намудани ухдадории принсипал. 101
Моддаи 399. Мустакилияти кафолат аз ухдадории асоси. 101
Моддаи 400. Бебозхост будани кафолат. 101
Моддаи 401. Гузаранда набудани хукуки кафолат. 101
Моддаи 402. Эътибор пайдо кардани кафолат. 101
Моддаи 403. Пешниходи талабномаи кафолат. 101
Моддаи 404. Ухдадории кафил хангоми баррасии талабномаи бенефитсиар. 102
Моддаи 405. Ичрои талабномаи бенефитсиарро рад намудани кафил. 102
Моддаи 406. Хадди ухдадорихои кафил. 102
Моддаи 407. Катъи кафолат. 102
Моддаи 408. Талаботи акси кафил ба принсипал. 102
Моддаи 409. Мафхуми байъона. Шакли шартномаи байъона. 102
Моддаи 410. Окибати катъ ёфтан ва ичро накардани ухдадории бо байъона таъминшуда. 103
БОБИ 23. ИВАЗ ШУДАНИ ШАХС ДАР УХДАДОРИ.. 103
Моддаи 411. Асос ва тартиби гузаштани хукуки кредитор ба шахси дигар. 103
Моддаи 412. Хукукхое, ки ба дигар шахс гузашта наметавонанд. 103
Моддаи 413. Андозаи хукуки кредитор, ки ба шахси дигар мегузарад. 103
Моддаи 414. Далелхои хукуки кредитори нав. 103
Моддаи 415. Эътирози карздор нисбати талаботи кредитори нав. 103
Моддаи 416. Дар асоси конун ба шахси дигар гузаштани хукуки кредитор. 104
Моддаи 417. Шарти гузашт кардани талабот. 104
Моддаи 418. Шакли гузашт кардани талабот. 104
Моддаи 419. Масъулияти кредиторе, ки талабашро гузашт кардааст. 104
Моддаи 420. Шарт ва шакли гузаронидани карз. 104
Моддаи 421. Эътирози карздори нав ба мукобили талаби кредитор. 104
БОБИ 24. МАСЪУЛИЯТИ ВАЙРОН КАРДАНИ УХДАДОРИ.. 104
Моддаи 422. Мафхуми вайрон кардани ухдадори. 104
Моддаи 423. Товони зиёне, ки дар натичаи вайрон кардани ухдадори расонида шудааст. 105
Моддаи 424. Зиён ва ноустуворона. 105
Моддаи 425. Чуброни зиёни маънави, ки дар натичаи вайрон кардани ухдадори расонида шудааст 105
Моддаи 426. Масъулият барои гайриконуни истифода бурдани маблаги гайр. 105
Моддаи 427. Масъулият ва ичрои ухдадори дар шакли асл (натура) 106
Моддаи 428. Ичрои ухдадори аз хисоби карздор. 106
Моддаи 429. Окибати ичро накардани ухдадори оид ба додани моли муайяни инфироди. 106
Моддаи 430. Масъулияти иловаги. 106
Моддаи 431. Махдуд сохтани андозаи масъулият оид ба ухдадори. 107
Моддаи 432. Асосхои масъулият барои вайрон кардани ухдадори. 107
Моддаи 433. Масъулияти карздор барои кормандони худ. 107
Моддаи 434. Масъулияти карздор оид ба амали шахси сеюм.. 107
Моддаи 435. Окибатхои вайрон кардани ухдадори бо гунохи хар ду тараф.. 107
Моддаи 436. Аз чониби карздор гузаронидани мухлат. 108
Моддаи 437. Аз чониби кредитор гузаронидани мухлат. 108
Моддаи 438. Таваккали сохибкори дар ухдадори. 108
Моддаи 439. Асосхо барои катъи ухдадори. 108
Моддаи 440. Катъи ухдадори бо ичрои он. 108
Моддаи 441. Хакки дасткаши. 109
Моддаи 442. Катъи ухдадори бо бахисобгири. 109
Моддаи 443. Холатхои номумкин будани бахисобгири. 109
Моддаи 444. Бахисобгири хангоми гузашт кардани талабот. 109
Моддаи 445. Катъи ухдадори хангоми чун як шахс мувофик омадани карздор ва кредитор. 109
Моддаи 446. Катъи ухдадори бо сабаби нав шудани он (новатсия) 109
Моддаи 447. Бахшидани карз. 109
Моддаи 448. Катъи ухдадори хангоми имконнопазирии ичро. 110
Моддаи 449. Катъи ухдадори дар асоси санади макомоти давлати. 110
Моддаи 450. Катъи ухдадори аз сабаби фавти шахрванд. 110
Моддаи 451. Катъи ухдадори бо бархам хурданишахси хукуки. 110
ЗЕРФАСЛИ 2. МУКАРРАРОТИ УМУМB ОИД БА ШАРТНОМА.. 110
Б О Б И 26. МАФХУМ ВА МАЗМУНИ ШАРТНОМА.. 110
Моддаи 452. Мафхуми шартнома. 110
Моддаи 453. Мустакилияти шартнома. 110
Моддаи 454. Шартнома ва конун. 111
Моддаи 455. Шартномахои музднок ва бемузд. 111
Моддаи 457. Амали шартнома. 111
Моддаи 458. Шартномаи оммави. 112
Моддаи 459. Шартхои намунавии шартнома. 112
Моддаи 460. Шартномаи хамрохшави. 112
Моддаи 461. Шартномаи пешаки. 112
Моддаи 462. Шартнома ба манфиати шахси сеюм.. 113
Моддаи 463. Тафсири шартнома. 113
БОБИ 27. БАСТАНИ ШАРТНОМА.. 113
Моддаи 464. Мукаррароти умуми оиди бастани шартнома. 113
Моддаи 465. Лахзаи бастани шартнома. 113
Моддаи 466. Шакли шартнома. 114
Моддаи 467. О ф е р т а (пешниход) 114
Моддаи 468. Бебозхостии оферта. 114
Моддаи 469. Даъват барои пешниходи оферта. Офертаи оммави. 114
Моддаи 471. Бозхости аксепт. 114
Моддаи 472. Бастани шартнома дар асоси офертае, ки барои аксепт мухлат муайян кардааст 114
Моддаи 473. Бастани шартнома дар асоси офертае, ки дар он мухлати аксепт муайян нашудааст 115
Моддаи 474. Аксепте, ки дер гирифта шудааст. 115
Моддаи 475. Аксепт мутобики шартхои дигар. 115
Моддаи 476. Махалли имзои шартнома. 115
Моддаи 477. Бо тартиби хатми бастани шартнома. 115
Моддаи 478. Бахсхои пеш аз шартнома. 116
Моддаи 479. Бастани шартнома хангоми гузаронидани савдо. 116
Моддаи 480. Ташкил ва тартиби гузаронидани савдо. 116
Моддаи 481. Окибати риоя накардани коидахои гузаронидани савдо. 117
БОБИ 28. ТАГЙИР ДОДАН ВА БЕКОР КАРДАНИ ШАРТНОМА.. 117
Моддаи 482. Асосхо барои тагйир додан ё бекор кардани шартнома. 117
Моддаи 484. Тартиби тагйир додан ва бекор кардани шартнома. 118
Моддаи 485. Окибати тагйир додан ё бекор кардани шартнома. 118
Моддаи 486. Холатхои тагйир додан ва бекор кардани шартнома мутобики аризаи яке аз тарафхо 118
Моддаи 487. Дароз кардани мухлати амали шартнома. 118
ФАСЛИ I. МУКАРРАРОТИ УМУМИ
ЗЕРФАСЛИ 1. МУКАРРАРОТИ АСОСИ
БОБИ 1. КОНУНХОИ ГРАЖДАНИ
Моддаи 1. Муносибатхое, ки конунхои граждани танзим менамоянд
- Конунхои граждани вазъи хукукии иштирокчиёни ахдхои граждани, асосхои ба миён омадан ва тартиби татбики хукуки моликият ва хукуки дигари ашёи, хукук ба натичахои фаъолияти зехниро муайян намуда, ухдадорихои шартномави ва ухдадорихои дигар, инчунин муносибатхои дигари молу мулки ва муносибатхои шахсии гайри молу мулки марбут ба онхоро, ки ба баробари, мухторияти хохишу ирода ва мустакилияти молу мулкии иштирокчиёнашон асос ёфтааст, танзим менамоянд.
Муносибатхои оилави, мехнати, муносибатхои марбут ба истифодаи захирахои табии ва хифзи мухити зистро, ки дорои нишонахои дар сарсатри аввали хамин модда зикргардида мебошанд, агар дар конунхои оила, мехнат, замин ва конунхои дигар махсус тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, конунхои граждани танзим менамоянд.
- Иштирокчиёни муносибатхои бо конунхои граждани танзимшаванда шахрвандон, давлат, шахси хукуки ва вохидхои марзию маъмури мебошанд.
Коидахои мукаррарнамудаи хамин Кодекс, агар дар конун тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, инчунин дар мавриди муносибатхо бо иштироки шахрвандони хоричи, шахси бешахрванди ва шахси хукукии хоричи низ истифода мешаванд.
- Конунхои граждани муносибатхои байни шахсони фаъолияти сохибкориро ба амал бароварда ё иштироки онхоро танзим менамоянд.
Сохибкори фаъолияти мустакили ба таваккали худ амалишавандаи шахсони ба чунин сифат бо тартиби мукаррар кардаи конун ба кайд гирифта шудае мебошад, ки барои мунтазам ба даст даровардани фоида аз истифодаи молу мулк, фуруши мол, ичрои кор ё расонидани хизмат равона карда шудааст.
- Конунхои граждани, агар дар конунхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, нисбати муносибатхои молу мулкие, ки ба тобеияти маъмури ё бо тобеияти дигари омиронаи як тараф ба тарафи дигар асос ёфтааст, истифода намешаванд.
- Муносибатхои марбут ба татбик ва хифзи хукуку озодихои бегонанашавандаи инсон ва дигар неъматхои гайри модди (муносибатхои шахсии гайри молу мулкие, ки бо муносибатхои молу мулки алокаманд нестанд) бо конунхои граждани танзим карда мешаванд, зеро аз мохияти ин муносибатхо тартиби дигаре барнамеояд.
Моддаи 2. Санади конунгузории граждани
- 1. Конунхои граждани ба Конститутсияи Чумхурии Точикистон асос ёфта, аз хамин Кодекс, дигар конунхо ва аз санади дигари конуние иборатанд, ки муносибатхои дар кисмхои 1, 5 моддаи 1 хамин Кодекс зикргардидаро танзим менамоянд.
Меъёрхои конунхои граждание, ки дигар конунхо ва санади дигари конуни дар бар гирифтаанд, бояд бо хамин Кодекс мутобик бошанд.
- Вазорату идорахо ва макомоти дигари давлати тибки холатхо ва дар доираи пешбининамудаи хамин Кодекс, дигар конунхо ва санади дигари конунгузори метавонанд санади танзимкунандаи муносибатхои гражданиро нашр намоянд.
Моддаи 3. Принсипхои асосии конунхои граждани
- Конунхои граждани ба принсипхои дахлнопазирии моликият, озодии шартнома, номумкин будани дахолати худсаронаи хар касе ба корхои хусуси, зарурати татбики бемонеаи хукуки граждани, таъмини баркарор намудани хукуки вайронгардидаи граждани ва хифзи судии онхо асос меёбанд.
- Шахрвандон (шахси вокеи) ва шахси хукуки хукуки гражданиро бо азму хохиш ва ба манфиати худ ба даст дароварда ва амали менамоянд. Онхо дар мукаррар намудани хукуку ухдадорихои худ дар асоси шартнома ва муайян намудани хар гуна шартхои хилофи конунхо набудаи шартнома озоданд.
- Хукукхои граждани метавонад бо максади хифзи маънавиёт, тандурусти, хукук ва манфиатхои конунии шахси дигар, таъмини амнияти чомеа ва давлат, хифзи мухити зист дар асоси конун махдуд карда шавад.
Моддаи 4. Амали конунхои граждани вобаста ба вакт
- Санади конунхои граждани кувваи бозгашт надоранд ва нисбати муносибатхое истифода мешаванд, ки пас аз чори намудани онхо ба миён омадаанд.
Амали конун танхо дар сурате нисбати муносибатхои то чори намудани он татбик мегардад, ки агар ин бевосита дар конун пешбини шуда бошад.
- Нисбати муносибатхое, ки то чори намудани санади конунхои граждани ба миён омадаанд, ин санад, ба истиснои муносиботи тарафхои шартномаи то чори намудани санади конунгузории граждани басташуда, нисбати хукуку ухдадорихое татбик мегардад, ки пас аз чори намудани он ба миён омадаанд.
Моддаи 5. Анъанахои муомилоти кори
- 1. Анъанаи муомилоти кори, сарфи назар аз сабт ёфтани он дар ягон хуччат, коидаи рафтори дар конунхо пешбининашудае эътироф мегардад, ки дар ягон сохаи фаъолияти сохибкори ба миён омада, васеъ истифода бурда мешавад.
- Анъанаи муомилоти корие, ки хилофи мукаррароти конун ё шартномаи барои иштирокчиёни муносибати дахлдор хатми мебошад, истифода намешавад.
Моддаи 6. Истифодаи конунхои граждани аз руи шабохат
- Дар холате ки муносибатхои пешбининамудаи кисмхои 1 ва 5 моддаи 1 хамин Кодекс бевосита бо конунхо ё созишномаи тарафайн танзим нашудаанду анъанаи дар ин маврид истифодашаванда вучуд надорад, нисбати чунин муносибот меъёри конунхои граждании танзимкунандаи муносиботи шабех (шабохати конун) истифода мешавад, зеро ин хилофи мохияти онхо намебошад.
- Дар сурати номумкин будани истифодаи шабохати конун дар холатхои зикргардида хукуку ухдадорихои тарафхо бо назардошти асосхои умумию мохияти конунхои граждани (шабохати хукук) ва талаботи бовичдони, дурандеши ва адолат муайян карда мешаванд.
- Аз руи шабохат истифода намудани меъёрхое, ки хукуки гражданиро махдуд сохта, масъулиятро мукаррар менамоянд, манъ аст.
Моддаи 7. Конунхои граждани ва санадхои хукуки байналмилали
- Санадхои хукукии байналмилалии эътирофнамудаи Точикистон мутобики Конститутсияи Чумхурии Точикистон кисми таркибии низоми хукукии Чумхурии Точикистон мебошанд.
- Нисбати муносиботи дар кисмхои 1 ва 5 моддаи 1 хамин Кодекс зикргардида, ба гайр аз холатхое, ки дар асоси барои истифодаи он кабули санади дохилидавлати зарур аст, санадхои хукукии байналмилалии эътирофнамудаи Точикистон бевосита истифода карда мешаванд.
Агар дар шартномахои байналхалкии Чумхурии Точикистон нисбат ба коидахои пешбининамудаи конунхои граждани коидахои дигаре пешбини шуда бошанд, коидахои шартномаи байналхалки мавриди истифода карор дода мешаванд.
БОБИ 2. АСОСХОИ БА ВУЧУД ОМАДАНИ ХУКУК ВА УХДАДОРИХОИ ГРАЖДАНИ, АМАЛИ НАМУДАН ВА ХИФЗИ ХУКУКХОИ ГРАЖДАНИ
Моддаи 8. Асосхои ба миён омадани хукуку ухдадорихои граждани
- Хукуку ухдадорихои граждани аз асосхои пешбининамудаи конун ва санади дигари хукуки, инчунин аз амали шахрвандон ва шахси хукуки ба миён меоянд, харчанд дар конун ё чунин аснод пешбини нашуданд, вале тибки асосхои умуми ва мохияти конунхои граждани хукуку ухдадорихои гражданиро ба миён меоранд.
Мутобики ин хукуку ухдадорихои граждани:
а) аз шартномахо ва ахдхои дигари пешбининамудаи конун, инчунин шартномахо ва ахдхои дигаре, ки гарчанд дар конун пешбини нашуда бошанд хам, хилофи он нестанд;
б) аз санадхои макомоти давлати, макомоти махаллии хокимияти давлати ва макомоти худидоракунии махалли, ки дар конун ба сифати асоси ба миён омадани хукуку ухдадорихои граждани пешбини шудаанд;
в) аз карори суд, ки хукуку ухдадорихои гражданиро мукаррар намудааст;
г) дар натичаи бунёд ва ба даст овардани молу мулк дар асоси пешбининамудаи конун;
д) дар натичаи эчоди асари илми, адаби, фарханги, ихтироот ва натичахои дигари фаъолияти зехни;
е) дар натичаи расонидани зиён ба шахси дигар;
ж) дар натичаи дорошавии беасос;
з) дар натичаи амалхои дигари шахрвандон ва шахси хукуки;
и) дар натичаи ходисахое, ки конун ё санади дигари хукуки фаро расидани окибатхои хукукии гражданиро вобаста медонад, ба миён меоянд.
- Агар дар конун тартиби дигар пешбини нашуда бошад, хукук ба молу мулке, ки бояд ба кайди давлати гирифта шавад, аз лахзаи бакайдгирии ин молу мулк ё хукуки дахлдор ба он ба вучуд меояд.
Моддаи 9. Амали намудани хукуки граждани
- Шахрвандон ва шахси хукуки хукуки граждании хешро бо салохдиди худ амали менамоянд, аз чумла ихтиёрдори мекунанд.
- Даст кашидани шахрвандон ва шахси хукуки аз амали хукуки ба онхо тааллукдошта, ба истиснои холатхои пешбининамудаи конун, боиси катъи ин хукукхо намегардад.
Моддаи 10. Хадди амали хукукхои граждани
- 1. Ба амали шахрвандон ва шахсони хукуки, ки бо нияти расонидани зарар ба шахси дигар ичро карда мешавад, инчунин дар мавридхои пешбининамудаи конун суиистифода аз хукук дар шакли дигар рох дода намешавад.
- Ба истифодаи хукукхои граждани бо максади махдуд сохтани ракобат, инчунин суиистифода аз мавкеи афзалиятноки худ дар бозор рох дода намешавад.
- Амали намудани хукукхои граждани набояд хукук ва манфиатхои конунан хифзшавандаи субъектхои дигари хукукро вайрон намояд ва ба мухити зист зиёни вокеи расонад.
- Шахрвандон ва шахсони хукуки хангоми амали намудани хукукхои ба онхо тааллукдошта бояд окилона ва одилона ва боинсофона талаботи дар конунгузори дарчёфтаро, принсипхои ахлоки чомеаро, сохибкорон бошанд, коидахои одоби касбиро риоя намоянд. Ин ухдадори набояд ба воситаи шартнома хорич ё махдуд карда шавад.
Амали окилона, одилона ва боинсофонаи иштирокчиёни муносибатхои хукуки граждани дар назар дошта мешавад.
- Дар холати риоя накардани талаботи моддаи мазкур суд метавонад аз хифзи хукуки ба шахс таалукдошта даст кашад.
Моддаи 11. Хифзи хукуки граждани
- Хифзи хукукхои граждании вайронгардида ё мавриди бахс карор доштаро тибки мансубияти бо конунхои мурофиави мукарраршудаи парвандахо аз чониби суд, суди иктисоди ё суди хаками (минбаъд суд) ба амал бароварда мешавад.
- Хифзи хукуки граждани аз тарики маъмури танхо дар холатхои пешбининамудаи конун ба амал бароварда мешавад. Нисбати кароре, ки ба тарики маъмури кабул шудааст, метавон ба суд шикоят кард.
Моддаи 12. Тарзхои хифзи хукуки граждани
Хукуки граждани бо тарзхои зайл хифз мешавад:
– эътирофи хукук;
– баркарор намудани вазъе, ки то вайрон гардидани хукук чой дошт ва пешгири намудани амалхое, ки хукукро вайрон мекунанд ё барои вайрон кардани он тахдид менамоянд;
– беэътибор донистани ахдхои мавриди бахс ва истифодаи окибатхои беэътибор донистани он, истифодаи окибатхои беэътибор донистани ахдхои беэътибор;
– беэътибор донистани санади макоми давлати ё макоми хокимияти махалли;
– худмухофизаткунии хукук;
– водор намудан ба ичрои ухдадорихо дар шакли асл (натура);
– руёнидани товони зиён;
– ситонидани ноустуворона;
– чуброни зарари маънави;
– катъ кардан ё тагйир додани муносиботи хукуки;
– аз чониби суд татбик нагардидани санади мухолифи конун кабул намудаи макомоти хокимияти давлати ё макомоти махаллии хокимияти давлати;
– бо роххои дигари пешбининамудаи конун.
Моддаи 13. Беэътибор донистани санади макоми давлати ё макоми хокимияти махалли
Санади гайримеъёрии макомоти хокимияти давлати ё макомоти махаллии хокимияти давлати ва дар холатхои пешбининамудаи конун, инчунин санади меъёриеро, ки хилофи конун ё санади дигари хукуки буда, хукуки граждани ва манфиатхои конунан хифзшавандаи шахрванд ё шахси хукукиро халалдор месозанд, суд метавонад беэътибор эътироф намояд.
Дар сурати санадро беэътибор донистани суд, хукуки вайронгардида бояд баркарор шавад ё ба тарики дигари дар моддаи 12 хамин Кодекс пешбинигардида хифз гардад.
Моддаи 14. Худмухофизати хукуки граждани
Худмухофизати хукуки граждани рох дода мешавад. Роххои худмухофизат бояд бо хукуквайронкуни мувофик буда, аз хадди амалхое, ки барои пешгирии он заруранд, нагузарад.
Моддаи 15. Руёнидани зиён
- Шахсе, ки хукукаш вайрон гардидааст, агар дар конун ё шартнома руёнидани зиён ба андозаи камтар пешбини нашуда бошад, метавонад чуброни пурраи зиёни ба у расонидашударо талаб намояд.
- Зиён харочоте фахмида мешавад, ки шахси хукукаш вайронгардида масраф намудааст ё бояд барои баркарор намудани хукуки вайронгардида масраф намояд, аз даст рафтан ё хароб гардидани молу мулки у (зиёни вокеи), инчунин даромади ба даст наомадае, ки ин шахс, агар хукукаш вайрон намегардид, дар шароити мукаррарии ахдхои граждани метавонист ба даст оварад (фоидаи аз дастрафта).
Агар шахси вайронкардаи хукук дар натичаи ин даромад ба даст оварда бошад, шахсе, ки хукукаш вайрон гардидааст, хак дорад дар баробари зиёни дигар чуброни фоидаи аздастрафтаро ба андозаи на камтар аз чунин даромад талаб намояд.
Моддаи 16. Руёнидани зиёни расонидаи макомоти хокимияти давлати, макомоти махаллии хокимияти давлати ва макомоти худидоракунии махалли
Зиёне, ки дар натичаи амали (беамалии) гайриконунии макомоти хокимияти давлати, макомоти махаллии хокимияти давлати ва макомоти худидоракунии махалли ё мансабдорони ин макомот, инчунин дар натичаи кабули санади хилофи конун ё санади дигари хукукии макомоти хокимияти давлати, макомоти махаллии хокимияти давлати ва макомоти худидоракунии махалли ба шахрванд ё шахси хукуки расонида шудааст, бояд аз чониби Чумхурии Точикистон ё макомоти дахлдори Чумхурии Точикистон чуброн карда шавад.
ЗЕРФАСЛИ 2. СУБЪЕКТХОИ ХУКУКИ ГРАЖДАНИ
БОБИ 3. ШАХРВАНДОНИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ВА ШАХСИ ВОКЕИИ ДИГАР
Моддаи 17. Мафхуми шахрванд (шахси вокеи)
Тахти мафхуми шахрвандон (шахси вокеи) шахрвандони Чумхурии Точикистон, шахрвандони давлатхои дигар, инчунин шахси бешахрванди фахмида мешавад. Мукаррароти хамин Кодекс, агар дар конун ё санадхои хукукии байналмилалии эътирофнамудаи Точикистон тартиби дигар мукаррар нашуда бошад, нисбати хамаи шахрвандон татбик мегарданд.
Моддаи 18. Кобилияти хукукдории шахрванд
- Кобилияти доштани хукуку ухдадории граждани (кобилияти хукукдории граждани) нисбати хамаи шахрвандон ба андозаи баробар эътироф карда мешавад.
- Кобилияти хукукдории шахрванд аз лахзаи таваллуд ёфтанаш ба миён омада, пас аз вафоташ катъ мегардад.
Моддаи 19. Мазмуни кобилияти хукукдории шахрванд
Шахрванд метавонад хам дар худуди Чумхурии Точикистон ва хам берун аз он дорои хукуки моликият ба молу мулк, аз чумла асъори хоричи бошад; молу мулкро мерос гирад ва васият кунад; дар каламрави чумхури озодона харакат карда, чои зист интихоб намояд; худуди чумхуриро озодона тарк карда, ба каламрави он баргардад; бо хар гуна фаъолияти манънакардаи санади конуни машгул шавад; мустакилона ё якчоя бо шахрвандон ва шахси хукукии дигар шахси хукуки таъсис дихад; хар гуна ахдхои бо санади конуни манънашударо анчом дода, дар ухдадорихо иштирок намояд; дорои хукуки моликияти зехни ба ихтироот, асари илми, адаби, санъат ва натичахои дигари фаъолияти зехни бошад; чуброни зиёни модди ва маънавиро талаб намояд; хукуки дигари молу мулки ва шахси дошта бошад.
Моддаи 20. Номи шахрванд
- Шахрванд хукуку ухдадорихоро, агар аз конун ё анъанахои милли тартиби дигаре барнаояд, бо номи худ, ки фамилия ва худи ном, инчунин номи падарро дар бар мегирад, ба даст меорад ва татбик менамояд.
Тибки холат ва мувофики тартиби пешбининамудаи конун шахрванд метавонад аз тахаллус (номи сохта) истифода намояд.
- Шахрванд мувофики тартиби мукаррарнамудаи конун хак дорад номи худро иваз кунад. Номи худро дигар кардани шахрванд барои катъ ё тагйири хукуку ухдадорихои бо номи кабли бадастовардаи у асос намебошад.
Шахрванд вазифадор аст, ки барои огох намудани карздорону кредиторони худ дар хусуси дигар кардани номаш чорахои зарури андешад ва хавфи окибатхоеро ба зимма дорад, ки бо сабаби огохи надоштани ин ашхос дар хусуси дигар кардани ном ба миён меоянд.
Шахрванде, ки номашро дигар кардааст, метавонад аз хисоби худ ба хуччатхое, ки бо номи каблии у ба расмият дароварда шуда буд, ворид намудани тагйироти дахлдорро талаб намояд.
- Номе, ки ба шахрванд пас аз таваллудаш гузошта шудааст, инчунин дигар кардани ном бояд мувофики тартиби барои бакайдгирии санади холати шахрванди пешбинигардида ба кайд гирифта шаванд.
- Ба даст овардани хукуку ухдадорихо ба номи шахси дигар рох дода намешавад.
- Зиёне, ки ба шахрванд дар натичаи истифодаи гайриконунии номи у расидааст, бояд мутобики хамин Кодекс чуброн карда шавад.
Дар сурати тахриф ё истифодаи номи шахрванд бо тарик ё дар шакле, ки шаъну шараф ё обруи кории уро халалдор месозад, коидахои пешбининамудаи моддаи 174 хамин Кодекс истифода мешаванд.
Моддаи 21. Истикоматгохи шахрванд
- Истикоматгох махалле эътироф мегардад, ки шахрванд доими ё бештар дар он истикомат мекунад.
- Истикоматгохи ноболигони то чордахсола ё шахрвандоне, ки тахти васоят карор доранд, истикоматгохи намояндагони конуни ё васиёни онхо эътироф мегардад.
Моддаи 22. Кобилияти амали шахрванд
- Кобилияти шахрванд барои бо амали хеш ба даст овардан ва татбик намудани хукуки граждани, барои худ мукаррар намудани ухдадори ва ичро намудани он (мукаллафияти граждани) дар хачми пурра бо фаро расидани балогат, яъне пас аз расидан ба синни хаждах, ба миён меояд.
- Агар тибки конун издивоч то ба синни хаждахсолаги расидан ичозат бошад, шахрванди ба синни хаждахсолаги нарасида аз вакти издивоч карданаш пурра кобилияти амалро ба даст меорад.
Кобилияти амали дар натичаи издивоч бадастомада дар сурати бекор кардани никох низ пурра боки мемонад.
Дар сурати беэътибор донистани никох суд метавонад дар хусуси аз лахзаи муайяннамудаи суд кобилияти пурраи амалро аз даст додани хамсари ноболиг карор кабул намояд.
Моддаи 23. Номумкин будани махрум сохтан ё махдуд кардани кобилияти хукукдори ё кобилияти амали шахрванд
- Ба истиснои холатхо ва мувофики тартиби мукаррарнамудаи конун, кобилияти хукукдори ва кобилияти амали хеч касро махдуд сохтан мумкин нест.
- Риоя накардани шарту тартиби дар конун мукарраргардидаи махдуд сохтани кобилияти амали шахрвандон ё хукуки машгул шудани онхо ба фаъолияти сохибкори ё фаъолияти дигар боиси беэътибор донистани санади макоми давлати ё макоми дигаре мегардад, ки махдудиятхои дахлдорро мукаррар намудааст.
- Пурра ё кисман даст кашидани шахрванд аз кобилияти хукукдори ё кобилияти амал ва ахдхои дигар, ки ба махдуд сохтани кобилияти хукукдори ё кобилияти амал равона гардидаанд, ба истиснои холатхое, ки чунин ахдхоро конун ичозат додааст, эътибор надоранд.
Моддаи 24. Фаъолияти сохибкории шахрвандон
- Шахрвандон метавонанд аз лахзаи бакайдгирпи давлати ба сифати сохибкорони инфиродй бе таъсиси шахси хукуки ба фаъолияти сохибкори машгул шаванд. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
- Нисбати фаъолияти сохибкории шахрвандон, ки бидуни таъсиси шахси хукуки ба амал бароварда мешавад, агар аз конунхо ё мохияти муносибати хукуки тартиби дигаре барнаояд, мутобикан коидахои хамин Кодекс истифода мешаванд, ки фаъолияти шахси хукукии ташкилотхои тичорати бударо танзим менамоянд.
- Шахрвандони ки дар хайати хочагии дехкони фаъолияти сохибкориро анчом медиханд, аз бакайдгирии давлати озод мебошанд.
- Шахрвандоне, ки фаъолияти сохибкориро бе таъсиси шахси хукуки бо вайрон намудани кисми 1 моддаи мазкур амали менамоянд, хак надоранд нисбат ба ахдхои бастаашон ба он истинод намоянд, ки онхо сохибкор намебошанд. Суд метавонад ба чунин ахдхо коидахои Кодекси мазкурро оид ба ухдадорихое, ки ба амали намудани фаъолияти сохибкори алокаманд мебошанд, татбик намояд.
- Шахрвандоне, ки бидуни таъсиси шахси хукуки ба фаъолияти сохибкори тартиби бакайдгири ва андозбандии онхо тибки конунгузории Чумхурии Точикистон ба танзим дароварда мешаванд. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
Моддаи 25. Масъулияти молу мулкии шахрвандон
- 1. Шахрванд аз руи ухдадорихои худ бо тамоми молу мулки ба у тааллукдошта, ба истиснои молу мулке, ки мутобики санади конунгузори аз он маблаг руёндан манъ аст, масъулият дорад.
- Номгуи молу мулки шахрвандонро, ки аз он маблаг руёндан манъ мебошад, Кодекси мурофиаи граждании Чумхурии Точикистон мукаррар менамояд.
Моддаи 26. Муфлисшавии сохибкори инфироди
- Сохибкори инфиродие, ки барои конеъ гардонидани талаботи кредиторон оиди фаъолияти сохибкори кодир нест, бо карори суд мумкин аст муфлис эътироф гардад. Аз лахзаи эътибор пайдо кардани чунин карор кайди у ба сифати сохибкори инфироди беэътибор мегардад.
- Хангоми ичрои расму коидахои муфлис донистани сохибкори инфироди кредиторони у аз руи ухдадорихое, ки бо фаъолияти сохибкори вобаста нестанд, хамчунин метавонанд талаботи худро пешкаш намоянд. Талаботи чунин кредиторон, ки бо хамин тартиб арз накардаанд, баъди ба итмом расидани расму коидахои муфлисшавии сохибкори инфироди эътибори худро нигох медоранд.
- Талаботи кредиторони сохибкори инфироди дар сурати муфлис эътироф гардиданаш аз хисоби молу мулки ба у тааллукдоштае, ки аз он маблаг руёнидан мумкин аст, ба навбати зайл конеъ гардонида мешавад:
– дар навбати аввал – талаботи шахрвандоне, ки сохибкор дар назди онхо барои расонидани зиён ба хаёт ё саломатиашон бо рохи ба сармоя табдил додани пардохтхои дахлдори муваккати масъул мебошад, инчунин талабот дар мавриди руёнидани алимент конеъ гардонида мешаванд;
– дар навбати дуюм – аз руи пардохти кумакпулии аз кор рафтан ва музди мехнати шахси тибки шартнома (карордод)-и мехнати коркунанда, вале ба мухлати на бештар аз се мох инчунин пардохти хак аз руи шартномаи муаллифи хисоб карда мешавад;
– дар навбати сеюм – талаботи кредитороне конеъ гардонида мешаванд, ки бо гарави молу мулки ба сохибкори инфироди тааллукдошта таъмин гардидаанд;
– дар навбати чорум – карз аз руи пардохтхои хатми ба бучет ва фондхои гайрибучети пардохта мешавад;
– дар навбати панчум – тибки конун бо кредиторони дигар хисобу китоб карда мешавад.
Талаботи кредиторони хар навбат пас аз конеъ гардонидани талаботи кредиторони навбати пешина конеъ гардонида мешавад.
- Пас аз ба охир расидани хисоббаробаркуни бо кредиторон сохибкори инфиродии муфлис эътирофгардида аз ичрои ухдадорихои бокимондаи марбут ба фаъолияти сохибкориаш ва талаботи дигаре, ки чихати ичро пешниход гардида, зимни муфлис эътироф кардани сохибкор ба назар гирифта шудаанд, озод карда мешавад.
- Асос ва тартиби муфлис эътироф кардани сохибкори инфиродиро суд ё дар хусуси муфлис эълон кардани уро конун дар бораи муфлисшави мукаррар менамояд.
Моддаи 27. Кобилияти амали ноболигони аз чордах то хаждахсола
- Ноболигони аз чордах то хаждахсола бо ризояти хаттии намояндагони конунии худ – волидайн, фарзандхондагон ва парасторон, ба истиснои ахдхои дар кисми 2 хамин модда номбаршуда, ахдхои дигарро анчом медиханд.
Ахдхои анчомдодаи чунин ноболигон, инчунин баъди минбаъд онро хатти маъкул донистани волидайн, фарзандхондагон ва парасторони у боэътибор мебошанд.
- Ноболигони аз чордах то хаждахсола хукук доранд, ки бидуни ризоияти волидайн, фарзандхондагон ва парасторонашон:
а) музди мехнат, стипендия ва даромади дигари конунии худро мустакилона ихтиёрдори намоянд;
б) хукуки муаллифи асари илми, адаби ё санъат, ихтироъ ё махсули дигари конунан хифзшавандаи натичаи фаъолияти зехнии худро татбик намоянд;
в) мутобики конун дар муассисахои кредити амонат гузоранд ва онро ихтиёрдори намоянд;
г) ахдхои хурди маишии дар кисми 2 моддаи 29 хамин Кодекс пешбинигардидаро анчом диханд.
Ноболигони ба синни шонздахсолаги расида хамчунин хукук доранд, ки мутобики конун дар бораи кооперативхо узви кооператив бошанд.
- Ноболигони аз чордах то хаждахсола аз руи ахдхое, ки мутобики кисмхои 1 ва 2 хамин модда анчом додаанд, мустакилона масъулияти молу мулки бар душ доранд. Чунин ноболигон барои зиёни расонидаашон мутобики хамин Кодекс масъулият доранд.
- Дар сурати мавчуд будани асосхои кофи суд метавонад бо дархости волидайн, фарзандхондагон ё макоми васояту парастори ноболиги аз чордах то хаждахсоларо, ба истиснои холатхое, ки чунин ноболиг мутобики кисми 2 моддаи 22 ё моддаи 28 хамин Кодекс кобилияти пурраи амалро ба даст овардааст, хукуки мустакилона ихтиёрдори намудани музди мехнат, стипендия ё даромади дигари уро махдуд кунад ё аз ин хукук махрум созад.
Моддаи 28. Эмансипатсия
- Агар ноболиги ба синни шонздахсолаги расида тибки шартномаи мехнати, аз чумла аз руи карордод кор кунад ё бо розигии волидайн, фарзандхондагон ё парастор бо фаъолияти сохибкори машгул шавад, у метавонад дорои кобилияти пурраи амал эълон карда шавад.
Дорои кобилияти пурраи амал (эмансипатсия) эълон кардани ноболиг бо розигии хардуи волидайн, фарзандхондагон ё парастор бо карори макоми васояту парастори ё дар сурати набудани чунин розиги бо карори суд сурат мегирад.
- Волидайн, фарзандхондагон ва парастор аз руи ухдадорихои ноболиги дорои кобилияти пурраи амал (эмансипатсия) – шуда, аз чумла аз руи ухдадорихое, ки дар натичаи зиёни расонидаи у ба миён омадаанд, чавобгар нестанд.
Моддаи 29. Кобилияти амали ноболигони ба синни чордах нарасида
- Бар ивази ноболигони ба синни чордах нарасида (хурдсолон) аз номи онхо ахдро, ба истиснои ахди дар кисми 2 хамин модда зикргардида, танхо волидайн, фарзандхондагон ва васиёни онхо анчом дода метавонанд.
Нисбат ба ахди намояндагони конунии ноболигон доир ба молу мулкашон коидахои дар кисмхои 2 ва 3 моддаи 38 хамин Кодекс пешбинигардида истифода мешаванд.
- Ноболигони аз шаш то чордахсола хукуки мустакилона бастани ахдхои зайлро доранд:
а) ахди хурди маиши (харидани нон, китоб, калам ва гайра), ки хангоми бастан аз чониби худи онхо анчом дода мешаванд;
б) ахде, ки барои бемузд ба даст овардани фоида равона гардида, тасдики нотариали ё бакайдгирии давлатиро талаб намекунанд;
в) ахдхои ихтиёрдори кардани маблагхое, ки намояндаи конуни ё бо розигии у шахси сеюм барои максади муайян ё барои ихтиёрдории озодона додааст.
- Аз руи ахди ноболиги ба синни чордах нарасида, аз чумла ахде, ки у мустакилона анчом додааст, масъулияти молу мулкиро волидайн, фарзандхондагон ва васиён бар душ доранд, агар исбот накунанд, ки ухдадори бо гунохи онхо вайрон шудааст. Ин шахс хамчунин тибки конунгузори барои зиёни расонидаи ноболигон низ масъулият доранд.
Моддаи 30. Гайри кобили амал донистани шахрванд
- Суд шахрвандеро, ки дар асари бемории рухи ё камаклиаш ахамияти амали худро дарк ё онро идора карда наметавонад, мувофики тартиби мукаррарнамудаи конунхои мурофиаи граждани гайри кобили амал эътироф карда метавонад. У тахти васоят карор дода мешавад.
- Аз номи шахрванде, ки гайри кобили амал эътироф гардидааст, ахдро васи ба ичро мерасонад.
- Агар асосе, ки мутобики он шахрванд гайри кобили амал эътироф гардида буд, аз миён бардошта шавад, суд уро кобили амал эътироф мекунад. Дар асоси карори суд васояти барои у мукарраргардида бекор карда мешавад.
- Агар суд аризаи гайри кобили амал эътироф кардани шахсро конеъ нагардонад ва мукаррар гардад, ки талабот мусохилакорона арз шудааст, шахсе, ки бо чунин амал ба у зиёни рухи расонида шудааст, хак дорад аз арзкунанда чуброни ин зиёнро талаб намояд.
Моддаи 31. Махдуд сохтани кобилияти амали шахрванд
- Суд метавонад кобилияти амали шахрвандеро, ки дар асари суиистеъмолии машрубот, воситахои нашъадор, моддахои психотропи ва прекурсорхо ё моддахои дигари мадхушкунанда худ ё оилаи худро дар вазъияти вазнини модди карор медихад, мувофики тартиби мукаррарнамудаи конунхои мурофиаи граждани махдуд созад. У тахти парастори карор дода мешавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
У хукук дорад мустакилона ахдхои хурди маиши бандад.
Барои анчом додани ахдхои дигар, гирифтани музди мехнат, нафака ва даромади дигар ва сарф кардани он у танхо бо розигии парастор хукук дорад. Вале чунин шахрванд барои ахдхои анчомдода ва зиёни расонидааш мустакилона масъулияти молу мулки дорад.
- Агар асосхое, ки мутобики онхо кобилияти амали шахрванд махдуд гардида буд, аз миён бардошта шаванд, суд махдудияти кобилияти амали уро бекор мекунад. Дар асоси карори суд парастории барои шахрванд мукарраргардида бекор карда мешавад.
Моддаи 32. Васоят ва парастори
- Васояту парастори барои хифзи хукуку манфиатхои шахрвандони гайри кобили амал ва кобилияти пурраи амал надошта мукаррар мегардад. Васояту парастории ноболигон хамчунин бо максади тарбияи онхо мукаррар карда мешавад. Хукуку ухдадорихои марбутаи васиёну парасторонро Кодекси оилаи Чумхурии Точикистон муайян менамояд.
- Васиёну парасторон бидуни ваколати махсус хукуку манфиатхои шахси тахти васоят ё парасториашонро дар муносибат бо хама гуна ашхос, аз чумла дар судхо, хифз мекунанд.
- Васояту парастории ноболигон дар сурати волидайн, падару модархонд надоштани онхо, аз хукуки волидайн махрум гардонида шудани волидайнашон, инчунин дар холатхое, ки чунин шахрвандон бо сабабхои дигар бидуни парастории волидайн мондаанд, аз чумла дар сурати аз тарбия ё хифзи хукуку манфиатхояшон саркаши намудани волидайн мукаррар карда мешавад.
Моддаи 33. Васоят
- Васоят барои хурдсолон, инчунин шахрвандоне мукаррар карда мешавад, ки суд онхоро дар натичаи бемории рухи ё камаклиашон гайри кобили амал эътироф намудааст.
- Васиён мутобики конун намояндагони шахси тахти васояташон буда, аз номи онхо ва ба манфиаташон тамоми ахди заруриро анчом медиханд.
Моддаи 34. Парастори
- Парастори барои ноболигони аз чордах то хаждахсола, инчунин шахрвандоне мукаррар карда мешавад, ки суд кобилияти амали онхоро бо сабаби суиистеъмолии машрубот, воситахои нашъадор, моддахои психотропи ва прекурсорхо ё моддахои дигари мадхушкунанда махдуд сохтааст. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Парасторон барои анчоми он ахдхое розиги медиханд, ки шахрвандони тахти парастори карордошта барои мустакилона анчом додани онхо хукук надоранд.
Парасторон ба шахси тахти парастори барои татбики хукук ва ичрои ухдадорихояшон мусоидат менамоянд, инчунин онхоро аз суиистифодаи шахси сеюм (гайр) хифз менамоянд.
Моддаи 35. Макомоти васояту парастори
- Макомоти васояту парастори макомоти махаллии хокимияти давлати, макомоти худидоракунии шахрак ва дехот мебошанд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Суд вазифадор аст, ки дар давоми се рузи баъди эътибори конуни пайдо кардани карор дар бораи гайри кобили амал эътироф намудани шахрванд ё дар бораи махдуд сохтани кобилияти амали у барои тахти васоят ё парастори карор додани чунин шахрванд дар ин хусус ба макоми васояту парастории махалли зисти у хабар дихад.
- Макоми васояту парастории махалли зисти шахси тахти васояту парастори карордошта ба фаъолияти васиёну парасторони онхо назорат мекунад.
Моддаи 36. Васиён ва парасторон
- Васи ё парастор аз чониби макоми васояту парастории махалли зисти шахси ба васоят ё парастори эхтиёчдошта дар давоми як мохи пас аз лахзае, ки макомоти мазкур дар хусуси зарурати тахти васоят ё парастори карор додани шахрванд огохи ёфтанд, мукаррар карда мешавад. Дар сурати чой доштани холатхои чолиби диккат васи ё парасторро макоми васояту парастории махалли зисти васи (парастор) таъин карда метавонад. Агар барои шахси мухточи васоят ё парастори дар давоми як мох васи ё парастор таъин карда нашавад, ичрои вазифахои васи ё парастор муваккатан ба зиммаи макоми васояту парастори гузошта мешавад.
Шахси манфиатдор метавонанд нисбати таъини васи ё парастор ба суд шикоят намоянд.
- Танхо шахрвандони ба балогат расидаи кобили амал васи ё парастор таъин шуда метавонанд. Шахрвандонеро, ки аз хукуки падарию модари махрум карда шудаанд, инчунин шахрвандонеро, ки тибки конунгузори васоят ё парастор шуданашон манъ карда шудааст, васоят ва парастор таъин кардан мумкин нест.
- Шахсро танхо бо розигии худаш васи ё парастор таъин кардан мумкин аст. Зимнан бояд одобу ахлок ва сифатхои дигари шахси, кобилияти ичро кардани вазифаи васи ё парастор, муносибати байни у ва шахси мухточи васоят ё парастори ва агар имкон бошад, хохиши шахси тахти васоят ё парастори карордошта бояд ба назар гирифта шавад.
- Васиён ва парасторони шахрвандони мухточи васоят ё парасторие, ки дар муассисахои дахлдори тарбияви, табобати, муассисахои хифзи ичтимоии ахоли ё муассисахои дигари шабех карор доранд ё чойгир карда шудаанд, ин муассисахо ба хисоб мераванд.
Моддаи 37. Вазифаи худро ичро кардани васиён ва парасторон
- Вазифаи васояту парастори, гайр аз холатхои пешбининамудаи конун ба таври ройгон ичро карда мешавад.
- Васиёну парасторони шахрвандони ноболиг бояд бо шахси тахти васояташон (парасториашон) карордошта якчоя зиндаги кунанд. Чудо зиндаги кардани парастор бо шахси тахти парастории ба синни шонздах расида ба шарте бо ичозати макоми васояту парастори ичозат дода мешавад, ки ин ба тарбия ва хифзи хукуку манфиатхои шахси тахти парастори таъсири манфи нарасонад.
Васиёну парасторон вазифадоранд, ки дар хусуси тагйир ёфтани махалли зисташон макомоти васояту парасториро огох созанд.
- Васиёну парасторон вазифадоранд, ки шахси тахти васояташон (парасториашон) карордоштаро тарбия кунанд, дар бораи саломати, такомули чисмони, рухи, маънави ва ахлоки, тахсил ва касбомузии у гамхори зохир намоянд.
- Вазифахои дар кисми 3 хамин модда номбаршуда ба зиммаи парасторони шахрвандони болиге, ки суд кобилияти амалашонро махдуд сохтааст, гузошта намешаванд.
- Агар асосхое, ки мутобики онхо шахрванд дар натичаи суиистеъмолии машрубот, воситахои нашъадор, моддахои психотропи ва прекурсорхо ё моддахои дигари мадхушкунанда гайри кобили амал ё дорои кобилияти махдуди амал эътироф гардида буд аз миён бардошта шаванд, васи ё парастор вазифадор аст, ки дар хусуси кобили амал донистани шахси тахти васоят (парастори) ва бекор кардани васоят ё парастории у ба суд дархост пешниход намояд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 38. Ихтиёрдории молу мулки шахси тахти васоят (парастори)
- Даромади шахрванди тахти васоят (парастори), аз чумла даромади аз хисоби идораи молу мулки шахси тахти васоят (парастори) ба у тааллукдоштаро, ба истиснои молу мулке, ки шахси тахти васоят (парастори) мустакилона ихтиёрдори карда метавонад, васи ё парастор бо розигии пешакии макоми васояту парастори танхо ба манфиати шахси тахти васоят (парастори) сарф менамояд.
Бидуни розигии пешакии макоми васояту парастори васи ё парастор хукук дорад аз хисоби маблаге, ки бояд ба шахси тахти васоят (парастори) хамчун даромад пардохта шавад, маблаги заруриро чихати таъминоти шахси тахти васоят (парастори) харч намояд.
- Васи бидуни ризоияти пешакии макоми васояту парастори барои анчом додан ва парастор барои додани розиги чихати анчоми ахди фуруш, аз чумла иваз ё хадя кардани молу мулки шахси тахти васоят, киро (ичора), ба истифодаи ройгон додан ё ба гарав мондани он ахде, ки боиси аз даст додани хукуки шахси тахти васоят, таксими молу мулки у ё аз он чудо кардани хисса мегардад, инчунин хар гуна ахди дигаре, ки боиси кам шудани молу мулки шахси тахти васоят мегардад, хукук надорад.
Тартиби идораи молу мулки шахси тахти васоят (парастори) тибки конун муайян карда мешавад.
- Васи, парастор, хамсарон ва хешовандони наздики онхо барои бастани ахдхо бо шахси тахти васояташон (парасториаш), ба истиснои хамчун хадя ё истифодаи ройгон ба шахси тахти васоят (парастори) додани молу мулк, инчунин барои намояндаги кардани шахси тахти васоят (парастори) хангоми бастани ахд ё пешбурди парвандахои суди байни шахси тахти васояту (парасторию) хамсари васи ё парастор ва хешовандони наздики онхо хукук надоранд.
Моддаи 39. Идоракунии ваколатии молу мулки шахси тахти васоят (парастори)
- Дар сурати чой доштани зарурати идоракунии доимии молу мулки гайриманкул ва манкули киматноки шахси тахти васоят (парастори) макоми васояту парастори бо мудир, ки хамин маком муайян кардааст, дар хусуси идоракунии ваколатии чунин молу мулк шартнома мебандад. Дар ин холат васи ё парастор ваколати худро нисбати молу мулки шахси тахти васояташ (парасториаш), ки ба идораи ваколати дода нашудааст, нигох медорад.
Хангоми ваколатхои идораи молу мулки шахси тахти васоят (парастори)-ро ичро кардани мудир амали коидахои пешбининамудаи кисмхои 2 ва 3 моддаи 38 хамин Кодекс ба мудир дахл дорад.
- Ихтиёрдории ваколатии молу мулки шахси тахти васоят (парастори) аз руи асосхое, ки конун барои катъи шартномаи идораи ваколатии молу мулк пешбини намудааст, инчунин дар сурати катъи васояту парастори катъ мегардад.
Моддаи 40. Аз ичрои вазифа озод ва дур кардани васиёну парасторон
- 1. Макоми васояту парастори дар холати баргардонидани кудак ба волидайнаш ё ба фарзанди кабул гардиданаш васи ё парасторро аз ичрои вазифахояш озод мекунад.
Хангоми ба муассисаи дахлдори тарбияви, табобати, муассисаи хифзи ичтимоии ахоли ё муассисахои дигари шабех чойгир кардани шахси тахти васоят (парастори), муассисаи васояту парастори, ба шарте ки ин хилофи манфиатхои шахси тахти васоят (парастори) набошад, васи ё парастори каблан таъиншударо аз ичрои вазифахояш озод мекунад.
- Дар сурати чой доштани сабабхои узрнок (бемори, тагйир ёфтани вазъи молу мулки, набудани хамфикри бо шахси тахти васоят (парастори ва гайра) васи ё парастор мумкин аст бо хохиши худ аз ичрои вазифахояш озод карда шавад.
- Дар сурати вазифахояшро гайриканоатбахш ичро кардани васи ё парастор, аз чумла дар холати васоят ё парасториро ба максадхои гаразнок истифода кардани у ё шахси тахти васоятро (парасториро) бе назорат, бе кумаки лозима гузоштанаш, инчунин дигар холатхое, ки конунгузории Чумхурии Точикистон пешбини намудааст,макоми васояту парастори метавонад васи ё парасторро аз ичрои ин вазифахо дур карда, чихати ба чавобгарии мукаррарнамудаи конун чалб кардани шахрванди гунахкор тадбирхои зарури андешад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 41. Катъ гардидани васояту парастори
- Васояту парастори нисбати шахрвандони болиг дар холатхои аз чониби суд кабул гардидани карор дар бораи кобили амал эътироф намудани шахси тахти васоят (парастори) ё бекор кардани махдудиятхои кобилияти амали у дар асоси аризаи васи, парастор ё макоми васояту парастори катъ мегардад.
- Дар сурати ба синни чордах расидани шахси тахти васоят карордошта васояти у катъ мегардад ва шахрванде, ки вазифаи васиро ичро мекард, бидуни карори иловаги дар ин хусус парастори ноболиг мегардад.
- Парастории ноболиг дар сурати ба синни хаждах расидани шахси тахти парастори, инчунин дар сурати издивоч карданаш ва дар холатхои дигари то ба балогат расидан дорои кобилияти пурраи амал гардидани у (кисми 2 моддаи 22 ва моддаи 28) катъ мегардад.
Моддаи 42. Химоя (патронажи)–и шахрвандони кобили амал
- Бо хохиши шахрванди болиги кобили амале, ки бо сабаби вазъи саломатиаш хукуки худро мустакилона татбику химоя ва вазифахояшро ичро карда наметавонад, мумкин аст барои у парастори дар шакли хоми (патронаж) мукаррар карда шавад. Мукаррар намудани хоми (патронаж) боиси махдудшавии хукуки шахси тахти парастори намегардад.
- Парастори (ёвари) шахрванди болиги кобили амалро макоми васояту парастори танхо бо ризоияти чунин шахрванд таъин карда метавонад.
- Парастор (ёвар) молу мулки шахси болиги кобили амали тахти парасториаш тааллукдоштаро дар асоси шартномаи супориш ё идораи ваколати, ки бо шахси тахти парастори баста шудааст, ихтиёрдори мекунад. Ахдхои маиши ва ахдхои дигареро, ки ба таъмин ва конеъ гардонидани талаботи шахси тахти парастори равона гардидаанд, парастор (ёвари)-и у бо ризоияти шахси тахти парастори анчом медихад.
- Химоя (патронаж)-и мутобики кисми 1 хамин модда мукарраргардидаи шахрванди болиги кобили амал бо талаби шахрванди тахти химоя карордошта катъ мегардад.
Парастор (ёвар)-и шахрванди тахти химоя карордошта дар холатхои пешбининамудаи моддаи 40 хамин Кодекс аз ичрои вазифахои ба зиммааш гузошташуда озод карда мешавад.
- Танхо шахрвандони болиги кобили амал, ки конунгузории Чумхурии Точикистон васи ё парастор шудани онхоро манъ накардааст, парастори (ёвари) шахрванди болиги кобили амал таъин шуда метавонанд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 43. Бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд
Агар дар тули як сол дар чои истикомати шахрванд дар хусуси бошишгохи у маълумоте набошад, суд бо дархости шахси манфиатдор метавонад уро бедарак гоиб эътироф намояд.
Дар сурати мукаррар карда натавонистани рузи расидани маълумоти охир дар хусуси шахси гоиб, огози хисоби мухлат барои эътирофи бедарак гоиб санаи аввали мохе, ки пас аз мохи расидани маълумоти охир дар хусуси шахси гоиб фаро мерасад ва дар сурати мукаррар карда натавонистани ин мох, якуми январи соли минбаъда хисоб мешавад.
Моддаи 44. Окибати бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд
- Молу мулки шахрванди бедарак гоиб эътирофгардида дар сурати зарурати мухофизати он дар асоси карори суд ба идораи ваколатии шахсе супурда мешавад, ки аз чониби макоми васояту парастори муайян гардида, дар асоси шартномаи бо ин маком басташуда дар бораи идораи ваколати амал мекунад.
Идоракунандаи молу мулки шахси бедарак гоиб эътирофгардида ичрои вазифахои шахрвандро ба зимма гирифта, аз хисоби молу мулки шахси гоиб карзи уро месупорад, ин молу мулкро ба манфиати чунин шахс идора мекунад. Бо дархости шахси манфиатдор ба шахрвандоне, ки шахси бедарак мебоист онхоро таъмин мекард, таъминотпули дода мешавад.
- Макоми васояту парастори то сипари шудани як соли пас аз расидани маълумот дар хусуси чои исти шахрванди бедарак низ метавонад барои хифзи молу мулки у идоракунандаро таъин намояд.
- Окибати бедарак гоиб эътироф намудани шахсро, ки дар хамин модда пешбини нашудааст, конун муайян менамояд.
Моддаи 45. Бекор кардани карори бедарак гоиб эътироф намудани шахрванд
- Дар сурати хозир шудани шахрванди бедарак гоиб эътирофгардида ё муайян гардидани чои исти у суд карорро дар бораи бедарак гоиб эътироф намудани уро бекор мекунад. Дар асоси карори суд идораи молу мулки шахрванд бекор карда мешавад.
- Агар баъди се соли таъин кардани идоракунанда карори бедарак гоиб эълон намудани шахс бекор нашуда, дар хусуси фавтида эътироф намудани шахрванд ба суд мурочиате пешниход нагардида бошад, макоми васояту парастори вазифадор аст, ки бо аризаи фавтида эътироф намудани шахрванд ба суд мурочиат кунад.
Моддаи 46. Фавтида эълон намудани шахрванд
- Агар дар махалли зисти шахрванд дар давоми се сол аз чои исташ маълумоте набошад ва агар у дар вазъияте бедарак гоиб шуда бошад, ки хатари марг ба хаёташ тахдид мекард ё ба гумони аз фалокат вафот кардани у асос медихад, дар давоми шаш мох суд метавонад чунин шахрвандро фавтида эълон намояд.
- Суд хизматчии харби ё шахрванди дигари бо сабаби амалиёти чанги бедарак гоибшударо танхо баъди як соли пас аз анчоми амалиёти чанг фавтида эълон карда метавонад.
- Рузи вафоти шахрванде, ки фавтида эълон шудааст, рузи эътибори конуни пайдо кардани карори суд дар бораи фавтида эълон намудани у дониста мешавад. Дар сурати фавтида эълон гардидани шахрванди дар вазъияте бедарак гоибшуда, ки ба хаёти у тахдид мекард ё барои гумони дар натичаи фалокат вафот кардани у асос медихад, суд метавонад рузи тахминии вафоти уро рузи вафоти ин шахрванд эътироф намояд.
- Фавтида эълон намудани шахрванд нисбати хукуку ухдадорихои чунин шахрванд боиси окибатхое мегардад, ки вафоти у сабаб шуда метавонист.
Моддаи 47. Окибати хозир шудани шахрванде, ки фавтида эълон шуда буд
- Дар сурати хозир шудан ё ошкор гардидани махалли буду боши шахрванде, ки фавтида эълон шуда буд, суд карори дахлдорро бекор мекунад.
- Шахрванд, ба истиснои холатхои пешбининамудаи кисми 3 моддаи 323 хамин Кодекс, сарфи назар аз вакти хозир шуданаш метавонад аз хар шахс баргардонидани молу мулки махфузмондаеро талаб намояд, ки пас аз фавтида эълон гардидани шахрванд бемузд ба ихтиёри ин шахс гузашта аст.
Ашхосе, ки молу мулки шахрванди фавтида эълоншуда дар натичаи ахдхои бомузд ба ихтиёрашон гузаштааст, агар исбот гардад, ки хангоми харидани молу мулк онхо зинда будани шахрванди фавтида эълоншударо медонистанд, вазифадоранд ин молу мулкро ба у баргардонанд. Дар сурати баргардонида натавонистани худи молу мулк арзиши он чуброн карда мешавад. Агар молу мулки шахрванди фавтида эълоншуда аз руи хукуки мерос ба ихтиёри давлат гузашта, бо риояи шартхои дар хамин модда пешбинигардида фурухта шуда бошад, пас аз бекор кардани карори фавтида эълон намудани шахрванд ба у маблаги аз фуруши молу мулк бадастомада баргардонида мешавад.
- Сохиби бовичдон хукук дорад бехбудихои вориднамудаашро, ба шарте ки онхоро бе зиён чудо кардан мумкин бошад, дар ихтиёри худ монад. Агар чунин чудо кардани бехбудихо имконнопазир бошад, сохиби бовичдон хукук дорад чуброни маблаги барои бехбуди харчкардаашро, вале на зиёдтар аз андозаи арзиши молу мулк, талаб намояд.
БОБИ 4. ШАХСИ ХУКУКИ
§1. МУКАРРАРОТИ АСОСИ
Моддаи 48. Мафхуми шахси хукуки
- Ташкилоте шахси хукуки дониста мешавад, ки дар моликият, пешбурди хочагидори ё идоракунии оперативии молу мулкро дошта, аз руи ухдадорихои худ бо ин молу мулк масъулият дорад, метавонад аз номи худ хукукхои молу мулки ва шахсии гайримолумулкиро ба даст оварда, татбик намояд, ухдадори гирад, дар суд даъвогар ва чавобгар бошад.
Шахси хукуки бояд баланс ё сметаи мустакил дошта бошанд.
- Бо сабаби иштирок дар ташкили молу мулки шахси хукуки муассисони (иштирокчиёни) он метавонанд нисбати ин шахси хукуки ухдадори ё хукуки молу мулки ба молу мулки он дошта бошанд.
Ба шахси хукукие, ки иштирокчиёнашон нисбати онхо хукуки ухдадори доранд, инхо дохил мешаванд: ширкату чамъиятхои хочагидори, кооперативхои тичорати ва кооператсияи матлубот.(КЧТ аз 22.07.13с., №976)
Ба шахси хукукие, ки муассисони онхо ба молу мулкашон хукуки моликият ё хукуки дигари молу мулки доранд, корхонахои вохид, аз чумла корхонахои фаръи, инчунин муассисахое дохил мешаванд, ки аз чониби молик маблаггузори мешаванд.
- Ба шахси хукукие, ки муассисонашон (иштирокчиёнашон) нисбати онхо хукуки молу мулки надоранд, инхо дохил мешаванд: иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дини; фондхои хайрия ва фондхои дигари чамъияти, иттиходияхои шахси хукуки (ассотсиатсияхо ва иттиходияхо). (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 49. Кобилияти хукукдории шахси хукуки
- Шахси хукуки метавонад мутобики максадхои фаъолияти дар хуччатхои таъсисии он пешбинигардида хукуки граждани ва вобаста ба ин фаъолият ухдадори дошта бошад.
Ташкилотхои тичорати, ба истиснои корхонахои вохид ва намудхои дигари ташкилотхои пешбининамудаи конун метавонанд хукуку ухдадорихое дошта бошанд, ки барои татбики хар намуди фаъолияти бо конун манънашуда заруранд. Шахси хукуки бо намудхои алохидаи фаъолияте, ки номгуи онхо бо конун муайян карда мешавад, танхо дар асоси ичозатномаи махсус (литсензия) машгул шуда метавонад.
- Хукуки шахси хукуки танхо дар холатхо ва мувофики тартиби пешбининамудаи конун метавонад махдуд карда шавад. Нисбати карори махдуд кардани хукук ба суд шикоят кардан мумкин аст.
- Кобилияти хукукдории шахси хукуки аз лахзаи таъсиси он (кисми 2 моддаи 51) ба миён омада, дар лахзаи ба охир расидани он (кисми 8 моддаи 64) катъ мегардад.
Хукуки шахси хукуки чихати татбики фаъолияте, ки барои машгул шудан ба он гирифтани ичозатнома (литсензия) зарур аст (кисми 1 хамин модда), агар дар конунхо тартиби дигаре мукаррар нашуда бошад, аз лахзаи гирифтани чунин ичозатнома (литсензия) ё дар мухлати дар он зикргардида ба миён омада, бо гузаштани мухлати амали он катъ мегардад.
Моддаи 50. Ташкилотхои тичорати ва гайритичорати
- Ташкилотхое шахси хукуки буда метавонанд, ки ба даст овардани фоидаро максади асосии фаъолияти худ карор додаанд (ташкилотхои тичорати) ё чунин максади ба даст овардани фоидаро надошта, фоидаро байни иштирокчиён таксим намекунанд (ташкилотхои гайритичорати).
- Шахси хукукие, ки ташкилотхои тичорати мебошанд, метавонанд дар шакли ширкату чамъиятхои хочагидори, кооперативхои тичорати, корхонахои вохиди давлати ва коммунали таъсис дода шаванд.
- Шахси хукукие, ки ташкилоти гайритичорати мебошанд, метавонанд дар шакли кооперативхои гайритичорати, кооператсия матлубот, иттиходияхои чамъияти ё ташкилотхои дини, муассисахои аз чониби молик маблаггузоришаванда, фондхои хайрия ва фондхои дигар, инчунин дар дигар шаклхои пешбининамудаи конун таъсис дода шаванд. (КЧТ аз 22.07.13с., №976; аз 18.03.15 с., № 1178)
Ташкилотхои гайритичорати танхо ба кадре ба фаъолияти сохибкори машгул шуда метавонанд, ки барои максадхои оинномавии онхо зарур аст.
- Таъсиси иттиходияхои ташкилотхои тичорати ва гайритичорати дар шакли ассотсиатсияхо ё иттифокхо ба рох монда мешавад.
Моддаи 51. Бакайдгирии давлатии шахси хукуки
1.Шахси хукуки бояд мувофнки тартиби мукаррариамудаи конунгузории Чумхурии Точикистон ба кайди давлати шрифта шавад. Маълумот дар бораи бакайдгирии давлати, аз чумла бакайдгирии ташкилетхои тичорати, номи фирма ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукуки ва сохибкорони инфиродй дохил карда мешавад, ки барои шиносоии умум дастрас мебошад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Асосхои рад кардани бакайдгирии давлатии шахси хукуки мувофики конунгузории Чумхурии Точикистон муайян карда мешаванд. Рад кардани бакайдгири бо далели мувофики максад набудани таъсиси шахси хукуки манъ аст. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Дар сурати рад кардани бакайдгнрии давлати, инчунин саркашй кардан аз он ба суд шикоят намудан мумкин аст.
- Шахси хукуки аз лахзаи ба кайди давлати гирифта шуданаш таъсисгардида дониста мешавад.
- Шахси хукукй танхо дар холатхои мукаррарнамудаи конун аз нав ба кайд гирифта мешавад.
(КЧТ аз 29.12.10с., №640)
Моддаи 52. Муассисони шахси хукуки
- Шахси хукукиро як ё якчанд муассис таъсис дода метавонанд.
- 2. Сохибмулк ё ин ки макомоти ваколатдори он ё шахсон ва дар холатхои махсус пешбиннамудаи конунгузори дигар шахсони хукуки муассиси шахси хукуки шуда метавонанд. Дар айни замон шахси хукукие, ки дорои хукуки пешбурди хочагидори ё идораи оперативи мебошанд, бо ризоияти молик ё макоми ваколатдори он метавонад муассисони шахси хукукии дигар бошад.
Моддаи 53. Хуччатхои таъсиси шахси хукуки
- Шахси хукуки дар асоси оиннома ё шартномаи таъсис ва оиннома ва ё танхо шартномаи таъсис амал мекунад. Дар холатхои пешбининамудаи конун шахси хукукие, ки ташкилоти тичорати намебошад, дар асоси низомномаи умумии ин намуди ташкилот амал карда метавонад.
Шартномаи таъсиси шахси хукукиро муассисони (иштирокчиёни) он баста, оинномаро тасдик менамоянд.
Шахси хукукие, ки мутобики хамин Кодекс аз чониби як муассис таъсис ёфтааст, дар асоси оинномаи тасдикнамудаи ин муассис амал мекунад.
- Дар оиннома ва хуччатхои дигари таъсисии шахси хукуки бояд номи шахси хукуки, махалли чойгиршавии он, тартиби идораи фаъолияти шахси хукуки муайян карда шаванд, инчунин маълумоти дигари пешбининамудаи конун дар бораи намуди дахлдори шахси хукуки нишон дода шавад.
Дар хуччатхои таъсисии ташкилотхои гайритичорати ва корхонахои вохид, дар холатхои пешбининамудаи конун бошад, инчунин ташкилотхои тичоратии дигар бояд марому максади фаъолияти шахси хукуки муайян карда шавад. Дар хуччатхои таъсисии ташкилотхои дигари тичорати мумкин аст марому максади муайяни фаъолияти онхо пешбини карда шавад.
Дар шартномаи таъсис тарафхо (муассисон) чихати таъсиси шахси хукуки ухдадори кабул намуда, тартиби фаъолияти муштарак дар мавриди таъсиси он, шартхои ба он додани молу мулки худ ва иштирок дар фаъолияти онро муайян менамоянд. Дар шартнома инчунин шарту тартиби таксими фоидаю зиён миёни иштирокчиён, идора кардани фаъолияти шахси хукуки, аз хайати он баромадани муассисон (иштирокчиён) муайян карда мешавад. Бо мувофикаи муассисон ба шартномаи таъсис мумкин аст шартхои дигар низ дохил карда шаванд.
- 3. Тагйироти ба хуччатхои таъсисии хизбхои сиёси, иттиходияхои чамъиятй, фондхои хайрия ва фондхои дигар, инчунин ташкилотхои дини воридкардашуда пас аз бакайдгирии давлати барои шахсони ссюм эътнбор пайдо мекунанд. Тагйироти маълумотхо дар хуччатхои таъсисии шахсони хукукии дигар пас аз ворид намудани онхо ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукуки ва сохибкорони инфиродй барои шахсони сеюм эътибор пайдо мекунанд. (КЧТ аз 29.12.10с №640; аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 54. Макомоти шахси хукуки
- Шахси хукуки ба воситаи макомоташ, ки дар асоси конунхои амалкунанда ва хуччатхои таъсиси хукуки граждани ба даст овардааст, ичрои ухдадорихои гражданиро ба зимма мегирад. Тартиби таъин ё интихоби макомоти шахси хукуки тибки конун ва хуччатхои таъсис муайян карда мешавад.
- Дар холатхои пешбининамудаи конун шахси хукуки метавонад ба воситаи иштирокчиёнаш хукуки граждани ба даст оварда, ичрои ухдадорихои гражданиро ба зимма гирад.
- Шахсе, ки мутобики конун ё хуччатхои таъсиси шахси хукуки аз номи он баромад мекунад, бояд ба манфиати шахси хукукии намояндаги мекардааш софдилона ва окилона амал кунад. Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, у вазифадор аст, ки бо талаби муассисони (иштирокчиёни, аъзои) шахси хукуки зиёнеро, ки у ба шахси хукуки расонидааст, чуброн намояд.
Моддаи 55. Ном ва махалли чойгиршавии шахси хукуки
- Шахси хукуки номи худро дорад, ки дар он ба шакли ташкилию хукукиаш ишора карда мешавад. Номи ташкилотхои гайритичорати, корхонахои вохид ва дар холатхои пешбининамудаи конун ташкилотхои дигари тичорати бояд ишора ба хусусияти фаъолияти шахси хукукиро дошта бошад.
Ба номи шахси хукуки дохил кардани ишора ба номи пурра ё мухтасари расми (номи давлат), ба реквизитхои аснод ё маводи рекламавии шахси хукуки дохил кардани чунин ном ё унсурхои рамзи давлати мувофики тартиби муайяннамудаи Хукумат ичозат дода мешавад.
- Махалли чойгиршавии шахси хукуки, агар мутобики конун дар хуччатхои таъсисии шахси хукуки махалли дигаре мукаррар нашуда бошад, махалли бакайдгирии давлатии он муайян карда мешавад.
- Ном ва махалли чойгиршавии шахси хукуки дар хуччатхои таъсисии он нишон дода мешавад.
- Шахси хукукие, ки ташкилоти тичорати мебошад, бояд номи фирмави дошта бошад.
Шахси хукукие, ки номи фирмавии он мувофики тартиби мукарраргардида ба кайд гирифта шудааст, барои истифодаи он хукуки мустасно дорад.
Тартиби бакайдгири ва истифодаи номи фирмавиро конунхо мутобики хамин Кодекс муайян менамоянд.
Шахсе, ки номи ба кайд гирифташудаи фирмавии шахси дигарро гайриконуни истифода мекунад, бо талаби сохиби хукукдори номи фирмави вазифадор аст истифодаи онро катъ карда, зиёни расонидаашро чуброн намояд.
Моддаи 56. Намояндаги ва филиалхо
- Намояндаги вохиди алохидаи шахси хукуки мебошад, ки берун аз махалли чойгиршавии он карор дошта, манфиати шахси хукукиро хифз ва намояндаги менамояд, аз номи он ахдхо ва амалхои дигари хукукиро анчом медихад.
- Филиал вохиди алохидаи шахси хукуки мебошад, ки берун аз махалли чойгиршавии он карор дошта, тамоми ё як кисми вазифахои он, аз чумла вазифаи намояндагиро ичро мекунад.
- Намояндагию филиалхо шахси хукуки набуда, бо карори макоми дахлдори шахси хукуки, ки онро конунгузории Чумхурии Точикистон ва оинномаи шахси хукуки муайян намудаанд, таъсис дода мешаванд. Рохбарони намояндагию филиалхо аз чониби шахси хукуки таъин гардида, дар асоси ваколатномаи он амал мекунанд. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
Намояндагию филиалхо бояд дар оинномаи шахси хукукие, ки онхоро таъсис додааст, нишон дода шаванд.
Моддаи 57. Масъулияти шахси хукуки
- Шахси хукуки гайр аз муассисахое, ки аз чониби молик маблаггузори мешаванд, аз руи ухдадорихои худ бо тамоми молу мулкашон масъулият доранд.
- Корхонаи давлати ва муассисаи аз чониби молик маблаггузоришаванда аз руи ухдадорихои худ мувофики тартиб ва дар асоси шартхои пешбининамудаи кисми 8 моддаи 125, моддахои 126 ва 127 хамин Кодекс масъулият доранд.
- Муассиси (иштирокчии) шахси хукуки ё молики он, ба истиснои холатхои дар хамин Кодекс ё хуччатхои таъсиси шахси хукуки пешбинигардида аз руи ухдадорихои шахси хукуки, шахси хукуки бошад, аз руи ухдадорихои муассис (иштирокчи) ё молик масъулият надорад.
Агар сабабгори муфлисшавии шахси хукуки муассисон (иштирокчиён), молики молу мулки шахси хукуки ё шахси дигаре бошанд, ки хукуки додани дастурхои хатмиро ба шахси хукуки ё ба тарики дигар имконияти муайян намудани амалхои онро доранд, ба зиммаи чунин ашхос дар сурати нарасидани молу мулки шахси хукуки мумкин аст аз руи ухдадорихои он масъулияти иловаги гузошта шавад.
Моддаи 58. Азнавташкилдихии шахси хукуки
- Азнавташкилдихии шахси хукуки (муттахид, хамрох, таксим, чудо кардан, табдил додан) метавонад бо карори муассисони (иштирокчиёни) он ё макоми шахси хукукие, ки мутобики хуччатхои таъсис дорои чунин ваколат мебошад, ба амал бароварда шавад.
- Бо максади махдуд сохтани фаъолияти инхисори (монополисти) дар конун мумкин аст холатхо ва тартиби мачбуран азнавташкилдихии ташкилотхои тичорати дар асоси карори суд пешбини карда шавад.
Агар муассисони (иштирокчиёни) шахси хукуки, макоми ваколатдори онхо ё макоми шахси хукуки, ки тибки хуччатхои таъсис барои азнавташкилдихии он ваколатдор аст, азнавташкилдихии шахси хукукиро дар мухлати мукаррарнамудаи карори суд ба амал набароранд, суд аз чумлаи шахси гайр мудири шахси хукукиро таъин намуда, ба у супориш медихад, ки азнавташкилдихии шахси хукукиро ба амал барорад. Аз лахзаи таъин гардидани мудири гайр ваколати идора намудани корхои шахси хукуки ба зиммаи у мегузарад. Мудири гайр аз номи шахси хукуки дар суд баромад мекунад ва баланси таксимотро тартиб дода, онро якчоя бо хуччатхои таъсисии шахси хукуки дар натичаи азнавташкилдихи бавучудоянда чихати тасдик ба суд месупорад. Аз чониби суд тасдик гардидани хуччатхои мазкур барои бакайдгирии давлатии шахси хукукии навтаъсис асос мебошад.
- Дар холатхои мукаррарнамудаи конун азнавташкилдихии шахси хукуки дар шакли муттахид, хамрох кардан ё тагйир додан танхо бо ризояти макомоти давлатии ваколатдор ба амал бароварда мешавад.
- Шахси хукуки, ба истиснои холатхои азнавташкилдихи дар шакли хамрохкуни, аз лахзаи бакайдгирии шахси хукукии навтаъсис азнавташкилшуда дониста мешавад.
Дар сурати азнавташкилдихии шахси хукукй дар шакли ба он хамрохшавии шахси хукукпи дигар, шахсони хукукие, ки дар хамрохшави иштирок менамоянд, дар ин хусус бо тартиби мукарраршуда дар як вакт ба макомоти анчомдихандаи бакайдгирии давлати барои ворид намудани маълумот ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукуки ва сохибкорони инфиродй ариза пешниход менамоянд. Шахси хукуки аз лахзае азнавташкилшуда ба хисоб меравад, ки маълумот дар бораи катъ ёфтани фаъолияти, шахси хукукии хамрохшуда ва маълумот дар бораи тагйироти хуччатхои таъсисии шахси хукуки ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукукй ва сохибкорони инфиродй ворид карда шудаанд.
Азнавташкилдихии шахси хукуки дар шакли табдилдихи пас аз ворид намудани маълумот ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукукй ва сохибкорони инфироди дар бораи тагйирдихии шакли ташкилию хукукии шахси хукуки ба итмомрасида дониста мешавад. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
- Азнавташкилдихии бонкхо тибки хамин Кодекс ва конунгузории бонки сурат мегирад.
Моддаи 59. Ворисии хукуки хангоми азнавташкилдихии шахси хукуки
- Хангоми муттахидшавии шахси хукуки хукуку ухдадорихои хар яки онхо мутобики санади супурдан ба шахси хукукии навтаъсис мегузаранд.
- Дар сурати хамрохкунии шахси хукуки ба шахси хукукии дигар хукуку ухдадорихои шахси хукукии хамрохшуда мутобики санади супурдан ба ихтиёри шахси хукукии дигар мегузарад. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
- Дар сурати чудо кардани шахси хукуки хукуку ухдадорихои он мутобики баланси таксимот ба шахси хукукии навтаъсис мегузаранд.
- Хангоми аз хайати шахси хукуки чудо кардани як ё якчанд шахси хукуки мутобики баланси таксимот хукуку ухдадорихои шахси хукукии азнавташкилшуда ба хар яки онхо мегузарад.
- Хангоми аз як намуди шахси хукуки ба намуди дигар табдил додани шахси хукуки (тагйир додани шакли ташкилию хукуки) хукуку ухдадорихои шахси хукукии азнавташкилшуда ба шахси хукукии навтаъсис мутобики акти супурдан гузаронида мешаванд.
Моддаи 60. Санади супурдан ё баланси таксимот
- Санади супурдан ё баланси таксимот бояд мувофики мукаррарот оиди гузаштани хамаи ухдадорихои шахси хукукии азнавташкилшуда нисбати хамаи кредиторону карздорони у, аз чумла ухдадорихои мавриди бахси тарафайн карор доштаро хам дар бар гирифта бошад.
- . Санади супурдан ё баланси таксимот аз чониби муассисони (иштирокчиёни) шахси хукуки ё макоме, ки дар хусуси азнавташкилдихии шахси хукукй карор кабул намудааст, тасдик гардида, ба макомоти анчомдихандаи бакайдгирии давлати барон бакайдгирии давлатии шахси хукукии навтаъсис ва барои ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукукй ва сохибкорони инфиродй ворид намудани маълумот дар бораи шахсони хукукии азнавташкилшуда пешниход карда мешаванд. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
Моддаи 61. Кафолати хукукии кредиторони шахси хукуки хангоми азнавташкилдихии он
- Муассисони (иштирокчиёни) шахси хукуки ё макоме, ки дар хусуси азнавташкилдихии шахси хукуки карор кабул кардааст, бояд кредиторони шахси хукукии азнавташкилшавандаро дар ин бора хатти огох созанд.
- Кредитори шахси хукукии азнавташкилшаванда хукук дорад катъ ё ичрои пеш аз мухлати ухдадориро, ки аз руи он хамин шахси хукуки карздор мебошад, инчунин чуброни зиёнро талаб намояд.
- Агар баланси таксимот барои муайян намудани андозаи хукук ва ухдадорихои ворисони хукукхои шахси хукукии азнавташкилшаванда имконият надихад, шахси хукукии навтаъсис аз руи ухдадорихои шахси хукукии азнавташкилшуда дар назди кредиторони у масъулияти муштарак доранд.
Моддаи 62. Бархам додани шахси хукуки
- Бархамдихии шахси хукуки боиси катъ гардидани он бидуни ба шахси дигар ба тарики вориси хукук гузаштани хукуку ухдадорихояш мегардад.
- Шахси хукуки дар холатхои зерин метавонад бархам дода шавад:
– бо карори муассисон (иштирокчиён) ё макомоти шахси хукукие, ки мутобики хуччатхои таъсиси чунин ваколатро дорад, аз чумла бо сабаби гузаштани мухлате, ки шахси хукуки таъсис дода шуда буд ё ноил шудан ба максадхои таъсисдодашуда;
– бо халномаи суд хангоми таъсисион рох додан ба дагалона вайронкунии конун, агар чунин вайронкуни хусусияти ислохнопазир дошта бошад ё бе ичозатномаи дахлдор машгул шудан ба фаъолият ё фаъолияти манъ намудаи конун, ё амали намудани фаъолияти вайронкунии якчандмаротиба ва дагалонаи дигари конунгузори ё аз тарафи иттиходияхои чамъияти, ташкилотхои дини ва фондхои чамъияти мунтазам амали намудани фаъолияте, ки ба максадхои оинномавиашон мухолиф мебошад, хангоми бозхости ичозатнома, ки амали намудани амалиётхои дар ичозатнома пешбинишуда намуди ягонаи фаъолияти ичозатдодашуда мебошад, инчунин дар холатхои дигари пешбининамудаи хамин Кодекс. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Талаби бархам додани шахси хукукиро тибки асосхои дар кисми 2 хамин модда зикргардида макомоти хокимияти давлати ё макомоти махаллии хокимияти давлатие, ки мувофики конун барои пешниходи чунин талаб хукук дорад, ба суд пешниход карда метавонад.
Бо карори суд дар бораи бархам додани шахси хукуки мумкин аст вазифаи бархам додани шахси хукуки ба зиммаи муассисони (иштирокчиёни) он ё макоми дар асоси хуччатхои таъсиси шахси хукуки ба бархамдихии он ваколатдошта гузошта шавад.
- Шахси хукукие, ки ташкилоти тичорати мебошад, ё чун кооперативи гайритичорати ва ё фонди чамъияти фаъолият мекунад, бо сабаби муфлис эътироф шуданаш инчунин мутобики моддаи 66 хамин Кодекс бархам дода мешавад.
Агар арзиши молу мулки чунин шахси хукуки барои конеъ гардонидани талаботи кредиторон нокифоя бошад, онро танхо мувофики тартиби мукаррарнамудаи моддаи 66 хамин Кодекс бархам додан мумкин аст.
Мукаррароти бо сабаби муфлиси бархам додани шахси хукуки ба муассисахо дахл надорад.
- Агар бо конунгузории бонки тартиби дигар мукаррар нашуда бошад, бархамдихии бонкхо тибки хамин Кодекс сурат мегирад.
Моддаи 63. Вазифаи шахсе, ки дар бораи бархам додани шахси хукуки карор кабул кардааст
- Муассисон (иштирокчиён)–и шахси хукуки ё макоми дар хусуси бархамдихии шахси хукуки кароркабулкарда вазифадоранд, ки бетаъхир аз ин хусус макоми бакайдгирандаи шахси хукукиро хатти огох созанд ва он ба фехристи ягонаи давлатии шахсони хукуки ва сохибкорони инфиродй дар хусуси дар чараёни бархамдихи карор доштани шахси хукуки маълумот ворид месозад. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
- Муассисон (иштирокчиён)–и шахси хукуки ё макоми дар хусуси бархамдихии шахси хукуки карор кабулкарда комиссияи бархамдихи (бархамдиханда)–ро таъин намуда, мутобики хамин Кодекс тартиб ва мухлати бархамдихиро мукаррар менамоянд.
- Комиссияи бархамдихи аз лахзаи таъин гардиданаш барои назорат кардани амали макомоти шахси хукуки дар мавриди ихтиёрдории молу мулкаш ваколат ба даст меорад. Аз чумла тамоми амалиёти макомоти шахси хукуки, ки ба бегона кардани молу мулки он ё пардохти карз равона гардидаанд, танхо бо ризояти комиссияи бархамдихи метавонад ба амал бароварда шавад.
Моддаи 64. Тартиби бархамдихии шахси хукуки
- Комиссияи бархамдихи дар рузномае, ки маълумоти бакайдгирии давлатии шахси хукукиро нашр менамояд, дар хусуси бархамдихии шахси хукуки ва тартибу мухлати пешниходи талабот аз чониби кредиторони он эълонро чоп мекунад. Ин мухлат набояд аз ду мохи пас аз лахзаи нашри эълон дар бораи бархамдихи камтар бошад.
Комиссияи бархамдихи чихати маълум сохтани кредиторон ва гирифтани карзи дебитори тамоми чорахои имконпазирро андешида, инчунин кредиторонро дар хусуси бархам додани шахси хукуки хатти огох месозад.
- Пас аз тамом шудани мухлати пешниходи талабот аз чониби кредиторон комиссияи бархамдихи баланси бархамдихии фосилави тартиб медихад, ки дар он маълумот дар бораи таркиби молу мулки шахси хукукии бархамдодашаванда, номгуи талаботи пешкашнамудаи кредиторон, инчунин маълумот дар хусуси натичаи баррасии онхо зикр меёбад.
Баланси фосилавии бархамдихи аз чониби муассисони (иштирокчиёни) шахси хукуки ё макоми кабулкардаи карор дар бораи бархамдихии шахси хукуки тасдик карда мешавад.
- Агар маблаги мавчудаи шахси хукукии бархамдодашаванда (гайр аз муассисахо) барои конеъ гардонидани талаботи кредиторон нокифоя бошад, комиссияи бархамдихи мувофики тартиби барои ичрои карорхои суд мукарраргардида молу мулки шахси хукукиро аз тарики савдои оммави ба фуруш мерасонад.
- Пардохти маблагхои пули ба кредиторони шахси хукукии бархамдодашаванда аз чониби комиссияи бархамдихи аз руи навбати дар моддаи 65 хамин Кодекс мукарраргардида, ба истиснои кредиторони навбати панчум, ки маблаги пули ба онхо пас аз як мохи баъди санаи тасдики баланси фосилавии бархамдихи пардохта мешавад, мутобики баланси фосилавии бархамдихи аз рузи тасдики он сар карда, пардохта мешавад.
- Пас аз пардохти пулии кредиторон комиссияи бархамдихи баланси бархамдихиро тартиб медихад, ки онро муассисон (иштирокчиён)–и шахси хукуки ё макоми кабулкардаи карор дар бораи бархам додани шахси хукуки тасдик менамоянд.
- Дар сурати нокифоя будани маблаги муассисаи бархамдодашаванда барои конеъ гардонидани талаботи кредиторон, онхо хукук доранд, ки барои аз хисоби молики молу мулки ин муассиса конеъ гардонидани кисми бокимондаи талаботашон ба суд мурочиат намоянд.
- Молу мулки пас аз конеъ гардонидани талаботи кредиторон бокимондаи шахси хукуки, агар дар конун ё хуччатхои таъсиси шахси хукуки тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, ба муассисони (иштирокчиёни) он, ки дорои хукуки моликият ба ин молу мулк ё хукуки ухдадори нисбати ин шахси хукуки мебошанд, супурда мешавад.
- Бархамдихии шахси хукуки баъди дар ин хусус ворид намудани сабт ба фехрасти давлати шахси хукуки баитмомрасида ва шахси хукуки бошад бархамдодашуда эътироф карда мешавад.
Моддаи 65. Конеъ гардонидани талаботи кредиторон
- Дар сурати бархам додани шахси хукуки талаби кредиторони он ба навбати зайл конеъ гардонида мешаванд:
– дар навбати аввал – талаби шахрвандоне бо рохи ба сармоя табдил додани пардохтхои дахлдори вактбайъ конеъ гардонида мешавад, ки шахси хукукии бархамдодашаванда дар назди онхо барои расонидани зиён ба хаёт ва саломатиашон масъулият дорад;
– дар навбати дуюм – дар мавриди пардохти кумакпулии аз кор рафтан ва музди кори ашхосе, ки тибки шартномаи мехнати, аз чумла тибки карордод кор мекунанд ва дар мавриди додани мукофотпули аз руи шартномахои муаллифи хисобу китоб карда мешавад;
– дар навбати сеюм – талаби кредиторон аз руи ухдадорихое конеъ гардонида мешаванд, ки бо гарави молу мулки шахси хукукии бархамдодашаванда таъмин гардидаанд;
– дар навбати чорум – карз аз руи пардохтхои хатми ба бучет пардохта мешавад;
– дар навбати панчум – талаби кредиторони дигар тибки конун хисобу китоб карда мешавад.
Дар сурати бархам додани бонкхо ё дигар ташкилотхои кредити, ки маблагхои шахрвандонро чалб намудаанд, дар навбати аввал талаботи шахрвандоне, ки амонатгузори онхо мебошанд, конеъ гардонида мешананд.
- Талаби хар навбат пас аз пурра конеъ гардонидани талаби навбати пешина конеъ гардонида мешавад.
- Дар сурати нокифоя будани молу мулки шахси хукукии бархамдодашаванда, агар дар конун тартиби дигаре мукаррар нагардида бошад, ин молу мулк дар байни кредиторон мувофики конунхои амалкунанда, таксим карда мешавад.
- Агар комиссияи бархамдихи конеъ гардонидани талаботи кредиторро рад кунад ё аз баррасии он саркаши намояд, кредитор хукук дорад, ки то тасдик гардидани баланси бархамдихии шахси хукуки нисбати амали комиссияи бархамдихи ба суд даъво намояд.
Бо карори суд талаби кредитор мумкин аст аз хисоби молу мулки бокимондаи шахси хукукии бархамдодашуда конеъ гардонида шавад.
- Талаби кредитор, ки пас аз гузаштани мухлати барои пешниходи он мукаррарнамудаи комиссияи бархамдихи пешниход гардидааст, аз хисоби молу мулки шахси карздор, ки пас аз конеъ гардонидани талаби сари вакт пешкашнамудаи кредиторон боки мондааст, конеъ гардонида мешавад.
- Талаби кредиторон, ки бо сабаби нокифоя будани молу мулки шахси хукукии бархамдодашаванда конеъ гардонида нашудааст, ба истиснои холатхои пешбининамудаи моддаи 68 хамин Кодекс, пардохташуда дониста мешавад. Талаби кредитороне, ки комиссияи бархамдихи онхоро эътироф накардааст, агар кредитор ба суд бо даъво мурочиат накарда бошад, инчунин талабе, ки конеъ гардонидани он бо карори суд ба кредитор рад шудааст, хамчунин пардохташуда дониста мешаванд.
Моддаи 66. Муфлисшавии шахси хукуки
- Шахси хукукие, ки ба фаъолияти тичорати машгул мебошад, ба истиснои корхонахои махсуси (казонии) давлати, агар кобилияти конеъ гардонидани талаботи кредиторонро бо сабаби нокифоягии дороихои бозоргир надошта набошад, он гох мумкин аст муфлис эътироф карда шавад.
- Шахси хукуки аз чониби суд муфлис эътироф карда мешавад.
Шахси хукуки инчунин метавонад якчоя бо кредиторон дар хусуси эълони муфлисшави ва ихтиёран бархам дода шуданаш карор кабул намояд.
- Асосхои аз чониби суд муфлис эътироф гардидани шахси хукуки ё дар хусуси муфлисшавии худ эълон кардани он, инчунин тартиби бархамдихии чунин шахси хукуки тибки конун дар бораи муфлисшави мукаррар карда мешавад. Талаби кредиторон аз руи навбати мукаррарнамудаи кисми 1 моддаи 65 хамин Кодекс конеъ гардонида мешавад.
Моддаи 67. Окибати муфлис донистани шахси хукуки
- Аз чониби суд муфлис эътироф шудани шахси хукуки инчунин тибки карори муштарак бо кредиторон дар хусуси муфлисшавии худ эълон кардани шахси хукуки боиси бархам додани ин шахси хукуки мегардад.
- Аз лахзаи муфлис дониста шудани шахси хукуки:
а) мухлати пардохти тамоми ухдадорихои карзии ин шахси хукуки, агар он пештар фаро нарасида бошад, фарорасида хисоб меёбад;
б) зам кардани чаримаи ахдшикани ва фоизи тамоми карзхои ин шахси хукуки катъ мегардад;
в) тамоми махдудиятхои дар конун пешбинигардида дар мавриди руёнидани маблаг аз молу мулки шахси хукуки аз миён бардошта мешаванд;
г) бахсхои молу мулки бо иштироки ин шахси хукуки ба сифати чавобгар, ба истиснои бахсхое, ки аз руи онхо карорхо эътибори конуни пайдо кардаанд, катъ мегарданд;
д) хама талабхои молу мулки ба нисбати ин шахси хукуки танхо дар чараёни бархамдихи пешниход шуда метавонанд.
- Дар сурати тибки карори муштарак бо кредиторон дар хусуси муфлисшавии худ эълон кардани шахси хукуки, агар дар созишнома бо кредиторон тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, коидахои кисми 2 хамин модда истифода мешаванд.
Моддаи 68. Руёнидани маблаг аз молу мулки шахси хукуки пас аз бархам додани он
Агар баъди бархамдихии шахси хукуки исбот шавад, ки он бо максади халос хурдан аз масъулияти назди кредиторони худ акаллан як кисми молу мулкашро ба шахси дигар додааст ё ба тарики дигар касдан пинхон кардааст, кредитороне, ки талаботхояшон дар чараёни бархамдихи пурра конеъ нагардидааст, хукук доранд кисми пардохта нашудаи карзашонро аз хисоби ин молу мулк руёнанд. Дар ин холат мутобикан коидахои моддаи 324 хамин Кодекс истифода мешаванд. Шахсе, ки ин молу мулкро гирифтааст, агар нияти шахси хукукиро дар мавриди аз кредиторон пинхон кардани ин молу мулк медонист ё мебоист донад, шахси бевичдон дониста мешавад.
§2. ШИРКАТУ ЧАМЪИЯТХОИ ХОЧАГИДОРИ
- МУКАРРАРОТИ УМУМИ
Моддаи 69. Мукаррароти асоси дар бораи ширкату чамъиятхои хочагидори
- Ширкату чамъиятхои хочагидори ташкилотхои тичоратие мебошанд, ки сармояи оинномавиашон (харифонаашон) ба хиссахои (пасандозхои) муассисон (иштирокчиён) таксим шудааст. Молу мулки аз хисоби пасандозхои муассисон (иштирокчиён) хосилшуда, инчунин аз чониби ширкату чамъияти хочагидори дар чараёни фаъолияти он истехсол ё харидашуда моликияти хакконии он аст.
Дар холатхои пешбининамудаи хамин Кодекс чамъияти хочагидори мумкин аст аз чониби як шахс таъсис дода шавад ва у иштирокчии ягонаи он мегардад.
- Ширкатхои хочагидори мумкин аст дар шакли ширкати комил ё ширкати ба бовари асосёфта (ширкати коммандити) таъсис дода шаванд.
- Чамъиятхои хочагидори метавонанд дар шакли чамъиятхои саххоми, чамъиятхои дорои масъулияти махдуд ё иловаги таъсис дода шаванд.
- Сохибкорони инфироди ва (ё) ташкилотхои тичорати метавонанд иштирокчиёни ширкатхои комил ва шарикони комили чамъиятхои ба бовари асосёфта бошанд.
Шахрвандон ва шахси хукуки метавонанд иштирокчиёни чамъиятхои хочагидори ва саххомони ширкатхои ба бовари асосёфта бошанд.
Макомоти хокимияти давлати ва макомоти махаллии хокимияти давлати, агар дар конун тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, хукуки иштирокчиёни чамъиятхои хочагидори ва сахмгузорони ширкатхои ба бовари асосёфта буданро надоранд.
Муассисахое, ки онхоро моликонашон маблаггузори менамоянд, агар дар конун тартиби дигаре мукаррар нагардида бошад, бо ичозати молик метавонанд иштирокчиёни чамъиятхои хочагидори ва сахмгузорони ширкатхо бошанд.
Иштироки гуруххои алохидаи шахрвандон дар ширкату чамъиятхои хочагидори, ба истиснои чамъиятхои саххомии кушода, мумкин аст тибки конун манъ ё махдуд карда шавад.
- Ширкату чамъиятхои хочагидори, ба истиснои холатхои пешбининамудаи хамин Кодекс ва конунхои дигар метавонанд муассисони (иштирокчиёни) ширкату чамъиятхои хочагидории дигар бошанд.
- Пул, когазхои киматнок, дигар ашё ё хукуки молу мулки ё хукуки дигари дорои арзиши пули метавонад хисса ё молу мулки ширкат ё чамъияти хочагидори бошад.
Арзиши пулии сахми иштирокчии чамъияти хочагидори бо мувофикаи муассисон (иштирокчиён)-и чамъият муайян карда, дар холатхои пешбининамудаи конун метавонад аз тафтиши мустакилонаи эксперти гузаронида шавад.
- Ширкатхои хочагидори, инчунин чамъиятхои дорои масъулияти махдуд ва иловаги барои баровардани сахмия хукук надоранд.
Моддаи 70. Хукуку ухдадорихои иштирокчиёни ширкат ё чамъияти хочагидори
- Иштирокчиёни ширкат ё чамъияти хочагидори хукук доранд, ки:
– ба истиснои холатхои дар кисми 2 моддаи 89 хамин Кодекс ва конун дар бораи чамъиятхои саххоми пешбинигардида дар идораи корхои ширкат ё чамъият иштирок намоянд;
– мувофики тартиби мукаррарнамудаи хуччатхои таъсис дар бораи фаъолияти ширкат ё чамъият маълумот гирифта, бо дафтархои мухосибавию санади дигари он шинос шаванд;
– дар таксимоти фоида иштирок намоянд;
– дар сурати бархам додани ширкат ё чамъият кисми молу мулки пас аз хисоббаробаркуни бо кредиторон бокимонда ё арзиши онро гиранд.
Иштирокчиёни ширкат ё чамъияти хочагидори, инчунин метавонанд дигар хукукхои дар хамин Кодекс, конунхо дар бораи чамъиятхои хочагидори ва хуччатхои таъсиси ширкат ё чамъият пешбинигардидаро дошта бошанд.
- Иштирокчиёни ширкат ё чамъияти хочагидори вазифадоранд, ки:
– мувофики тартиб, андоза, усул ва дар мухлатхои пешбининамудаи хуччатхои таъсис сахм гузоранд;
– маълумоти махфиро дар хусуси фаъолияти ширкат ё чамъият фош накунанд.
Иштирокчиёни ширкат ё чамъияти хочагидори метавонанд ухдадорихои дигари дар хуччатхои таъсиси он пешбинигардидаро дошта бошанд.
Моддаи 71. Табдил додани ширкату чамъиятхои хочагидори
- Ширкату чамъиятхои хочагидории як навъ мувофики тартиби мукаррарнамудаи хамин Кодекс метавонанд бо карори мачлиси умумии иштирокчиён ба навъи дигари ширкату чамъиятхои хочагидори ё кооперативхои тичорати табдил дода шаванд.
- Дар сурати ба чамъият табдил додани ширкат хар шарики комиле, ки иштирокчии (сахмдори) чамъият мегардад, дар давоми ду сол аз руи ухдадорихои аз ширкат ба чамъият гузашта бо тамоми молу мулки худ масъулияти иловаги ба зимма мегирад. Аз чониби шарики собика бегона кардани хиссааш (сахмаш) ба у тааллукдошта уро аз чунин масъулият озод намекунад. Коидахои дар хамин банд баёнгардида мутобикан хангоми ба кооперативи тичорати табдил додани ширкат истифода мешаванд.
- ШИРКАТИ КОМИЛ
Моддаи 72. Мукаррароти асоси дар бораи ширкати комил
- Ширкате комил дониста мешавад, ки иштирокчиёни он (шарикони комил) мутобики шартномаи байнашон имзошуда аз номи ширкат бо фаъолияти сохибкори машгул шуда, аз руи ухдадорихои он нисбати тамоми молу мулки ба онхо тааллукдошта масъулият бар душ доранд.
- Шахс иштирокчии танхо як ширкати комил буда метавонад.
- Номи фирмавии ширкати комил бояд инхоро дар бар гирифта бошад: номи (унвони) хамаи иштирокчиёни он, инчунин калимахои «ширкати комил» ё номи (унвони) як ё якчанд иштирокчи бо илова кардани калимахои “ва компания” инчунин калимахои «ширкати комил».
Моддаи 73. Шартномаи таъсиси ширкати комил
- Ширкати комил дар асоси шартномаи таъсис бунёд гардида, амал мекунад ва ин шартнома вазифаи оинномаи ширкати комилро низ анчом медихад. Шартномаи таъсисиро хамаи иштирокчиёни он имзо мекунад.
- Шартномаи таъсиси ширкати комил гайр аз маълумоти дар кисми 2 моддаи 53 хамин Кодекс зикргардида, инчунин бояд шартхоро дар бораи андоза ва таркиби сармояи шариконаи ширкат; дар бораи андоза ва тартиби тагйир додани хиссаи хар иштирокчи дар фонди оинномави; дар бораи андоза, таркиб, мухлат ва тартиби сахмгузории он; дар бораи масъулияти иштирокчиён барои вайрон кардани ухдадорихои сахмгузории онро дар бар гирифта бошад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 74. Идоракуни дар ширкати комил
- Идоракунии фаъолияти ширкати комил бо мувофикаи тамоми иштирокчиён сурат мегирад. Дар шартномаи таъсис мумкин аст холатхое пешбини карда шаванд, ки карор бо аксарияти овози иштирокчиён кабул мегардад.
- Агар дар шартномаи таъсис тартиби дигари муайян намудани шумораи овозхои иштирокчиён пешбини нагардида бошад, хар иштирокчии ширкати комил як овоз дорад.
- Хар иштирокчии ширкат, сарфи назар аз он ки барои пешбурди корхои умуми ваколатдор аст ё не, хак дорад шахсан бо тамоми хуччатхои марбут ба пешбурди кори ширкат шинос шавад. Рад кардани чунин хукук ё махдуд кардани он, аз чумла дар асоси созишномаи иштирокчиёни ширкат, эътибор надорад.
Моддаи 75. Идораи кори ширкати комил
- Хар иштирокчии ширкати комил хукук дорад, ки аз номи ширкат амал кунад, агар дар шартномаи таъсис мукаррар нагардида бошад, ки хамаи иштирокчиёни ширкат идораи корро якчоя анчом медиханд ё пешбурди кор ба иштирокчиёни алохида супурда шудааст. Дар сурати идораи муштараки корхои ширкат аз чониби иштирокчиёни он, барои анчоми хар ахд ризоияти хамаи иштирокчиёни ширкат зарур аст.
Агар пешбурди кори ширкатро иштирокчиёни он ба зиммаи як ё баъзе иштирокчи гузошта бошанд, иштирокчиёни бокимонда барои аз номи ширкат анчом додани ахдхо бояд ваколатномаи иштирокчи (иштирокчиён)-ро дошта бошанд, ки пешбурди корхои ширкат ба зиммааш гузошта шудааст.
Дар муносибат бо шахсони сеюм ширкат хукук надорад ба он хавола намояд, холатхои шартномаи таъсис ваколатхои иштирокчиёни ширкатро махдуд мекунад, ба истиснои холатхои аз тарафи ширкат исботшаванда, ки шахси сеюм дар лахзаи анчоми ахдхо медонист ё баръало мебоист донад, ки иштирокчии ширкат хукуки аз номи ширкат амалкарданро надошт.
- Ваколати пешбурдани кори ширкат, ки ба як ё якчанд иштирокчиён дода шудааст, мумкин аст аз тарафи суд бо талаби як ё якчанд иштирокчиёни дигари ширкат, дар мавриди чой доштани асосхои чидди, аз чумла дар холати аз тарафи шахси (шахсони) ваколатдор дагалона вайрон кардани ухдадорихои он (онхо) ё ба идора намудани кор кобилият надоштани он (онхо) катъ гардонида шавад. Дар асоси карори суд ба шартномаи таъсиси ширкат тагйироти зарури ворид карда мешавад.
Моддаи 76. Ухдадорихои иштирокчии ширкати комил
- Иштирокчии ширкати комил вазифадор аст, ки мутобики шартхои шартномаи таъсис дар фаъолияти он иштирок намояд.
- Иштирокчии ширкати комил вазифадор аст, ки дар муддати як сол аз рузи бакайдгирии давлатии ширкат сад фоизи сахми худро ба сармояи шариконаи ширкат гузаронад. Дар сурати ичро накардани ин ухдадори, агар дар шартнома окибатхои дигаре пешбини нагардида бошанд, иштирокчи вазифадор аст, ки ба ширкат зиёни расонидаро чуброн намояд. (КЧТ аз 29.12.10 с., №640; аз 18.03.15 с., № 1178)
- Иштирокчии ширкати комил бе ризоияти иштирокчиёни бокимонда аз ном ва ба манфиати худ ё ба манфиати шахси сеюм барои анчоми ахдхое, ки мушобехи ахдхои мохияти фаъолияти ширкатро ташкилкунанда, хукук надорад.
Дар сурати вайрон кардани ин коида ширкат хак дорад, ки бо хости худ аз чунин иштирокчи чуброни зиёни ба ширкат расонида ё ба ширкат супурдани тамоми фоидаи аз чунин ахдхо бадастовардаашро талаб намояд.
Моддаи 77. Таксими фоида ва зиёни ширкати комил
- Агар дар шартномаи таъсис ё созишномаи дигари иштирокчиён тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, фоида ва зиёни ширкати комил байни иштирокчиёнаш мутаносибан ба хиссаи онхо дар сармояи шарикона таксим карда мешавад. Созиши аз фоида ё зиён бенасибгардондани хар кадоме аз иштирокчиёни ширкат, манъ аст. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Агар дар натичаи расидани зиён ба ширкат арзиши активхои софи он аз андозаи сармояи шариконааш камтар шавад, фоидаи бадастовардаи он то замоне, ки арзиши дороихои накд аз андозаи сармояи шарикона зиёдтар нашавад, байни иштирокчиён таксим карда намешавад. (КЧТ аз 29.12.10с., №640; аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 78. Масъулияти иштирокчиёни ширкати комил аз руи ухдадорихо
- Иштирокчиёни ширкати комил байни худ муштаракона аз руи ухдадорихои ширкат бо тамоми молу мулки худ масъулияти иловаги доранд.
- Иштирокчии ширкати комил, ки муассиси он намебошад, дар катори дигар иштирокчиён аз руи ухдадорихои ба миён омада то ба ширкат дохил шуданаш баробари иштирокчиёни дигар масъулият дорад.
- Иштирокчии аз ширкат хоричшуда аз руи ухдадорихои ширкат, ки то хоричшавии у ба миён омадаанд, аз санаи тасдики хисобот дар бораи фаъолияти ширкат дар соли аз ширкат хорич шуданаш баробари иштирокчиёни бокимонда дар мухлати се сол масъулият дорад.
- Созишномаи иштирокчиёни ширкат дар бораи махдуд ё бартараф намудани масъулияти дар хамин модда пешбинигардида эътибор надорад.
Моддаи 79. Супурдани сахми иштирокчи дар молу мулки ширкати комил
- Иштирокчии ширкати комил хак дорад бо ризояти иштирокчиёни бокимондаи он сахми худро дар молу мулки ширкат, ки ба сахми у дар сармояи шарикона мутобик аст, ё як кисми онро ба иштирокчии дигари ширкат ва ё шахси сеюм супорад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Агар хисса (кисми хисса) ба шахси дигар супурда шавад, ба ин шахс пурра ё як кисми дахлдори хукуки ба иштирокчии хиссаро (як кисми хиссаро) супурда тааллукдошта мегузарад. Шахсе, ки хисса (кисми хисса) ба к супурда шудааст, мувофики тартиби мукаррарнамудаи кисми 2 моддаи 78 хамин Кодекс аз руи ухдадорихои ширкат масъулият дорад.
- Агар иштирокчии ширкат сахми худро ба шахси дигар супорад, иштироки у дар ширкат катъ гардида, ин барои у боиси окибатхое мегардад, ки дар кисми 3 моддаи 78 хамин Кодекс мукаррар шудаанд.
Моддаи 80. Руёнидани маблаг аз хиссаи иштирокчии молу мулки ширкати комил
Руёнидани маблаг аз хиссаи иштирокчии молу мулки ширкати комил аз руи карзе, ки бо иштироки у дар ширкати алокаманд набуда (карзи шахси) танхо дар сурате рох дода мешавад, ки агар молу мулки дигари ин иштирокчи барои пардохти карзаш нокифоя бошад. Кредиторони чунин иштирокчи хак доранд аз ширкати комил пардохти арзиши молу мулки ширкат , ки ба сахми карздор дар сармояи шарикона мувофик аст ё чудо кардани ин молу мулкро бо максади аз он руёнидани маблаг талаб намоянд. Кисми молу мулки ширкат, ки бояд чудо карда шавад ё арзиши он мувофики баланси дар лахзаи аз чониби кредиторон пешкаш гардидани талаб тартибдодашуда муайян карда мешавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Дар сурати руёнидани маблаг аз тамоми хиссаи иштирокчи аз молу мулки ширкати комил иштироки у дар ширкат катъ гардида, он боиси окибатхои дар кисми 3 моддаи 78 хамин Кодекс пешбинишуда мегардад.
Моддаи 81. Аз хайати ширкати комил баромадани иштирокчи
- Иштирокчии ширкати комил хак дорад, ки дар хусуси даст кашиданаш аз иштирок дар ширкат арз намуда, аз хайати он барояд.
Иштирокчи дар хусуси даст кашиданаш аз иштирок дар ширкати комиле, ки бе ишораи мухлат таъсис гардидааст, бояд на камтар аз шаш мохи то вокеан аз хайати ширкат баромаданаш арз намояд. Пеш аз мухлат даст кашидан аз иштирок дар ширкати комили барои мухлати муайян таъсисгардида танхо бо сабаби узрнок ичозат дода мешавад.
- Созишномаи иштирокчиёни ширкат дар хусуси рад кардани хукуки аз хайати ширкат баромадан эътибор надорад.
Моддаи 82. Аз хайати ширкати комил хорич кардани иштирокчи
- Дар сурати бедарак гоиб, гайри кобили амал ё дорои кобилияти махдуди амал эътироф гардидани яке аз иштирокчиёни ширкати комил у метавонад бо карори якдилонаи иштирокчиёни бокимонда аз хайати ширкат хорич карда шавад. Шахси хукукие, ки иштирокчии ширкат буда, нисбати он бо карори суд ичрои расму коидахои азнавташкилдихи огоз гардидаанд, метавонад ба хамин тартиб аз хайати ширкат хорич карда шавад.
- Дар сурати чой доштани сабабхои узрнок, аз чумла дагалона вайрон кардани ухдадорихо ё надоштани кобилияти ошкоргардидаи пешбурди окилонаи кор иштирокчиёни ширкати комил хукук доранд, ки бо тартиби суди аз хайати ширкат хорич кардани яке аз иштирокчиёнро бо карори якдилонаи иштирокчиёни бокимонда талаб намоянд.
- Аз хайати ширкат хорич гардидани иштирокчи иштироки уро дар ширкат катъ намуда, боиси окибатхои пешбининамудаи кисми 3 моддаи 78 хамин Кодекс мегардад.
Моддаи 83. Окибати аз хайати ширкати комил баромадани иштирокчи
- Агар дар шартномаи таъсис тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, ба иштирокчии аз хайати ширкати комил баромада арзиши кисми молу мулки ширкат, ки ба хиссаи у дар сармояи шарикона мувофик аст, пардохта мешавад. Бо мувофикаи байни иштирокчии аз ширкат баромада ва иштирокчиёни бокимонда пардохти арзиши молу мулк мумкин аст бо додани молу мулк дар шакли асл (натура) иваз карда шавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Кисми молу мулки ширкат, ки бояд ба иштирокчии аз хайати ширкат баромада дода шавад ё арзиши он, ба истиснои холатхои дар моддаи 80 хамин Кодекс пешбинигардида, аз руи баланси дар лахзаи баромадаи у тартибдодашаванда муайян карда мешавад.
- Аз хайати ширкат баромадани иштирокчи иштироки уро дар ширкат катъ намуда, боиси окибатхои пешбининамудаи кисми 3 моддаи 78 хамин Кодекс мегардад.
Моддаи 84. Ворисии хукуки дар ширкати комил
- Дар сурати вафоти иштирокчии ширкати комил вориси у танхо бо розигии хамаи иштирокчиёни дигар метавонад ба ширкати комил шомил гардад.
- Шахси хукукие, ки вориси хукукии шахси хукукии азнавташкилшудаи дар ширкати комил иштирокдошта мебошад, агар дар шартномаи таъсиси ширкат тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, сарфи назар аз ризояти иштирокчиёни ширкат хукук дорад ба ширкат шомил гардад.
- Меросхури (вориси хукукии) иштирокчии ширкати комили шомили ширкат нагардида аз руи ухдадорихои ширкат дар назди шахси сеюм, ки иштирокчии хоричгардида мутобики кисми 3 моддаи 78 хамин Кодекс масъулият медошт, дар доираи молу мулки ба у меросмондаи иштирокчии хоричгардидаи чамъият масъулият дорад.
Моддаи 85. Бархам додани ширкати комил
- Ширкати комил бо сабабхои дар моддаи 62 хамин Кодекс зикргардида, инчунин дар сурати боки мондани танхо як иштирокчи дар ширкат бархам дода мешавад. Ин иштирокчи хукук дорад, ки дар давоми шаш мохи пас аз иштирокчии ягонаи ширкат шуданаш чунин ширкатро мувофики тартиби мукаррарнамудаи хамин Кодекс ба чамъияти хочагидори табдил дихад.
- Дар холатхои аз хайати ширкат баромадан ё вафот кардани ягон иштирокчии ширкати комил, аз ширкат хорич кардани яке аз онхо, бархам додани шахси хукукии дар ширкат иштироккунанда ё аз чониби кредиторони яке аз иштирокчиён руёнидани маблаг аз кисми молу мулке, ки ба хиссаи у дар сармояи шарикона мувофик аст, агар ин дар шартномаи таъсиси ширкат ё созишномаи иштирокчиёни бокимонда пешбини гардида бошад, ширкат метавонад ба фаъолияти худ идома дихад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 86. Хисоббаробаркуни хангоми аз ширкати комил баромадани иштирокчи
- Ба иштирокчие, ки аз хайати ширкати комил баромадааст ё аз он хорич карда шудааст, агар дар шартномаи таъсис тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, арзиши кисми молу мулки ширкат мутобики хиссаи ин иштирокчи дар сармояи шарикона пардохта мешавад. Бо мувофикаи байни иштирокчии баромада ва иштирокчиёни бокимонда пардохти арзиши молу мулкро бо додани молу мулк дар шакли асл (натура) иваз кардан мумкин аст. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Дар сурати бархам додани шахси хукукии дар ширкат иштироккунанда, хисоббаробаркуни аз чониби комиссияи дахлдори бархамдихи анчом дода мешавад.
Ба истиснои холати пешбининамудаи моддаи 80 хамин Кодекс кисми молу мулки ширкате, ки бояд ба иштирокчии хоричшуда дода шавад ё арзиши он аз руи баланси дар лахзаи хоричшавии у тартибдодашуда муайян карда мешавад.
- Хисобу китоб бо меросхури шомили ширкат нагардидаи иштирокчии ширкати комил ва вориси шахси хукукие, ки иштирокчии ширкат буд, мутобики кисми 1 хамин модда анчом дода мешавад.
- Агар дар шартномаи таъсис ё созишномаи иштирокчиён тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, дар сурати аз ширкат хорич шудани яке аз иштирокчиён, хиссаи иштирокчиёни бокимонда дар сармояи шарикона ширкат мутаносибан зиёд мешавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- ШИРКАТИ БА БОВАРИ АСОСЁФТА
Моддаи 87. Мукаррароти асоси дар бораи ширкати ба бовари асосёфта
- Ширкати ба бовари асосёфта (ширкати коммандити) он ширкате дониста мешавад, ки дар он дар баробари иштирокчиёне, ки аз номи ширкат фаъолияти сохибкориро ба амал бароварда, аз руи ухдадорихои ширкат бо молу мулки худ масъулият доранд (шарикони комил), як ё якчанд иштирокчии сахмгузоре (коммандистон) хастанд, ки таваккали зиёни марбут ба фаъолияти ширкатро дар доираи маблаги сахмгузориашон бар ухда дошта, дар татбики фаъолияти сохибкори аз чониби ширкат иштирок намекунанд.
- Мавкеи шарикони комиле, ки дар ширкати ба бовари асосёфта иштирок доранд ва масъулияти онхо аз руи ухдадорихои ширкат мувофики коидахои хамин Кодекс дар хусуси иштирокчиёни ширкати комил муайян карда мешавад.
- Шахс танхо дар як ширкати ба бовари асосёфта шарики комил буда метавонад.
Иштирокчии ширкати комил шарики комили ширкати ба бовари асосёфта буда наметавонад.
Шарики комил дар ширкати ба бовари асосёфта иштирокчии ширкати комил буда наметавонад.
- Номи фирмавии ширкати ба бовари асосёфта бояд аз номи (номгуи) хамаи шарикони комил ва калимахои “ширкати ба бовари асосёфта” ё “ширкати коммандити” ва ё аз номи (номгуи) на камтар аз як шарики комил бо иловаи калимахои ” ва шариконаш” ва калимахои “ширкати ба бовари асосёфта” ё “ширкати коммандити” иборат бошад.
- Нисбати ширкати ба бовари асосёфта коидахои хамин Кодекс дар бораи ширкати комил ба хамон андозае истифода мешаванд, ки он хилофи коидахои Кодекси мазкур дар хусуси ширкати ба бовари асосёфта набошад.
Моддаи 88. Шартномаи таъсиси ширкати ба бовари асосёфта
- Ширкати ба бовари асосёфта дар асоси шартномаи таъсис бунёд гардида, фаъолият мекунад. Шартномаи таъсис аз чониби хамаи шарикони комил ба имзо расонида мешавад.
- Шартномаи таъсиси ширкати ба бовари асосёфта гайр аз маълумоти дар кисми 2 моддаи 53 хамин Кодекс зикргардида, инчунин бояд шартхоро дар бораи андоза ва таркиби сармояи шариконаи ширкат; дар бораи андоза ва тартиби тагйир додани хиссаи хар яке аз шарикони комил дар сармояи шарикона; дар бораи андоза, таркиб, мухлат ва тартиби сахм гузоштаи онхо, масъулияти онхо барои вайрон кардани ухдадорихои сахмгузори; дар бораи андозаи умумии сахми гузоштаи сахмгузоронро дар бар гирад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 89. Идораи ширкати ба бовари асосёфта ва пешбурди корхои он
- Фаъолияти ширкати ба бовари асосёфтаро шарикони комил идора мекунанд. Онхо тартиби идора ва пешбурди кори чунин ширкатро аз чониби шарикони комили он тибки коидахои хамин Кодекс дар хусуси ширкати комил мукаррар менамоянд.
- Сахмгузорон хукуки иштирок карданро дар идора ва пешбурди корхои ширкати ба бовари асосёфта надоранд ва аз номи он танхо дар асоси ваколатнома амал карда метавонанд. Онхо барои мавриди бахс карор додани амалхои шарикони комил дар бобати идора ва пешбурди кори ширкат хукук надоранд.
Моддаи 90. Хукуку ухдадорихои сахмгузори ширкати ба бовари асосёфта
- Сахмгузори ширкати ба бовари асосёфта вазифадор аст, ки ба сармояи шарикона сахм гузорад. Гузоштани сахмро шаходатномаи иштироки аз чониби ширкат ба сахмгузор додашуда тасдик менамояд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Сахмгузори ширкати ба бовари асосёфта хукук дорад, ки:
а) мувофики тартиби пешбининамудаи шартномаи таъсис кисми фоидаи ширкатро барои хиссааш дар сармояи шарикона гирад; (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
б) бо хисоботу баланси ширкат шинос шавад;
в) баъди анчоми соли молияви аз хайати ширкат баромада, мувофики тартиби пешбининамудаи шартномаи таъсис сахми худро гирад;
г) хиссаи худро дар сармояи шарикона ё як кисми онро ба сахмгузори дигар ё шахси сеюм дихад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Мувофики шартхо ва тартиби пешбининамудаи кисми 2 моддаи 100 хамин Кодекс сахмгузорон нисбат ба шахси сеюм дар харидани хисса (кисми он) хукуки афзалиятнок доранд. Дар сурати тамоми хиссаи худро ба шахси дигар додани сахмгузор иштироки у дар ширкат катъ мегардад.
Дар шартномаи таъсиси ширкати ба бовари асосёфта мумкин аст ба сахмгузор хукукхои дигаре пешбини карда шавад.
Моддаи 91. Бархам додани ширкати ба бовари асосёфта
- Ширкати ба бовари асосёфта дар сурати хорич гардидани хамаи сахмгузорони дар он иштирокдошта бархам дода мешавад. Вале шарикони комил хукук доранд, ки ширкати ба бовари асосёфтаро бархам надода, онро ба ширкати комил табдил диханд.
Ширкати ба бовари асосёфта инчунин тибки асосхои бархамдихии ширкати комил (моддаи 85) бархам дода мешавад. Вале, агар дар хайати он акаллан як шарики комил ва як сахмгузор монад, ширкати ба бовари асосёфта нигох дошта мешавад.
- Хангоми бархамдихи, аз чумла муфлисшавии ширкати ба бовари асосёфта сахмгузорон барои гирифтани сахм аз молу мулки пас аз конеъ гардонидани талаботи кредиторон бокимондаи ширкат нисбат ба шарикони комил хукуки афзалиятнок доранд.
Агар дар шартномаи таъсис ё созишномаи шарикони комилу сахмгузорон тартиби дигаре мукаррар нагардида бошад, молу мулки пас аз ин бокимондаи ширкат дар байни шарикони комил ва сахмгузорон мутобики хиссаи онхо дар сармояи шариконаи ширкат таксим карда мешавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- КОММАНДИТИ САХХОМИ бо КЧТ аз 12.05.07 с., № 247 хорич карда шуд
Моддаи 92 бо КЧТ аз 12.05.07 с., № 247 хорич карда шуд
Моддаи 93 бо КЧТ аз 12.05.07 с., № 247 хорич карда шуд
- ЧАМЪИЯТИ ДОРОИ МАСЪУЛИЯТИ МАХДУД
Моддаи 94. Мукаррароти асоси дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд
- Чамъияти аз чониби як ё якчанд шахс таъсисгардидае чамъияти дорои масъулияти махдуд дониста мешавад, ки сармояи оинномавии он ба хиссахои баробар, ба андозаи муайяннамудаи хуччатхои таъсис таксим шудааст. Иштирокчиёни чамъияти дорои масъулияти махдуд аз руи ухдадорихои он масъулият надоранд ва зиёни таваккали марбут ба фаъолияти чамъиятро дар доираи арзиши сахми гузоштаашон бар душ доранд.
Иштирокчиёни пурра сахм нагузоштаи чамъият, аз руи ухдадорихои он дар доираи арзиши кисми пардохтанашудаи сахми хар иштирокчи масъулияти муштарак доранд.
- Номи фирмавии чамъияти дорои масъулияти махдуд бояд номи чамъият ва ибораи “дорои масъулияти махдуд”-ро дошта бошад.
- Мавкеи хукукии чамъияти дорои масъулияти махдуд ва хукуку ухдадорихои иштирокчиёни он бо хамин Кодекс ва Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъияти дорои масъулияти махдуд муайян карда мешаванд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 95. Иштирокчиёни чамъияти дорои масъулияти махдуд
- Шумораи иштирокчиёни чамъияти дорои масъулияти махдуд набояд аз си нафар зиёд бошад. Дар акси хол, агар шумораи иштирокчиёни он то хадди мукарраргардида кам карда нашавад, он бояд дар давоми сол ба чамъияти саххоми табдил ёбад ва баъди гузаштани ин мухлат бошад, бо тартиби суди бояд бархам дода шавад.
- Чамъияти дорои масъулияти махдуд чамъияти хочагидории дигарро, ки аз як шахс иборат аст, ба сифати иштирокчии ягона дошта наметавонад.
Моддаи 96. Хуччатхои таъсиси чамъияти дорои масъулияти махдуд
- Хуччатхои таъсиси чамъияти дорои масъулияти махдуд шартномаи таъсиси аз чониби муассисони он имзогардида ва оинномаи тасдикнамудаи онхо ба хисоб меравад. Агар чамъиятро як шахс таъсис дихад, хуччати таъсиси он оиннома мебошад.
- Хуччатхои таъсиси чамъияти дорои масъулияти махдуд гайр аз маълумоти дар кисми 2 моддаи 53 хамин Кодекс зикргардида, инчунин бояд шартхоро дар бораи андоза, таркиб, мухлат ва тартиби сахмгузории иштирокчиён, масъулияти онхо барои вайрон кардани ухдадорихо дар мавриди сахмгузори; дар бораи андозаи сармояи оинномавии чамъият; дар бораи хайат ва салохияти макомоти идораи чамъият ва тартиби карор кабул кардани онхо, аз чумла доир ба масъалахое, ки аз руи онхо карорхо бо як овоз ё бо аксарияти мутлаки овозхо кабул карда мешаванд, инчунин дигар маълумоти пешбининамудаи конунро дошта бошанд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 97. Сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдуд
- Сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдуд аз арзиши сахмхои иштирокчиёни он иборат аст.
Сармояи оинномави андозаи хадди акалли молу мулки чамъиятро муайян мекунад, ки манфиати кредиторони онро кафолат медиханд. Андозаи сармояи оинномави аз маблаги муайяннамудаи конун дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд камтар буда наметавонад.
- Озод кардани иштирокчиёни чамъияти дорои масъулияти махдуд аз ухдадории сахмгузори ба сармояи оинномавии чамъият, аз чумла бо рохи ба хисоб гирифтани талабот ба чамъият рох дода намешавад.
- Сармояи оинномавии чамъияти дорой масъулияти маздуд дар муддати як сол аз рузи бакайдгирии давлатии чамъият аз чониби иштирокчиёни он бояд пурра пардохта шавад. Дар сурати вайрон кардани ин ухдадори чамъият бояд оид ба кам намудани сармояи оинномавии худ то андозаи вокеан пардохтшудаи он эълон кунад ва дар ин хусус тибки тартиби мукарраршуда ба макомоти анчомдихандаи бакайдгирии давлати барои ворид намудани маълумот ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукуки ва сохибкоронп инфироди ариза пгшниход намояд ё дар бораи бархамдихии чамъият карор кабул кунад. (КЧТ аз 29.12.10с., №640)
- Агар баъди анчоми соли дуюм ва хар соли минбаъдаи молияви арзиши дороихои накди чамъияти дорои масъулияти махдуд нисбат ба сармояи оинномави камтар гардад, чамъият вазифадор аст, ки дар хусуси кам кардани сармояи оинномавии худ эълон дошта, дар ин бора тибки тартиби мукарраршуда ба макомоти анчомдихандаи бакайдгирии давлати барои ворид намудани маълумот ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукукй ва сохибкорони инфироди ариза пешниход намояд. Дар сурати ичро накардани ин ухдадори ё камтар шудани арзиши дороихои чамъият аз андозаи хадди акалли дар конун муайяншудаи сармояи оинномави, чамъият бояд бархам дода шавад. (КЧТ аз 29.12.10с., №640)
- Кам кардани сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдудро танхо пас аз огох сохтани тамоми кредиторони он ичозат дода мешавад. Дар ин холат кредиторон хукук доранд, ки катъ ё ичрои пеш аз мухлати ухдадорихои дахлдор ва чуброни зиёнашонро талаб намоянд.
- Зиёд кардани сармояи оинномавии чамъият пас аз сахмгузории пурраи тамоми иштирокчиёни он ичозат дода мешавад.
- Бо карори мачлиси умумии иштирокчиёни чамъияти дорои масъулияти махдуд, ки бо аксарияти овози аз се ду хиссаи тамоми иштирокчиёни чамъият кабул шудааст, мумкин аст ухдадории онхо дар мавриди мутаносибан ба хиссахояшон дар сармояи оинномавии чамъият дохил намудани сахми иловаги мукаррар карда шавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 98. Идораи чамъияти дорои масъулияти махдуд
- Макоми олии идораи чамъияти дорои масъулияти махдуд мачлиси умумии иштирокчиёни он мебошад.
Дар чамъияти дорои масъулияти махдуд макоми ичроия (дастчамъи ё инфироди) таъсис дода мешавад, ки рохбарии чориро ба фаъолияти он анчом дода, ба мачлиси умумии иштирокчиёни он хисобот медихад. Макоми идораи инфиродии чамъият метавонад инчунин на аз чумлаи иштирокчиёни он низ интихоб гардад.
- Салохияти макомоти идораи чамъият, инчунин тартиби карор кабул намудан ва аз номи чамъият амал кардани онхо мутобики хамин Кодекс, конун дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд ва оинномаи чамъият муайян карда мешавад.
- Ба салохияти мустаснои мачлиси умумии иштирокчиёни чамъияти дорои масъулияти махдуд инхо дохил мешаванд :
а) тагйир додани оинномаи чамъият ва андозаи сармояи оинномавии он;
б) таъсис додани макомоти ичроияи чамъият ва пеш аз мухлат катъ намудани ваколатхои онхо;
в) тасдик кардани хисоботи солона ва баланси мухосибавии чамъият бо таксимоти фоидаю зиёни он;
г) кабул кардани карор дар бораи азнавташкилдихи ё бархамдихии чамъият;
д) интихоб намудани комиссияи тафтишотии чамъият.
Тибки конун дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд ба салохияти мустаснои мачлиси умуми мумкин аст инчунин халли масъалахои дигар низ мансуб дониста шавад.
Халли масъалахои ба салохияти мустаснои мачлиси умумии иштирокчиёни чамъият мансубро вай ба макоми ичроияи чамъият супурда наметавонад.
- Чихати тафтиш ва тасдики дурустии хисоботи солонаи молиявии чамъияти дорои масъулияти махдуд чамъият хукук дорад хар сол аудитори касбии бо чамъият ё иштирокчиёни он манфиати молу мулки надошта (аудитори беруна)-ро чалб намояд. Хисоботи солонаи молияви инчунин метавонад бо талаботи хар яке аз иштирокчиёни он тафтиши аудитори карда шавад.
Тартиби тафтиши аудитории фаъолияти чамъият тибки конун ва оинномаи чамъият муайян карда мешавад.
- Аз чониби чамъият ба табъ расонидани маълумот дар бораи натичаи идораи корхои он (хисоботи кушод) ба гайр аз холатхои пешбининамудаи конун дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд зарур нест.
Моддаи 99. Азнавташкилдихи ё бархамдихии чамъияти дорои масъулияти махдуд
- Чамъияти дорои масъулияти махдуд метавонад ба таври ихтиёри бо карори якдилонаи иштирокчиёнаш аз нав ташкил ё бархам дода шавад.
Асосхои дигари азнавташкилдихи ва бархамдихии чамъият, инчунин тартиби азнавташкилдихи ва бархамдихии он бо хамин Кодекс ва конунхои дигар муайян карда мешаванд.
- Чамъияти дорои масъулияти махдуд метавонад ба чамъияти саххоми ё кооперативи тичорати табдил ёбад.
Моддаи 100. Ба шахси дигар гузаронидани хиссаи сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдуд
- Иштирокчии чамъияти дорои масъулияти махдуд хукук дорад, ки хиссаи худро дар сармояи оинномавии чамъият ё як кисми онро ба як ё якчанд иштирокчии хамин чамъият фурушад ё ба тарики дигар дихад.
- Агар дар оинномаи чамъият тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, иштирокчии чамъият метавонад хиссаи худро (кисми онро) ба шахси сеюм фурушад.
Иштирокчиёни чамъият мутаносибан ба андозаи хиссаи худ барои харидани хиссаи иштирокчи (кисми он) хукуки афзалиятнок доранд, ба шарте ки дар оинномаи чамъият ё созишномаи иштирокчиёни он тартиби дигари татбики ин хукук пешбини нагардида бошад. Агар иштирокчиёни чамъият дар давоми як мохи огохи ёфтанашон ё дар мухлати дигари дар оинномаи чамъият ё созишномаи иштирокчиёни он пешбинигардида аз хукуки афзалиятноки худ истифода нанамоянд, хиссаи иштирокчи мумкин аст ба шахси сеюм фурухта шавад.
- Агар мутобики оинномаи чамъияти дорои масъулияти махдуд ба шахси сеюм фурухтани хиссаи иштирокчи (кисми он) имконнопазир буда, иштирокчиёни дигари чамъият аз харидани он даст кашанд, чамъият вазифадор аст, ки ба иштирокчи арзиши вокеии онро бо пул ё молу мулк дар шакли асл (натура) пардозад.
- То пурра пардохтани маблаги хиссаи иштирокчии чамъияти дорои масъулияти махдуд танхо хамон кисмаш метавонад фурухта шавад, ки маблаги он каблан пардохта шудааст.
- Агар хиссаи иштирокчи (кисми он) аз чониби худи чамъияти дорои масъулияти махдуд харида шавад, чамъият вазифадор аст, ки дар мухлат ва бо тартиби пешбининамудаи конун дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд ва хуччатхои таъсиси чамъият онро ба иштирокчиёни дигар ё шахси сеюм фурушад ё мутобики кисмхои 4 ва 5 моддаи 97 хамин Кодекс сармояи оинномавии худро кам кунад.
- Хисса дар сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдуд ба шарте ба ихтиёри меросхурони шахрвандон ва ворисони хукукии шахси хукукии иштирокчиёни узви чамъият мегузарад, ки дар хуччатхои таъсиси чамъият танхо бо розигии иштирокчиёни бокимондаи чамъият имконпазир будани чунин гузариш пешбини нашуда бошад.
Ба гузаронидани хисса рози нашудани онхо чамъиятро ухдадор месозад, ки мувофики тартиб ва шартхои пешбининамудаи конуни чамъиятхои дорои масъулияти махдуд ва хуччатхои таъсиси чамъият ба меросхурони (ворисони хукукии) иштирокчи арзиши онро пардозад ё муносиби хамин арзиш моли асл (натура) дихад.
Моддаи 101. Аз хайати чамъияти дорои масъулияти махдуд баромадани иштирокчи
Иштирокчии чамъияти дорои масъулияти махдуд, сарфи назар аз ризояти иштирокчиёни дигари чамъият, хукуки хар вакт аз хайати чамъият баромаданро дорад.
Моддаи 102. Руёнидани маблаг аз хисоби хиссаи иштирокчии молу мулки чамъияти дорои масъулияти махдуд
- Руёнидани маблаг барои пардохти карзи шахсии иштирокчи аз хисоби хиссаи у дар молу мулки чамъият танхо дар холате рох дода мешавад, ки молу мулки дигари ин иштирокчи барои пушонидани карз нокифоя бошад. Кредиторони чунин иштирокчи хак доранд аз чамъияти дорои масъулияти махдуд мутобики сахми карздор дар сармояи оинномави пардохтани арзиши кисми молу мулки чамъият ё чудо кардани ин кисми молу мулкро бо максади руёнидани маблаг аз хисоби он талаб намоянд. Кисми молу мулки чамъият, ки бояд чудо карда шавад, ё арзиши он аз руи баланс, ё ки дар лахзаи пешниходи талаб аз чониби кредиторон тартиб додаанд, муайян карда мешавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Руёнидани маблаг аз хисоби тамоми хиссаи иштирокчии дар молу мулки чамъияти дорои масъулияти махдуд иштироки уро дар чамъият катъ месозад.
Моддаи 103. Аз чамъияти дорои масъулияти махдуд хорич кардани иштирокчи
Агар иштирокчии чамъияти дорои масъулияти махдуд оинномаи чамъиятро дагалона вайрон карда, бо хамин ба манфиати он зиён оварда бошад, метавонад бо карори мачлиси умумии иштирокчиёни чамъият, ки бо аксарияти овози аз се ду хиссаи хамаи иштирокчиёнаш кабул шудааст, аз чамъият хорич карда шавад.
Нисбати карори мачлиси умуми дар бораи аз чамъият хорич кардани иштирокчи ба суд шикоят кардан мумкин аст.
Моддаи 104. Хисоббаробаркуни хангоми аз чамъияти дорои масъулияти махдуд хорич гардидани иштирокчи
- Ба иштирокчие, ки аз хайати чамъияти дорои масъулияти махдуд баромадааст ё хорич карда шудааст, мутобики хиссаи у дар сармояи оинномавии чамъият бо усул ва дар мухлати пешбининамудаи конун дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти махдуд ё оинномаи чамъият арзиши кисми молу мулки чамъият пардохта мешавад.
Бо мувофикаи иштирокчии хоричшаванда ва чамъият ё ба ивази пардохти арзиши молу мулк мумкин аст худи молу мулк дар шакли асл (натура) иваз карда шавад.
Ба истиснои холати дар моддаи 102 хамин Кодекс пешбинигардида кисми молу мулки чамъият, ки бояд ба иштирокчии хоричшаванда дода шавад, ё арзиши он аз руи баланс, ки дар лахзаи хоричшавии у тартиб дода шудааст, муайян карда мешавад.
- Агар ба сифати сахм ба сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдуд хукуки истифодаи молу мулк пешниход шуда бошад, ин молу мулк ба иштирокчии аз чамъият хоричшаванда баргардонида мешавад. Дар ин сурат пастшавии арзиши чунин молу мулк бо сабаби истифодаи мухтадили он чуброн карда намешавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Хисоб бо меросхури дар хайати чамъият набудаи иштирокчии чамъият ё вориси хукукии шахси хукукие, ки иштирокчии он аст, мутобики коидахои хамин модда ба амал бароварда мешавад.
- ЧАМЪИЯТИ ДОРОИ МАСЪУЛИЯТИ ИЛОВАГИ
Моддаи 105. Мукаррароти умуми дар бораи чамъиятхои дорои масъулияти иловаги
- Чамъияти дорои масъулияти иловаги чамъияте дониста мешавад, ки аз чониби як ё чанд шахс таъсис гардида, сармояи оинномавиаш мувофики андозахои дар хуччатхои таъсис муайянгардида ба хиссахо таксим мешавад; иштирокчиёни чунин чамъият аз руи ухдадорихои он бо молу мулки худ ба андозаи дар хуччатхои таъсиси чамъият муайянгардидаи барои хамаашон баробари арзиши сахми гузоштаашон масъулияти муштараки иловаги доранд. Агар дар хуччатхои таъсиси чамъият тартиби дигари таксимоти масъулият пешбини нагардида бошад, дар сурати муфлисшавии яке аз иштирокчиён масъулияти у аз руи ухдадорихои чамъият байни иштирокчиёни бокимонда мутаносибан ба сахмхояшон таксим карда мешавад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Номи фирмавии чамъияти дорои масъулияти иловаги бояд номи чамъият, инчунин ибораи «дорои масъулияти иловаги»-ро дар бар гирад.
- Нисбати чамъияти дорои масъулияти иловаги коидахои хамин Кодекс дар бораи чамъияти дорои масъулияти махдуд истифода мешаванд, зеро дар хамин модда коидахои дигаре пешбини нагардидаанд.
- ЧАМЪИЯТИ САХХОМИ
Моддаи 106. Мукаррароти асоси дар бораи чамъияти саххоми
- Чамъияти сахоми чамъияте дониста мешавад, ки сармояи оинномавии он ба микдори муайяни сахмияхо таксим шудааст; иштирокчиёни чамъияти саххоми (сахмдорон) аз руи ухдадорихои он масъулият надоранд ва зиёни таваккали марбут аз фаъолияти чамъиятро ба андозаи арзиши сахмияхои ба онхо тааллукдошта ба зимма мегиранд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Сахмдороне, ки арзиши сахмияхоро пурра напардохтаанд, аз руи ухдадорихои чамъияти саххоми дар доираи кисми пардохтанашудаи арзиши сахмияхояшон масъулияти муштарак доранд.
- Номи фирмавии чамъияти саххоми бояд номи он ва ишораи саххоми будани чамъиятро дар бар гирифта бошад.
- Мавкеи хукукии чамъияти саххоми ва хукуку ухдадорихои сахмдорон мутобики хамин Кодекс ва Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи чамъиятхои сахоми» муайян карда мешавад.
Хусусиятхои мавкеи хукукии чамъиятхои саххомие, ки бо рохи хусусигардонии корхонахои давлати таъсис ёфтаанд, инчунин бо конуни хусусигардонии ин корхонахо муайян карда мешаванд.
Моддаи 107. Чамъияти саххомии кушода
- Чамъияти саххомие, ки иштирокчиёнаш сахмияхои худро бе ризояти сахмдорони дигар бегона карда метавонад, чамъияти саххомии кушода эътироф мегардад. Чунин чамъияти саххоми хукук дорад, ки мутобики шартхои мукаррарнамудаи конун ва санади дигари хукуки обунаи озоди сахмияхои мебаровардааш ва фуруши озоди онхоро амали гардонад.
- Чамъияти саххомии кушода хар сол хисоботи солона, баланси мухосибави ва хисоби фоидаю зиёнро барои маълумоти умум нашр мекунад.
Моддаи 108. Чамъияти саххомии пушида
- Чамъияти саххомие, ки сахмияхои он танхо байни муассисонаш ё доираи шахси дигари пешаки муайян таксим мешаванд, чамъияти саххомии пушида дониста мешавад. Чунин чамъият барои обунаи озоди сахмияхои мебаровардааш ва ё ба тарики дигар ба доираи номахдуди ашхос чихати харид пешниход кардани онхо хукук надорад.
Сахмдорони чамъияти саххомии пушида дар харидани сахмияхои аз чониби сахмдорони дигари ин чамъият фурухташаванда хукуки афзалиятнок доранд.
- Шумораи иштирокчиёни чамъияти саххомии пушида набояд аз шумораи мукаррарнамудаи конун дар бораи чамъиятхои саххоми бештар бошад, дар акси хол он бояд дар давоми як сол ба чамъияти саххомии кушода табдил дода шавад ва агар пас аз гузаштани ин мухлат шумораи онхо то хадди мукаррарнамудаи конун кам нашавад, бояд аз тарики суд бархам дода шавад.
- Дар холатхои пешбининамудаи конуни чамъиятхои саххоми чамъияти саххомии пушида метавонад барои ба маълумоти умум ба табъ расонидани хуччатхои дар кисми 2 моддаи 107 хамин Кодекс зикргардида вазифадор карда шавад.
Моддаи 109. Таъсиси чамъияти саххоми
- Муассисони чамъияти саххоми байни худ шартномае мебанданд, ки тартиби фаъолияти якчояро оид ба таъсиси чамъият анчом додани онхо, андозаи сармояи оинномавии чамъият, навъхои сахмияхои баровардамешуда ва тартиби пахн кардани онхо, инчунин шартхои дигари пешбининамудаи конунро дар бораи чамъиятхои саххоми муайян менамояд.
Шартномаи таъсиси чамъияти саххоми ба таври хатти баста мешавад.
- Муассисони чамъияти саххоми аз руи ухдадорихои то бакайдгирии чамъият бамиёномада масъулияти муштарак доранд.
Чамъият аз руи ухдадорихои муассисон, ки бо таъсиси он алокаманданд, танхо дар сурате масъулият бар душ дорад, ки амали онхо минбаъд аз чониби мачлиси умумии сахмдорон маъкул дониста шавад.
- Хуччати таъсиси чамъияти саххоми оинномаи аз чониби муассисон тасдикгардидаи он мебошад.
Оинномаи чамъияти саххоми гайр аз маълумоти дар кисми 2 моддаи 53 хамин Кодекс зикргардида, инчунин бояд шартхоро дар бораи навъхои сахмияхои мебаровардаи чамъият, арзиши номинали ва микдори онхо; дар бораи андозаи сармояи оинномавии чамъият; хукуки сахмдорон; дар бораи хайат ва салохияти макомоти идораи чамъият ва тартиби карор кабул кардани онхо, аз чумла доир ба масъалахое, ки аз руи онхо карор якдилона ё бо аксарияти кулли овозхо кабул мешавад, дар бар гирифта бошад. Дар оинномаи чамъияти саххоми инчунин бояд маълумоти дигари пешбининамудаи конун дар бораи чамъиятхои саххоми дарч гардида бошад.
- Тартиби анчом додани амалхои дигар дар мавриди таъсиси чамъияти саххоми, аз чумла салохияти мачлиси муассисон бо конун дар бораи чамъиятхои саххоми муайян карда мешавад.
- Дар сурати тамоми сахмияхоро харидани як сахмдор, чамъияти саххоми метавонад аз чониби як шахс таъсис дода шавад ё аз як шахс иборат бошад. Маълумот дар ин бора бояд дар оинномаи чамъият ва Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукуки ва сохибкорони инфиродй дарч гардида, барои ба иттилои умум расонидан нашр гардад. (КЧТ аз 29.12.10с., №640)
Моддаи 110. Сармояи оинномавии чамъияти саххоми
- Сармояи оинномавии чамъияти саххоми аз арзиши номиналии сахмияхои аз чониби сахмдорон харидашудаи чамъият мураттаб мегардад.
Сармояи оинномавии чамъият андозаи хадди акалли молу мулки чамъиятро муайян мекунад, ки манфиати кредиторони онро кафолат медихад. Он аз андозаи пешбининамудаи конун дар бораи чамъиятхои саххоми камтар буда наметавонад.
- Аз вазифаи пардохти арзиши сахмияхои чамъият озод кардани сахмдорон, инчунин бо рохи бахисобгирии талабот ба чамъият аз ин вазифа озод кардани у рох дода намешавад.
- Обунаи озод ба сахмияхои чамъияти саххоми то лахзаи пардохти пурраи сармояи оинномавии он рох дода намешавад. Хангоми таъсиси чамъияти саххоми тамоми сахмияхои он бояд байни муассисон таксим карда шавад.
- Агар баъди ба охир расидани соли дуюм ва хар соли минбаъдаи молияви арзиши дороии софи чамъияти сахоми аз сармояи оинномави камтар гардад, чамъият вазифадор аст, ки дар хусуси кам кардани сармояи оинномавии худ то андозае, ки аз арзиши дороихои софи он зиёд намебошад, эълон кунад ва дар ин бора тибки тартиби мукарраршуда ба макомоти анчомдихандаи бакайдгирии давлати барои ворид намудани маълумот ба Фехристи ягонаи давлатии шахсони хукуки ва сохибкорони инфиродй ариза пешникод намояд. Дар сурати ичро нагардидани ухдадорихои мазкур ва ё агар арзиши дороихои софи чамъият аз андозаи хадди акалли дар конун муайянгардидаи сармояи оинномави камтар гардад, чамъият бояд бархам дода шавад. (КЧТ аз 29.12.10с., №640)
- Дар конун ё оинномаи чамъият мумкин аст махдудиятхои микдор, арзиши номиналии умумии сахмияхо ё микдори хадди аксари овозхои як сахмдор мукаррар карда шаванд.
Моддаи 111. Зиёд кардани сармояи оинномавии чамъияти саххоми
- Чамъияти саххоми хукук дорад, ки бо карори мачлиси умумии сахмдорон сармояи оинномавиро бо рохи баланд бардоштани арзиши номиналии сахмияхо ё баровардани сахмияхои иловаги зиёд кунад.
- Зиёд кардани сармояи оинномавии чамъияти саххоми пас аз пардохти пурраи арзиши он ичозат дода мешавад. Зиёд кардани сармояи оинномавии чамъият барои пушонидани зиёни ба он расонидашуда рох дода намешавад.
- Дар холатхои пешбининамудаи конун дар бораи чамъиятхои саххоми, дар оинномаи чамъият мумкин аст хукуки афзалиятноки сахмдорони сахмияхои одди (мукаррари) ё сахмияхои дигари овоздиханда дар мавриди харидани сахмияхои иловагие, ки чамъият мебарорад, мукаррар гардад.
Моддаи 112 Кам кардани сармояи оинномавии чамъияти саххоми
- Чамъияти саххоми хукук дорад, ки бо карори мачлиси умумии сахмдорон бо рохи кам кардани арзиши номиналии сахмияхо ё харидани як кисми сахмияхо бо максади ихтисори микдори умумии онхо сармояи оинномавиро кам кунад.
Кам кардани сармояи оинномави баъди бо тартиби мукаррарнамудаи конун дар бораи чамъиятхои саххоми огох кардани хамаи кредиторони он рох дода мешавад. Дар айни замон кредиторони чамъият хукук доранд талаб намоянд, ки чамъият ухдадорихои дахлдори онро пеш аз мухлат катъ ё ичро карда, маблаги зиёнро ба онхо чуброн намояд.
- Кам кардани сармояи оинномавии чамъияти саххоми бо рохи харидан ва пушонидани кисми сахмияхо ба шарте рох дода мешавад, ки чунин имконият дар оинномаи чамъият пешбини гардида бошад.
- Дар натичаи сармояи оинномавиро аз андозаи хадди акалли дар конун муайяншуда (кисми 1 моддаи 110) камтар кардани чамъияти саххоми он бархам мехурад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 113. Махдудиятхо дар мавриди баровардани когазхои киматнок ва пардохти дивидендхои чамъияти саххоми
- Хиссаи сахмияхои имтиёзнок дар хачми умумии сармояи оинномавии чамъияти саххоми набояд аз 25 фоиз зиёд бошад.
- Чамъияти саххоми пас аз пардохти пурраи сармояи оинномави барои баровардани вомбарг ба маблаги на бештар аз андозаи сармояи оинномави ё андозаи таъминоти бо ин максад ба чамъият пешниходкардаи шахси сеюм баъди пурра додани маблаги сармояи оинномави хукук дорад. Дар сурати набудани таъминот баровардани вомбарг танхо пас аз се соли фаъолияти чамъияти саххоми ва ба шарти то ин вакт дуруст тасдик кардани ду баланси солонаи чамъият мумкин аст.
- Чамъияти саххоми дар холатхои зерин хукуки эълон кардану пардохтани дивидендро надорад:
– то пардохти пурраи тамоми сармояи оинномави;
– агар арзиши дороихои чамъияти саххоми аз сармояи оинномави ва фонди эхтиётии он камтар бошад ё дар натичаи пардохти дивидендхо аз андозаи онхо камтар гардад.
Моддаи 114. Идоракуни дар чамъияти саххоми
- Макоми олии идораи чамъияти саххоми мачлиси умумии сахмдорони он мебошад.
Ба салохияти мустаснои мачлиси умумии сахмдорон инхо дохил мешаванд:
а) тагйир додани оинномаи чамъият, аз чумла тагйир додани андозаи сармояи оинномавии он;
б) интихоб намудани аъзои шурои директорон (шурои нозирон) ва комиссияи тафтишоти (ревизори)-и чамъият ва пеш аз мухлат катъ намудани ваколати онхо;
в) таъсис додани макомоти ичроияи чамъият ва пеш аз мухлат катъ намудани ваколати онхо, ба шарте ки дар оинномаи чамъият халли ин масъалахо ба салохияти шурои директорон (шурои нозирон) мансуб дониста нашуда бошад;
г) тасдик намудани хисоботи солона, балансхои мухосибави, хисоби фоидаю зиёни чамъият ва таксими фоидаю зиёни он:
д) карор дар бораи азнавташкилдихи ё бархамдихии чамъият.
Тибки конун дар бораи чамъиятхои саххоми ба салохияти мачлиси умумии сахмдорон инчунин мумкин аст халли масъалахои дигар мансуб дониста шавад.
Халли масъалахои тибки конун ба салохияти мустаснои мачлиси умумии сахмдорон мансуб донисташударо он ба макомоти ичроияи чамъият супурда наметавонад.
- Дар чамъияте, ки шумораи сахмдоронаш аз панчох нафар бештар аст, шурои директорон (шурои нозирон) таъсис дода мешавад.
Мутобики конун дар бораи чамъиятхои саххоми, дар сурати таъсиси шурои директорон (шурои нозирон) дар оинномаи чамъият бояд салохияти мустаснои он муайян карда шавад. Халли масъалахоеро, ки тибки оиннома ба салохияти мустаснои шурои директорон (шурои нозирон) мансуб дониста шудаанд, он ба макомоти ичроияи чамъият супорида наметавонад.
- Макоми ичроияи чамъият метавонад дастчамъи (раёсат, маъмурият) ё инфироди (директор, директори генерали) бошад. Вай ба фаъолияти чории чамъият рохбари карда, ба шурои директорон (шурои нозирон) ва мачлиси умумии чамъият хисобот медихад.
Халли тамоми масъалахое, ки салохияти тибки конун ё оинномаи чамъият муайянгардидаи дигар макомоти идораи чамъиятро ташкил намекунанд, ба салохияти макоми ичроияи чамъият мансуб аст.
Бо карори мачлиси умумии сахмдорон ваколатхои макоми ичроияи чамъият мумкин аст тибки шартнома ба дигар ташкилоти тичорати ё сохибкори инфироди (мудир) супурда шаванд.
- Салохияти макомоти идораи чамъияти саххоми, инчунин тартиби кабул кардани карор ва аз номи чамъият амал кардани онхо мутобики хамин Кодекс, конун дар бораи чамъиятхои саххоми ва оинномаи чамъият муайян карда мешаванд.
- Чамъияти саххомие, ки мутобики хамин Кодекс ё конун дар бораи чамъиятхои саххоми ба нашри хуччатхои дар кисми 2 моддаи 107 хамин Кодекс зикргардида барои маълумоти умум вазифадор аст, бояд барои тафтиш ва тасдики дурустии хисоботи солонаи молияви хар сол аудитори касбиеро чалб намояд, ки бо чамъият ё иштирокчиёни он манфиатхои модди надорад.
Фаъолияти чамъияти саххоми, аз чумла чамъияти саххомие, ки барои нашри хуччатхои зикргардида ба маълумоти умум вазифадор нест, бо талаби сахмдороне, ки хиссаи умумиашон дар сармояи оинномави дах фоиз ё зиёда аз онро ташкил медихад, бояд хар вакт тафтиши аудитори карда шавад.
Тартиби гузаронидани тафтиши аудитории чамъияти саххоми тибки конун ва оинномаи чамъият муайян карда мешавад.
Моддаи 115. Азнавташкилдихи ва бархамдихии чамъияти саххоми
- Чамъияти саххоми бо карори мачлиси умумии сахмдорон метавонад ихтиёран аз нав ташкил ё бархам дода шавад.
Асосу тартиби дигари азнавташкилдихи ва бархамдихии чамъияти саххоми бо хамин Кодекс ва конунхои дигар муайянкарда мешавад.
- Чамъияти саххоми метавонад ба чамъияти дорои масъулияти махдуд ё кооперативи тичорати табдил дода шавад.
- ЧАМЪИЯТХОИ ФАРЪИ ВА ВОБАСТА
Моддаи 116. Чамъияти хочагидории фаръи
- Агар дигар чамъият ё ширкати хочагидори (асоси) бо сабаби иштироки афзалиятноки худ дар сармояи оинномавии он ё мутобики шартномаи байни онхо ва ё ба тарики дигар имконияти муайян намудани карорхои аз чониби чунин чамъият кабулшавандаро дошта бошад, чамъияти хочагидории фаръи дониста мешавад.
- Чамъияти фаръи барои карзхои чамъият (ширкат)-и асоси масъулият надорад.
Чамъият (ширкат)-и асосие, ки хукуки ба чамъияти фаръи, аз чумла тибки шартнома ба он додани дастурхои барояш хатмиро дорад, аз руи ахдхое, ки чамъияти фаръи бо максади ичрои чунин дастурхо анчом медихад, ба ин чамъият масъулияти муштарак дорад.
Дар сурати бо гунохи чамъият (ширкат)-и асоси муфлис шудани чамъияти фаръи, чамъият (ширкат)-и асоси аз руи карзхои он масъулияти иловаги дорад.
- Агар дар конуни дар бораи чамъиятхои хочагидори тартиби дигаре мукаррар нагардида бошад, иштирокчиён (сахомдорон)-и чамъияти фаръи хукук доранд, ки аз чамъият (ширкат)-и асоси чуброни зиёни бо гунохи он ба чамъияти фаръи расидаро талаб намоянд.
Моддаи 117. Чамъияти хочагидории вобаста
- Агар чамъияти дигар (бартаридошта, иштироккунанда) бештар аз 20 фоизи сахмияхои овоздихандаи чамъияти саххоми ё 20 фоизи сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдудро дошта бошад, чамъияти хочагидории вобаста эътироф мешавад.
- Чамъияти хочагидорие, ки зиёда аз 20 фоизи сахмияхои овоздихандаи чамъияти саххоми ё 20 фоизи сармояи оинномавии чамъияти дорои масъулияти махдудро харидааст, мувофики тартиби пешбининамудаи конунхо бояд дар бораи чамъиятхои хочагидори дар ин хусус бетаъхир маълумот нашр намояд.
- Хадди иштироки мутакобилаи чамъиятхои хочагидори дар сармояи оинномавии якдигар ва микдори овозхое, ки яке аз чунин чамъиятхо дар мачлиси умумии иштирокчиён ё сахмдорони чамъияти дигар истифода карда метавонад, бо конун муайян карда мешавад.
§3. КООПЕРАТИВХОИ ТИЧОРАТИ
Моддаи 118. Мафхуми кооперативи тичорати
- Кооператив – иттиходияи мустакил ва ихтиёрии бо тартиби мукарраргардида бакайдгирифташуда мебошад, ки дар асоси узвияти шахсон бо максади конеъ намудани талаботи муштараки иктисоди, ичтимои, фарханги ва дигар талаботи онхо, инчунин саъю кушиши шахсони мазкур тавассути муттахидкунии молу мулк (аъзохаккии сахми) ва таъсиси ташкилоти ба таври демократи идорашавандаи молу мулки якчоя таъсис дода мешавад.
Кооперативи тичорати ташкилоти тичорати буда, мутобики оиннома асосан ба шахсони сеюм хизмат мерасонад. Даромади софи кооперативи тичорати метавонад дар байни аъзои он тибки тартиби мукаррарнамудаи Конуни Чумхурии Точикистон “Дар бораи кооперативхо” ва оинномаи кооператив таксим карда шавад - Аъзои кооперативи тичорати аз руи ухдадорихои кооператив ба андоза ва мувофики тартиби пешбининамудаи Конуни Чумхурии Точикистон « Дар бораи кооперативхо» ва оинномаи кооператив масъулият доранд. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
- Номи фирмавии кооператив бояд номи он ва калимахои “кооперативи тичорати дар бар гирифта бошад.
- Мавкеи хукукии кооперативхои тичорати ва хукуку ухдадорихои аъзои онхо мутобики хамин Кодекс ва Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи кооперативхо»муайян карда мешаванд. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
Моддаи 119. Таъсиси кооперативхои тичорати
- Хуччати таъсиси кооперативи тичорати оинномаи тасдикнамудаи мачлиси умумии аъзои он мебошад.
- Оинномаи кооператив гайр аз маълумоти дар кисми 2 моддаи 53 хамин Кодекс пешбинигардида бояд инчунин шартхои зеринро дар бар гирифта бошад: дар бораи андозаи сахмпулии аъзои кооператив; дар бораи хайат ва тартиби сахмпулиро супурдани аъзои кооператив ва масъулияти онхо барои риоя накардани ухдадори дар мавриди супурдани сахмпули; дар бораи тартиби таксим намудани фоида ва зиёни кооператив; дар бораи андоза ва шартхои масъулияти аъзои он барои карзхои кооператив; дар бораи хайат ва салохияти макомоти идораи кооператив ва тартиби карор кабул кардани он, аз чумла оид ба масъалахое, ки доир ба онхо кtарор якдилона ё бо аксарияти кулли овозхо кабул карда мешавад.
- Шумораи аъзои кооператив набояд камтар аз се нафар бошад.
Моддаи 120. Молу мулки кооперативи тичорати
- Молу мулке, ки моликияти кооперативи тичорати аст, мутобики оинномаи кооператив ба сахмхои аъзои он таксим карда мешавад.
Тибки оинномаи кооператив мумкин аст мукаррар карда шавад, ки кисми муайяни молу мулки ба кооператив тааллукдошта фондхои таксимнашаванда буда, онхо барои максадхои муайяннамудаи оиннома истифода мешаванд.
Карори таъсис намудани фондхои таксимнашавандаро, агар дар оинномаи кооператив тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, аъзои кооператив якдилона кабул мекунанд.
- Узви кооператив вазифадор аст, ки дар муддати як сол аз рузи бакайдгирии давлатии кооператив сад фоизи сахмпулии худро супорад. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
- Кооператив барои баровардани сахмияхо хукук надорад.
- Фоидаи кооператив дар байни аъзояш мутобики Конуни Чумхурии Точикистон “Дар бораи кооперативхо” ва оинномаи кооператив таксим карда мешавад. Молу мулке, ки пас аз бархам додани кооператив ва конеъ гардонидани талаботи кредиторони он боки мемонад, дар байни аъзои он мутаносибан бо сахмашон таксим карда мешавад. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
Моддаи 121. Идоракуни дар кооперативи тичорати
- Макоми олии идораи кооператив мачлиси умумии аъзои он мебошад.
Дар кооперативи дорои шумораи зиёда аз сад аъзо Шурои нозирони кооператив таъсис дода мешавад, ки он фаъолияти раёсати кооперативро назорат мекунад. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
Раёсати коооператив ба фаъолияти хамарузаи кооператив рохбари карда, ба шурои нозирон ва мачлиси умумии аъзои кооператив хисоботдиханда мебошад.
Аъзои шурои нозирон ва раёсати кооператив, танхо аъзои кооператив буда метавонад. Узви кооператив дар як вакт узви шурои нозирон ва узви раёсати кооператив буда наметавонад.
- Салохияти макомоти идораи кооператив ва тартиби карор кабул кардани онхо тибки конун ва оинномаи кооператив муайян карда мешаванд.
- Ба салохияти мустаснои мачлиси умумии аъзои кооператив инхо дохил мешаванд:
а) кабул ва тагйир додани оинномаи кооператив;
б) таъсис додани шурои нозирон ва катъ гардонидани ваколати аъзои он, инчунин таъсис додан ва катъ намудани ваколати макомоти ичроияи кооператив, ба шарте ки ин хукук мутобики оинномаи кооператив ба шурои нозирони он дода нашуда бошад;
в) кабул ва хорич кардани аъзои кооператив;
г) тасдик намудани хисоботи солонаю балансхои бухгалтерии кооператив ва таксим кардани фоидаю зиёни он;
д) кабул кардани карори азнавташкилдихи ва бархамдихии кооператив.
Тибки Конуни Чумхурии Точикистон « Дар бораи кооперативхо» ва оинномаи кооператив ба салохияти мустаснои мачлиси умуми мумкин аст инчунин халли масъалахои дигар низ мансуб дониста шавад. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
Халли масъалахои марбут ба салохияти мустаснои мачлиси умуми ё шурои нозирони кооперативро онхо ба макомоти ичроияи кооператив супурда наметавонанд.
- Узви кооператив хангоми карор кабул кардани мачлиси умуми як овоз дорад.
Моддаи 122. Катъ гардидани узвият дар кооперативи тичорати ва гузоштани аъзохакки
- Узви кооператив хукук дорад бо салохдиди худ аз хайати кооператив барояд. Дар ин сурат ба у бояд арзиши сахм пардохта ё мутобики сахми у молу мулк дода шавад, инчунин маблагхои дигари дар оинномаи кооператив пешбинигардида пардохта шаванд.
Сахм ва молу мулки дигари узви кооперативи хоричшаванда пас аз анчоми соли молияви ва тасдики баланси мухосибавии кооператив дода мешавад.
- Дар сурати ухдадорихои тибки оиннома ба зиммааш гузошташударо ичро накардан ё ба таври бояду шояд ичро накардани узви кооператив, инчунин дар холатхои дигари пешбининамудаи конун ва оинномаи кооператив, бо карори мачлиси умуми аз кооператив хорич карда мешавад.
Узви кооперативи тичорати бо сабаби узви кооперативи шабех буданаш метавонад бо карори мачлиси умуми аз кооператив хорич карда шавад.
Узви кооперативи аз хайати он хоричшуда мутобики кисми 1 хамин модда ба гирифтани сахм, пардохтхои дигари дар оинномаи кооператив пешбинигардида хукук дорад.
- Узви кооператив, узви собик ё вориси узви фавтидаи кооператив метавонанд сахми худро танхо ба узви амалкунанда ё ояндаи кооператив гузашт кунанд, ба шарте ки чунин гузашткуни ба фоидаи кооператив бошад. Тартиби гузашт кардани сахм тибки оинномаи кооператив мукаррар мегардад. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
- Агар дар оинномаи кооператив тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, дар сурати вафот ёфтани узви кооперативи тичорати ворисони у метавонанд ба узвияти кооператив кабул карда шаванд. Дар акси хол кооператив ба ворисон арзиши сахми узви фавтидаи кооперативро медихад.
- Руёнидани маблаг аз хисоби сахми узви кооперативи тичорати аз руи карзи шахсии у мувофики тартиби мукаррарнамудаи конун ва оинномаи кооператив, танхо дар сурати нокифоя будани молу мулки дигари у барои пардохти чунин карз рох дода мешавад.
Моддаи 123. Азнавташкилдихи ва бархамдихии кооперативхои тичорати
- Кооперативи тичорати мумкин аст бо карори мачлиси умумии аъзои он ихтиёран аз нав ташкил ё бархам дода шавад.
Асосхои дигар ва тартиби азнавташкилдихи ва бархамдихии кооператив бо хамин Кодекс ва дигар конунхо муайян карда мешаванд.
- Кооперативи тичорати бо карори якдилонаи аъзояш метавонад ба ширкат ё чамъияти хочагидори табдил дода шавад.
§ 4. КОРХОНАХОИ ДАВЛАТИ
Моддаи 124. Мукаррароти асоси дар бораи корхонахои давлати
- Корхонахои давлати дар намудхои корхонаи вохиди давлати бо хукуки идораи оперативи вучуд дошта метавонанд.
- Молу мулки корхонахои давлати таксимнашаванда буда, ба сахмхо (хиссахо), аз чумла байни кормандони корхона таксим карда намешаванд.
- Номи фирмавии корхонаи давлати бояд ишора ба сохибмулки онро дошта бошад.
- Макоми корхонаи давлати рохбари он мебошад, ки аз чониби сохибмулк ё макомоти ваколатдори он таъин карда мешавад ва ба онхо хисобот медихад.
- Корхонаи давлати бо карори макомоти ваколатдори давлати таъсис, аз нав ташкил ва бархам дода мешавад.
- Холати хукукии корхонаи давлати бо Кодекси мазкур ва Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи корхонахои давлати» муайян карда мешавад.
Моддаи 125. Корхонаи вохиди давлатии ба хукуки пешбурди хочагидори асосёфта
- Корхонаи вохиди давлати ташкилоти тичоратиест, ки хукуки ба молумулки вобастакардаи молик сохиб шуданро надорад.
- Корхонаи вохид бо карори макомоти давлатии ваколатдор таъсис дода мешавад.
- Хуччати таъсиси корхонаи вохид оинномаи аз чониби макомоти давлатии ваколатдор тасдикгардидаи он мебошад.
- Андозаи фонди оинномавии корхонаи вохид набояд аз маблаги муайяннамудаи конун камтар бошад.
- Фонди оинномавии корхонап вохид бояд аз чониби молик дар муддати як сол аз рузи бакайдгирии давлатии он пурра пардохта шавад. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
- Агар баъди анчоми соли молияви арзиши дороихои софи корхонаи вохид аз андозаи фонди оинномавии дар оинномаи корхона пешбинигардида камтар шавад, макоме, ки ваколати таъсис додани чунин корхонахоро дорад, вазифадор аст, ки мувофики тартиби мукарраргардида фонди оинномавиро кам кунад. Агар арзиши дороихои соф аз андозаи дар конун муайянгардида (кисми 3 хамин модда) камтар гардад, корхона метавонад бо карори суд бархам дода шавад.
- Дар сурати кабул намудани карори кам кардани фонди оинномави корхона вазифадор аст, ки дар ин хусус кредиторони худро хатти огох созад.
Кредитори корхона метавонад катъ ё ичрои пеш аз мухлати ухдадорихоеро, ки ин корхона аз руи онхо карздор мебошад, инчунин чуброни зиёнро талаб намояд.
- Корхонаи вохиди давлати аз руи ухдадорихояш ба тамоми молу мулкаш чавобгар буда, аз руи ухдадорихои молумулкии молкаш чавобгар намебошад. Сохибмулк аз руи ухдадорихои корхонаи вохиди давлати ба истиснои холатхои пешбининамудаи кисми 3 моддаи 57 Кодекси мазку рва дигар санади конунгузори чавобгар намебошад.
Моддаи 126. Корхонаи фаръии корхонаи вохиди давлати
- Корхонаи вохиди давлати метавонад бо розигии сохиби амвол ба сифати шахси хукуки корхонаи дигари вохид (корхонаи фаръи)-ро бо тартиби мукаррарнамуда бо рохи ба хукуки пешбурди хочаги ба он додани молу мулки худ таъсис дихад.
- Муассис оинномаи корхонаи фаръиро тасдик ва рохбари онро таъин менамояд.
- Корхонаи вохиди давлати ба истиснои холатхои дар кисми 3 моддаи 57 хамин Кодекс пешбинишуда аз руи ухдадорихои корхонаи фаръи масъулият надорад.
Моддаи 127. Корхонаи махсуси (казонии) давлатие, ки ба хукуки идораи оперативи асос ёфтааст
- Хамон корхонаи махсуси (казонии) давлати мебошад, ки молу мулки давлатиро бо хукуки идораи оперативи дар ихтиёр дорад.
- Корхонаи махсуси (казонии) давлати бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон ё макомоти ичроияи махаллии хокимияти давлати таъсис дода мешавад.
- Хуччати таъсиси корхона оинномаи он мебошад, ки аз чониби муассис тасдик мегардад.
- Номи фирмавии корхонаи ба хукуки идораи оперативи асосёфта бояд ишора ба он дошта бошад, ки корхонаи махсуси (казонии) давлати аст.
- Фаъолияти хочагии корхонаи махсуси (казонии) давлати бо максаду вазифахои дар оиннома сабтгардида муайян карда мешавад.
- Чумхурии Точикистон ё вохиди марзию маъмури аз руи ухдадорихои корхонаи махсуси (казонии) давлати масъулияти иловаги доранд.
§5. ТАШКИЛОТХОИ ГАЙРИТИЧОРАТИ
Моддаи 128. Кооперативи гайритичорати
- Кооперативи гайритичорати ташкилоти гайритичорати буда, мутобики оинномаи кооператив асосан ба аъзои худ хизмат мерасонад. Даромади софи кооперативи гайритичорати, ки дар натичаи хизматрасонихо ба шахсони сеюм ба даст оварда шудааст, дар байни аъзои он таксим карда намешавад ва ин даромад чихати рушди минбаъдаи он сарф карда мешавад. Дар сурати асосан ба шахсони сеюм хизмат расондани кооперативи гайритичорати, он бояд ба кооперативи тичорати табдил дода шавад.(КЧТ аз 22.07.13с., №976)
- Оинномаи кооперативи гайритичорати ба гайр аз маълумоти дар кисми 2 моддаи 53 хамин Кодекс зикргардида, инчунин бояд шартхоро дар бораи андозаи аъзохаккии аъзои кооператив; дар бораи таркиб ва тартиби супурдани аъзохакки аз чониби аъзои кооператив ва масъулияти онхо барои вайрон кардани ухдадори дар мавриди супурдани аъзохакки; дар бораи хайату салохияти макомоти идораи кооператив ва тартиби карор кабул кардани онхо, аз чумла доир ба масъалахое, ки аз руи онхо карор якдилона ё бо аксарияти кулли овозхо кабул карда мешавад; дар бораи тартиби чуброни зиёни ба кооператив расонидашуда аз чониби аъзои кооператив, дар бар гирад.
- Номи кооперативи гайритичорати бояд ишора ба максади асосии фаъолияти он, инчунин калимаи “кооператив” –ро дар бар гирифта бошад.
- Вазъи хукукии кооперативхо, хукуку ухдадорихои аъзои онхо бо Кодекси мазкур ва Конуни Чумхурии Точикистон “Дар бораи кооперативхо” ба танзим дароварда мешаванд. (КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
Моддаи 1281. Кооператсияи матлубот
- Иттиходи ихтиёрии шахрвандон дар асоси узвият бо максади конеъ гардонидани талаботи моддии сахмдорон бо рохи муттахид сохтани аъзохаккии онхо кооператсияи матлубот эътироф карда мешавад.
- Асосхои хукукии ташкили фаъолият, вазъи хукукии кооператсияи матлубот ва хукуку ухдадорихои сахмдорон мутобики Конуни Чумхурии Точикистон “Дар бораи кооператсияи матлубот дар Чумхурии Точикистон” мукаррар карда мешаванд. (КЧТ аз 22.07.13с., №976)
Моддаи 129. Иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дини
(КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дини ташкилотхое эътироф карда мешаванд, ки дар онхо шахрвандон мувофики тартиботи мукарраргардида дар асоси умумияти манфиатхояшон барои конеъ гардонидани талаботхои маънави ё дигари гайримодди ихтиёран муттахид гардидаанд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дини ташкилотхои гайритичорати мебошанд. Онхо танхо барои ноил шудан ба максадхое, ки бахри онхо таъсис гардидаанд, хукук доранд ба фаъолияти тичорати ва фаъолияти дигари сохибкории ба ин максадхо мувофикро анчом диханд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Иштирокчиёни (аъзои) иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дини хукукашонро ба молу мулке, ки ба моликияти ин иттиходияхо, ташкилотхо гузаронидаанд, инчунин ба аъзохакки нигох намедоранд. Онхо аз руи ухдадорихои иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои диние, ки дар онхо ба сифати узвият иштирок менамоянд, масъулият надоранд, иттиходияхои, ташкилотхои мазкур бошанд, аз руи ухдадорихои аъзои худ масъул намебошанд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Хусусиятхои мавкеи хукукии иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дини хамчун иштирокчиёни муносибатхои бо хамин Кодекс танзимшаванда тибки конун муайян карда мешаванд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Моддаи 130. Фондхои чамъияти
- Фонди чамъияти ташкилоти гайритичоратии узвиятнадоштае эътироф карда мешавад, ки аз чониби шахрвандон ё шахси хукуки дар асоси пардохтхои ихтиёрии молу мулки таъсисгардида, максадхои хайрия, ичтимои, фарханги, таълими ё максадхои дигари умумии муфидро пеш гирифтааст.
Молу мулке, ки муассисони фонд ба он супурдаанд, моликияти фонд мебошад. Муассисон аз руи ухдадорихои фонди таъсисдодаашон масъулият надоранд, фонд бошад,аз руи ухдадорихои муассисони худ масъул нест.
- Фонди чамъияти молу мулкро барои максадхое, ки дар оинномааш муайян гардидаанд, истифода менамояд. Фонд хукук дорад, чихати ноил шудан ба максадхои умумии муфиде, ки фонд барои он таъсис гардидааст, ба фаъолияти сохибкории ба ин максадхо муносиб машгул шавад. Барои ба амал баровардани фаъолияти сохибкори фондхо хукук доранд, чамъиятхои хочагидори таъсис диханд ё дар онхо иштирок намоянд.
Фонд вазифадор аст, ки хар сол дар хусуси истифодаи молу мулкаш хисоботро ба табъ расонад.
- Тартиби идораи фонди чамъияти ва тартиби ташкили макомоти он тибки оинномаи аз чониби муассисон тасдикгардида муайян карда мешавад.
- Дар оинномаи фонди чамъияти гайр аз маълумоти дар кисми 2, моддаи 53 хамин Кодекс зикргардида бояд маълумоти зерин дарч гардида бошад: номи фонд, ки калимаи “фонд”-ро дар бар гирифтааст; маълумот дар бораи максади фонд; маълумот дар бораи макомоти фонд, аз чумла дар бораи шурои парасторон, ки ба фаъолияти фонд назорат мекунанд; тартиби таъин намудани мансабдорони фонд ва аз вазифа озод кардани онхо; махалли чойгиршавии фонд; такдири молу мулки фонд дар сурати бархам дода шудани он .
Моддаи 131. Тагйир додани оиннома ва бархам додани фонди чамъияти
- Оинномаи фонди чамъияти метавонад аз чониби макомоти фонд тагйир дода шавад, ба шарте ки дар оиннома бо хамин тартиб тагйир додани он пешбини гардида бошад.
Агар бетагйир мондани оиннома боиси окибатхое гардад, ки хангоми таъсиси фонд онхоро пешбини намудан гайриимкон буда, имконияти тагйир додани он дар оиннома пешбини нашуда бошад ё шахси ваколатдор онро тагйир надиханд, суд хукук дорад, ки тибки аризаи макомоти фонд, шурои парасторон ё макоми дигари дорои ваколати назорати фаъолияти фонд ба он тагйирот ворид намояд.
- Карори бархам додани фонди чамъиятиро танхо суд дар асоси аризаи шахси манфиатдор кабул карда метавонад.
Фонд дар холатхои зерин метавонад бархам дода шавад:
-агар молу мулки фонд барои татбики хадафхояш нокифоя буда, имконияти ба даст овардани молу мулки зарури татбикношудани бошад;
-агар ноил шудан ба максадхои фонд номумкин ва тагйир додани максадхои фонд гайриимкон бошад;
-дар сурати аз максади дар оиннома пешбинигардида дур шудани фаъолияти фонд;
-дар холатхои дигари пешбининамудаи конун.
- Дар сурати бархам додан фонди чамъияти молу мулки пас аз конеъгардонии талаботи кредиторон бокимондаи он ба шахси дар оинномаи фонд зикргардида дода мешавад.
Моддаи 132. Муассисахо
- Ташкилоте, ки молик барои амали гардонидани вазифахои идоракуни, ичтимоию фарханги ва ё вазифахои дигари дорои хусусияти гайритичорати таъсис дода, онро пурра ё кисман маблаггузори мекунад, муассиса дониста мешавад.
Хукуки муассиса ба молу мулки ба вай вобасташуда ва харидаи он мутобики моддахои 313 ва 315 хамин Кодекс муайян карда мешавад.
- Муассиса аз руи ухдадорихои худ бо маблаги пулии дар ихтиёраш буда масъулият дорад. Дар сурати нокифоя будани ин маблаг молики молу мулки дахлдор аз руи ухдадорихои он масъулияти иловаги дорад.
- Хусусияхои мавкеи хукукии намудхои алохидаи муассисахои давлати ё муассисахои дигар тибки конун муайян карда мешаванд.
Моддаи 133. Иттиходияхои шахсони хукуки (ассотсиатсияхо ва иттифокхо)
- Ташкилотхои тичорати бо максади хамохангсозии фаъолияти сохибкориашон, инчунин намояндаги ва хифзи манфиатхои умумии молу мулки метавонанд тибки шартномаи байни худ иттиходияхоро дар шакли ассотсиатсияхо (иттифокхо) таъсис диханд, ки онхо ташкилотхои гайритичорати мебошанд.
Агар бо карори иштирокчиён ба зимаи ассотсиатсия (иттифок) фаъолияти сохибкори гузошта шавад, чунин ассотсиатсия (иттифок) бояд бо тартиби пешбининамудаи хамин Кодекс ба чамъият ё ширкати хочагидори табдил дода шавад. Барои татбики фаъолияти сохибкори ассотсиатсияхо (иттифокхо) хукук доранд, ки чамъиятхои хочагидори таъсис диханд ё дар онхо иштирок намоянд.
- Иттиходияхои чамъияти ва ташкилотхои дигари гайритичорати, аз чумла муассисахо, метавонанд ихтиёран дар ассотсиатсияхои (иттифокхои) ин ташкилотхо муттахид шаванд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Ассотсиатсияи иттиходияхои гайритичорати ташкилоти гайритичорати мебошад. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Ассотсиатсия шахси хукуки мебошад.
Аъзои ассотсиатсия мустакилияти худ ва хукуки шахси хукукиро нигох медоранд.
- Ассотсиатсия аз руи ухдадорихои аъзои худ масъулият надорад.
Аъзои ассотсиатсия аз руи ухдадорихои он ба андоза ва мувофики тартиби дар хуччатхои таъсиси ассотсиатсия пешбинигардида масъулияти иловаги доранд.
- Номи ассотсиатсия бояд ишора ба максади асосии фаъолияти он ва максади асосии фаъолияти аъзои онро бо иловаи калимахои “ассотсиатсия” ё “иттифок” дар бар гирифта бошад.
Аъзои ассотсиатсия мустакилияти худ ва хукуки шахси хукукиро нигох медоранд.
- Ассотсиатсия аз руи ухдадорихои аъзои худ масъулият надорад.
Аъзои ассотсиатсия аз руи ухдадорихои он ба андоза ва мувофики тартиби дар хуччатхои таъсиси ассотсиатсия пешбинигардида масъулияти иловаги доранд.
- Номи фирмавии ассотсиатсия бояд ишора ба максади асосии фаъолияти он ва максади асосии фаъолияти аъзои онро бо иловаи калимахои “ассотсиатсия” ё “иттифок” дар бар гирифта бошад.
Моддаи 134. Хуччатхои таъсиси ассотсиатсия (иттифок)
- Хуччатхои таъсиси ассотсиатсия (иттифок) шартномаи таъсиси аз чониби аъзоёни он имзогардида ва оинномаи тасдикнамудаи онхо мебошанд.
- Дар хуччатхои таъсиси ассотсиатсия гайр аз маълумоти дар кисми 2 моддаи 53 хамин Кодекс зикргардида бояд шартхои зерин дарч гардида бошанд: дар бораи хайат ва салохияти макомоти идораи ассотсиатсия ва тартиби карор кабул кардани онхо, аз чумла доир ба масъалахое, ки карор аз руи онхо якдилона ё бо аксарияти кулли овози аъзои ассотсиатсия кабул карда мешавад ва дар бораи таксими молу мулке, ки пас аз бархам додани ассотсиатсия боки мондааст.
Моддаи 135. Хукуку ухдадорихои аъзои ассотсиатсия (иттифок)
- Аъзои ассотсиатсия (иттифок) хукук доранд, ки аз хизматхои он ба таври ройгон истифода намоянд, ба шарте ки дар хуччатхои таъсиси ассотсиатсия тартиби дигаре пешбини нагардида бошад ва аз хусусияти хизматрасони барнаояд.
- Узви ассотсиатсия (иттифок) хак дорад, ки пас аз хотимаи соли молияви бо салохдиди хеш аз хайати ассотсиатсия барояд. Дар ин сурат у аз руи ухдадорихои ассотсиатсия дар давоми ду соли пас аз хорич шуданаш мутаносибан ба аъзохаккии худ масъулияти иловаги бар душ дорад.
Узви ассотсиатсия дар холатхо ва мувофики тартиби дар хуччатхои таъсиси ассотсиатсия мукарраргардида мумкин аст бо карори иштирокчиёни бокимонда аз он хорич карда шавад. Дар мавриди аъзохаккии молу мулки ва масъулияти узви хоричшудаи ассотсиатсия коидахои марбут ба баромадан аз хайати ассотсиатсия истифода мешаванд.
- Бо ризоияти узви ассотсиатсия ба он метавонад узви нав шомил шавад. Ба ассотсиатсия (иттифок) шомил шудани иштирокчии нав мумкин аст вобаста ба масъулияти иловагии доштаи он оид ба ухдадорихои ассотсиатсия (иттифок), ки то шомилшавии у ба миён омадааст, сурат гирад.
БОБИ 5. ИШТИРОКИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ВА ВОХИДИ МАРЗИЮ МАЪМУРИ ДАР МУНОСИБАТХОИ ТАНЗИМШАВАНДАИ ГРАЖДАНИ
Моддаи 136. Иштироки Чумхурии Точикистон дар муносибатхои хукукии граждани
- Чумхурии Точикистон дар муносибатхои бо конунхои граждани танзимшаванда бо иштирокчиёни дигари ин муносибатхо дар асоси баробар иштирок менамояд.
- Макомоти хокимияти давлатии Чумхурии Точикистон дар доираи салохияти худ, ки бо санади конуни, низомномахо ва ё санади дигари муайянкунандаи холати хукукии ин макомот мукаррар гардидааст, метавонанд аз номи Чумхурии Точикистон бо молу мулки худ дорои хукуку ухдадорихои молу мулки ва шахсии гайри молу мулкиро ба даст оварда, татбик намоянд ва дар суд баромад кунанд.
Дар холатхо ва мувофики тартиби пешбининамудаи конун бо супориши махсуси Чумхурии Точикистон аз номи он дигар макомоти давлати, шахси хукуки ва шахрвандон амал карда метавонанд.
- Бахсхои хукукии граждани бо иштироки Чумхурии Точикистон аз чониби судхо хал карда мешаванд.
Моддаи 137. Иштироки вохиди марзию маъмури дар муносибатхои шахрвандию хукуки
- Вохиди марзию маъмури дар муносибатхои бо конунхои граждани танзимшаванда бо иштирокчиёни ин муносибатхо баробар иштирок менамояд.
- Макомоти махаллии намояндаги ва ичроия дар доираи салохияти худ, ки бо санади конуни, низомномахо ё санади дигари муайянкунандаи статуси ин макомот мукаррар гардидаанд, метавонанд аз номи вохидхои марзию маъмури бо амали худ дорои хукуку ухдадорихои молу мулки ва шахсии гайри молу мулкиро ба даст оварда, дар суд баромад кунанд.
Дар холатхо ва мувофики тартиби пешбининамудаи конун макомоти давлатии махалли, шахси хукуки ва шахрвандон метавонанд бо супориши махсус аз номи вохиди марзию маъмури амал кунанд.
- Дар холатхои муайяннамудаи конун вохидхои марзию маъмури дар муносибатхои хукукии граждани метавонанд аз номи давлат амал намоянд.
- Агар дар конунхо тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, мукаррароти хамин Кодекс дар хусуси иштироки мутакобилаи давлат ва макомоти он дар муносибатхои бо конунхои граждани танзимшаванда ба вохиди марзию маъмури ва макомоти он дахл доранд.
- Бахсхои шахрвандию хукуки бо иштироки вохиди марзию маъмури аз чониби судхо хал карда мешаванд.
Моддаи 138. Масъулият аз руи ухдадорихои давлат, вохиди марзию маъмури
- Давлат ё вохиди марзию маъмури аз руи ухдадорихои худ бо молу мулки дар асоси хукуки моликияти ба онхо тааллукдошта, гайр аз молу мулке, ки ба шахси хукукии таъсисдодаи онхо бо хукуки ихтиёрдории хочаги ё идораи оперативи вобаста карда шудааст, масъулият доранд.
- Шахси хукукие, ки аз чониби давлат ё вохиди марзию маъмури таъсис дода шудааст, аз руи ухдадорихои онхо масъулият надорад.
- Давлат, вохиди марзию маъмури, гайр аз хчолатхои пешбининамудаи конун, аз руи ххдадорихои шахси хукукии аз чониби онхо таъсисгардида масъулият надоранд.
- Давлат аз руи ухдадорихои вохиди марзию маъмури масъулият надорад.
- Вохидхои марзию маъмури аз руи ухдадорихои якдигар, инчунин аз руи ххдадорихои давлат масъулият надоранд.
- Коидахои кисмхои 2-5 хамин модда ба холатхое, ки давлат дар асоси шартномаи имзокардааш аз руи ухдадорихои вохиди марзию маъмури ё шахси хукуки замонат (кафолат) додааст ё субъектхои мазкур аз руи ухдадорихои давлат замонат (кафолат) додаанд, дахл надоранд.
Моддаи 139. Хусусиятхои масъулияти Чумхурии Точикистон дар муносибатхои бо конуххои граждани танзимшаванда бо иштироки шахси хукуки, шахрвандон ва давлатхои хоричи
Хусусиятхои масъулияти Чумхурии Точикистон дар муносибатхои бо конунхои граждани танзимшаванда бо иштироки шахси хукуки, шахрвандон ва давлатхои хоричи мутобики конун дар бораи масунияти (иммунитети) давлат ва моликияти он муайян карда мешаванд.
БОБИ 6. ОБЪЕКТХОИ ХУКУКИ ГРАЖДАНИ
§1. МУКАРРАРОТИ УМУМИ
Моддаи 140. Намудхои объектхои хукуки граждани
- Объектхои хукуки граждани метавонанд неъматхо ва хукуки молу мулки ва шахсии гайри молу мулки бошанд.
- Ба неъмату хукуки молу мулки (молу мулк) инхо дохил мешаванд: чизу чора, пул, аз чумла асъори хоричи, когазхои киматнок, кору хизматхо, иттилоот, амал, натичаи фаъолияти зехни, номи фирма, тамгаи мол ва воситахои дигари фардикунонии махсулот, хукуки молу мулки ва молу мулки дигар.
- Ба неъмату хукуки шахсии гайримолу мулки инхо дохил мешаванд: хаёт, саломати, эътибори шахс, шаъну шараф, номи нек, шухрати касби, дахлнопазирии хаёти шахси, сирри шахси ваоилави, хукуки доштани ном, хукуки муаллифи, хукуки дахлнопазирии асар ва неъмату хукукхои дигари гайримодди.
Моддаи 141. Кобилияти гардиши объектхои хукуки граждани
- Объектхои хукуки граждани, агар онхо аз ахдхо бароварда нашуда бошанд ё муомилоташон махдуд нашуда бошад, метавонанд бо тартиби универсалии воросати хукук ё ба тарики дигар бегона карда шаванд ё аз як шахс ба шахси дигар гузаранд.
- Намудхои молу мулки хукуки граждание, ки дар муомилот будани онхо рох дода намешавад (объектхои аз муомилот баромада), бояд бевосита дар конун ишора карда шаванд.
Намудхои объектхои хукуки граждание, ки танхо ба иштирокчиёни муайяни муомилот тааллук дошта метавонанд ё дар муомилот карор доштани онхо танхо бо ичозати махсус имконпазир аст (объектхое, ки кобилияти муомилоташон махдуд аст), мувофики тартиби мукаррарнамудаи конун муайян карда мешаванд.
- Неъмат ва хукукхои шахсии гайри молу мулкиро бегона намудан ва бо тарзхои дигар додан мумкин нест, ба истиснои холатхое, ки санадхои конунгузори мукаррар намудааст.
§ 2. АШЁ
Моддаи 142. Ашёи гайриманкул ва манкула
- Ба ашёи гайриманкул (молу мулки гайриманкул) инхо дохил мешаванд: бино (истикомати ва гайриистикомати), иншоот ва объектхои сохтмонии нотамом, нихолхои бисёрсола ва молу мулки дигаре, ки бо замин алокамандии мустахкам доранд, яъне объектхое, ки интиколашон бидуни расонидани зиёни вокеии бехисоб ба таъиноташон имконнопазир аст.
- Ба молу мулки гайриманкул инчунин киштихои хавои ва бахри, киштихои дар дохили кишвар шинокунанда, объектхои кайхон, ки мувофики санадхои конунгузори ашёи дигарро низ ба чумлаи молу мулки гайриманкул нисбат додан мумкин аст, дохил мешаванд, ки бояд ба кайди давлати гирифта шаванд.
3.Ашёе, ки ба молу мулки гайриманкул дохил намешавад, аз чумла пул ва когазхои киматнок, манкула дониста мешавад. Бакайдгирии хукук ба ашёи манкул гайр аз холатхои дар конун зикргардида зарур нест.
Моддаи 143. Ба кайдгирии давлатии ашёи гайриманкул
- Хукуки моликияту хукуки дигари молу мулки ва ашёи дигари гайриманкул, махдуд кардани ин хукук, ба миён омадан, гузаштан ва катъ гардидани онхо бояд аз чониби макомоти махсуси ваколатдори давлати, ки аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон муайян карда мешавад, дар фехрасти ягонаи давлати ба кайди давлати гирифта шаванд. Хукукхои зерин бояд ба кайд гирифта шаванд: хукуки моликият, хукуки ихтиёрдории хочаги, хукуки идораи оперативи, хукуки сохибияти якумраи мероси, хукуки истифодаи доими, байъи чоиз (ипотека), сервитутхо, инчунин хукукхои дигар дар холатхои пешбининамудаи хамин Кодекс ва конунхои дигар. (К ЧТ аз 11.03.2010с, №601).
- Дар холатхои пешбининамудаи конун, дар баробари ба кайдгирии давлати мумкин аст намудхои алохидаи ашёи гайриманкул махсус ба кайд ё ба хисоб гирифта шавад.
- Макоме, ки хукуки ашёи гайриманкул ва ахдхои вобаста ба онро ба кайди давлати мегирад, вазифадор аст бо дархости шахси хукукдор бо рохи додани хуччат дар бораи хукук ё ахдхои ба кайд гирифташуда ё имзо гузоштан дар хуччате, ки чихати ба кайдгири пешкаш гардидааст, амали ба кайдгириро тасдик намояд.
4.Макоме, ки хукук ба молу мулки гайриманкул ё ахдхоро ба амал баровардааст, вазифадор аст, ки ба хар шахс дар бораи ба кайдгири ва хукуки ба кайд гирифташуда маълумот дихад.
Маълумот, сарфи назар аз махалли ба кайдгири, дар хар макоми ба кайдгирандаи молу мулки гайриманкул дода мешавад.
- Дар сурати ба кайди давлати нагирифтани хукук ба молу мулки гайриманкул ё ахдхо бо он ё аз ба кайдгири саркаши кардани макоми марбута ба суд шикоят кардан мумкин аст.
- Тартиби ба кайдгирии давлати ва асосхои рад кардани он мутобики хамин Кодекс ва конун дар бораи ба кайдгирии хукук ба молу мулки гайриманкул ва ахдхо ба он мукаррар карда мешавад.
Моддаи 144. Корхона
- Корхона хамчун объекти хукук комплекси молу мулкие эътироф карда мешавад, ки барои татбики фаъолияти сохибкори истифода мегардад.
- Корхона дар мачмуъ ё як кисми он метавонад объекти хариду фуруш, гарав, ичора ва ахдхои дигари марбут ба мукаррар намудан, тагйир додан ё катъ кардани хукуки молу мулки бошад.
Ба хайати корхона хамчун комплекси молу мулки, агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, тамоми намудхои молу мулки барои фаъолияти он пешбинигардида, аз чумла хукуки истифодаи китъаи замин, бино, иншоот, тачхизот, асбобу анчом, ашёи хом, махсулот, хукуки талаб, карз, инчунин хукук ба аломатхои фардикунанда, махсулоти он, кору хизмат (номи фирмави, тамгаи мол, тамгаи хизматрасони) ва хукуки мустаснои дигар дохил мешаванд.
Моддаи 145. Ашёи таксимшаванда
- Ашё метавонад таксимшаванда ва таксимнашаванда бошад. Ашёи таксимшаванда молу мулкест, ки кисмхои он дар натичаи таксимкуни таъиноти (функцияи) худро аз даст намедиханд.
Моддаи 146. Ашёи таксимнашаванда
Ашёе, ки таксимоти он одатан бидуни тагйир додани таъиноташ имконнопазир аст, таксимнашаванда дониста мешавад.
Хусусиятхои чудо кардани хисса дар хукуки моликият ба ашёи таксимнашаванда тибки конун муайян карда мешавад.
Моддаи 147. Ашёи мураккаб
Агар ашёи хархела чизи томи ба максади умуми истифодашавандаро ташкил намоянд, онхо хамчун як чиз (ашёи мураккаб) арзёби мешаванд.
Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, амали ахдхо дар мавриди ашёи мураккаб ба хамаи кисмхои таркибии он дахл дорад.
Моддаи 148. Ашёи асоси ва мансубият
Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, такдири ашёе, ки барои хизматрасонии ашёи дигар (асоси) пешбини гардида, бо он аз руи таъиноти (мансубияти) умуми алокаманд мебошад, ба кисмати ашёи асоси вобаста аст.
Моддаи 149. Самара, махсулот ва даромад
Воридоти дар натичаи истифодаи молу мулк бадастомада (самара, махсулот, даромад), агар дар конун, санади дигари хукуки ё шартномаи истифодаи ин молу мулк тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, ба шахсе тааллук дорад, ки аз ин молу мулк дар асоси конуни истифода менамояд.
Моддаи 150. Хайвонот
Нисбати хайвонот коидахои умуми дар хусуси молу мулк истифода мешаванд, зеро дар конун ё санади дигари хукуки тартиби дигаре мукаррар нагардидааст.
Моддаи 151. Ашёи хоса ва ашёи бо нишонаи навъ муайяншаванда
- Ашёе хоса дониста мешавад, ки аз ашёи дигар бо аломатхои танхо хосаи худ фарк мекунад. Ашёи хоса ивазнашаванда мебошад.
- Ашёи бо аломатхои навъ муайяншаванда он ашёе дониста мешавад, ки нишонахои хоси хамаи ашёи хамин навъро дошта бо микдор, вазн ва андоза муайян карда мешаванд. Ашёи бо нишонахои навъ муайяншаванда ивазшаванда мебошад.
Моддаи 152. Натичахои фаъолияти зехнии хифзшаванда
Дар холатхо ва мувофики тартиби мукаррарнамудаи хамин Кодекс ва конунхои дигар, хукуки мустаснои шахрванд ё шахси хукуки ба натичахои ба таври объективи зохиргардидаи фаъолияти зехни ва воситахои ба он баробари фардикунонии шахси хукуки, махсулоти шахси вокеи ё хукуки, корхои ичрокарда ё хизматхои расонидаи онхо (номи фирмави, тамгаи мол, тамгаи хизматрасони ва гайра) эътироф карда мешавад.
Натичаи фаъолияти зехни ва воситахои фардикунониро, ки хадафи хукуки мустасно мебошанд, шахси сеюм танхо бо ризояти дорандаи ин хукук истифода карда метавонад.
Моддаи 153. Сирри хизмати ва тичорати
Конунхои граждани маълумотеро, ки дорои сирри хизмати ё тичорати мебошанд, хифз менамояд, ба шарте ки маълумот бо сабаби ба шахси сеюм маълум набуданаш арзиши вокеи ё имконпазири (потенциалии) тичорати дошта, дар асоси конун барои истифодаи озодона дастрас набошад, дорандаи маълумот чихати махфи нигох доштани он тадбирхо меандешад.
Ашхосе, ки бо усулхои гайриконуни чунин маълумотро ба даст овардаанд, инчунин хизматчиёне, ки хилофи шартнома (карордод) – и мехнати ё ахли шартнома, ки хилофи шартномаи гражданию хукуки сирри хизмати ё тичоратиро фош кардаанд, бояд зиёни вокеии расонидашударо чуброн намоянд.
§ 3. АМАЛ (беамали)
Моддаи 154. Амал (беамали)
Амал (беамали) дар холатхои пешбининамудаи конун метавонад объекти мустакили хукуку ухдадорихои граждани бошад.
§ 4. ПУЛ ВА КОГАЗХОИ КИМАТНОК
1. МУКАРРАРОТИ УМУМИ ДАР БОРАИ КОГАЗХОИ КИМАТНОК
Моддаи 155. Пул (асъор)
- Президента Чумхурии Точикистои низоми пулии мамлакатро муайян мекунад ва пули миллии Точикистон воситаи конунии пардохт ба шумор меравад, ки кабули он аз руи арзиши эътибории худ дар каламрави Чумхурии Точикистон хатмист.
- Дар каламрави Чумхурии Точнкистон пардохт бо рохи хисоббаробаркунии накди ва гайринакди сурат мегирад. (КЧТ аз 29.12.10с №640)
Моддаи 156. Арзишхои асъори
Намудхои молу мулке, ки арзишхои асъори эътироф карда мешаванд ва тартиби бо онхо анчом додани ахдхо тибки конун дар бораи танзими асъор ва назорати асъор муайян карда мешаванд.
Хукуки моликият ба арзишхои асъори дар Чумхурии Точикистон тибки асосхои умуми мухофизат мешавад.
Моддаи 157. Когази киматнок
- Когази киматнок хуччате мебошад, ки бо риояи шакли мукарраргардида ва реквизитхои хатми хукуки молу мулкиеро тасдик менамояд, ки татбик ё гузашт кардани онхо танхо дар сурати нишон додани он имконпазир аст.
Бо додани когази киматнок дар мачмуъ тамоми хукукхои тасдикнамудаи он мегузарад.
- Дар холатхои пешбининамудаи конун барои татбик ё гузашт кардани хукуки дар когази киматнок тасдикгардида далелхои дар фехрасти махсуси (мукаррари ё компютерии) шахсе, ки когази киматнокро аз номи худ бароварда, аз руи ухдадории дар он сабтшуда масъулият дорад, кифоя мебошад.
Моддаи 158. Намудхои когазхои киматнок
- Ба когазхои киматнок инхо дохил мешаванд: вомбарг, вексел, чек, сертификати бонки, коносамент, сахмия ва хуччатхои дигаре, ки мутобики санади конунгузори дар бораи когазхои киматнок ё мувофики тартиби мукаррарнамудаи онхо ба чумлаи когазхои киматнок мансуб дониста шудаанд.
- Когазхои киматнок метавонанд манзури, ордери ва номи бошанд.
Хукуки тасдикнамудаи когази киматноки номи ба шахси дар он зикршуда тааллук дорад.
Хукуки тасдикнамудаи когази киматноки манзури ба шахси манзуркунандаи когази киматнок тааллук дорад.
Хукуки тасдикнамудаи когази киматноки ордери ба шахси дар он номбаршуда ва дар сурати мувофики тартиби пешбининамудаи кисми 3, моддаи 160 хамин Кодекс ин хукукро гузашт кардани у ба шахси ваколатдор тааллук дорад.
- Мутобики санади конунгузори мумкин аст барои баровардани навъи муайяни когазхои киматнок ба сифати номи ё ба сифати ордери ва ё ба сифати манзури имконият дода нашавад.
Дар санади конунгузори инчунин мумкин аст имконияти баровардани когазхои киматноки дорои нишонаи хелхои гуногуни когазхои киматнок пешбини карда шавад.
Моддаи 159. Талабот нисбати когазхои киматнок
- Намудхои хукуки дар когазхои киматнок тасдикшаванда, реквизитхои хатмии когазхои киматнок, талабот нисбати шакли когази киматнок ва талаботи дигари зарури тибки конун ё мувофики тартиби мукаррарнамудаи он муайян карда мешаванд.
- Дар сурати набудани реквизитхои хатмии когази киматнок ё ба шакли барои чунин когазхо мукарраргардида мутобикат накардан он боиси беэътиборшавии он мегардад.
Моддаи 160. Гузашт кардани хукук аз руи когази киматнок
- Барои ба шахси дигар гузашт кардани хукуки тасдикнамудаи когази киматноки манзури ба дасти ин шахс супурдани когази киматнок кифоя аст.
- Хукуки тасдикнамудаи когази киматноки номи мувофики тартиби барои гузашткунии талабот (сессия)-и мукарраргардида гузашт карда мешавад. Мутобики моддаи 419 хамин Кодекс шахсе, ки хукукашро аз руи когази киматнок гузашт мекунад, на барои ичро нашудани талаботи дахлдор, балки барои беэътибор будани он масъулият дорад.
- Хукук аз руи когази киматноки ордери бо рохи дар ин когаз сабт кардани навиштачоти интиколии индоссант гузашт карда мешавад. Индоссант на танхо барои мавчудияти хукук, балки инчунин барои татбики он низ масъулият дорад.
Индоссаменти дар когази киматнок ба амал баровардашуда хамаи хукуки тасдикнамудаи когази киматнокро ба шахсе медихад, ки ба у ё фармони у хукук аз руи когази киматнок гузашт карда шудааст – ба индоссат. Индоссамент бланкави (бидуни зикри шахсе, ки талаботи у бояд ичро шавад) ё ордери (бо зикри шахсе, ки талабот ё фармони у бояд ичро гардад) буда метавонад.
Индоссамент метавонад танхо бо супориши татбики хукуки дар когази киматнок тасдикшуда бидуни гузашт кардани ин хукук ба индоссат (индоссаменти супориши) махдуд карда шавад. Дар ин холат индоссат ба сифати намоянда амал мекунад.
Моддаи 161. Ичрои ухдадори аз когази киматнок
- Шахсе, ки когази киматнокро додааст ва тамоми ашхосе, ки онро индоссатсия кардаанд, дар назди сохиби конуниаш масъулияти муштарак доранд. Дар сурати талаботи сохиби конунии когази киматнокро дар мавриди ичрои ухдадорихои дар он тасдикгардида як ё якчанд шахс аз чумлаи ашхосе, ки аз руи когази киматнок то у масъулият гирифта буданд, конеъ гардонанд, онхо нисбати шахси бокимондае, ки аз руи когази киматнок ухдадори кабул кардаанд, хукуки пешниход кардани талаботи бозпас (регресс)–ро сохиб мешаванд.
- Саркаши аз ичрои ухдадории тасдикнамудаи когази киматнок бо истинод ба асос надоштани ухдадори ё беэътибор будани он рох дода намешавад.
Дорандаи когази киматнок, ки иваз ё сохтакории когази киматнокро ошкор намудааст, хак дорад аз шахси когазро ба у супурда ба таври дахлдор ичрои ухдадорихои тасдикнамудаи когази киматнок ва чуброни зиёнро талаб намояд.
- Хукук аз руи когази киматноке, ки дар дасти сохиби гайриконуни аст, татбик карда намешавад.
Моддаи 162. Баркарор намудани когази киматнок
Хукук аз руи когазхои киматноки манзури ва когазхои киматноки ордерии гумшударо суд, бо тартиби дар конунхои мурофиави пешбинигардида баркарор менамояд.
Моддаи 163. Когазхои киматноки бехуччат
- Дар холатхои муайяннамудаи конун ё мувофики тартиби мукарраркардаи он ташкилот – депозитарие, ки ичозатнома (литсензия)-и махсус гирифтааст, мутобики шартнома бо эмитент (шартномаи депозитари) хукуки бо когази киматноки номи ё ордери додашавандаро, аз чумла бе хуччат (бо ёрии воситахои техникаи хисоббарори электрони ва гайра) сабт карда метавонад.
Нисбати чунин шакли сабти хукук, агар аз хусусиятхои сабт тартиби дигаре барнаояд, коидахое истифода мешаванд, ки дар хамин Кодекс ва конунхои дигар барои когазхои киматнок мукаррар гардидаанд.
Сабти хукук бо дархости эмитент ё шахси ба сифати дорандаи хукуки дахлдор бакайд гирифташуда ба когази киматнок баробар карда мешавад ва барои татбику гузашти хукук аз руи когази киматнок кифоя мебошад. Бо талаби сохиби хукук депозитарий вазифадор аст, ки ба у хуччати тасдиккунандаи сабти хукукро дихад.
Хукуки бо рохи сабт дар назди депозитарий тасдикшаванда, тартиби фаъолияти депозитарийхои когазхои киматнок ва ба онхо додани ичозатнома (литсензия) барои анчоми ахдхо бо когазхои киматнок ва тартиби сабти расмии хукук ва хукукдор аз чониби депозитарий ва тартиби анчоми ахдхо бо когазхои киматноки бехуччат мутобики конун ё бо тартиби мукаррарнамудаи он муайян карда мешаванд.
- Ахдхо бо когазхои киматноки бехуччат танхо дар сурати мурочиат ба депозитарии расман сабткунандаи хукук метавонад анчом дода шавад. Татбик, гузашт кардан ва махдуд кардани хукук бояд аз чониби депозитарий расман сабт карда шавад. Депозитарий барои махфузи сабти расми, таъмини махфи доштани он, додани маълумоти дуруст дар бораи чунин сабтхо ва барои сабти расмии ахдхои анчомдода масъул мебошад.
- НАМУДХОИ АЛОХИДАИ КОГАЗХОИ КИМАТНОК
Моддаи 164. Вомбарг (хорич карда шуд бо Конуни ЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247).
Моддаи 165. Чек (хорич карда шуд бо Конуни ЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247).
Моддаи 166. Вексел (хорич карда шуд бо Конуни ЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247).
Моддаи 167. Сахмия
- Когази киматноке сахмия эътироф карда мешавад, ки хукуки дорандаи онро (сахмдорро) барои дар шакли дивиденд гирифтани як кисми фоидаи чамъияти саххоми, барои иштирок дар идораи корхои чамъияти саххоми, инчунин ба кисми молу мулки баъди бархам додани он бокимонда тасдик менамояд.
Сахмияхо метавонанд манзури ё номи, озодона муомилотшаванда ё дорои доираи махдуди муомилот бошанд.
- Чамъияти саххоми метавонад дар доираи мукаррарнамудаи конун сахмияхои имтиёзноке барорад, ки ба дорандагони онхо, сарфи назар аз натичаи фаъолияти чамъияти саххоми, чун коида бо сабти фоизи арзиши номиналии сахмия гирифтани дивидендро кафолат медихад, инчунин ба онхо хукуки нисбат ба сахмдорони дигар афзалиятноки гирифтани кисми молу мулки пас аз бархамдихии чамъияти саххоми бокимонда ва хукукхои дигари дар шартхои баровардани чунин сахмияхо пешбинигардидаро медихад.
Агар дар оинномаи чамъияти саххоми тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, сахмияхои афзалиятнок ба дорандагонашон барои иштирок дар идораи корхои чамъият хукук намедиханд.
Моддаи 168. Коносамент
Коносамент хуччати идоракунии мол мебошад, ки хукуки дорандаи конунии онро дар мавриди идора кардани бори дар коносамент зикргардида ва гирифтани бор пас аз хамлу накли он тасдик менамояд.
Коносамент метавонад манзури, ордери ё номи бошад.
Агар коносамент якчанд нусхаи асли тартиб дода шуда бошад, баъди додани бор аз руи коносаменти аввал нусхахои бокимонда беэътибор мешаванд.
Моддаи 169. Сертификати бонки
Сертификати бонки шаходатномаи хаттии бонк дар бораи пасандози маблаг мебошад, ки хукуки амонатгузорро баъди гузаштани мкхлати мукарраршуда барои аз хар муассисаи хамин бонк гирифтани маблаги пасандоз ва фоизи онро тасдик менамояд.
Сертификатхои бонки метавонанд манзури ё номи бошанд.
§ 5. НЕЪМАТХОИ ГАЙРИМОДДИ ВА ХИФЗИ ОНХО
Моддаи 170. Неъматхои гайримодди
- Хаёт ва саломати, эътибори шахси, шаъну шараф, масунияти шахси, номусу номи нек, эътибори кори, дахлнопазирии хаёти шахси, сирри шахси ва оилави, хукуки чойивазкуни ва интихоби озоди истикомату махалли зист, хукуки доштани номдори, хукуки муаллифи, дигар хукукхои шахсии гайримодди ва неъматхои дигари гайримодди, ки ба шахрванд аз рузи таваллуд ё бо хукми конун тааллук доранд, бегона карда ё ба тарики дигар гузашт карда намешаванд. Дар холатхо ва мувофики тартиби мукаррарнамудаи конун хукуки шахсии гайримолу мулки ва неъматхои дигари гайримоддии шахси фавтидаро шахси дигар, аз чумла ворисони сохибхукук татбик ва хифз карда метавонанд.
- Неъматхои гайримодди мутобики хамин Кодекс ва конунхои дигар дар холатхо ва бо тартиби пешбининамудаи онхо, инчунин дар холатхо ва ба он андозае мухофизат карда мешаванд, ки истифодаи усулхои мухофизати хукуки граждани (моддаи 12) аз мохияти хукуки гайримоддии вайронгардида ва хусусияти окибатхои ин вайронкуи бармеояд.
Моддаи 171. Чуброни зиёни маънави
Агар ба шахрванд дар натичаи амалхои вайронкунандаи хукуки шахсии гайримоддии у ё ба неъматхои дигари гайримоддии шахрванд тахдидкунанда зиёни маънави (азобу шиканчаи чисмони ё рухи) расонида шуда бошад, инчунин дар холатхои дигари пешбининамудаи конун суд метавонад шахси хукуквайронкардаро вазифадор созад, ки ин зиёнро чуброн намояд.
Хангоми муайян намудани андозаи чуброни зиёни маънави суд дарачаи гунохи шахси вайронкардаи хукук ва холатхои дигари кобили таваччухро ба назар мегирад. Суд хамчунин бояд дарачаи азобу шиканчаи чисмони ва рухии марбут ба хусусиятхои инфиродии шахси чабрдидаро ба назар гирад.
Моддаи 172. Хифзи хукуки шахсии гайримолу мулки
- Шахсе, ки хукуки шахсии гайримолу мулкиаш вайрон шудааст, ба гайр аз тартиби дар моддаи 12 хамин Кодекс пешбинигардида мувофики коидахои хамин Кодекс инчунин ба чуброни зиёни маънави хукук дорад.
- Хукуки шахси гайри молу мулкиро суд бо тартиби пешбининамудаи конунхои мурофиаи граждани мухофизат менамояд.
- Хукуки шахсии гайри молу мулки сарфи назар аз гунохи шахси вайроннамудаи хукук хифз карда мешавад. Шахсе, ки хифзи хукукро талаб кардааст, бояд далели вайрон гардидани хукуки шахсии гайри молу мулкиашро исбот кунад.
- Шахсе, ки хукуки гайри молу мулкиаш вайрон гардидааст, метавонад бо хости худ рафъи окибати онро аз шахси гунахкор талаб намояд ё аз хисоби гунахкор мустакилона амалхои заруриро анчом дихад ва ё ичрои онхоро ба шахси сеюм супорад.
Моддаи 173. Хукукхои шахсии гайри молу мулкие, ки ба хукуки молу мулки алокаманданд
Дар сурати хамзамон вайрон гардидани хукуки шахси гайри молу мулки ва молу мулки, андозаи чуброни зиёни молу мулки бо дарназардошти чубронпулие, ки бояд ба чабрдида барои халалдор кардани хукуки шахсии гайри молу мулкиаш пардохта шавад, зиёд мешавад.
Моддаи 174. Хифзи шаъну шараф ва эътибори кори
- Агар шахси пахнкардаи маълумоте, ки шаъну шараф ё эътибори кории шахрвандро паст мезананд, дурустии чунин маълумотро ба исбот нарасонад, шахрванд хак дорад аз тарики суд раддияи чунин маълумотро талаб кунад.
Бо талаби шахси манфиатдор хифзи шаъну шарафи шахрванд пас аз вафоташ низ имконпазир аст.
- Агар маълумоте, ки шаъну шараф ё эътибори кории шахрвандро паст мезананд, аз тарики воситахои ахбори умум пахн гардида бошанд, онхо бояд дар хамон воситахои ахбори умум бемузд рад карда шаванд.
Агар маълумоти мазкур дар хуччати ташкилот дарч гардида бошад, чунин хуччат бояд иваз ё бозхонда шавад.
Тартиби раддияро дар холатхои дигар суд мукаррар менамояд.
- Шахрванде, ки воситахои ахбори умум дар хусуси у маълумоти халалдоркунандаи хукук ё манфиатхои бо конун хифзшавандаашро нашр кардаанд, хак дорад дар хамон воситахои ахбори умум чавоби худро нашр кунад.
- Талаби шахрванд ё шахси хукукиро дар мавриди нашри раддия ё чавоб дар воситаи ахбори умум дар сурате суд барраси мекунад, ки макоми ахбори умум нашри онро рад кунад, ё дар давоми як мох нашр накарда ва ё бархам дода бошад.
- Агар карори суд ичро нашуда бошад, суд хак дорад гунахкорро чарима бандад, ки ба андоза ва бо тартиби пешбининамудаи конунхои мурофиави ба нафъи Чумхурии Точикистон руёнида мешавад. Пардохти чарима гунахкорро аз ухдадории ичрои амали дар карори суд пешбинигардида озод намекунад.
- Шахрванде, ки дар хусуси у маълумоти пастзанандаи шаъну шараф ё эътибори кориаш пахн гардидааст, хак дорад дар баробари раддияи чунин маълумот чуброни зиёни маънавии аз пахн кардани онхо расидаро низ талаб намояд.
- Агар муайян намудани шахси пахнкардаи маълумоте, ки шаъну шараф ё эътибори кории шахрвандро паст мезанад, имконнопазир бошад, шахсе, ки дар борааш чунин маълумот пахн гардидааст, метавонад барои нодуруст донистани маълумоти пахнгардида ба суд мурочиат намояд.
- Коидахои хамин модда дар хусуси хифзи эътибори кории шахрванд мутобикан дар мавриди хифзи эътибори кории шахси хукуки низ истифода мешаванд.
Моддаи 1741. Хифзи шаъну шараф хангоми тухмат ё тахкир
Шаъну шараф ва эътибори кори хангоми тухмат, яъне дидаю дониста пахн кардани маълумоти бардуруг, ки шаъну шараф ва эътибори шахси дигарро паст мезанад ё тахкир, яъне беадабона бо алфози кабех паст задани шаъну шараф ва эътибори шахси дигар тибки талаботи моддахои 170, 171, ва 174 Кодекси мазкур хифз карда мешаванд.( КЧТ аз 28.12.12с №928)
Моддаи 175. Хукуки хифзи сирри хаёти шахси
- Шахрванд ба хифзи сирри хаёти шахси, аз чумла дахлнопазирии мукотибот, гуфтушунидхои телефони, сирри рузномахо, кайдхо, рукъахо, хаёти махрамона, писархони, таваллуд, сирри тибби, адвокати ва сирри пасандозхо хукук дорад.
Фош кардани сирри хаёти шахси танхо дар холатхои мукаррарнамудаи санади конуни мумкин аст.
- Нашри рузномахо, рукъахо, кайдхо ва хуччатхои дигар танхо бо ризоияти муаллифи онхо, нашри мактубхо бошад, бо ризоияти муаллиф ва унвони (адресат) рох дода мешавад. Дар сурати вафот кардани яке аз онхо хуччатхои мазкурро бо ризоияти хамсари дар кайди хаёт буда ва фарзандони мархум нашр кардан мумкин аст.
Моддаи 176. Хукук ба тасвири шахси
- Хеч кас хукук надорад, ки тасвири ягон шахсеро бе ризоияти у, дар сурати вафоти у бошад, бе ризоияти ворисонаш истифода намояд.
- Нашр намудан, нусха бардоштан ва пахн кардани асари тасвирие (расм, акси фотографи, кинофилм ва гайра), ки дар он шахси дигар тасвир ёфтааст, танхо бо ризоияти шахси тасвирёфта, пас аз вафоташ бошад, бо ризоияти фарзандон ва хамсари дар кайди хаёт будаи у ичозат дода мешавад. Агар ин дар конун мукаррар гардида бошад, ё шахси тасвирёфта бар ивази музд худро аккоси кунонда бошад, чунин ризоият талаб карда намешавад.
Моддаи 177. Хукуки дахлнопазирии манзил
Шахрванд хукуки дахлнопазирии манзилро доро аст, яъне у хукук дорад, ки ба гайр аз холатхои пешбининамудаи конун, кушишхои бидуни хохиши у зуран ба манзилаш ворид шудани касро пешгири намояд.
ЗЕРФАСЛИ 3. АХДХО. НАМОЯНДАГИ
БОБИ 7. АХДХО
§ 1. МАФХУМ, НАВЪХО ВА ШАКЛИ АХД
Моддаи 178. Мафхуми ахд
Амали шахрвандон ва шахси хукуки, ки ба мукаррар намудан, тагйир додан ё катъ намудани хукуку ухдадорихои граждани равона гардидааст, ахд дониста мешавад.
Моддаи 179. Навъхои ахд
- Ахд метавонад яктарафа, дутарафа ё бисёртарафа (шартномахо) бошанд.
- Ахде яктарафа дониста мешавад, ки барои анчоми он мутобики конун ё созишномаи тарафхо ифодаи иродаи як тараф зарур ё кифоя мебошад.
- Барои бастани шартнома ифодаи иродаи мувофикашудаи ду тараф (ахди дутарафа) ё се тараф ва ё бештар аз он (ахди бисёртарафа) зарур аст.
Моддаи 180. Ухдадори аз руи ахди яктарафа
Ахди яктарафа барои шахси анчомдодаи ахдхо ухдадорихоро ба миён меорад. Он ухдадорихоро барои шахси дигар танхо дар холатхои мукаррарнамудаи конун ё созишномаи ин ашхос ба миён оварда метавонад.
Моддаи 181. Танзими хукукии ахди яктарафа
Нисбати ахди яктарафа мутобикан мукаррароти умуми дар бораи ухдадорихо ва шартномахо (фасли III) истифода мешаванд, зеро ин хилофи конун, табиат ва мохияти ахд нест.
Моддаи 182. Ахди бо шарту шароит басташуда
- Агар тарафхо ба миён омадани хукуку ухдадориро аз шарте вобаста донанд, ки фаро расидан ё нарасидани он маълум нест, ахд бо шарти батаъхир анчомдодашуда эътироф карда мешавад.
- Агар тарафхо катъи хукуку ухдадориро ба шарте вобаста карда бошанд, ки фаро расидан ё нарасидани он маълум нест, ахд бо шарти бекоркуни анчомёфта эътироф карда мешавад.
- Агар ба фаро расидани шарт тарафе бевичдонона монеъ шуда бошад, ки фаро расидани он ба манфиаташ нест, шарт фарорасида эътироф карда мешавад.
Агар ба фаро расидани шарт тарафе бевичдонона мусоидат карда бошад, ки фаро расидани он ба манфиаташ аст, шарт фаро нарасида эътироф карда мешавад.
Моддаи 183. Шакли ахд
- Ахд шифохи (дахони) ё хатти (одди ё нотариали) баста мешавад.
- Ахде, ки мумкин аст шифохи баста шавад, дар он сурат низ анчомёфта дониста мешавад, ки рафтори шахс ба азму хохиши бастани ахд шаходат медихад.
- Дар холатхои пешбининамудаи конун ё созишномаи тарафхо сукут ифодаи иродаи бастани ахд дониста мешавад.
- Агар дар конун тартиби дигаре мукаррар нагардида бошад, ахде, ки бо додани жетон, чипта (билет) ё аломати дигари одатан кабулшуда тасдик гардидааст, анчомдодашуда эътироф карда мешавад.
Моддаи 184. Ахди шифохи
- Ахде, ки дар конун ё созишномаи тарафхо барои он шакли хатти (одди ё нотариали) мукаррар нагардидааст, метавонад шифохи баста шавад.
- Агар дар созишномаи тарафхо тартиби дигаре мукаррар нагардида бошад, хамаи ахдхои хангоми бастан ичрошаванда, ба истиснои ахдхое, ки барои онхо шакли нотариали мукаррар шудааст ва ахдхое, ки бинобар риоя накардани шакли оддии хаттиашон беэътибор мегарданд, метавонанд ба таври шифохи баста шаванд.
- Ахд бо максади ичрои шартномаи дар шакли хатти басташуда бо мувофикаи тарафхо мумкин аст шифохи баста шавад, ба шарте ки ин хилофи конун ё шартнома набошад.
Моддаи 185. Шакли хаттии ахд
- Ахди хатти бояд бо тартиб додани хуччате баста шавад, ки мавзуи онро ифода карда, аз чониби як ё чамъи каси ахдбаста ё шахси ба тарики дахлдор ваколатдори онхо имзо шудааст.
Дар конунхо ва созишномаи тарафхо мумкин аст талаботи иловагие, ки шакли ахд бояд ба он мутобикат намояд (дар бланкаи дорои шакли муайян ба имзо расондан, мухр гузоштан ва гайра) мукаррар гардида, окибати риоя накардани ин талабот пешбини карда шавад. Агар дар конун ё созишномаи тарафхо чунин окибат пешбини нагардида бошад, пас окибати риоя накардани шакли оддии ахди хатти истифода мешавад.
- Хангоми бастани ахд истифодаи акси айнии имзо бо ёрии воситахои нусхабардории механики ё воситаи дигар, имзои электронию раками ё шакли дигари имзои шахси дар холатхо ва мувофики тартиби пешбининамудаи конун ё созишномаи тарафхо рох дода мешавад.
- Агар дар конун ё созишномаи тарафхо тартиби дигаре мукаррар нагардида бошад, мубодилаи мактуб, баркия (телеграмма), телефонограмма, телетайпограмма, факс ва хуччатхои дигари муайянкунандаи субъектхо ва мавзуи ифодаи иродаашон ба шакли хаттии анчоми ахдбанди баробар карда мешавад.
- Агар шахрванд бо сабаби иллати чисмони, бемори ё бесаводи шахсан имзо гузошта натавонад, бо хохиши у ахдро шахрванди дигар имзо карда метавонад.
Имзои ин шахрванд бояд аз чониби нотариус ё мансабдори дигари барои анчоми чунин амали нотариали хакдошта бо зикри сабабхое, ки ахдкунанда бо дасти худ имзо карда натавонистааст, тасдик карда шавад.
Вале хангоми бастани ахди дар кисми 4, моддаи 210 хамин Кодекс зикргардида ва додани ваколатнома барои бастани онхо имзои шахсе, ки ахдро имзо мекунад, инчунин мумкин аст аз чониби ташкилоте, ки дар он шахрванди бо дасти худ имзо карда наметавониста кор мекунад ё аз чониби маъмурияти муассисаи табобатии статсионарие, ки у дар он табобат меёбад, тасдик карда шавад.
Моддаи 186. Ахде, ки дар шакли хаттии одди анчом дода мешаванд
- Ахдхои зерин ба истиснои ахде, ки тасдики нотариалиро талаб мекунад, бояд дар шакли оддии хатти баста шаванд:
а) ахди шахси хукуки байни худ ва бо шахрвандон;
б) ахди байни шахрвандон ба маблаге, ки аз андозаи бо конун мукарраргардидаи нишондиханда барои хисобхо на камтар аз бист маротиба бештар аст ва дар холатхои пешбининамудаи конун, – сарфи назар аз маблаги ахд. (КЧТ аз 03.07.2012с., №850)
- Барои ахде, ки мутобики моддаи 184 хамин Кодекс метавонад ба таври шифохи баста шавад, риояи шакли оддии хатти талаб карда намешавад.
Моддаи 187. Окибати риоя накардани шакли оддии ахди хатти
- Риоя накардани шакли оддии ахди хатти тарафхоро аз хукуки дар мавриди бахс чихати тасдики ахд ва шартхои он аз истинод ба баёноти шохидон махрум месозад, вале онхоро аз хукуки овардани далелхои хатти ва далелхои дигар махрум намесозад.
- Дар холатхои бевосита дар конун ё созишномаи тарафхо зикргардида риоя накардани шакли оддии ахди хатти он беэътибор мегардад.
- Риоя накардани шакли оддии ахди хаттии робитаи иктисодии хоричи онро беэътибор мегардонад.
Моддаи 188. Ахди дар нотариус тасдикшуда
- Ахдхои аз чониби нотариус тасдикгардида бо рохи дар хуччати ба талаботи моддаи 185 хамин Кодекс мутобикаткунанда аз чониби нотариус ё мансабдори барои анчоми чунин амали нотариали хукукдошта сабт кардани навиштачоти тасдиккунанда анчом дода мешаванд.
- Тасдики нотариалии ахд дар холати зайл хатмист:
а) дар холатхое, ки дар конун зикр гардидааст;
б) бо талаби хар яке аз тарафхо.
Моддаи 189. Бакайдгирии давлатии ахдхо
- Ахдхо бо молу мулки гайриманкул (бегона кардан, ипотека, ичораи дарозмуддат, мерос гирифтан ва гайра) бояд ба кайди давлати гирифта шаванд.
Тартиби бакайдгирии ахдхо бо молу мулки гайриманкул ва тартиб додани фехрасти дахлдор бо конун муайян карда мешавад.
- Дар конунхо мумкин аст бакайдгирии давлатии ахдхои вобаста бо намудхои муайяни молу мулки манкула мукаррар карда шавад.
Моддаи 190. Окибати риоя накардани шакли нотариалии ахд ва талаботи бакайдгирии он
- Риоя накардани шакли нотариали ё талаботи бакайдгирии давлатии ахд боиси беэътибории он мегардад. Чунин ахд беэътибор дониста мешавад.
- Агар яке аз тарафхо ахдеро, ки тасдики нотариалиро талаб мекунад, пурра ё кисман ичро карда, тарафи дигар аз баррасмиятдарории ахд саркаши намояд, суд хак дорад, ки бо талаби тарафи ичронамудаи ахд чунин ахдро боэътибор донад. Дар ин холат барасмиятдарории минбаъдаи ахд зарур нест.
- Агар ахде, ки бакайдгирии давлатиро талаб мекунад, дар шакли дахлдор баста шуда бошад, вале яке аз тарафхо аз бакайдгирии он саркаши намояд, суд хак дорад бо талаби тарафи дигар дар хусуси ба кайд гирифтани он карор кабул кунад. Дар ин холат ахд мутобики карори суд ба кайд гирифта мешавад.
- Дар холатхои пешбининамудаи кисмхои 2 ва 3 хамин модда тарафе, ки беасос аз тасдики нотариали ё ба кайдгирии давлатии ахд саркаши менамояд, бояд ба тарафи дигар зиёни аз таъхири бастани ахд ва ба кайдгири расидаро чуброн намояд.
§ 2. АХДХОИ БЕЭЪТИБОР ВА ОКИБАТХОИ ХУКУКИИ ОНХО
Моддаи 191. Ахдхои бахснок ва беэътибор
- Ахд аз руи асосхои мукаррарнамудаи хамин Кодекс бо сабаби онро беэътибор донистани суд (ахди мавриди бахс) ё сарфи назар аз чунин эътироф (ахди беэътибор) беэътибор дониста мешавад.
- Талаби беэътибор донистани ахди бахснок метавонад ба шахси дар хамин Кодекс зикргардида пешниход карда шавад.
Истифодаи окибати ахди беэътиборро хар шахси манфиатдор талаб карда метавонад. Суд хак дорад, ки чунин окибатро бо ташаббуси худ истифода намояд.
Моддаи 192. Мукаррароти умуми дар бораи окибати беэътибории ахд
- Ахди беэътибор, ба истиснои окибате, ки бо беэътибории он алокаманд аст, боиси окибати хукуки намегардад ва аз лахзаи баста шуданаш беэътибор мебошад.
- Дар сурати беэътибории ахд, агар дар конун окибати дигари беэътибори пешбини нагардида бошанд, хар тараф вазифадор аст, ки ба тарафи дигар тамоми молу мулки аз руи ахд гирифтаашро баргардонад ва агар дар шакли асл (натура) баргардонидани молу мулки гирифташуда имконнопазир бошад (аз чумла дар холате ки ашёи гирифта дар истифодаи молу мулк, кори ичрошуда ё хизматрасони ифода гардида бошад), арзиши онро бо пул чуброн намояд.
- Агар аз мазмуни ахди бахснок маълум гардад, ки он минбаъд метавонад катъ карда шавад, суд ахдро беэътибор дониста, амали онро барои давраи оянда катъ менамояд.
Моддаи 193. Беэътибории ахди хилофи конун
Ахде, ки хилофи талаботи конун аст, эътибор надорад ба шарте ки конун бахснок будани чунин ахдро мукаррар нанамояд ё дар он окибати дигари конуншикани пешбини нагардида бошад.
Моддаи 194. Беэътибории ахди бар хилофи асосхои тартиботи хукуки ва ахлок басташуда
Ахде, ки ошкоро бар хилофи асосхои тартиботи хукуки ё ахлок баста шудааст, эътибор надорад.
Дар сурати нияти гаразнок доштани хар ду тарафи чунин ахд, агар ахдро хар ду тараф ичро карда бошанд, тамоми даромади аз ин ахд бадастовардаи онхо ба хисоби даромади давлат руёнида мешавад ва агар ахдро як тараф ичро карда бошад, аз тарафи дигар тамоми даромад ва молу мулки гирифтааш ва тамоми молу мулке, ки он мебоист бар ивази даромад ва молу мулки гирифташуда ба тарафи аввал дихад, ба фоидаи давлат руёнида мешавад.
Дар сурати нияти гаразнок доштани танхо як тарафи чунин ахд, он бояд тамоми даромади аз руи ахд гирифтаашро ба тарафи дигар баргардонад, аммо даромаде, ки тарафи гаразнок амал карда гирифтааст ё бояд мувофики ахди ичрошуда мегирифт, ба он дода шавад, ба фоидаи давлат руёнида мешавад.
Моддаи 195. Беэътибории ахдхои руяки ва калбаки басташуда
- Ахди руяки, яъне ахде, ки танхо руяки, бидуни нияти барои он бунёд намудани окибати дахлдори хукуки баста шудааст, эътибор надорад.
- Ахди калбаки, яъне ахде, ки бо максади руйпуш намудани ахди дигар баста шудааст, эътибор надорад. Нисбати ахде, ки тарафхо вокеан дар назар дошта буданд, бо назардошти хусусияти ахд, коидахои ба он дахлдор истифода мешаванд.
Моддаи 196. Беэътибории ахде, ки шахрванди гайри кобили амал эътирофгардида бастааст
- Ахде, ки шахрванди дар натичаи бемории рухи гайри кобили амал эътирофгардида бастааст, эътибор надорад.
Хар яке аз тарафхои чунин ахд вазифадор аст, ки ба тарафи дигар тамоми молу мулки гирифтаашро дар шакли асл (натура) баргардонад ва дар сурати имконнопазирии дар шакли натура баргардонидани молу мулки гирифташуда арзиши онро бо пул чуброн намояд.
Агар тарафи кобили амал гайри кобили амал будани тарафи дигарро дониста бошад ё мебоист донад, тарафи кобили амал гайр аз ин вазифадор аст, ки ба тарафи дигар зиёни вокеии ба он расонидашударо чуброн намояд.
- Ба манфиати шахрванде, ки бо сабаби бемории рухи гайри кобили амал эътироф гардидааст, ахди бастаи у бо талаби васиаш аз тарафи суд боэътибор эътироф карда мешавад, агар чунин ахд ба фоидаи он баста шуда бошад.
Моддаи 197. Беэътибории ахде, ки ноболиги то чордахсола бастааст
- Ахде, ки ноболиг (хурдсол)-и то чордахсола нарасида бастааст, эътибор надорад. Нисбати чунин ахд коидахои дар сарсатрхои дуюм ва сеюми кисми 1, моддаи 196 хамин Кодекс пешбинигардида татбик мешаванд.
- Агар ахди бастаи хурдсол ба манфиаташ бошад, суд метавонад бо талаби волидайн, фарзандхондагон ё васии у ахди бастаашро, ки ба манфиати у аст, боэътибор эътироф намояд.
- Коидахои хамин модда ба ахдхои хурди маиши ва ахдхои дигари хурдсолон, ки онхо мутобики моддаи 29 хамин Кодекс ба мустакилона бастани онхо хак доранд, дахл надорад.
Моддаи 198. Беэътибории ахди шахси хукуки, ки берун аз кобилияти хукукдориаш баста аст
Ахдеро, ки шахси хукуки хилофи максади фаъолияти дар хуччатхои таъсисии он аник махдудгардида ё шахси хукукие бастааст, ки барои машгул шудан ба фаъолияти дахлдор ичозатнома (литсензия) надорад, агар исбот шуда бошад, ки тарафи дигари ахд гайриконуни будани онро медонист ё баръало мебоист донад, бо даъвои ин шахси хукуки, муассис (иштирокчи) он ё макоми давлатии ба фаъолияти шахси хукуки назораткунанда суд метавонад беэътибор эътироф намояд.
Моддаи 199. Окибати махдуд кардани ваколат барои бастани ахд
Агар ваколати шахс барои бастани ахд бо шартнома ё ваколати макоми шахси хукуки бо хуччатхои таъсиси он дар мукоиса бо ваколатхои дар ваколатнома ё конун муайяншуда махдуд гардида бошад ё вобаста ба шароити бастани ахдхо тибки конун якин донистани он мумкин бошад ва чунин шахс ё маком аз доираи ин махдудиятхо барояд, суд бо даъвои шахсе, ки махдудиятхо ба манфиати у мукаррар гардидаанд, танхо дар холате метавонад ахдро беэътибор эътироф намояд, ки тарафи дигари ахд дар хусуси махдудиятхои мазкур бараъло медонист ё мебоист донад.
Моддаи 200. Беэътибории ахде, ки ноболиги аз чордах то хаждахсола бастааст
- Ахде, ки ноболиги аз чордах то хаждахсола бидуни ризои волидайн, фарзандхондагон ё парасторони худ бастааст, агар чунин ризоят мутобики моддаи 27 хамин Кодекс зарур бошад, мумкин аст бо даъвои волидайн, фарзандхондагон ё парасторон аз чониби суд беэътибор дониста шавад. Агар чунин ахд беэътибор дониста шавад, мутобикан коидахои дар сарсатрхои дуюм ва сеюми кисми 1, моддаи 196 хамин Кодекс пешбинигардида татбик мешаванд.
- Коидахои хамин модда ба ахдхои ноболигоне, ки дорои кобилияти пурраи амал гардидаанд (кисми 2, моддаи 22, моддаи 28 хамин Кодекс), дахл надоранд.
Моддаи 201. Беэътибории ахде, ки шахрванди кобилияти амалаш аз чониби суд махдудгардида бастааст
- Ахди ихтиёрдории молу мулкро, ки шахрванди кобилияти амалаш дар натичаи суиистеъмоли машрубот, воситахои нашъадор, моддахои психотропи ва прекурсорхо ё моддахои дигари мадхушкунанда аз чониби суд махдудгардида бидуни ризоии парастораш бастааст, суд метавонад бо даъвои парастор беэътибор эътироф намояд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
Агар чунин ахд беэътибор дониста шавад, мутобикан коидахои дар кисми 1, моддаи 200 хамин Кодекс пешбинигардида татбик мешаванд.
- Коидахои хамин модда ба ахдхои хурди маишие, ки шахрванди кобилияти амалаш махдудкардашуда мутобики моддаи 31 хамин Кодекс хак дорад, мустакилона бандад, дахл надоранд.
Моддаи 202. Беэътибории ахде, ки шахрванд барои дарки ахамияти амали худ ё идора кардани он кобилиат надошта бастааст
- Суд метавонад ахди шахрвандеро, ки кобили амал бошад хам, вале дар лахзаи бастани он дар холате карор дошт, ки амалхои худро дарк намекард ё ба идораи онхо кобилият надошт, бо даъвои ин шахрванд ё шахси дигаре, ки хукук ё манфиати конунан хифзшавандаашон дар натичаи бастани он халалдор гардидаанд, беэътибор донад.
- Агар исбот гардад, ки дар лахзаи бастани ахд шахрванд барои дарки ахамияти амали худ ё идораи он кодир набуд, суд метавонад ахди бастаи шахрвандеро, ки баъдан гайри кобили амал эътироф гардидааст, бо даъвои васии у беэътибор донад.
- Агар ахд дар асоси хамин модда беэътибор дониста шавад, мутобикан коидахои бандхои якум ва дуюми кисми 1, моддаи 196 хамин Кодекс пешбинигардида истифода мешаванд.
Моддаи 203. Беэътибории ахде, ки дар натичаи гумрохи баста шудааст
- Суд метавонад ахди дар натичаи гумрохи бастаро, ки ахамияти мухим дорад, бо даъвои тарафе, ки дар асари гумрохи амал кардааст, беэътибор эътироф намояд.
Гумрохи доир ба табиати ахд, шабохат ё чунин сифатхои предмети он дорои ахамияти мухим мебошанд, ки имкониятхои аз руи таъинот истифода намудани онро хеле кам мекунанд. Гумрохи доир ба сабабхои ахд дорои ахамияти мухим намебошад.
- Агар ахд хамчун ахди бар асари гумрохи басташуда беэътибор дониста шавад, мутобикан коидахои дар кисми 2, моддаи 192 хамин Кодекс пешбинигардида татбик мешаванд.
Гайр аз ин, тарафе, ки бо даъвои он ахд беэътибор дониста шудааст, агар исбот кунад, ки гумрохи бо гунохи тарафи дигар руй додааст, хак дорад аз тарафи дигар чуброни зиёни вокеиро талаб намояд. Агар ин исбот нашуда бошад, тарафе, ки бо даъвои он ахд беэътибор дониста шудааст, хатто агар гумрохи бар асари вазъияте рух дода бошад, ки ба тарафи гумрохшуда вобаста нест, вазифадор аст, бо талаби тарафи дигар зиёни вокеии ба он расидаро чуброн намояд.
Моддаи 204. Беэътибории ахде, ки бо фиреб, зуровари, тахдид, созиши бадкасдонаи намояндаи як тараф бо тарафи дигар ё шароити вазнин баста шудааст
- Суд метавонад ахдеро, ки бо фиреб, зуровари, тахдид, созиши бадкасдонаи намояндаи як тараф бо тарафи дигар баста шудааст, инчунин ахдеро, ки шахс бо сабаби шароити вазнин бо шартхои барояш тамоман бефоида, мачбуран бастааст ва тарафи дигар аз он истифода намудааст (ахди асоратовар), бо даъвои чабрдида беэътибор донад.
- Агар ахд бо яке аз асосхои дар кисми 1 хамин модда зикргардида беэътибор дониста шавад, тарафи дигар ба чабрдида тамоми молу мулки аз руи ахд гирифтаашро бармегардонад ва агар баргардонидани молу мулк имконнопазир бошад, арзиши онро бо пул чуброн менамояд.
Молу мулке, ки чабрдида аз руи ахд аз тарафи дигар гирифтааст, инчунин молу мулки ба тарафи дигар додаи он, ки бояд ба он чуброн карда шавад, ба фоидаи давлат руёнида мешавад. Дар сурати имконнопазирии дар шакли асл (натура) ба фоидаи давлат додани молу мулк арзиши он бо пул руёнида мешавад. Гайр аз ин тарафи дигар ба чабрдида зиёни вокеии ба он расонидашударо чуброн менамояд.
Моддаи 205. Окибати беэътибории як кисми ахд
Агар тахмин кардан мумкин бошад, ки ахд бидуни дохил кардани кисми беэътибори он хам метавонист баста шавад, аз ин кисмхои дигари ахд беэътибор намегардад.
Моддаи 206. Мухлати даъво аз руи ахдхои беэътибор
- Даъво дар мавриди истифодаи окибати беэътибории ахди беэътибор метавонад дар давоми се соли пас аз огози ичрои он пешниход карда шавад.
- Даъво дар мавриди беэътибор донистани ахди бахснок ва истифодаи окибати беэътибории он дар давоми се соли пас аз катъ гардидани зуровари ё тахдиде, ки ахд тахти таъсири он баста шуда буд (кисми 1, моддаи 204) ва ё аз рузе, ки даъвогар дар хусуси шароити дигаре, ки асоси беэътибор донистани ахд мебошад, хабар ёфтааст ё мебоист хабар ёбад, пешниход карда шуданаш мумкин аст.
БОБИ 8. НАМОЯНДАГИ. ВАКОЛАТНОМА
Моддаи 207. Намояндаги
- Ахде, ки як шахс (намоянда) аз номи шахси дигар (вакилкунанда) дар асоси ваколати бо ваколатнома, нишондоди конун ё санади макоми ваколатдори давлати ё макоми хокимияти махалли асосёфта баста шудааст, хукуку ухдадорихои граждании вакилкунандаро бевосита ба вучуд меорад, тагйир медихад ё катъ мегардонад.
Ваколат инчунин метавонад вобаста ба вазъе зохир гардад, ки намоянда дар он амал мекунад (фурушанда дар савдои чакана, хазинадор (кассир) ва гайра).
- Ашхосе, ки гарчанд ба манфиати дигарон аст, вале аз номи худ амал мекунанд (миёнаравони тичорати, мудирони озмун (тендер) хангоми муфлиси, васиён хангоми меросгири ва гайра), инчунин ашхосе, ки барои анчоми гуфтушунид дар мавриди ахдхои дар оянда имкондошта ваколатдор шудаанд, намоянда намебошанд (КЧТ аз 23.07.16 с., №1334).
- Намоянда аз номи ваколатдиханда ба манфиати худ ахд баста наметавонад. У чунин ахдхоро ба манфиати шахси дигаре, ки хамзамон намояндаи у низ мебошад, ба истиснои холатхои намояндагии тичорати баста наметавонад.
- Ба воситаи намоянда бастани ахде, ки бо хусусияти худ метавонад танхо шахсан баста шавад, инчунин ахдхои дигари дар конун зикргардида рох дода намешавад.
Моддаи 208. Ахд бастани шахси ваколат надошта
- Дар сурати набудани ваколати амал кардан аз номи шахси дигар ё баромадан аз доираи чунин ваколат, агар шахси дигар (ваколатдиханда) минбаъд чунин ахдро бевосита маъкул донад, ахд аз номи шахси анчомдодаи он ва ба манфиати у суратгирифта эътироф карда мешавад.
- Аз чониби шахси намояндагикунанда минбаъд маъкул дониста шудани ахд барои у хукуку ухдадорихои гражданиро аз руи ин ахд аз лахзаи анчом дода шуданаш ба вучуд меорад, тагйир медихад ва катъ менамояд.
Моддаи 209. Намояндагии тичорати
- Шахсе намояндаи тичорати мебошад, ки мунтазам ва мустакилона аз номи сохибкорон хангоми бастани шартнома дар сохаи фаъолияти сохибкори намояндаги мекунад.
- Намояндагии тичоратии тарафхои мухталифи ахд хамзамон бо ризояти ин тарафхо ва дар холатхои дигари дар конун пешбинигардида рох дода мешавад. Зимнан намояндаи тичорати вазифадор аст, ки супориши гирифтаашро чун сохибкори мукаррари гамхорона ичро кунад.
Намояндаи тичорати хак дорад, ки аз тарафхои шартнома ба хиссахои баробар пардохтани мукофотпулии шартшуда ва чуброни маблаги хангоми ичрои супориш харчкардаашро, агар дар созишномаи байни онхо тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, талаб намояд.
- Намояндагии тичорати дар асоси шартномае, ки дар шакли хатти баста шуда, нишондодхоро ба ваколати намоянда дар бар мегирад ва дар сурати набудани чунин нишондодхо, инчунин дар асоси ваколатнома ба амал бароварда мешавад.
Намояндаи тичорати вазифадор аст, ки маълумоти барояш маълумгардидаи ахдхои тичоратиро пас аз ичрои супориши гирифтааш низ махфи нигох дорад.
- Хусусиятхои намояндагии тичорати дар сохахои алохидаи фаъолияти сохибкори бо конун ва санади дигари хукуки мукаррар карда мешаванд.
Моддаи 210. Ваколатнома
- Ваколатнома аз чониби як шахс ба шахси дигар додани ваколати хатти барои намояндаги дар назди шахси сеюм дониста мешавад. Ваколатдиханда метавонад ваколатномаро барои ахд бастани намоянда бевосита ба шахси сеюми дахлдор дихад.
- Ваколатнома барои бастани ахде, ки шакли нотариалиро талаб мекунад, ба истиснои холатхои пешбининамудаи конун, бояд аз чониби нотариус тасдик карда шавад.
- Ба ваколатномахои тасдиккардаи нотариус ваколатномахои зайл баробар карда мешаванд:
а) ваколатномаи хизматчиёни харби ва шахси дигари дар госпиталхо, санаторияхо ва муассисахои дигари харбии табобати муоличашаванда, ки аз чониби сардори чунин муассиса, муовини у оид ба кисми тибби, сардухтур ё духтури навбатдор тасдик шудааст;
б) ваколатномаи хизматчиёни харби ва дар махалхои чойгиршавии кисмхо, чузъу томхо, муассисахои харби ва таълимгоххои харби, ки идорахои нотариали ва макомоти дигари анчомдихандаи амалхои нотариали надоранд, инчунин ваколатномаи коргарону хизматчиён, аъзои оилахои онхо ва аъзои оилахои хизматчиёни харби, ки аз чониби командири (сардори)-и ин кисм, чузъу том, муассиса ё таълимгох тасдик шудаанд;
в) ваколатномаи шахси дар чойхои аз озоди махрумшудагон карордошта, ки аз чониби сардори махбасхонаи дахлдор тасдик кардааст;
г) ваколатномаи шахрвандони болиги кобили амали дар муассисахои хифзи ичтимоии ахоли карордоштае, ки аз чониби маъмурияти ин муассиса ё рохбари (муовини у) макоми дахлдори хифзи ичтимоии ахоли тасдик гардидааст.
- Ваколатнома барои гирифтани музди мехнат ва пардохтхои дигари марбут ба муносибатхои мехнати, барои гирифтани мукофотпулии муаллифону ихтироъкорон, нафакаю ёрдампули ва стипендияхо, пасандози шахрвандон дар бонкхо ва барои гирифтани муросилот, аз чумла муросилоти пули ва молу мулки аз чониби ташкилоте, ки ваколатдиханда дар он кор ё тахсил мекунад, ташкилоти истифодаи манзилгохи махали зисти у ва маъмурияти беморхонае, ки дар он у муолича мегардад, тасдик шуда метавонад.
Ваколатномае, ки бо телеграф ва хамчунин аз тарики намудхои дигари алока ирсол мегардад,
ба шарте ки хуччатхоро кормандони алока фиристанд, аз тарафи макомоти алока тасдик карда мешавад.
- Ваколатнома аз номи шахси хукуки бо имзои рохбари он ё шахси дигари тибки хуччатхои таъсиси ба ин кор ваколатдори он ва гузоштани мухри ин ташкилот дода мешавад.
Ваколатнома аз номи шахси хукукии ба моликияти давлати асосёфта барои гирифтан ё додани пул ва неъматхои дигари молу мулки инчунин бояд аз чониби сармухосиби (мухосиби калон) ин ташкилот имзо карда шавад.
Моддаи 211. Мухлати ваколатнома
- Мухлати амали ваколатнома зиёда аз се сол буда наметавонад. Агар дар ваколатнома мухлат нишон дода нашуда бошад, он эътибори худро дар давоми як соли пас аз санаи дода шуданаш нигох медорад.
Ваколатномае, ки санаи дода шуданаш зикр наёфтааст, эътибор надорад.
- Ваколатномаи аз чониби нотариус тасдикшудае, ки барои анчоми амалхо дар хорича пешбини гардида, дар хусуси мухлати эътибори он ишорае надорад, то аз чониби шахси ваколатномаро дода бекор карда шуданаш эътибор дорад.
Моддаи 212. Ба шахси дигар вогузоштани ваколат
- Шахсе, ки ба у ваколатнома дода шудааст, амалхоеро, ки барои ичрояшон ваколатдор шудааст, бояд шахсан анчом дихад. Агар дар ваколатнома чунин ваколат дода шуда бошад ё шахс барои хифзи манфиати шахси ваколатномаро дода ба ин кор мачбур бошад, у метавонад ичрои ин амалхоро ба шахси дигар вогузор намояд.
- Шахсе, ки ваколаташро ба шахси дигар вогузоштааст, бояд дар ин хусус шахси ваколатнома додаро огох сохта, дар бораи шахсе, ки ба у ваколаташро вогузоштааст, маълумоти зарури пешниход намояд. Дар сурати ичро накардани ин ухдадори шахси ваколаташро вогузоркарда барои амалхои шахсе, ки сохиби ваколат шудааст, хамчун амалхои худ масъулият бар душ мегирад.
- Ваколатномае, ки мувофики тартиби ба шахси дигар вогузор намудани ваколат дода шудааст, ба истиснои холатхои дар кисми 4, моддаи 210 хамин Кодекс пешбинигардида бояд дар идораи нотариус тасдик карда шавад.
- Мухлати амали ваколатномаи мувофики тартиби ба шахси дигар вогузор намудани ваколат додашуда набояд аз мухлати амали ваколатномае, ки дар асоси он дода шудааст, зиёдтар бошад.
Моддаи 213. Катъи ваколатнома
- Амали ваколатнома дар холатхои зерин катъ мегардад:
а) ичрои амалхое, ки дар ваколатнома пешбини гардидаанд;
б) гузаштани мухлати ваколатнома;
в) ваколатномаро бекор кардани шахсе, ки онро додааст;
г) даст кашидани шахсе, ки ба у ваколатнома дода шудааст;
д) катъ гардидани фаъолияти шахси хукукие, ки аз номи он ваколатнома дода шудааст;
е) катъ гардидани фаъолияти шахси хукукие, ки ба он ваколатнома дода шудааст;
ж) вафот кардани шахрванде, ки ваколатнома додааст, гайри кобили амал, дорои кобилияти махдуди амал ё бедарак эътироф гардидани у;
з) вафот кардани шахрванде, ки ба у ваколатнома дода шудааст, гайри кобили амал, дорои кобилияти махдуди амал ё бедарак эътироф гардидани у.
- Шахсе, ки ваколатнома додааст, метавонад хар вакт ваколатнома ё ба шахси дигар вогузор намудани ваколатро бекор кунад ва шахсе, ки ба у ваколатнома дода шудааст, метавонад аз он даст кашад. Созишнома дар бораи даст кашидан аз ин хукук эътибор надорад.
- Бо катъи ваколатнома ба шахси дигар вогузор намудани ваколат низ беэътибор мегардад.
Моддаи 214. Окибати катъи ваколатнома
- Шахсе, ки ваколатнома дода, минбаъд онро бекор кардааст, вазифадор аст дар хусуси бекор кардани он ба шахсе, ки ваколатнома дода шудааст, инчунин ба шахси сеюми ба у маълуме, ки ваколатнома барои намояндаги дар наздашон дода шудааст, маълум созад. Дар сурати бо сабабхои дар зербандхои ж) ва з) кисми 1 моддаи 213 хамин Кодекс зикргардида катъ гардидани ваколатнома, чунин ухдадори ба зиммаи ворисони хукукии шахсе гузошта мешавад, ки ваколатномаро додааст.
- Хукуку ухдадорихое, ки дар натичаи амали шахси ваколатнома гирифта ба миён омадааст, то лахзае ки ин шахс дар хусуси катъ гардидани он огохи ёфтааст ё мебоист огохи ёбад, барои шахси ваколатнома додаги ва ворисони хукукии у нисбати шахси сеюм эътибор доранд. Агар шахси сеюм беэътибор будани ваколатномаро дониста бошад ё бояд медонист, ин коидахо истифода намешаванд.
- Пас аз беэътибор шудани ваколатнома шахсе, ки онро гирифтаст ё ворисони хукукии у, вазифадоранд, ваколатномаро фавран баргардонанд.
ЗЕРФАСЛИ 4. МУХЛАТ. ХИСОБ КАРДАНИ МУХЛАТ. МУХЛАТИ ДАЪВО
БОБИ 9. МАФХУМ, НАВЪХО ВА ХИСОБ КАРДАНИ МУХЛАТ
Моддаи 215. Муайян намудани мухлат
Мухлати дар конун, санади дигари хукуки ё ахд мукарраргардида ё аз чониби суд таъингардида бо санаи таквим ё гузаштани давраи вакте муайян мегардад, ки бо сол, мох, хафта, руз ё соат хисоб карда мешавад.
Мухлат мумкин аст бо ишора ба ходисае, ки бояд хатман фаро расад, низ муайян карда мешавад.
Моддаи 216. Огози мухлати бо давраи вакт муайянгардида
Чараёни мухлати бо давраи вакт муайянгардида дар рузи дигари пас аз санаи таквими ё фаро расидани ходисае огоз меёбад, ки бо он муайян шудаааст.
Моддаи 217. Хатми мухлати бо давраи вакт муайянгардида
- Мухлате, ки бо солхо хисоб карда мешавад, дар моху санаи дахлдори соли охири мухлат хотима меёбад.
Нисбати мухлате, ки ним сол муайян шудааст, коидахои барои мухлати бо моххо хисобшаванда истифода мешаванд.
- Ба мухлате, ки бо семохахои сол хисоб карда мешавад, коидахо барои мухлати бо моххо хисобшаванда истифода бурда мешаванд. Дар айни замон хисоби семоха аз аввали сол шуруъ мешавад.
- Мухлате, ки бо моххо хисоб карда мешавад, дар санаи дахлдори мохи охири мухлат хатм меёбад.
Мухлате, ки ним мох муайян шудааст, хамчун мухлати бо руз хисобкардашаванда шуморида шуда, баробар ба понздах руз дониста мешавад.
Агар хатми мухлати бо мох хисобшаванда ба мохе рост ояд, ки санаи дахлдор надорад, пас мухлат дар рузи охирини хамин мох хотима меёбад.
- Мухлате, ки бо хафта хисоб карда мешавад, дар рузи дахлдори хафтаи охирини мухлат хотима меёбад.
Моддаи 218. Хатми мухлат дар рузи гайрикори
Агар рузи охирини мухлат ба рузи гайрикори рост ояд, рузи хатми мухлат рузи наздиктарини кории баъди он фаро расида ба хисоб меравад.
Моддаи 219. Тартиби ичрои амал дар рузи охирини мухлат
- Агар барои ичрои ягон амал мухлат муайян шуда бошад, онро то соати бисту чори рузи охирини мухлат анчом додан мумкин аст.
Вале агар ин амал дар ягон ташкилот бояд анчом дода шавад, пас мухлат дар хамон соате ба охир мерасад, ки ичрои амали дахлдор дар ин ташкилот мутобики тартиби мукарраргардида катъ карда мешавад.
- Аризахои хатти ва огохиномахое, ки ба ташкилотхои алока то соати бисту чори рузи охирини мухлат супорида шудаанд, дар мухлати муайян супоридашуда ба хисоб мераванд.
БОБИ 10. МУХЛАТИ ДАЪВО
Моддаи 220. Мафхуми мухлати даъво
- Мухлати даъво мухлатест, ки дар давоми он талаби даъвои аз сабаби вайрон кардани хукуки шахс ё манфиати конунан хифзшудааш ба миён омадааст, конеъ карда шуданаш мумкин аст.
- Мухлати даъво ва тартиби хисоби он тибки конун пешбини гардида, онро бо шартномаи байни тарафхо тагйир додан мумкин нест.
- Асоси боздошт ё танаффуси мухлати даъворо хамин Кодекс ва дигар конунхо мукаррар мекунанд.
Моддаи 221. Мухлати умумии даъво
Мухлати умумии даъво се сол мукаррар карда мешавад.
Моддаи 222. Мухлати махсуси даъво
- Барои навъхои алохидаи даъво конун метавонад мухлатхои махсуси даъвои нисбат ба мухлати умуми камтар ё бештарро мукаррар намояд.
- Коидахои моддахои 220, 223-230 хамин Кодекс агар дар конун тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, инчунин ба мухлатхои махсус низ татбик мегардад.
Моддаи 223. Татбики мухлати даъво
- Дархостро оиди хифзи хукуки вайронгардида сарфи назар аз гузашти мухлати даъво суд чихати барраси кабул мекунад.
- Мухлати даъворо суд танхо тибки аризаи тарафи иштирокчии бахс, ки то кабул гардидани карори суд арз шудааст, татбик менамояд.
Гузашти мухлати даъво, ки аз татбики он тарафи иштирокчии бахс арз кардааст, барои радди даъво карор кабул кардани суд асос шуда метавонад.
Бо гузашти мухлати даъво оид ба талаби асоси инчунин мухлати даъво оид ба талаби иловаги (дар бораи талаб карда гирифтани чаримаи ахдшикани, оид ба масъулияти кафил ва гайра) низ хотима меёбад.
Моддаи 224. Бахисобгири ва огози чараёни мухлати даъво
- Тартиби бахисобгирии мухлати даъво мутобики коидахои умумии бахисобгирии мухлати даъво, ки хамин Кодекс пешбини намудааст, муайян карда мешавад.
- Чараёни мухлати даъво аз рузе, ки шахс огох гардидааст ё мебоист аз вайрон гардидани хукукаш огохи меёфт, огоз мегардад. Истиснои ин коидаро хамин Кодекс ва дигар конунхо мукаррар мекунанд.
- Мутобики ухдадорихои дорои мухлати ичро чараёни мухлати ичрои даъво баъди хатми мухлати ичро огоз меёбад.
Мутобки ухдадорихое, ки мухлати ичрои онхо муайян нашудааст ё бо лахзаи пасталабкуни муайян гардидааст, чараёни мухлати даъво аз лахзае огоз меёбад, ки карздиханда хукуки пешниходи талаботи ичрои ухдадориро пайдо мекунад ва агар ба карздор барои ичрои чунин талаб мухлати имтиёзнок дода шавад, бахисобгирии мухлати даъво пас аз хатми ичрои мухлати мазкур огоз меёбад.
- Дар мавриди ухдадорихои акс (регрессиви) чараёни мухлати даъво аз лахзаи ичрои ухдадорихои асоси огоз меёбад.
Моддаи 225. Мухлати даъво хангоми иваз шудани шахс дар ухдадори
Иваз шудани шахс дар ухдадори боиси тагйир ёфтани мухлати даъво ва тартиби бахисобгирии он шуда наметавонад.
Моддаи 226. Боздошти чараёни мухлати даъво
- Чараёни мухлати даъво дар холатхои зайл боздошта мешаванд:
а) агар барои арзи даъво дар шароити мавчуда холатхои факулодда ё ногувор (неруи бартараф карда нашаванда) халал расонида бошад;
б) агар даъвогар ё чавобгар дар хайати Куввахои Мусаллах дохил шуда бошад, ки ба холати низоми (харби) гузаронида шудааст;
в) дар холати дар асоси конун Хукумати Чумхурии Точикистон муайян намудани ба таъхир гузоштани мухлати ичрои ухдадори (мораторий);
г) хангоми боздошти амали конун ё дигар санади хукуки, ки муносибатхои дахлдорро танзим менамояд;
д) агар шахси гайри кобили амал намояндаи конуни надошта бошад;
е) дар дигар холатхо, агар он бо конунхои махсус пешбини гардида бошанд.
- Чараёни мухлати даъво ба шарте боздошта мешавад, ки агар холатхои дар хамин модда зикршуда дар шаш мохи охири мухлати даъво ба миён омадаанд ё идома доштанд ва агар ин мухлат ба шаш мох баробар ё аз шаш мох камтар бошад, дар чараёни мухлати даъво боздошта мешавад.
- Аз рузи хотима ёфтани холате, ки барои боздошти мухлати даъво сабаб гардидааст, чараёни мухлати он идома меёбад. Кисми бокимондаи мухлат то шаш мох дароз карда мешавад ва агар мухлати даъво баробари шаш мох ё аз ин камтар бошад, он гох то мухлати даъво дароз карда мешавад.
Моддаи 227. Канда шудани чараёни мухлати даъво
Чараёни мухлати даъво хангоми тартиби мукарраргардида пешниход кардани даъво, инчунин хангоми аз чониби шахси ухдадор анчом додани амале, ки оид ба эътирофи карз ё дигар ухдадорихо далолат мекунад, канда мешавад.
Пас аз канда шудани мухлати даъво чараёни он аз нав огоз меёбад; вакте, ки то канда шудани мухлат гузаштааст, ба мухлати нав хисоб карда намешавад.
Моддаи 228. Чараёни мухлати даъво дар мавриди барраси карор надодани даъво
Агар суд даъворо бе мухокима монда бошад, пас чараёни мухлати даъво, ки то арзи даъво огоз ёфта буд, тибки тартиби умуми идома меёбад.
Агар суд даъворо, ки ба парвандаи чинояти арз шудааст, бидуни мухокима монда бошад, пас чараёни мухлати даъво, ки то арзи даъво огоз шуда буд, то эътибори конуни пайдо кардани хукм, ки мутобики он даъво мавриди мухокима карор нагирифтааст, боздошта мешавад; вакте, ки дар давоми он мухлати даъво боздошта шуда буд, ба мухлати даъво хисоб карда намешавад. Дар айни замон агар кисми бокимондаи мухлат камтар аз шаш мох бошад, он то шаш мох дароз карда мешавад.
Моддаи 229. Баркарор намудани мухлати даъво
- Дар холатхое ки суд сабаби гузаронидани мухлати даъворо вобаста ба шахсияти даъвогар (бемории вазнин, холати очизона, бесаводи ва гайра) узрнок эътироф кунад, хукуки вайронгардидаи шахрванд бояд хифз гардад. Сабабхои гузаронидани мухлати даъворо хангоме узрнок эътироф кардан мумкин аст, ки агар онхо дар шаш мохи охири мухлати даъво чой доштанд ва агар ин мухлат баробар ба шаш мох ё аз шаш мох камтар бошад, дар чараёни мухлати даъво.
Моддаи 230. Ичрои ухдадори пас аз гузашти мухлати даъво
Карздор ё дигар шахси ухдадор, ки ухдадориашро баъди хатми мухлати даъво ичро кардааст, хак надорад ухдадории ичрокардаашро пас талаб намояд, харчанд дар лахзаи ичро шахси мазкур аз гузашти мухлати даъво огох набошад.
Моддаи 231. Талаботе, ки ба онхо мухлати даъво татбик намегардад
Ба талаботи зерин мухлати даъво татбик намегардад:
а) талабот оид ба химояи хукуки шахсии гайримолу мулки ва дигар неъматхои гайримодди, ба гайр аз холатхои пешбининамудаи конун;
б) талаботи амонатгузарон ба бонк оиди пардохти амонат;
в) талабот дар мавриди товони зиёне, ки ба хаёт ё саломатии шахрванд расонида шудааст. Аммо талаботе, ки бо гузашти се сол аз лахзаи пайдо кардани хукук ба товони чунин зиён арз шудааст, барои мухлати гузашта, вале на бештар аз се соли аз рузи арзи даъво конеъ карда мешавад;
г) талаботи молик ё дигар сохиби молу мулк оид ба рафъи хама гуна вайронкунии хукуки у, харчанд ин вайронкунихо бо махрум кардан аз сохибият алокаманд намебошанд (моддаи 325);
д) талаботи молик ё дигар ашхос дар бораи беэътибор донистани санади макомоти идораи давлати ва хокимияти махалли, ки хукуки шахси зикршударо ба сохибият истифода ва ихтиёрдории молу мулки марбути онхо вайрон мекунад;
е) дигар талабот дар холатхои пешбининамудаи конун.
ФАСЛИ II. ХУКУКИ МОЛИКИЯТ. ДИГАР ХУКУКХОИ МОЛУ МУЛКИ
БОБИ 11. МУКАРРАРОТИ УМУМИ
Моддаи 232. Мафхум ва мазмуни хукуки моликият
- Хукуки моликият хукуки конунан эътирофгардида ва хифзшавандаи субъект оид ба тибки салохдиди худ сохиби, истифода ва ихтиёрдори намудани молу мулкаш мебошад.
- Молик хукук дорад молу мулки худро сохиби, истифода ва ихтиёрдори намояд. Хукуки сохибият аз имконияти хукукии таъминшударо хакикатан татбик гардидани моликияти хукуки молу мулк иборат мебошад.
Хукуки истифодаи молу мулк имконияти конунан аз молу мулк ба даст овардани хосиятхои табиии фоиданоки он ва хамчунин аз он фоида гирифтан аст. Фоида метавонад ба тарики даромад, афзоиши самар, насл ё шаклхои дигар ба даст ояд.
Хукуки ихтиёрдори – ин имконияти аз чихати хукуки таъминшудаи муайян намудани такдири хукукии молу мулк иборат мебошад.
- Молик хак дорад мутобики салохдиди худ нисбати молу мулкаш хама гуна амалро раво бинад, аз чумла онро ба дигар ашхос фурушад, худ молик монаду хукукхояшро дар мавриди сохиби, истифода ва ихтиёрдори кардани молу мулк ба онхо вогузорад, молу мулкро ба ичора дихад ва аз он бо усули дигар истифода барад ё онро ба тарзи дигар ихтиёрдори кунад.
- Аз чониби молик татбик намудани хукукхояш набояд хукук ва манфиатхои конунан хифзшудаи дигар ашхосро вайрон кунад. Вайронкунии хукук ва манфиатхои конунан хифзшудаи молик метавонад хамзамон бо дигар шаклхо дар суиистифода аз вазъияти инхисори ва бартаридоштаи молик инъикос гардад.
Молик вазифадор аст барои пешгирии зиёне вокеие, ки хангоми татбики хукукхояш ба саломатии шахрвандон ва мухити атроф расида метавонад, тадбирхо андешад.
- Хукуки моликият бемухлат мебошад. Хукуки моликияти молу мулк танхо дар асоси пешбининамудаи хамин Кодекс мачбуран катъ шуданаш мумкин аст.
- Тибки холатхо, шарт ва хадди пешбининамудаи санади конуни молик вазифадор аст ба дигар ашхос ихтиёран истифодаи махдуди молу мулки худро вогузорад.
Моддаи 233. Масъулияти нигохдошти молу мулк
- Молик , агар дар санади конуни ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, масъулияти нигохдошти молу мулки худро ба ухда дорад ва наметавонад якчониба ин масъулиятро ба зимаи шахси сеюм вогузорад.
- Агар молу мулк хаккони дар назди шахси сеюм карор дошта бошад, пас харочоти онхо барои нигохдошти молу мулки гайр бояд аз чониби молик пардохта шавад, ба шарте ки дар шартнома ё конун тартиби дигаре пешбини нашуда бошад.
Ба шахсе, ки молу мулкро бевичдонона ё гайриконуни сохиби кардааст, харочоти нигохдошти он пардохта намешавад (моддаи 324 хамин Кодекс).
Моддаи 234. Таваккали тасодуфан нобуд ё вайрон шудани молу мулк
- Таваккали тасодуфан нобуд ё вайрон шудани молу мулк, агар дар санади конуни ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, ба зимаи молик гузошта мешавад.
- Таваккали тасодуфан нобудшавии тасодуфи ё ногахон вайрон шудани молу мулки бегона карда шуда, агар дар санади конуни ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хамзамон бо хукукдории моликият шудан ба харидор мегузарад.
- Агар шахси аз тасарруф бароваранда гунахкорона мухлати додани молу мулкро гузаронида бошад ё бадастоваранда гунахкорона мухлати кабули онро гузаронида бошад, таваккали тасодуфан нобуд ё вайрон шудани молу мулк ба зимаи тарафе гузошта мешавад, ки мухлатро гузаронидааст.
Моддаи 235. Субъектхои хукуки моликият
- Субъекти хукуки моликият дар Чумхурии Точикистон давлат, шахрвандони Чумхурии Точикистон, иттиходияхои чамъияти, ташкилотхои дини, дигар иттиходияхои шахрвандон ва коллективхо, вохидхои марзию маъмури, давлатхои хоричи, ташкилотхои байналмилали, дигар шахси хукуки ва вокеии хоричи мебошанд. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Чумхурии Точикистон дахлнопазирии молу мулк ва имконоти татбики хукуки моликияти хар як моликро таъмин менамояд.
- Конун навъхои молу мулкеро, ки танхо дар моликияти давлати буда метавонанд, муайян менамояд.
Моддаи 236. Шаклхои моликият
- Моликият дар Чумхурии Точикистон дар шакли хусуси ва оммави (давлати) мавчуд мебошад.
Дар Чумхурии Точикистон моликияти давлатхои хоричи, ташкилотхои байналмилали, шахсони вокеи ва хукукии хоричи метавонад вучуд дошта бошад, ба шарте ки дар конун тартиби дигар мукаррар нашуда бошад.
- Чумхурии Точикистон барои рушди шаклхои мухталифи моликият шароити зарурии баробар
фарохам меоварад ва химояи онхоро таъмин мекунад.
Моддаи 237. Мафхум ва шаклхои моликияти хусуси
- Моликияти хусуси моликияти шахрвандон ё шахси хукукии гайридавлати ё иттиходияхои онхо мебошад.
Моликияти чамъияти, аз чумла ташкилотхои дини, шакли махсуси моликияти хусуси аст. (КЧТ аз 18.03.15 с., № 1178)
- Ба моликияти хусуси метавонад хама гуна молу мулк, ба гайр аз шаклхои алохидаи молу мулк, ки мутобики санади конуни наметавонанд марбут ба шахрвандон ё шахси хукуки бошанд, дохил шавад.
Теъдод ва арзиши молу мулке, ки моликияти хусуси мебошад, махдуд карда намешавад.
Моддаи 238. Хукуки моликияти давлати
- Моликияти давлати дар шакли моликияти чумхурияви ва коммунали баромад мекунад.
- Моликияти чумхурияви аз хазинаи чумхурияви ва молу мулке, ки мутобики санади конуни ба шахси хукукии давлатии чумхурияви вобаста карда шудааст, иборат мебошад.
Маблагхои бучети чумхури, захираи тиллоию асъор ва хазинаи алмос, объектхои моликияти истиснои (мутлак)-и давлати ва дигар молу мулки давлати, ки ба шахси хукукии давлати вобаста карда нашудаанд, хазинаи давлатии Чумхурии Точикистонро ташкил медиханд.
- Моликияти коммунали аз хазинаи махалли ва молу мулке, ки мутобики санади конуни ба шахси хукукии коммунали вобаста карда шудаанд, иборат мебошад.
Маблагхои молу мулки бучети махалли ва дигар молу мулки коммунали, ки ба шахси хукукии коммунали вобаста карда нашудаанд, хазинаи махаллиро ташкил медиханд.
- Молу мулкеро, ки тахти моликияти давлат карор дорад, ба шахси хукукии давлати дар асоси хукуки хочагидори ё идораи оперативи вобаста кардан мумкин аст.
Моддаи 239. Моликияти истиснои давлати
- Замин, сарватхои зеризамини, об, фазои хавои ва олами набототу хайвонот, дигар боигарии табии моликияти истиснои давлати мебошанд.
- Хусусияти татбики хукуки моликият ба замин ва дигар захирахои табииро хамин Кодекс, конуни замин ва дигар конунхо мукаррар менамоянд.
Моддаи 240. Хукуки моликият ва дигар хукукхои молу мулки ба манзил
Хусусияти татбики хукуки моликият ва дигар хукукхои молу мулкиро ба манзил Кодекси манзили Чумхурии Точикистон танзим мекунад.
Моддаи 241. Хукуки молу мулкии ашхосе, ки молик намебошанд
- Ба хукуки молу мулки дар баробари хукуки моликият инхо дохил мешаванд:
а) хукуки истифодаи замин;
б) хукуки хочагидори;
в) хукуки идораи оперативи;
г) дигар хукукхои молу мулки.
- Хукуки истифодаи замин имконияти конунии шахси вокеи ё хукуки, яъне истифодабарандаи замин чихати истифодаи хосиятхои фоидабахши он вобаста ба максади таъиноти он мебошад. Истифодабарандаи замин инчунин ба молики китъаи замин, ки тахти истифодааш мебошад, хукук дорад.
Асос ва тартиби хукукдор шудан, тагйир ё катъ ёфтани хукуки истифодаи замин, хукуку ухдадорихои истифодабарандагони замин, аз чумла ба шахси дигар вогузор кардани хукуки истифодаи заминро Кодекси замини Чумхурии Точикистон мукаррар менамоянд.
БОБИ 12. БА ДАСТ ОВАРДАНИ ХУКУКИ МОЛИКИЯТ
Моддаи 242. Асосхои ба даст овардани хукуки моликият
- Хукуки моликиятро ба моли наве, ки шахс барои худ, бо риояи конун ва дигар санади хукуки тайёр кардааст ё сохтааст, аз чониби хамин шахс ба даст оварда мешавад.
Хукуки моликият ба самара, махсулот, даромадеро, ки аз истифодаи молу мулк ба даст омадааст, дар асоси моддаи 149 хамин Кодекс сохиб шудан мумкин аст.
- Хукуки сохиби ба молу мулкеро, ки молик дорад, шахси дигар дар асоси шартномаи хариду фуруш, иваз, тухфа кардан ё дигар ахдхои аз ихтиёрдори баровардани молу мулк ба даст оварданаш мумкин аст.
Дар сурати фавти шахрванд хукуки моликият ба молу мулки у тибки васиятнома ё конун чун мерос ба дигар ашхос мегузарад.
Дар сурати азнавташкилшавии шахси хукуки хукуки моликият ба молу мулкаш ба шахси хукукии он – ворисони хукукии шахси хукукии азнавташкилшаванда мегузарад.
Бидуни ихтиёри молик тахти ихтиёрдории дигар шахс карор додани молу мулки у ба гайр аз холатхои пешбининамудаи хамин Кодекс манъ аст.
- Шахс тибки холатхо ва тартиби пешбининамудаи хамин Кодекс метавонад ба молу мулке, ки сохиб надорад, ба молу мулке, ки сохибаш номаълум аст ё ба молу мулке, ки сохибаш аз он даст кашидааст ё бо дигар асосхои пешбининамудаи конун хукуки моликиятро аз даст додааст, хукук пайдо кунад.
- Аъзои кооперативи манзил, сохтмону манзил, бустонсаро, гараж ё дигар кооперативи гайритичорати дигар ашхосе, ки ба сахмгузори хак дошта, сахми худро барои манзил, бустонсаро, гараж ё дигар бинои аз тарафи хамин кооператив ба онхо чудокарда пурра пардохтаанд, ба молу мулки зикргардида хукук пайдо мекунанд.
Моддаи 243. Ба миён омадани хукуки моликият ба молу мулки гайриманкули аз нав таъсисдодашаванда
Хукуки моликият ба бино, иншоот ва дигар молу мулки гайриманкули аз нав таъсисёбанда, ки бояд аз кайди давлати гузарад, аз лахзаи чунин бакайдгири ба миён меояд.
Моддаи 244. Коркард
- Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хукуки моликият ба молу мулки нави манкул, ки шахс бо рохи коркард аз масолехи бегонабуда тайёр кардааст, аз тарафи сохиби масолех ба даст оварда мешавад.
Вале дар сурати аз арзиши масолех хеле баланд будани арзиши коркард хукуки моликии уро ба молу мулки нав шахсе пайдо мекунад, ки софдилона амал карда, коркардро ба манфиати худ анчом додааст.
- Агар дар созишнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, сохиби масолех, ки ба махсулоти аз он тайёркардашуда хукуки моликият пайдо кардааст, вазифадор аст арзиши коркардро ба шахси ин амалро анчомдода пардозад, дар холати хукукдор шудани шахс ба моли нав бошад, шахси коркардро анчомдода вазифадор аст ба сохиби масолех арзиши онро пардозад.
- Молики масолех, ки дар натичаи амали бевичдононаи шахси коркардро анчомдода аз он махрум шудааст, хак дорад масолехи нав ва чуброни зиёни расидаро талаб намояд.
Моддаи 245. Сохиби кардани моле, ки чамъоварии он дастраси умум мебошад
Дар холатхое ки мутобики конун, бо ичозати умумие, ки молик додааст ё мутобики анъанахои махалли дар чангалзор, обанбор ё дигар минтака чамъоварии хосили мевачот, сайди мохи, сайди хайвонот, чамъоварии дигар чизхо дастраси умум ва дигар амал ичозат дода шудааст, хукуки моликиятро ба моли дахлдор шахсе пайдо мекунад, ки онро чамъовари ё шикор кардааст.
Моддаи 246. Сохтмони худсарона
- Сохтмони худсарона – сохтмони хонаи истикомати, биною иншоот ё дигар молу мулки гайриманкуле мебошад, ки дар китъаи замини мутобики тартиби мукаррарнамудаи конун ва дигар санади хукуки барои чунин максад чудонашуда ё бидуни гирифтани ичозати зарури ё ба таври назаррас вайрон кардани меъёру коидахои шахрсози бунёд шудааст.
- Шахсе, ки сохтмони худсаронаро анчом додааст, ба он хукуки молики пайдо намекунад. У хукук надорад чунин биноро ихтиёрдори кунад, тухфа намояд, ба ичора супорад ва дигар ахдхоро анчом дихад.
Иморат бояд аз тарафи шахси онро сохта ё аз хисоби у ба гайр аз холатхои пешбининамудаи кисми 3 моддаи мазкур, вайрон карда мешавад.
- Хукуки моликии шахси сохтмони худсаронаро анчомдода аз чониби суд ба шарте эътироф карда мешавад, агар китъаи замин мутобики тартиби пешбининамудаи конунгузории Чумхурии Точикистон ба ин шахс барои сохтмони иморат дода шуда бошад.
Агар нигох доштани сохтмони худсарона хукук ва манфиатхои конунан хифзшавандаи дигар шахсонро вайрон кунад ё ба хаёт ва саломатии онхо ё бехатарии иншооти дар атрофи ин сохтмон чойгиршуда тахдид намояд, хукуки моликии ин шахс эътироф карда намешавад.(КЧТ аз 22.07.2013с. №976)
Моддаи 247. Лахзаи бавучудоии хукуки сохибмулкии бадастоваранда тибки шартнома
- Хукуки сохибмулкии ашёи тибки шартнома бадастовардашуда аз лахзаи додани он пайдо мешавад,
агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад.
- Агар шартнома оид ба бегона кардани молу мулкро ба кайди давлати гирифтан даркор бошад,
хукуки сохибмулки ба бадастоварандаи он аз лахзаи бакайдгирии он ба вучуд меояд.
Моддаи 248. Супоридани ашёхо
- Супоридан, яъне ба бадастдароваранда додани ашёхо, хамчунин ба боркашонанда супоридани ашёхо барои фиристонидан ё ба ташкилоти алока барои бадастдароваранда ирсол додан, фиристонидани ашёхои дур карда шуда бидуни ухдадории бурдарасони эътироф карда мешавад.
Ашё аз лахзаи хакикатан ворид шудан ба ихтиёри бадастдароваранда ё шахси таъин кардаи у ба бадастдароваранда супурдашуда хисоб мегардад.
- Агар дар лахзаи бастани шартнома оиди дур кардани ашёхо он дар ихтиёри бадастдароваранда карор дошта бошад, аз хамин лахза ашё ба у супоридашуда эътироф мегардад.
- Додани коносамент ё дигар хуччати ихтиёрдори намудани мол бо супоридани ашё баробар дониста мешавад.
Моддаи 249. Ашёи бесохиб
- Ашёе, ки сохиб надорад ё сохибаш номаълум аст ё ашёе, ки сохибаш аз моликии он даст кашидааст, бесохиб дониста мешавад.
- Агар он мутобики коидахои ба даст овардани хукуки моликият ба ашёе, ки аз он молик даст кашидааст (моддаи 250), дар бораи ёфтан (моддахои 251-252), дар бораи хайвоноти беназорат (моддахои 254-255) ва ганчина (257) мустасно набошад, хукуки моликият ба молу мулки бесохиби манкул мумкин аст мутобики эътибор (амр)-и давомнокии мухлати ба даст овардани ашё (моддаи 258) пайдо карда шавад.
- Ашёи гайриманкули бесохиб аз чониби макоме, ки молу мулки гайриманкулро ба кайди давлати мегирад, тибки аризаи макоми дахлдори давлати ба хисоб гирифта мешавад.
Пас аз гузаштани ду сол аз рузи ба хисоб гирифтани ашёи гайриманкули бесохиб, макоми ваколатдори идораи молу мулки давлати метавонад ба суд бо талабот дар мавриди ба моликияти давлати дохилшуда эътироф кардани ин ашё мурочиат кунад.
Ашёи гайриманкули бесохиб, ки бо карори суд ба моликияти давлати кабулгардида эътироф нашудааст, метавонад аз тарафи молики онро гузошта аз нав барои сохиби, истифода ва ихтиёрдори кабул гардад ва ё тибки эътибори давомнокии мухлати ба даст овардани ашё (моддаи 258) сохиби карда шавад.
Моддаи 250. Ашёи манкуле, ки молик аз онхо даст кашидааст
- Ашёи манкуле, ки молик партофтааст ё ба тарзи дигар бо максади даст кашидан аз хукуки молики ба онхо вогузоштааст (ашёи партофташуда), шахси дигар метавонад мутобики тартиби пешбининамудаи кисми 2 моддаи мазкур моликияти худ гардонад.
- Шахсе, ки молик ва истифодабарандаи китъаи замин, обанбор ё дигар объект мебошад ва дар он ашёи партофташудаи дорои арзиши на камтар аз дах нишондиханда барои хисобхо ё ин ки партовхои партофташудаи металл, махсулоти нуксондор, бокимондахои хула, хоктудахои кон ё партове, ки хангоми истихрочи канданихои фоиданок ба вучуд омадаанд, партови истехсолот ё дигар партовхо мавчуд аст, хукук дорад сохибмулки ашё бошад, ба истифодаи он шуруъ намояд ё дигар амалро анчом дихад, ки аз табдилёбии ашё ба моликияти шахси гувохи медихад. (КЧТ аз 03.07.2012с., №850)
Агар мутобики аризаи шахс дигар ашёи партофташуда аз чониби суд бесохиб эътироф шуда бошад, он моликияти шахсии ашёро сохиби карда мегардад.
Моддаи 251. Бозёфт
- Шахсе, ки ашёи гумшударо ёфтааст, вазифадор аст, шахси гумкардаи ашё ё дигар шахси ба у шиносро, ки хукуки гирифтани молро доранд, огох созад ва ба ин шахс ашёро баргардонад.
Агар ашё дар бино ё наклиёт ёфт шуда бошад, он бояд ба намояндаи сохиби ин бино ё воситаи наклиёт супурда шавад. Шахсе, ки ба у ашёи ёфтшуда супурда шудааст, хукук ва ухдадории шахси ашёёфтаро пайдо мекунад.
- Агар шахсе, ки дорои хукуки талаб кардани ашёи ёфташударо дорад, номаълум ё махалли буду бошаш аник набошад, шахси ашёёфта вазифадор аст, ба милитсия ё макоми дахлдори давлат хабар дихад.
- Шахси ашёёфта хак дорад, онро худаш нигох дорад, барои нигохдошт ба милитсия, макомоти махаллии хокимияти давлати ё шахси муайяннамудаи онхо супорад.
Ашёи зуд вайроншаванда ё ашёеро, ки харочоти нигохдошташ нисбат ба арзиши он хеле гаронтар аст, шахси ашёёфта метавонад фурушад ва оид ба маблаги фуруш далели хаттии тасдиккунанда гирад. Маблаге, ки аз фуруши ашёи ёфташуда ба даст омадааст, бояд ба шахсе, ки ба гирифтани он хак дорад, баргардонида шавад.
- Шахси ашёёфта барои гум кардан ё иллатнок кардани ашё танхо дар холатхои гаразнок ё беэхтиётии дагал ва ба андозаи арзиши ашё масъулият дорад.
Моддаи 252. Пайдо кардани хукуки молики ба ашёи ёфташуда
- Агар дар тули шаш мохи арз кардан ба милитсия ё макоми дахлдори давлати (кисми 2, моддаи 251) оиди ёфтани ашё шахси ба гирифтани ашё хакдошта муайян нагардад ва аз хукуки худ ба ашё ба шахси ашёро ёфта ё милитсия ё макоми дахлдор арз накунад, шахси ашёёфта ба он хукуки молики пайдо мекунад.
- Агар шахси ашёёфта онро сохиби кардан нахохад, он ба моликияти давлат мегузарад.
Моддаи 253. Чуброни харочоти бозёфт ва подоши ёбандаи ашё
- Шахсе, ки ашёро ёфта ба шахси ба гирифтани он ваколатдор супоридааст, барои аз у ва дар холати ба моликияти давлат гузаштани ашё аз макоми дахлдори давлати ба чуброни харочоти зарурии вобаста ба нигохдошт, баргардонидан ё фуруши ашё, хамчунин чуброни харочоти ёфтани шахси ба гирифтани мол ваколатдор хак дорад.
- Шахси ашё ёфта хак дорад аз шахсе, ки ба гирифтани ашё ваколатдор шудааст, барои бозёфт то андозаи бист фоизи арзиши ашё подош талаб кунад.
Агар хуччат ё ашёи дигари ёфташуда танхо барои шахси ба гирифтани он ваколатдор дорои арзиш бошад, андозаи подош тибки созишномаи байни онхо, дар холати ба созиш наомадан – аз чониби суд муайян карда мешавад. Агар шахси ба талаб карда гирифтани ашё ваколатдоршуда ба таври оммави барои баргардонидани ашёи гумшуда мукофот эълон карда бошад, подош мутобики шарти ба таври оммави эълоншуда пардохта мешавад.
Шахси ашёро ёфта хак дорад, то лахзаи пардохти подош ба гайр аз хуччате, ки танхо аз чониби шахси ба талаб карда гирифтани он ваколатдор истифода шуданаш мумкин аст, ашёи ёфтаашро нигох дорад (моддаи 388).
Агар шахси ашёро ёфта аз бозёфти он иттилоъ надода бошад ё барои пинхон доштанаш кушиш карда бошад, масъалаи хукук ба подош ба миён намеояд.
Моддаи 254. Хайвоноти беназорат
- Шахсе, ки хайвоноти беназорат ё бесохиб ё дигар хайвоноти хонагии бесохибро боздоштааст, вазифадор аст онхоро ба сохибаш баргардонад ва агар хайвонот сохиб надошта бошад ё чои буду боши у маълум набошад, дар давоми на дертар аз се рузи боздошти онхо ба милитсия ё макоми дахлдори давлати, ки барои кофтукови сохибаш тадбирхо меандешанд, иттилоъ дихад.
- Дар тули кофтукови сохиби хайвонот онро шахси боздоранда метавонад худаш нигохбони кунад ва истифода барад ё барои нигохбони ба дигар шахсе, ки барои ин шароити мусоид дорад, супорад. Мувофики хохиши шахсе, ки хайвоноти беназоратро боздоштааст, чустучуи шахси барои нигохдошти он шароити зарури доштаро ва ба у супоридани хайвонотро милитсия ё дигар макоми дахлдори давлати чустучу мекунад ва месупорад.
- Шахсе, ки хайвоноти беназоратро боздоштааст ва шахсе, ки ба у ин хайвонот барои нигохбони ва истифода супорида шудааст, вазифадоранд онхоро дуруст нигохбони кунанд ва хангоми бо гунохи онхо мурдан ва иллатнок шудани хайвонот арзиши онро хайвонотро медиханд.
Моддаи 255. Ба даст овардани хукуки молики ба хайвоноти беназорат
- Агар дар давоми шаш мохи аз арз кардан аз боздошти хайвоноти беназорати хонаги сохиби он пайдо нашавад ва аз хукуки худ ба онхо арз накунад, хукуки молики ин хайвонот ба шахсе мегузарад, ки он тахти нигохбони ва истифодааш карор дорад.
Дар сурати аз сохиби даст кашидани шахсе, ки хайвонот тахти нигохбониаш карор дорад, он ба моликияти давлат мегузарад ва тибки тартиби муайяннамудаи макоми дахлдори давлати истифода мешавад.
- Дар сурати баъди ба моликияти шахси дигар гузаштани хайвонот хозир шудани сохиби аввалини онхо молик хак дорад, хангоми эхсоси мехри хайвонот нисбат ба у ё огох шудан аз муносибати берахмона ва бевичдононаи молики нав ба хайвонот дар асоси шартхои дар созишномаи бо молики нав басташуда баргардонидани хайвонот ва агар ба мувофика нарасанд, аз тарики суд баргардонидани онхоро талаб кунад.
Моддаи 256. Чуброни харочоти нигохбонии хайвоноти беназорат ва подош барои онхо
- Дар сурати баргардонидани хайвоноти беназорати хонаги ба молик, шахсе, ки хайвонотро боздоштааст ва шахсе, ки хайвонот тахти нигохбони ва истифодааш карор дошт, бо назардошти фоидаи аз истифодаи хайвонот ба дастоварда вобаста ба нигохбонии хайвонот ба чуброни харочоти зарури аз чониби молик хак доранд.
- Шахсе, ки хайвоноти хонагии беназоратро боздоштааст, хак дорад, мутобики мукаррароти кисми 2, моддаи 253 хамин Кодекс аз молики онхо подош талаб намояд.
Моддаи 257. Ганчина
- Ганч яъне пул, ё чизу чораи киматноке, ки ба замин гур ё ба шакли дигар пинхон карда шудаанд, хисоб карда мешавад. Дар сурати пайдо кардани он ё ёдгорихои таърихи ва фарханги аз тарафи истифодабарандаи китъаи замин, сохиби иморат ва гайра, ки ба у марбутанд ва инчунин ашхосе, ки ганч ва ёдгорихои таърихи ва фархангиро ёфтаанд, ухдадоранд ба давлат супоранд.
Дар айни замон истифодабарандаи китъаи замин ё сохибмулки молу мулке дигар, ки дар он ганчина пинхон карда шудааст ва шахсе, ки онро ёфтааст, ба гирифтани подош ба андозаи панчох фоизи арзиши он хукук дорад. Подош байни онхо мутобики созишномаи тарафхо ва дар сурати ба мувофика наомаданашон аз тарафи суд таксим карда мешавад.
- Шахсе, ки ганчинаи ба ёдгорихои таърихи ва фарханги алокамандро ёфтааст, хукук дорад то пардохти подош ин молу мулкро нигоч дорад (моддаи 388).
Моддаи 258. Давомнокии мухлати ба даст овардан
- Шахс – шахрванд ё шахси хукуки, ки молики ашё намебошад, вале софдилона, кушоду озод ва ба таври давомдор ба мисли молу мулки худ молу мулки гайриманкулро дар тули понздах сол сохиби кардааст ё дигар молу мулкро дар тули панч сол нигох доштааст, ба ин ашё хукуки молики пайдо мекунад. (Давомнокии мухлати ба даст овардан).
Хукуки молики ба ашёи гайриманкул ё дигар ашёе, ки бояд ба кайди давлати гирифта шавад, аз лахзаи чунин бакайдгузори аз чониби шахсе, ки ин молу мулкро ба хукми давомнокии ба даст овардан сохиб шудааст, ба миён меояд.
- То пайдо кардани хукуки молики ба молу мулки бо хукми давомнокии мухлат бадастовардашуда шахсе, ки молу мулкро чун моликияти шахси дар ихтиёр дошт, хукук дорад, моликияти марбутаашро аз шахси сеюм, ки сохиби молу мулк намебошанд, инчунин ба ин молу мулк ба хукми дигар асосхои пешбининамудаи конун ё шартнома хукук надоранд, хифз намояд.
- Шахсе, ки бо мурури сохибиаш хавола мекунад, метавонад ба мухлати сохибии худ тамоми мухлати сохибии шахсеро, ки у вориси хукукии он мебошад, низ хамрох кунад.
- Чараёни мухлати давомнокии ба даст овардан нисбат ба молу мулки дар назди шахси карордошта, ки мутобики моддахои 322 ва 326 хамин Кодекс онхоро аз сохибии у талаб карда гирифтанашон мумкин буд, аз лахзаи на барвакттар аз гузашти мухлати даъво мутобики талаботи дахлдор огоз меёбад.
БОБИ 13. КАТЪИ ХУКУКИ МОЛИКИЯТ
Моддаи 259. Асосхо барои катъи хукуки моликият
- Хукуки моликият хангоми аз чониби сохибмулк ба шахси дигар додани молу мулк, рад кардани хукуки моликият аз чониби молик, нобуд ё вайрон шудани молу мулк ва аз даст додани хукуки моликият ба молу мулк ва дигар холатхои пешбининамудаи санади конуни катъ мегардад.
- Мачбуран гирифтани молу мулки молик ба гайр аз холатхои зайл манъ аст:
а) аз хисоби молу мулк ситонидани пардохт мутобики ухдадорихои молик;
б) мачбуран гирифтани молумулке, ки дар асоси санади конунгузори ба шахси мазкур тааллук надорад;
в) реквизитсия;
г) мусодира;
д) гирифтани молу мулки гайриманкул вобаста ба кашида гирифтани китъаи замин;
е) харидории сарватхои фарханги ё таърихии бесарусомон нигохдошташаванда;
ж) дар дигар холатхои пешбининамудаи хамин Кодекс.
- Тибки холатхо, шарт ва тартиби пешбининамудаи санади конуни оид ба хусусигардони, молу мулке, ки тахти моликияти давлати мебошанд, ба моликияти хусусии шахрвандон ва шахси хукуки дода мешаванд.
- Дар холати кабули Конуни Чумхурии Точикистон дар хусуси ба моликияти давлати гардонидани молу мулки хусусии шахрвандон ва шахси хукуки (милликунони) зиёни расида мутобики тартиби мукаррарнамудаи конунхо пардохта мешавад.
Моддаи 260. Даст кашидан аз хукуки моликият
Шахрванд ё шахси хукуки аз хукуки сохиби намудани молу мулки худ бо эълон кардани ин ё бо амали дигар, ки аз ошкоро барканор гардидани у аз сохиби, истифода ва ихтиёрдории молу мулк бидуни нияти нигох доштани ягон хукук ба молу мулк гувохи медихад, метавонад даст кашад.
Даст кашидан аз молики то лахзаи ба ин молу мулк хукукдор гаштани шахси дахлдор боиси катъи хукуку ухдадорихои молик нисбат ба молу мулки дахлдор намегардад.
Моддаи 261. Аз хисоби молу мулк ситонидани карзи молик
- Карзи молик, агар дар конун ва шартнома тартиби дигар пешбини нашуда бошад, дар асоси карори суд аз молу мулки у руёнида мешавад.
- Хукуки молике, ки карзаш аз молу мулки у руёнида мешавад, аз лахзаи ба ин молу мулк хукукдор гаштани шахси дигар, бархам мехурад.
Моддаи 262. Катъи хукуки моликии шахс ба молу мулке, ки аз они у буда наметавонад
- Агар дар асосхои ичозатдодаи конун шахс сохиби молу мулке шуда бошад, ки аз руи конун аз они у буда наметавонад, ин молу мулк дар давоми як соли хукукдор гаштани у ба молу мулк, агар конун мухлати дигареро мукаррар накарда бошад, бояд аз он даст кашад.
- Агар молик дар мухлати муайяннамудаи кисми 1 хамин модда аз молу мулк даст кашад, он бо назардошти хусусият ва таъиноташ бо карори суд, ки мутобики аризаи дахлдори макоми давлати бароварда шудааст, бояд ба таври мачбури фурухта, маблаги он ба молик дода шавад ё молу мулк ба моликияти давлат гузаронида арзиши муайяннамудаи суд ба молики аввал пардохта шавад. Дар ин сурат харочоти вобаста ба гирифтани молу мулк руёнида мешавад.
- Агар тахти моликияти шахрванд ё шахси юридики дар асоси ичозати конун молу мулке карор гирад, ки барои хариданаш ичозати махсус зарур аст, вале барои додани он ба молик рад шудааст, ин молу мулк мутобики тартиби барои молу мулк мукарраршуда, ки наметавонад ба молики мазкур тааллук дошта бошад, аз у гирифта мешавад.
Моддаи 263. Катъи хукуки молики ба молу мулки гайриманкул бинобар гирифтани замин ва дигар захирахои табии
- Хукуки молики ба молу мулки гайриманкул вобаста ба карори макоми давлати, ки максади бевосита гирифтани молу мулкро аз молик надорад, аз чумла карори гирифтани замин, ки дар он хонаи молик, дигар иморату иншоот ва дарахтзор вокеъ аст, танхо тибки холати тартиби мукаррарнамудаи санади конуни катъ гардида, ба молик молу мулки баробарарзиш дода, дигар харочоти у чуброн карда ё тамоми зиёне ки вобаста ба катъи хукуки моликиаш ба у расидааст пурра баргардонида мешавад.
- Хангоми норози будани молик аз кароре, ки боиси катъи хукуки моликиаш мегардад, он то замони бо тартиби суди яктарафа шудани бахс татбик карда намешавад. Хангоми баррасии бахс инчунин хамаи масъалахои пардохтани товони зиёни расонидашуда ба молик халлу фасл мегарданд.
- Коидахои моддаи мазкур мувофикан хангоми катъи хукукки молики ба молу мулки гайриманкул вобаста ба халу фасли карори макоми давлати дар мавриди гирифтани китъаи кухи, китъахои акватори ва дигар китъахо, ки дар он молу мулк вокеъ аст, татбик мегардад.
Моддаи 264. Харидории сарватхои фархангии бенизом нигохбонишуда
Агар молики сарватхои фархангие, ки мутобики конунхо ба чумлаи сарватхои хеле пурарзиш ва аз тарафи конун хифзшуда дохил гардидаанд ин сарватхоро бенизом нигохбони кунад ва аз ин ба онхо хавфи беахамият шудан тахдид намояд, чунин сарватхоро давлат тибки карори суд метавонад аз у харида гирад ё дар савдои оммави ба фуруш монад.
Хангоми харида гирифтани сарватхои фарханги ба молик арзиши он ба андозаи мукаррарнамудаи созишномаи тарафхо ва дар сурати бахс ба андозаи муайяннамудаи суд пардохта мешавад. Хангоми фуруш аз тарики савдои оммави ба фуруш рафтани онхо ба молик ба чуз харочоти савдои оммави тамоми маблаги бокимонда пардохта мешавад.
Моддаи 265. Нархгузории молу мулк хангоми катъи хукуки молики
Хангоми катъи хукуки молики молу мулк бо назардошти арзиши бозории он нархгузори мешавад.
Моддаи 266. Реквизитсия
- Дар холатхои офати табии, садама, касалихои сирояти (эпидемия), муромурии хайвонот (эпизоотия) ва дигар холатхои мустасно фавкулода молу мулк тибки карори макомоти ваколатдори давлати метавонад аз молик мутобики тартиб ва шартхои мукаррарнамудаи конун ба манфиати чомеа реквизитсия карда ба у арзиши молу мулк пардохта шавад.
- Оиди нархе, ки мутобики он ба молик арзиши молу мулки реквизитсияшуда пардохта мешавад, ба суд эътироз кардан мумкин аст.
- Шахсе, ки молу мулки у реквизитсия шудааст, хак дорад, баъди катъи холат, ки вобаста ба он молу мулкаш реквизитсия анчом дода шуда буд, баргардонидани молу мулки осеб надидаашро талаб намояд ва дар холати радди он ба суд мурочиат кунад.
Моддаи 267. Мусодира
- Дар холатхои пешбининамудаи конун молу мулки моликро мутобики карори суд хамчун чораи чазо барои содир намудани гунох ё дигар хукуквайронкуни мусодира кардан мумкин аст.
- Дар холатхои пешбининамудаи конун, мусодираро тибки тартиби маъмури анчом додан мумкин аст. Оид ба карор дар мавриди мусодира, ки тибки тартиби маъмури кабул шудааст, ба суд эътироз кардан мумкин аст.
Моддаи 268. Милликунони
Бо рохи милликунони аз моликии шахрвандон ва шахси хукуки ба моликияти давлат даровардани молу мулк танхо дар асоси конунхои мутобики Конститутсия кабулгардида оид ба милликунонии ин молу мулк ва пардохти арзиши молу мулк ва чуброни дигар зиёне, ки вобаста ба милли кунондан ба молик ворид гардидааст, ичозат дода мешавад.
Моддаи 269. Катъи хукуки молу мулк, ки ба молик тааллук надорад
Хукуки молу мулки, ки ба молик тааллук надоранд, мутобики тартиби муайяннамудаи кисмхои 1, 2 моддаи 259 хамин Кодекс, инчунин бо карори молик ва бо тартиби мукаррарнамудаи санади конуни, оинномаи шахси хукуки ё шартномаи молик бо сохиби молу мулк катъ мегардад.
БОБИ 14. МОЛИКИЯТИ ШАХРВАНДОН (хорич карда шуд бо КЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247).
Моддаи 270. Мукаррароти умуми оид ба моликияти шахрвандон
Моддаи 271. Объектхои хукуки моликият
Моддаи 272. Моликияти хочагии мехнати
Моддаи 273. Моликияти дехкони ва хочагии ёрирасон
БОБИ 15. МОЛИКИЯТИ КОЛЛЕКТИВИ (хорич карда шуд бо КЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247).
(моликияти шахси хукуки)
Моддаи 274. Мукаррароти умуми оид ба моликияти коллективи (шахси хукуки)
Моддаи 275. Моликияти корхонахои коллективи
Моддаи 276. Моликияти корхонаи ичорави
Моддаи 277. Моликияти кооператив
Моддаи 278. Моликияти чамъият ва ширкати хочагидори
Моддаи 279. Моликияти чамъияти саххоми
Моддаи 280. Моликияти ассотсиатсия ва хочагидори (иттиходияхо)
Моддаи 281. Моликияти ташкилотхои чамъияти ва фондхо
Моддаи 282. Моликияти махалла
Моддаи 283. Моликияти ташкилотхои дини
БОБИ 16. МОЛИКИЯТИ ДАВЛАТ ВА ВОХИДХОИ МАРЗИЮ МАЪМУРИ (хорич карда шуд бо КЧТ аз 12. 05. 2007с, № 247).
- Моликияти Чумхурии Точикистон
Моддаи 284. Мукаррароти умуми оид ба моликияти давлати
Моддаи 285. Объектхои моликияти Чумхурии Точикистон
Моддаи 286. Моликияти корхонаи давлати
Моддаи 287. Моликияти аъзои коллективи мехнатии корхонаи давлати
Моддаи 288. Молу мулки муассисахои давлати
Моддаи 289. Моликият ба замин ва дигар захирахои табии
- Моликияти Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон ва вохидхои марзию маъмури
Моддаи 290. Моликияти Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон
Моддаи 291. Моликияти вохидхои марзию маъмури
БОБИ 17. МОЛИКИЯТИ УМУМИ ВА НАВЪХОИ ОН
Моддаи 292. Мафхум ва асосхои пайдоиши моликияти умуми
- Молу мулке, ки тахти моликияти ду ё якчанд шахс карор дорад, хукуки моликияти умумии онхо мебошад.
- Молу мулк метавонад бо муайян намудани сахми хар яке аз молик ба хукуки моликият (моликияти хиссаги) ё бидуни муайян намудани чунин сахм (моликияти якчоя) тахти моликияти умуми карор гирад.
- Моликияти умуми ба молу мулк хиссаги мебошад, ба истиснои холатхое, ки конун ба ин молу мулк ташкил намудани моликияти умумиро ичозат медихад.
- Молу мулк дар сурати моликияти ду ё чанд шахс шудани он бидуни тагйир додани таъинот таксим кардани он имконнопазир аст (чизи таксимнашаванда) ё аз руи конун онро таксим кардан мумкин намебошад, умуми мегардад.
Молу мулки таксимшаванда дар холатхои пешбининамудаи конун ё шартнома моликияти умуми мешавад.
- Мутобики созишномаи иштирокчиёни моликияти якчоя, дар сурати ба мувофика нарасидан бошад, бо карори суд доир ба молу мулки умуми моликияти хиссаги доштани ин шахсан мукаррар кардан мумкин аст.
Моддаи 293. Муайян намудани хисса дар хукуки моликияти хиссаги
- Агар андозаи хиссаи иштирокчиёни моликияти сахми дар асоси конун мукаррар ва бо созишномаи хамаи иштирокчиёни он муайян нашуда бошад, хисса баробар хисобида мешавад.
- Бо созишномаи байни хамаи иштирокчиёни моликияти хиссаги тартиби мукаррар кардан ва тагйир додани хиссаи хар кадоми онхо дар ташкил, харидори ва афзун гардонидани молу мулки умуми муайян кардан мумкин аст.
- Иштирокчии моликияти хиссаги, ки аз хисоби худ, бо риояи тартиби мукарраргардидаи истифодаи моликияти умуми онро ба таври чудонашаванда бехбуд бахшидааст, ба андозаи дахлдор зиёд кардани хиссаи худ хак дорад.
Бехбуди чудошавандаи молу мулки умуми, агар дар созишномаи иштирокчиёни моликияти хиссаги тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, ба моликияти иштирокчие мегузарад, ки ин бехбудиро анчом додааст.
Моддаи 294. Ихтиёрдории молу мулке, ки тахти моликияти хиссаги карор дорад
- Ихтиёрдории молу мулки тахти моликияти хиссаги карордошта мутобики шартномаи байни хамаи иштирокчиёни он ба амал бароварда мешавад.
- Иштирокчии моликияти хиссаги хак дорад, мутобики салохдиди худ хиссаи худро фурушад, тухфа намояд, васият кунад, хиссаи худро ба гарав монад ё бо риояи коидахои бамузд, ки моддаи 298 хамин Кодекс пешбини намудааст, бегона кунад, ё бо тарзи дигар муносибат намояд.
Моддаи 295. Сохиби ва истифода кардани молу мулке, ки тахти моликияти хиссаги карор дорад
- Молу мулке, ки тахти моликияти хиссаги карор дорад, тибки созиши хамаи иштирокчиён ва дар сурати муяссар нагардидани созиш бо тартиби муайяннамудаи суд сохиби ва истифода карда мешавад.
- Иштирокчии моликияти хиссаги хак дорад, аз кисми молу мулки умуми ба андозаи хиссааш барои сохиби ва истифода ба ихтиёраш вогузошта шудан ва дар холати имконнопазирии он аз дигар иштирокчиён, ки хиссаи марбутаашро сохиби ва истифода мебаранд, чубронпулии дахлдорро талаб намояд.
Моддаи 296. Самара, махсулот ва даромади истифодаи молу мулки моликияти хиссагии бадастомада
Самара, махсулот ва даромад аз истифодаи молу мулки моликияти хиссаги ба таркиби молу мулки умуми дохил мешаванд. Таксимоти баъдии самара, махсулот ва даромад байни иштирокчиёни моликияти хиссаги, агар созишномаи байни онхо тартиби дигареро пешбини накарда бошад, баробар ба андозаи сахм сурат мегирад.
Моддаи 297. Харочоти нигахдошти молу мулки тахти моликияти хиссаги карордошта
- Хар як иштирокчии моликияти хиссаги вазифадор аст ба андозаи хиссаи худ дар пардохти андоз, бочу хироч ва дигар пардохтхо оид ба молу мулки умуми, инчунин оид ба харочоти нигахдошт ва мухофизати онхо, агар дар конун ё шартномахо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, иштирок намояд.
- Харочоте, ки зарури намебошанд ва аз чониби яке аз иштирокчиён бидуни ризоияти дигарон масраф шудааст, ба хисоби худи у вогузошта мешавад. Бахсхое, ки зимни он ба миён меоянд, бо тартиби суди хал карда мешаванд.
Моддаи 298. Хукуки афзалиятноки хариди хисса дар доираи хукуки моликияти умуми
- Хангоми фуруши хиссаги дар доираи хукуки моликияти умуми ба шахси гайр иштирокчиёни бокимондаи моликияти хиссаги барои харидани хиссаи фуруш мутобики нархе, ки он фурухта мешавад ва дигар шартхои баробар, ба гайр аз фуруш дар савдои оммави, хукуки афзалиятнок доранд.
Савдои оммави барои фуруши хисса дар доираи хукуки моликияти умуми, хангоми рози набудани хамаи иштирокчиёни моликияти хиссаги метавонад дар холатхои пешбининамудаи кисми 2, моддаи 303 хамин Кодекс ва дигар холатхои пешбининамудаи Конун доир карда шавад.
- Фурушандаи хисса вазифадор аст, дигар иштирокчиёни моликияти хиссагиро аз нияти худ, ки хиссаашро ба шахси гайр фурухтанист, хатти огох сохта, нарх ва дигар шартхои фурушро ишора намояд. Агар дигар иштирокчиёни моликияти хиссаги аз харидори даст кашанд ё хиссаи фурухташавандаро дар доираи моликият ба молу мулки гайриманкул дар давоми як мох ва дар муносибат бо дигар молу мулк дар давоми дах руз аз лахзаи огохи ба даст наоранд, фурушанда хак дорад, хиссаи худро ба хар кадом шахсе фурушад.
- Хангоми фуруши хисса бо вайрон кардани хукуки афзалиятнок хар кадом иштирокчии моликияти хиссаги хак дорад, дар давоми се мох ба суд дар мавриди ба у гузаронидани хукук ва ухдадорихои харидор талабот арз намояд.
4.Коидахои моддаи мазкур, инчунин хангоми ба каси дигар додани хисса аз руи шартномаи
мубодила низ татбик мегардад.
Моддаи 299. Лахзаи гузаштани хиссаи хукуки моликияти умуми ба шахсе, ки онро тибки шартнома харидааст
Агар дар шартномаи байни тарафхо тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, хиссаи хукуки моликияти умуми тибки шартнома аз лахзаи бастани шартнома ба харидор мегузарад.
Лахзаи гузариши хиссаи хукуки моликияти умуми тибки шартнома, ки бояд ба кайди давлати гирифта шавад, мутобики кисми 2, моддаи 247 хамин Кодекс муайян карда мешавад.
Моддаи 300. Таксими молу мулки моликияти хиссаги ва аз он чудо намудани хисса
- Молу мулке, ки тахти моликияти хиссаги карор дорад, мутобики шартнома байни иштирокчиёни он таксим шуданаш мумкин аст.
- Иштирокчии моликияти хиссаги хак дорад аз молу мулки умуми чудо кардани хиссаи худро талаб намояд.
- Хангоми ба мувофика наомадани иштирокчиёни моликияти хиссаги оид ба усул ва шартхои таксими молу мулки умуми ё чудо кардани хиссаи яке аз онхо иштирокчии молу мулки хиссаги хак дорад дар шакли асл (натура) чудо кардани хиссаи худро аз тарики суд талаб намояд.
Агар дар шакли асл (натура) чудо кардани хиссаро конун ичозат надихад ё аз сабаби расидани зиёни вокеии беандоза ба молу мулк имконнопазир бошад, молики чудошаванда хак дорад, ки арзиши хиссаи у аз чониби дигар иштирокчиёни моликияти хиссаги пардохта шавад.
- Фарки арзиши молу мулке, ки дар шакли асл (натура) дар асоси хамин модда ба иштирокчии моликияти хиссаги ба ивази хиссаи у дар доираи хукуки моликияти хиссаги дода мешавад, бояд бо маблаги муайян пушонида ё бо рохи дигар чуброн карда шавад.
Чубронпули ба иштирокчии моликияти хиссаги ба ивази чудо кардани хисса дар шакли асл (натура) аз чониби дигар моликон бо додани розигии у дода мешавад. Дар холате ки хиссаи молик ночиз буда, онро ба таври вокеи дар асл чудо кардан имконнопазир аст, барои истифодаи молу мулки умуми дорои манфиати назаррас намебошад, суд метавонад бидуни розигии ин молик низ дигар иштирокчиёни моликияти хиссагиро вазифадор намояд, ки хакки уро чуброн кунанд.
- Молик баъди гирифтани чубронпули мутобики хамин модда хукуки худро ба хиссаи моликияти умуми гум мекунад.
Моддаи 301. Сохиби, истифода ва ихтиёрдории молу мулке, ки тахти моликияти якчоя карор дорад
- Иштирокчиёни моликияти якчоя, агар дар шартномаи байни онхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, молу мулки умумиро ахлона сохиби ва истифода мекунанд.
- Молу мулки тахти моликияти якчоя карордошта бо розигии хамаи иштирокчиён, сарфи назар аз он ки кадоме аз иштирокчиён оиди ихтиёрдории молу мулк ахдхо анчом додааст, ихтиёрдори карда мешавад.
- Хар як иштирокчии молу мулки якчоя хак дорад оид ба ихтиёрдории молу мулки умуми, агар дар шартномаи хамаи иштирокчиён тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, ахдхоро анчом дихад. Ахди ихтиёрдори кардани молу мулки умуми, ки яке аз иштирокчиёни моликияти якчоя анчом додааст, метавонад бо талаби иштирокчиёни дигар бинобар ваколати зарури надоштани иштирокчие, ки ахдхоро анчом додааст, танхо дар сурати исбот гардидани он, ки тарафи дигари ахд медонист ё бояд пешаки аз ин огох мебуд, гайриконуни хисобида шавад (моддаи 199).
- Кисмхои 1-3 хамин модда хангоме татбик мегарданд, ки агар Кодекси мазкур ва дигар конунхо барои навъхои алохидаи моликияти якчоя тартиби дигаре мукаррар накарда бошанд.
Моддаи 302. Таксими молу мулки моликияти якчоя ва аз он чудо намудани хисса
- Молу мулки умумиро байни иштирокчиёни моликияти якчоя таксим кардан, инчунин аз он чудо кардани хиссаи яке аз онхо бо шарте мумкин аст, ки пешаки хиссаи хар як иштирокчи дар хукук ба молу мулки умуми муайян карда шавад.
- Хангоми таксими молу мулки умуми ва аз он чудо кардани хисса, агар бо конун ё шартномаи тарафхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хиссаи онхо баробар дониста мешавад.
- Асос ва тартиби таксими молу мулки умуми ва аз он чудо кардани хисса мутобики коидахои муайяннамудаи моддаи 300 хамин Кодекс мукаррар мегардад, зеро барои намудхои алохидаи моликияти умуми Кодекси мазкур, дигар конунхо тартиби дигаре пешбини накардаанд ва он аз мохияти муносибати иштирокчиёни моликияти умуми барнамеояд.
Моддаи 303. Аз хиссаи сахм дар молу мулки умуми нигаронидани руёниш
- Кредитори иштирокчии моликияти хиссаги ё умуми хангоми нокифоя будани дигар молу мулки он хак дорад оиди чудо кардани хиссаи карздор аз молу мулки умуми барои нигаронидани руёниш аз он, талабот пешниход кунад.
- Агар дар чунин холатхо чудо кардани хисса дар шакли асл (натура) гайриимкон бошад ё аъзоёни дигари моликияти хиссаги ё умуми ба он эътироз кунанд, кредитор хак дорад аз карздор талаб намояд, ки хиссаи худро ба дигар иштирокчиёни моликияти умуми бо нархи баробар ба арзиши бозории ин сахм фурушад ва маблаги аз фуруш бадастомадаро барои адои карз супорад.
Дар сурати аз харидани сахми карздор рад намудани аъзоёни дигари моликияти умуми кредитор хак дорад тибки тартиби суди талаб намояд, ки ба сахми кредитор дар моликияти умуми руёниш нигаронида шавад.
Моддаи 304. Моликияти умумии якчояи зану шавхар (хамсарон)
- Молу мулке, ки зану шавхар дар давоми хамзисти чамъ овардаанд, агар конун ё шартномаи байни онхо тартиби дигари низоми ин молу мулкро муайян накарда бошад, моликияти умумии якчояи онхо ба хисоб меравад.
- Молу мулке, ки кабл аз никох ба хар кадоме аз онхо тааллук дошт, инчунин молу мулке, ки яке аз онхо хангоми никох чун тухфа ё чун мерос гирифтааст, моликияти шахсии у ба шумор меравад.
Молу мулки истифодаи шахси (либос, пойафзол ва гайра), ба гайр аз чавохирот ва дигар асбобу анчоми зебу зинат, харчанд дар давраи заношуи аз хисоби маблаги умумии онхо харидори шудаанд, моликияти он хамсаре ба хисоб меравад, ки онро истифода бурдааст.
Молу мулки хар як хамсар, агар муайян карда шавад, ки дар давоми хамсари аз хисоби молу мулки умумии онхо ё молу мулки шахсии хамсари дигар маблагузори шудааст, ки арзиши онро хеле баланд кардааст (таъмири асоси, азнавсози, азнавтачхизони ва гайра), моликияти умумии якчояи онхо эътироф карда шавад. Агар дар шартномаи байни зану шавхар тартиби дигаре пешбини гардида бошад, ин коида татбик намегардад.
- Мутобики ухдадорихои яке аз хамсарон ба молу мулке, ки дар моликияти у мебошад, инчунин ба сахми у дар молу мулки умумии зану шавхар, ки хангоми таксим аз они у шуданаш мумкин аст, руёниш нигаронида мешавад.
- Тартиби муайян намудани сахми хамсарон дар молу мулки умуми хангоми таксими он ва тартиби чунин таксимотро Кодекси оилаи Чумхурии Точикистон ва дигар конунхо мукаррар менамоянд.
Моддаи 305. Моликияти хочагии дехкони (фермери)
- Молу мулки хочагии дехкони (фермери) дар доираи хукуки моликияти якчояи аъзоёни он мебошад, агар тибки конун ё шартномаи байни онхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад.
- Нихолзори китъаи замин, иморатхои хочаги ва дигар иморат, иншоотхои мелиоративи ва дигар иншоотхо, хайвоноти махсулдиханда ва кори, парранда, техникаи кишоварзи ва дигар техникаю тачхизот, воситахои наклиёт, асбобу анчом ва дигар молу мулк, ки аз маблаги умумии аъзоёни он ба даст оварда шудааст, тахти моликияти якчояи аъзоёни хочагии дехкони (фермери) ба хисоб мераванд.
- Самара, махсулот ва даромаде, ки дар натичаи фаъолияти хочагии дехкони (фермери) ба даст омадааст, молу мулки умумии аъзоёни хочагии дехкони (фермери) буда, мутобики созишномаи байни онхо истифода мегардад.
Моддаи 306. Таксими молу мулки хочагии дехкони (фермери)
- Хангоми катъи фаъолияти хочагии дехкони (фермери) вобаста ба хорич шудани хама аъзоёни он ё бо асосхои дигар молу мулки умуми бояд тибки тартиби пешбининамудаи моддахои 300 ва 302 хамин Кодекс таксим карда шавад.
- Воситахои истехсолот, ки марбути хочагии дехкони (фермери) аст, хангоми аз хочаги хорич шудани яке аз узви он таксим карда намешавад.
Шахсе, ки аз хочаги баромадааст, барои гирифтани чубронпулии баробар ба сахми у дар моликияти умуми ба ин молу мулк хукук дорад.
- Дар холатхои пешбининамудаи кисмхои 1 ва 2 хамин модда, агар мутобики созишномаи байни онхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, сахми аъзоёни хочагии дехкони (фермери) дар хукуки моликияти якчояи молу мулки чунин хочаги баробар хисобида мешавад.
Моддаи 307. Низоми хукукии молу мулк хангоми азнавташкилкунии хочагии дехкони (фермери) ва ширкати хочагидори ё кооперативи
- Аъзоёни хочагихои дехкони (фермери) дар заминаи молу мулки хочаги метавонанд ширкати хочагидори ё кооператив таъсис диханд. Чунин хочагии дехкони (фермери) азнавташкилшуда чун шахси хукуки ба молу мулке, ки онро хамчун сахм ва дигар пардохт аъзоёни хочагихои дехкони додааст, инчунин молу мулке, ки дар натичаи фаъолияти он ва дар асосхои дигаре, ки хилофи конун намебошанд, ба даст оварда шудааст, дар хукуки моликяти он мебошад.
- Андозаи сахми аъзои хочагии дехкони (фермери), ки иштирокчии ширкати хочагидори ё узви кооператив мебошанд, бо назардошти сахми онхо дар доираи хукуки моликияти умуми ба молу мулки хочагии дехкони (фермери) тибки тартиби пешбининамудаи кисми 3 моддаи 306 хамин Кодекс мукаррар карда мешавад.
БОБИ 18. ХУКУКИ МАХДУДИ МОЛУ МУЛК
§1. Хукуки пешбурди хочагидори
Моддаи 308. Хукуки пешбурди хочагидори
Корхонаи вохиди давлатии чумхурияви ё коммунали, ки ба он молу мулк ба хукуки пешбурди
хочагидори тааллук дорад, ин молу мулкро дар доираи муайяннамудаи Кодекси мазкур сохиби,
истифода ва ихтиёрдори менамояд.
Моддаи 309. Объекти хукуки пешбурди хочагидори
Объекти хукуки пешбурди хочагидори, агар конунхо тартиби дигареро пешбини накарда бошанд, хама гуна молу мулк буда метавонад.
Моддаи 310. Ба даст овардан ва катъи хукуки пешбурди хочагидори
- Хукуки пешбурди хочагидори ба молу мулке, ки моликаш дар мавриди ба ихтиёри корхонаи каблан таъсисёфтаи давлати додани он карор кабул кардааст, агар дар конунхо ё карори молик тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, аз чониби ин корхона, аз лахзаи ба баланси мустакимаш гузаронидани молу мулк пайдо мешавад.
- Самара, махсулот ва даромад аз истифодаи молу мулк, ки корхона мутобики шартнома ё дар асосхои дигар ба даст овардааст, мувофики тартиби мукаррарнамудаи конунхо барои ба даст овардани хукуки моликият ба хочагидории корхона дохил мешавад.
- Хукуки пешбурди хочагидори ба молу мулк бо асос ва тартиби пешбининамудаи конунхо барои катъи хукуки моликият, инчунин дар холати конунан мусодира намудани молу мулкии корхона бо карори молик катъ мегардад.
Моддаи 311. Хукуки молик нисбати молу мулки тахти пешбурди хочагидори карор дошта
- Молики молу мулки тахти пешбурди хочагидори карордошта, мутобики конун масъалахои таъсиси корхона, муайян намудани максаду мароми фаъолияти он, азнавташкилкуни ва бархам додани онро хал намуда, рохбари корхонаро таъин менамояд, мутобики максад истифода ва хифз шудани молу мулки марбути корхонаро тахти назорат мегирад.
- Молик ба гирифтани як кисми фоида аз истифодаи молу мулки тахти пешбурди хочагидории корхона карордошта хукук дорад.
Моддаи 312. Шартхои амали гардонидани хукукхои молу мулки корхонаи вохиди давлати
- Корхонаи вохиди давлати, ки дар асоси хукуки хочагидори фаъолият мекунад, хак надорад бидуни розигии молик ё макоми давлатии аз чониби он ваколатдоршуда шаклхои зерини фаъолияти сохибкориро анчом дихад:
а) биною иншоот, тачхизот ва дигар фондхои асосии корхонаро фурушад ё ба ихтиёри дигар ашхос супорад, иваз намояд, ба ичораи дарозмуддат (беш аз се сол), муваккатан ба истифодаи бепул дихад. Хукумати Чумхурии Точикистон метавонад руйхати биною иншоот, тачхизот ва дигар фондхои асосии корхонахои вохиди давлатиро, ки ичораашон новобаста аз мухлати ичора дар мувофика бо макомоти ваколатдори давлати амали мегардад, муайян намояд;
б) филиалхо ва корхонахои фаръи созад, якчоя бо сохибкорони хусуси корхонахо ва истехсолоти муштарак таъсис дихад, сармояи тичорати ва пулии худро дар онхо гузорад;
в) ба сохибкорони хусуси карз дихад, ки фоизи он аз андозаи фоизи кредити тасдикнамудаи Бонки миллии Точикистон поинтар бошад.
- Корхонаи вохиди давлати, агар дар конунхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, метавонад мустакилона молу мулки манкули дар асоси хукуки хочагидори ба он вобаста шударо ихтиёрдори кунад.
§ 2. Хукуки идораи оперативи
Моддаи 313. Хукуки идораи оперативи
- Корхонаи махсуси (казонии) давлати, инчунин муассиса ба молу мулки дар ихтиёраш гузошташуда дар доираи муайяннамудаи конун, мутобики максади фаъолияти хеш супоришхои молик ва таъиноти молу мулк хукуки сохиби истифода ва ихтиёрдориро доранд.
- Молики молу мулке, ки ба ихтиёри корхонаи давлати ё муассиса дода шудааст, хак дорад молу мулки зиёдати, тахти истифода карор надошта ва ё мутобики максад истифоданашударо пас гирад ва мутобики салохдиди худ истифода барад.
Моддаи 314. Ихтиёрдории молу мулки корхонаи махсуси давлати
- Корхонаи махсуси давлати танхо бо розигии молики ин молу мулк хак дорад молу мулкро бегона кунад ё бо молу мулки марбутааш бо усули дигар муносибат кунад.
Корхонаи махсуси давлати махсулоти истехсолкардаашро, агар конун ё дигар санади хукуки тартиби дигаре пешбини накарда бошанд, мустакилона мефурушад.
- Тартиби таксими даромади корхонаи махсуси давлатиро молики молу мулки он муайян мекунад.
Моддаи 315. Ихтиёрдории молу мулки муассиса
- Муассиса хак надорад молу мулки ба ихтиёраш гузошташуда ё аз хисоби маблаги мутобики харчномаи (сметаи) барои хариданаш чудокардашударо, фурушад, ё онро бо усули дигар сохиби намояд.
- Агар мутобики санади таъсисоти ба муассиса ичозат дода шуда бошад, ки бо фаъолияти даромаднок машгул шавад, дар он сурат даромад ва молу мулки аз ин даромад бадастовардашуда пурра ба ихтиёри муассиса гузашта, дар баланси алохида ба хисоб гирифта мешавад.
Моддаи 316. Ба даст овардан ва катъ намудани хукуки идораи оперативии молу мулк
- Хукуки идораи оперативии молу мулке, ки сохибмулк онхоро ба корхонаи махсуси (казонии)
давлати ё муассиса вобаста намудааст, агар дар конун ё санади дигари меъёрии хукуки ё карори
сохибмулк тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, аз лахзаи ба ин корхона ё муассиса супоридани
он ба миён меояд.
- Самара, махсулот ва даромад аз истифодаи молу мулки тахти идораи оперативи карордошта,
инчунин молу мулке, ки корхонаи махсуси (казонии) давлати ё муассиса мувофики шартнома ё дигар
асосхо ба даст овардааст, тибки тартиби муайянкардаи хамин Кодекс ва дигар санадхои меъёрии
хукуки оид ба даст овардани моликият ба хукуки оперативии идоракунии корхона дохил мешавад.
3.Хукуки идораи оперативии молу мулк мутобики асос ва тартиби пешбининамудаи хамин Кодекс
ва дигар санадхои меъёрии хукуки оид ба катъ намудани хукуки моликият, инчунин дар холатхои
бо карори сохибмулк ба таври конуни пас гирифтани молу мулк аз корхонаи махсуси давлати ё
муассиса катъ мегардад.
Моддаи 317. Хукуки молик ба пас гирифтан ва азнавтаксимкунии молу мулке, ки ба идораи оперативи дода шудааст
Молике, ки молу мулки ба ихтиёри муассиса ё корхонаи махсуси давлати додааст, хак дорад онро пас гирад ё байни дигар шахси хукукии таъсисдодааш, агар дар санади конуни тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, бо салохдиди худ аз нав таксим кунад.
Моддаи 318. Ба молу мулки ба идораи оперативи додашуда нигаронидани руёниш
- Руёниш аз молу мулке, ки тахти идораи оперативии муассиса ё корхонаи махсуси давлати карор дорад, дар асоси тартиби умуми мутобики конунхо, агар хамин Кодекс ва санади конуни тартиби дигареро пешбини накарда бошанд, анчом дода мешавад.
- Агар муассиса аз фаъолияти хочаги даромад ба даст оварда бошад, руёниш аз молу мулки вобастакардаи молик, ки тахти идораи оперативи карор дорад, пас аз ситонидани пардохт аз даромаде, ки аз фаъолияти хочаги гирифтааст ва молу мулке, ки аз хисоби даромад ба даст овардааст, анчом дода мешавад.
- Муассиса ва корхонаи махсуси давлати мутобики ухдадорихояшон оиди маблаги дар ихтиёрашон карордошта чавобгар мебошанд.
Дар сурати нокифоя будани маблаги муассиса ё корхонаи махсуси давлати масъулияти ухдадорихо ба зиммаи молики муассиса ё корхонаи махсуси давлати гузошта мешавад.
Моддаи 319. Нигох доштани хукук ба молу мулк хангоми ба дигар молик гузаштани корхона ё муассиса
- Хангоми чун комплекси молумулки гузоштани хукуки сохибмулкии корхонаи вохиди
давлатии чумхурияви ё коммунали ба сохибмулкии дигари давлати ё коммунали, чунин корхона
хукуки пешбурди хочагидориро ба молу мулки худ нигох медорад.
- Хангоми ба дигар шахс гузаштани хукуки моликият ба муассиса ин муассиса хукуки идораи оперативиро ба молу мулки худ нигох медорад.
- Хукукхои дигари ашёи
Моддаи 320. Хукукхои махдуди ашёи ба сохиби, истифода ва ихтиёрдори кардани ашё
Хукукхои махдуди ашёи ба сохиби, истифода ва ихтиёрдори кардани ашё, инчунин дар натичаи ухдадорихои шартномави, ба монанди шартномаи кирои ашё, ичора, карз ва дигар холатхои пешбининамудаи конун ба миён меоянд.
БОБИ 19. ХИФЗИ ХУКУКИ МОЛИКИЯТ ВА ДИГАР ХУКУКХОИ АШЁИ
Моддаи 321. Эътирофи хукуки моликият
Молик хак дорад эътирофи хукуки моликияташро талаб намояд.
Моддаи 322. Талаб карда гирифтани молу мулк аз ба дастоварандаи гайриконуни
Молик хукук дорад аз ба дастоварандаи гайриконуни молу мулкашро талаб карда гирад.
Моддаи 323. Талаб карда гирифтани молу мулк аз бадастоварандаи бовичдон
- Агар молу мулки музднок аз шахсе ба даст оварда шуда бошад, ки хукуки бегона кардани онро надошт ва ба дастдароваранда аз ин огох набуд ва огох буда хам наметавонист (бадастоварандаи бовичдон), ин молу мулкро молик ё шахсе, ки молик барои сохиби дода гум карда бошад ё аз яки онхо дуздида шуда бошад ё бо усули дигар, бидуни ихтиёри онхо аз тасарруфашон баромада бошад, молик хак дорад онро аз бадастоваранда талаб карда гирад.
- Агар молу мулк аз шахсе, ки ба бегона кардани он хукук надошт, бе пул гирифта шуда бошад, молик дар хама холат ба талаб карда гирифтани молу мулк хак дорад.
- Аз бадастдароварандаи бовичдон талаб карда гирифтани пул, инчунин когазхои киматноки манзури мумкин нест.
Моддаи 324. Хисоббаробаркуни хангоми баргардонидани молу мулк аз бадастдароварандаи гайриконуни
Хангоми талаб карда гирифтани молу мулк аз ба дастдароварандаи гайриконунии гайр молик инчунин хак дорад аз шахсе, ки медонист ё бояд медонист, ки сохибии у гайриконуни мебошад (ба дастдароварандаи бевичдон) баргардонидан ё чуброни хамаи даромадеро, ки ин шахс ба даст овардааст ё мебоист дар тамоми давраи сохибиаш ба даст орад, талаб намояд; бадастдароварандаи бовичдон бошад, тамоми даромадеро, ки у ба даст овардааст ё мебоист аз лахзае, ки у огох гардид ё мебоист аз сохибияти гайриконуниаш ё дар мавриди даъвои молик дар мавриди баргардонидани молу мулк огохинома гирифта буд, талаб намояд.
Ба дастдароварандаи бовичдон дар навбати худ хак дорад аз молик чуброни харочоти заруриашро нисбати молу мулк аз вакте, ки ба молик пардохтани даромад аз молу мулк ба хисоб рафтааст, талаб намояд.
Ба дастдароварандаи бовичдон инчунин хак дорад бехбудихои анчомдодаашро, агар чудо карда гирифтан онхо бидуни ворид намудани зиён ба молу мулк имконпазир бошад, дар ихтиёри худ нигох дорад. Агар чунин тарзи чудо карда гирифтани бехбудихо имконнопазир бошад, сохиби бовичдон хак дорад чуброни харочоти барои бехбуди масрафшударо, вале на бештар аз арзиши аз нархи зиёдкардашудаи молу мулк талаб намояд.
Моддаи 325. Хифзи хукуки молик аз вайронкунихое, ки ба махрум кардан аз сохиби алокаманд намебошанд
Молик метавонад рафъи хама гуна вайронкунихои хукукашро талаб намояд, харчанд ин вайронкунихо ба махрум кардан аз хукуки сохиби алокаманд намебошанд.
Моддаи 326. Хифзи хукуки сохибе, ки молик намебошад
Хукукхои пешбининамудаи моддахои 322-325 хамин Кодекс инчунин ба шахсе тааллук доранд, ки харчанд молик набошад хам, дар асоси сохибияти умрбоди мероси, пешбурди хочагидори, идораи оперативи ё дигар асосхои пешбининамудаи конун ё шартнома молу мулкро сохиби мекунад.
Ин шахс хукук дорад молу мулки дар ихтиёраш бударо аз молик низ хифз кунад.
Моддаи 327. Беэътибории санади макомоти хокимияти давлати, макомоти махаллии хокимияти давлати, макомоти худидоракунии махалли ва шахсони мансабдоре, ки хукуки сохибмулк ва дигар хукукхои ашёиро вайрон мекунанд
- Агар дар натичаи аз чониби макомоти хокимияти давлати, макомоти махаллии хокимияти давлати ва макомоти худидоракунии махалли ё шахси мансабдор баровардани санади меъёри ё инфироди , ки ба конунхо мутобик нестанд ва хукуки молик ва дигар шахсро оид ба сохиби, истифода ва ихтиёрдори кардани молу мулки марбутаашон вайрон мекунанд, чунин санад тибки тартиби суди мутобики эътирози молик ё шахсе, ки хукукаш вайрон шудааст, беэътибор дониста мешавад.
- Товони зиёне, ки дар натичаи кабули чунин аснод ба молик расидааст, аз чониби макомоти хокимияти давлати, макомоти махаллии хокимияти давлати ва макомоти худидоракунии махалли бояд аз хисоби бучети дахлдор пурра пардохта шавад.
ФАСЛИ III. ХУКУКИ УХДАДОРИ
ЗЕРФАСЛИ 1. МУКАРРАРОТИ УМУМИ ОИД БА УХДАДОРИХО
БОБИ 20. МАФХУМ, АСОСХОИ БА МИЁН ОМАДАНИ УХДАДОРИ ВА ТАРАФХОИ УХДАДОРИ
Моддаи 328. Мафхуми ухдадори ва асосхои ба миён омадани он
- Аз руи ухдадори як шахс (карздор) бояд ба фоидаи шахси дигар (кредитор) амали муайянеро анчом дихад. Масалан, молу мулкашро ба у дихад, корро ичро кунад, пул супорад ва гайра ё аз ичрои ягон амал худдори намояд. Кредитор бошад, хак дорад аз карздор ичрои ухдадорихояшро талаб намояд.
- Ухдадори аз шартномахо, дар натичаи расонидани зарар ва дар асосхои дигари дар санадхои конуни нишондодашуда, бармеояд.
Моддаи 329. Тарафхои ухдадори
- Дар ухдадори ба сифати хар кадом тарафи он – кредитор ё карздор – метавонанд як ё хамзамон якчанд шахс иштирок намоянд.
Талаботи кредитор ба яке аз ашхосе, ки дар ухдадори аз чониби карздор иштирок мекунад, ба монанди гузашти мухлати даъво мутобики талаб вобаста ба он шахс беэътибор аст, худ аз худ талаботи у ба шахси дигар дахл надоранд.
- Агар хар кадоме аз тарафхо мутобики шартнома ба манфиати чониби дигар ухдадор бошанд, он тараф барояшон карздори тарафи дигар хисобида шуда вазифадор аст ба манфиати тарафи дигар амале анчом дихад ва хамзамон кредитори он хисоб меёбад, ки хукук дорад аз тарафи дигар талаб намояд.
- Ухдадори барои ашхосе, ки дар он хамчун тарафхо иштирок надоранд (шахси сеюм) масъулияте ба вучуд намеоварад.
Дар холатхои пешбининамудаи конун ё дигар санади хукуки ё созишномаи тарафхо ухдадори метавонад барои шахси сеюм дар муносибат ба як ё хар ду тараф хукуки ухдадори ба вучуд орад.
БОБИ 21. ИЧРОИ УХДАДОРИХО
Моддаи 330. Мукаррароти умуми
Ухдадорихо бояд ба таври дахлдор мутобики шартхои ухдадори ва талаботи конун, дигар санади хукуки ичро карда шаванд ва хангоми набудани чунин шарт ва талабот мутобики анъанахои муомилоти кори ё талаботи мукаррарии пешниходгардида анчом дода шаванд.
Моддаи 331. Номумкин будани радди яктарафаи ичрои ухдадори
Радди яктарафаи ичрои ухдадори ва яктарафа тагйир додани шартхои он, ба гайр аз холатхои пешбининамудаи конун ё шартнома ичозат дода намешавад. Радди яктарафаи ичрои ухдадори, ки ба ба амал баровардани фаъолияти сохибкории тарафхо алокаманд аст, инчунин яктарафа тагйир додани шартхои чунин ухдадори танхо дар холатхои пешбининамудаи шартнома, агар дар конун ё мохияти ухдадори тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, ичозат дода мешавад.
Моддаи 332. Ичрои кисм ба кисми ухдадори
Кредитор хак дорад ичрои кисм ба кисми ухдадориро кабул накунад, ба шарте ки дар конун, санади дигари хукуки, шартхои ухдадори тартиби дигаре пешбини нашуда бошад ва аз анъанахои муомилоти кори ва ё аз мохияти ухдадори барнаояд.
Моддаи 333. Ичрои ухдадори ба шахси матлуб
Агар дар созишномаи тарафхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад ё аз анъанахои муомилоти кори ё мохияти ухдадори барнаояд, карздор хангоми ичрои ухдадори хак дорад дар мавриди он, ки ухдадориро махз кредитор ё шахси ваколатдори у кабул мекунад, далел талаб намояд ва барои пешниход накардани чунин талабот таваккали окибати онро ба ухда дорад.
Моддаи 334. Ичрои ухдадори аз чониби шахси сеюм
- Агар аз конун, дигар санади хукуки, шарти ухдадори ё мохияти он аз чониби карздор вазифаи шахсан ичро намудани ухдадори барнаояд карздор ичрои ухдадориро ба зиммаи шахси сеюм вогузошта метавонад. Дар ин холат кредитор ичрои ухдадориро, ки ба чои карздор шахси сеюм пешниход кардааст, бояд кабул кунад.
- Шахси сеюм, тахти хатари аз даст додани хукуки худ ба молу мулки карздор (хукуки ичора, гарав ва гайра) бо сабаби талаб намудани руёниш аз чониби кредитор аз ин молу мулк метавонад аз хисоби худ бидуни ичозати карздор талаби кредиторро конеъ гардонад. Дар ин холат мутобики моддахои 411-416 хамин Кодекс хукуки кредитор оид ба ухдадори ба шахси сеюм мегузарад.
Моддаи 335. Мухлати ичрои ухдадори
- Агар ухдадори рузи ичро ё давраи мухлатеро, ки дар чараёни он ухдадори бояд ичро шавад, пешбини намуда бошад ё имкон медихад, ки муайян карда шавад, ухдадори бояд дар хамон руз ё дар хар давраи хамон мухлат ичро карда шавад.
- Дар холатхое, ки ухдадори мухлати ичроро пешбини накунад ва дар он шарти муайян кардани ин мухлат гайриимкон бошад бояд дар мухлати окилонаи баъди ба миён омадани ухдадори, ичро карда шавад.
Ухдадорие, ки дар мухлати муносиб ичро карда нашудааст, хамчунин ухдадорие, ки мухлати ичрои он бо лахзаи пасталаби муайян шудааст, агар дар мухлати дигар ичро кардани ухдадори аз конун, санади хукукии дигар, шарти ухдадори, анъанахои муомилоти кори ё мохияти ухдадори барнаояд, карздор вазифадор аст дар давоми хафт руз ичрои ухдадориро талаб кардани кредитор ичро намояд.
Моддаи 336. Талаби ичрои мунтазам
Ухдадорие, ки ичрояш дар мухлати тулони пешбини шудааст, агар дар конунхо ё шартхои ухдадори тартиби дигаре пешбини нашуда бошад ё аз анъанахои муомилоти кори ё мохияти ухдадори барнаояд, бояд ба таври мунтазам, бо назардошти давраи барои ичрои чунин ухдадори мувофик (руз, даха, мох, семоха ва гайра) ичро карда шаванд.
Моддаи 337. Ичрои ухдадори пеш аз мухлат
Агар дар конун, санади дигари хукуки, ё шартхои ухдадори тартиби дигаре пешбини нашуда бошад ё аз мохияти он барнаояд, карздор хак дорад ухдадории худро то фаро расидани мухлат ичро намояд. Вале ичрои пеш аз мухлати ухдадори, ки бо фаъолияти сохибкории тарафхои он алокаманд мебошад, танхо дар сурате ичозат дода мешавад, ки имконияти пеш аз мухлат ичро намудани ухдадориро конун, дигар санади хукуки ё шарти ухдадори пешбини намуда бошанд ё аз анъанахои муомилоти кори ё мохияти ухдадори бармеояд.
Моддаи 338. Иттилоот оид ба чараёни ичрои ухдадори
Дар конунхо ё шартхои ухдадори вазифаи карздор дар мавриди ичрои ухдадори ба кредитор ё шахси муайяннамудаи у хабар додан мумкин аст, пешбини карда шавад.
Моддаи 339. Чои ичрои ухдадори
- Ухдадори бояд дар чое, ки бо созишномаи тарафхо муайян карда шудааст ё аз анъанаи муомилоти кори ё мохияти ухдадори бармеояд, ичро карда шавад.
- Агар чои ичрои ухдадори муайян нагардида бошад, он бояд ба тарики зайл ичро карда шавад:
а) аз руи ухдадории додани молу мулки гайриманкул – дар чои мавчудияти молу мулк;
б) аз руи ухдадории додани мол ё дигар молу мулке, ки интиколи онро пешбини мекунад – дар чои супоридани молу мулк ба боркашони якум чихати расонидани он ба кредитор;
в) аз руи дигар ухдадорихои карздор чихати додани мол ё дигар молу мулк – дар чои тайёр намудани он ё нигохдошти молу мулк, ба шарте, ки ин махал дар рузи ухдадоршудан ба кредитор маълум бошад;
г) аз руи ухдадории пули – дар чои истикомати кредитор ё агар кредитор шахси хукуки бошад, дар чои чойгиршавии он дар лахзаи ба миён омадани ухдадори; агар кредитор то лахзаи ичрои ухдадори чои истикомат ё буду бошашро иваз карда, карздорро аз ин огохонида бошад, пас дар чои нави истикомат ё буду боши кредитор ва аз хисоби кредитор баровардани хамаи харочоти вобаста ба ивази чои ичро;
д) аз руи ухдадорихои дигар – дар чои зисти карздор ва агар карздор шахси хукуки бошад – дар чои буду боши он.
Моддаи 340. Ичрои ухдадорихои пули
- Истифодаи асъори хоричи, инчунин хуччати пардохт бо асъори хоричи хангоми анчом додани хисоббаробаркуни дар каламрави Чумхурии Точикистон мутобики ухдадорихо мувофики холат, тартиб ва шартхои муайяннамудаи конун ичозат дода мешавад.
- Ухдадории пули бояд бо пули милли ифода ва пардохт карда шавад.
- Дар холати мавчуд будани шубха оид ба махалли ичрои ухдадории пули, ухдадори бояд дар махалли чойгиршавии кредитор (махалли зисти шахси вокеи ё махалли чойгиршавии шахси хукуки) ба ичро расад.
- Агар дар махал ё мамлакате, ки маблаг пардохта мешавад, кредитор суратхисоби бонки барои гузаронидани маблаг дошта бошад, карздор хак дорад дар мавриди эътироз надоштани кредитор ухдадории пулии худро бо рохи ба ин суратхисоб гузаронидани маблаг ичро намояд.
- Агар то фаро расидани мухлати пардохт арзиши (курби) вохидии пул боло рафта ё паст шуда ё ин ки асъор тагйир ёфта бошад, карздор аз руи нархе (курбе) маблагро пардохт менамояд, ки ба мухлати ба вучуд омадани ухдадори мувофик бошад, агар дар Кодекси мазкур ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад. Хангоми дигар шудани асъор муносибатхои мубодилави бояд бо нархи (курби) дар рузи тагйирёбии асъор мавчудбудаи вохидхои пули анчом дода шаванд.
Моддаи 341. Зиёд кардани маблаге, ки барои таъминоти шахрванд пардохта мешавад
Маблаге, ки аз руи ухдадории пули бевосита барои таъмини шахрванд чихати чуброни зиёни ба хаёт ва саломатиаш расида пардохта мешавад, тибки шартномаи таъминоти умрбод ва дигар холатхо бо зиёд шудани нишондиханда барои хисобхои мукаррарнамудаи конун мутаносибан меафзояд. (КЧТ аз 03.07.2012с., №850)
Моддаи 342. Навбати пардохти талаб аз руи ухдадории пули
Маблаги пардохтшуда, ки барои ичрои пурраи ухдадории пули нокифоя мебошад, хангоми мавчуд набудани созишномаи дигар, пеш аз хама барои пушонидани харочоти кредитор оиди гирифтани ичро, сипас барои пушонидани маблаги асосии карз, сипас – фоизи он равона карда мешавад.
Моддаи 343. Ичрои ухдадории алтернативи
Карздоре, ки вазифадор аст ба кредитор ин ё он молу мулкро дихад, аз ду ё якчанд амал якеро анчом дихад, агар аз конун, санади дигари хукуки ё шарти ухдадори тартиби дигаре барнаояд, хукуки интихоб карданро дорад.
Моддаи 344. Ичрои ухдадорие, ки дар он якчанд кредитор ё якчанд карздор иштирок доранд
Агар дар ухдадори якчанд кредитор ё якчанд карздор иштирок намоянд, пас хар яке аз кредитор хак дорад ичрои ухдадориро талаб намояд ва хар кадоме аз карздор вазифадор аст ухдадориро баробар ба сахми дигарон ба андозае ичро кунад, ки аз конун, дигар санади хукуки ё шарти ухдадори тартиби дигаре барнаояд.
Моддаи 345. Ухдадорихои муштарак
- Ухдадории (чавобгарии) муштарак ё талаби муштарак хангоме ба миён меояд, ки агар ухдадории муштарак ё талаби муштарак дар созишнома ё дар конун, аз чумла дар кисмати таксимнопазирии предмети ухдадори мукаррар шуда бошад.
- Ухдадории якчанд карздор оид ба ухдадорие, ки ба фаъолияти сохибкори алокаманд аст, хамчунин талаби якчанд кредиторон дар чунин ухдадори, агар дар конун, санади дигари меъёри ё шартхои ухдадори тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, ухдадории муштарак мебошад.
Моддаи 346. Хукуки кредитор хангоми ухдадории муштарак
- Хангоми ухдадории муштараки карздорон кредитор хак дорад ичрои онро аз хамаи карздорон дар якчояги ё аз хар кадоми онхо дар алохидаги, аз чумла ба таври пурра ё оид ба як кисми карз, талаб намояд.
- Кредиторе, ки аз чониби яке аз карздорони муштарак талаби худро пурра конеъ накардааст, хак дорад ичрои кисми конеънашударо аз дигар карздорони муштарак талаб намояд. Карздорони муштарак то лахзаи пурра ичро намудани ухдадори масъул боки мемонанд.
Моддаи 347. Эътироз мукобили талаботи кредитор хангоми ухдадории муштарак
Дар холати ухдадории муштарак карздор хукук надорад ба мукобили талаби кредитор, ки чунин муносибат байни дигар карздорон бо кредитор асос ёфтааст ва карздори мазкур дар он иштирок надорад, эътироз баён кунад.
Моддаи 348. Ичрои ухдадории муштарак аз чониби яке аз карздорон
- Аз чониби яке аз карздорон пурра ичро намудани ухдадории муштарак карздорони дигарро аз ичрои ухдадори дар назди кредитор озод мекунад.
- Агар аз муносибати байни карздорони муштарак тартиби дигаре барнаояд:
а) карздоре, ки ухдадории муштаракро ичро кардааст хак дорад нисбат ба дигар карздорон талаби пастдошт регресси, бо хиссаи баробар, бо аз хисоб баровардани хиссаи худ, пешниход намояд.
б) кисми напардохтаи яке аз карздорони муштарак ба карздоре, ки ухдадории муштаракро ичро кардааст, ба таври баробар ба зиммаи хамон карздор ва карздорони дигар гузошта мешавад.
- Коидахои хамин модда мутаносибан хангоми катъи ухдадории муштарак бо бахисобгирии даъвои мутакобилаи яке аз карздорон татбик мегарданд.
Моддаи 349. Талаботи муштарак
- Хангоми талаби муштарак хар кадоме аз кредиторони муштарак хак дорад ба карздор дар хачми пурра талаб пешниход кунад.
То пешниход гардидани талаб аз чониби яке аз кредиторони муштарак карздор хак дорад мутобики салохдиди худ ухдадории хар кадоме аз онхоро ичро кунад.
- Карздор хак надорад ба мукобили талаби яке аз кредиторони муштарак, ки ба чунин муносибати карздор бо дигар кредиторони муштарак асос ёфтааст ва дар он кредитори мазкур иштирок надорад, эътироз намояд.
- Аз чониби карздор пурра ичро намудани ухдадории яке аз кредиторони муштарак уро аз ичрои ухдадории кредиторони бокимонда озод мекунад.
- Кредитори муштарак, ки ичрои ухдадории карздорро кабул кардааст, вазифадор аст карзи ба дигар кредиторон тааллукдоштаро, агар аз муносибати байни онхо тартиби дигаре барнаояд, ба андозаи баробар чуброн намояд.
Моддаи 350. Ичрои ухдадорихои иловаги
Мутобики санади конуни ё шартхои ухдадории байни кредитору карздор пешбини шуданаш мумкин аст, ки хангоми аз тарафи карздори асоси конеъ нанамудани талаби кредитор оид ба ичрои ухдадори, чунин талаби дар кисмати ичронашуда ба карздори дигар (карздори иловаги) арз карда мешавад.
Моддаи 351. Тасдики ичрои ухдадори
- Кредитор ичрои ухдадориро кабул намуда, вазифадор аст бо талаби карздор ба у оид ба пурра ё кисман ичро шудани ухдадори забонхат дихад.
Агар карздор ба кредитор барои тасдики ухдадори хуччати карздориро дода бошад, пас кредитор ичрои ухдадориро кабул намуда, бояд хуччатро ба карздор баргардонад. Хангоми имконнопазирии баргардонидани он кредитор вазифадор аст дар маврид дар забонхати додааш ба он ишора кунад.
Забонхатро бо сабт дар хуччати карздори, ки ба карздор баргардонида мешавад, иваз намудан мумкин аст.
- Дар ихтиёри карздор карор доштани хуччати карздори катъи ухдадориро, то лахзаи исбот нагардидани тартиби дигар, тасдик мекунад.
- Хангоми аз тарафи кредитор надодани забонхати ичрои ухдадории анчомдодашуда, баргардонидани хуччат ё сабти имконнопазирии баргардонидани он дар забонхат карздор хак дорад ичроро ба таъхир гузорад. Дар ин холат кредитор мухлатро гузаронида хисобида мешавад.
Моддаи 352. Ичрои ухдадори бо усули ба депозит гузаронидани карз
- Карздор хак дорад пули карз гирифтааш ё когазхои киматнокашро ба депозити нотариус ва дар холатхои мукаррарнамудаи суд ба депозити суд гузаронад, ба шарте ки карздор бо сабабхои зайл ухдадориро ичро карда натавонад:
а) агар дар махалле, ки ухдадори ичро мегардад, кредитор ё шахси ба кабули ичрои ухдадори ваколатдоршудаи он хузур надошта бошад;
б) гайри кобили амал будани кредитор ва набудани намояндаи он;
в) баръало аён набудани он, ки кадом шахс оид ба ухдадори кредитор мебошад, аз чумла вобаста ба бахси байни кредитор ва дигар ашхос дар хамин маврид;
г) саркаши намудани кредитор аз кабули ичрои ухдадори ё ба тарзи дигар гузаронидани мухлат аз чониби он.
- Ба депозити нотариус ё суд гузаронидани маблаг ё когазхои киматнок ичрои ухдадори хисобида мешавад.
Нотариус ё суде, ки ба депозиташон маблаги пули ё когазхои киматнок гузаронида шудааст, дар ин ибора кредиторро огох менамоянд.
Моддаи 353. Ичрои мутакобилаи ухдадори
- Ичрои мутакобила аз чониби яке аз тарафхо ичро намудани ухдадорие ба хисоб меравад, ки мутобики шартнома шарти ичрои ухдадори аз чониби тарафи дигар гузошта шудааст.
- Дар холати аз тарафи вазифадоршуда пешниход нагардидани ичрои ухдадории шартшуда ё мавчуд будани ухдадорие, ки ошкоро аз ичро нашудани он дар мухлати муайян гувохи медихад, тарафи мутакобила ичрои ухдадориро ба зимадошта хак дорад ичрои ухдадории худро боздорад ё аз ичрои он даст кашад ва товони зиёнро талаб намояд.
Агар шарти ичрои ухдадории дар шартнома зикршуда дар хачми пурра ичро нашуда бошад, тарафи мутакобилаи ичрои ухдадори ба зимма дошта хак дорад ичрои ухдадориашро боздорад ё аз ичрои кисми он рад кунад, ки баробар ба хачми ичрои пешниходнашудаи он аст.
- Агар ичрои мутакобилаи ухдадори чой дошта бошад, сарфи назар аз пешниход накардани шарти ичрои ухдадории дар шартнома зикргардида аз тарафи дигар, тарафи дигар вазифадор аст чунин ичрои ухдадориро пешниход кунад.
- Агар дар шартнома ё конун тартиби дигаре муайян нашуда бошад, коидахои пешбининамудаи кисми 2 ва 3 хамин модда татбик карда мешавад.
БОБИ 22. ТАЪМИНИ ИЧРОИ УХДАДОРИ
§1. МУКАРРАРОТИ УМУМИ
Моддаи 354. Усулхои таъмини ичрои ухдадори
- Ичрои ухдадори ба воситаи ноустуворона, гарав, нигох доштани молу мулки карздор, замонат, кафолати бонки, байъона ва дигар усулхои пешбининамудаи конун ё шартнома таъмин карда шуданаш мумкин аст.
- Беэътибории созишнома оид ба таъмини ичрои ухдадори боиси беэътибор гардидани ин ухдадори (ухдадории асоси) шуда наметавонад.
- Агар дар конун тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, беэътибори ухдадории асоси боиси беэътибор гардидани ухдадории таъминкунандаи он мегардад.
§ 2. НОУСТУВОРОНА
Моддаи 355. Мафхуми ноустуворона
- Ноустуворона (чарима, пеня) маблаге мебошад, ки тибки конун ё шартнома муайян гардидааст ва карздор вазифадор аст хангоми ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадори, аз чумла дар холати гузаронидани мухлати ичро, онро ба кредитор пардозад. Тибки талаби пардохти ноустуворона кредитор ба исботи зиёни ба у расонидашуда вазифадор намебошад.
- Андозаи ноустуворона дар маблаги пули аник ё дар фоиз ба маблаги ичрокарданашуда ё ин ки
ба таври номатлуб ичрокардашуда муайян карда мешавад.
Моддаи 356. Шакли созишнома оид ба ноустуворона
Созишнома оиди ба ноустуворона сарфи назар аз шакли ухдадории асоси, бояд ба тарзи хатти баста шавад.
Риоя накардани ин талаб боиси гайриконуни шудани созишнома оид ба ноустуворона мегардад.
Моддаи 357. Ноустуворонаи конуни
- Кредитор хак дорад пардохти ноустуворонаи муайяннамудаи конун (ноустуворонаи конуни) –ро сарфи назар аз он ки дар созишнома ухдадории пардохти он пешбини шудааст ё на, талаб намояд.
- Андозаи ноустуворонаи конуни, агар конун онро манъ накунад, бо созишномаи тарафхо зиёд карда шуданаш мумкин аст.
Моддаи 358. Кам кардани ноустуворона
Агар ноустуворонаи пардохтшаванда ошкоро ба окибати вайрон кардани ухдадори баробар набошад, суд хак дорад ноустуворонаро кам кунад.
Коидахои хамин модда ба хукуки карздор чихати кам кардани андозаи масъулияти у дар асоси моддаи 435 хамин Кодекс ва хукуки кредитор барои руёнидани товони зиён дар холатхои пешбининамудаи моддаи 424 хамин Кодекс дахл надоранд.
§ 3. ГАРАВ
Моддаи 359. Мафхум ва асосхои ба миён омадани гарав
- Вобаста ба гарав кредитор мутобики ухдадории бо гарав таъмингардида (дорандаи гарав) дар холати ичро нашудани ин ухдадори аз чониби карздор барои аз арзиши молу мулки ба гарав гузошташудаи шахсе, ки ин молу мулк ба у марбут аст (гаравдех) чихати конеъ намудани талаботаш нисбат ба дигар кредиторон хукуки афзалиятнок дорад, ба гайр аз холатхои дар конун мукаррар кардашуда.
Дорандаи гарав хукук дорад дар хамон асос барои конеъ намудани талаботашро аз товони сугурта барои гум ё вайрон кардани молу мулки гузошташуда конеъ намояд, сарфи назар аз он, ки аз кадом шахс ва ба манфиати ки он сугурта шудааст, ба шарте, ки гум ё вайрон кардан бо сабабхое рух дода бошанд, ки дорандаи гарав барояшон чавобгар нест.
- Ба гарав гузоштани корхона, бино, иншоот, манзил (квартира) ва дигар молу мулки гайри манкул (ипотека) бо конуни ипотека танзим карда мешавад. Коидахои умуми оид ба гарав, ки дар хамин Кодекс зикр шудаанд, дар холате татбик карда мешаванд, ки дар хамин Кодекс ё конун дар бораи ипотека ва коидахои дигаре мукаррар нагардида бошанд.
- Гарав дар асоси шартнома ба миён меояд. Гарав инчунин дар асоси конун, хангоми фарорасидани холатхои муайяннамудаи он ба миён меояд, ба шарте ки агар дар конун пешбини гардида бошад, ки кадом молу мулк ва барои таъмини ичрои кадом ухдадори ба гарав монда шудани он пешбини шуда бошад.
Коидахои хамин Кодекс оид ба гарав, ки дар асоси шартнома ба миён меоянд, мувофикан нисбат ба гараве татбик мегардад, ки дар асоси конун ба миён омадааст, ба шарте ки дар конун тартиби дигаре муайян нашуда бошад.
Моддаи 360. Предмети гарав
- Предмети гарав хама гуна молу мулк, аз чумла мол ва хукуки молу мулки (талабот), ба истиснои молу мулке, ки аз муомилот барварда шудаанд (кисми 2 моддаи 141 хамин Кодекс) талаботе, ки бо шахсияти карздор сахт алокаманд аст, аз чумла талабот оид ба алимент, товони зиёне, ки ба хаёт ва саломати расонида шудааст ва дигар хукукхое буда метавонад, ки гузашт кардани онхо ба дигар ашхос тибки санади конуни манъ шудааст.
- Хукуки гаравро бо шартнома ба молу мулке, ки минбаъд ба моликияти гаравдех ё хочагидории у ворид мешавад, низ татбик кардан мумкин аст.
- Гарави навъхои алохидаи молу мулк, аз чумла молу мулки шахрвандоне, ки аз хисоби он ситонидан ичозат дода намешавад, тибки санади конуни манъ ё махдуд карда шуданашон мумкин аст.
- Гарави когазхои киматноки чамъиятхои саххоми, аз чумла бонкхо, дигар субъектхои хочаги бо назардошти санади конуни оид ба когазхои киматнок дода мешавад.
Мoддаи 361. Талаботе, ки бо гарав таъмин карда мешавад
- Агар дар шартнома ё санади конуни тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, гарав талаботро танхо дар хачме таъмин мекунад, ки он дар лахзаи вокеан конеъ намудани он мавчуд аст, аз чумла фоизхо, чуброни зиёне, ки аз гузаронидани мухлат расидааст, ноустуворона (чарима, пеня), харочоти зарури барои нигахдошти молу мулки ба гарав гузошта шуда, инчунин товони зиёне, ки ситонида мешавад.
- Гарав нисбати талаботе, ки метавонад дар оянда пеш ояд мукаррар шуданаш мумкин аст, ба шарте, ки тарафхо оиди андозаи ба гарав таъмин намудани чунин ухдадори ба мувофика расанд.
Моддаи 362. Навъхои гарав
- Гарав мумкин аст дар навъхои ипотека, гарави додашуда (заклад), гарави хукук, гарави воситахои
пули ва гарави молу мулк дар гаравхона (ломбард) баромад намояд.»;
- Ипотека – навъи гаравест, ки молу мулки ба гарав гузошташуда тасарруфи ва истифодаи гаравдех ё шахси сеюм боки мемонад.
Предмети ипотека корхонахо, иморатхо, бино, иншоот, манзил (квартира) – хои дар бинохои бисёрхучраги, объектхои кайхони, ва дигар молу мулкие, ки аз муомилоти граждани гирифта нашудааст, буда метавонанд.
Самараи чудошаванда танхо дар холатхое предмети ипотека буда метавонад, ки он аз лахзаи чудо намудан объекти хукукии шахси сеюм нагардад. Ипотекаи корхона, иморат, бино, иншоот, манзил (квартира)-хои дар бинои бисёрхучра, воситахои наклиёт ва объектхои кайхони бояд дар макомоти дахлдор объектхо ба кайд гирифта шаванд.
- Гарави додашуда (заклад) – навъи гараве мебошад, ки хангоми он молу мулки ба гарав гузошташуда аз чониби гаравдех ба сохибии гаравгир дода мешавад.
Бо розигии гаравгир предмети гарав метавонад дар ихтиёри гаравдех тахти кулф ва мухри гаравгир вогузошта шавад. Предмети гаравро дар ихтиёри гаравдех бо сабти аломате, ки тахти гарав будани онро тасдик мекунад (гарави устувор) вогузоштан мумкин аст.
- Хангоми гарави хукук предмети гарав хукуки молу мулкие мебошад, ки метавонад аз сохиби бароварда шавад, аз чумла хукуки ичораи корхона, иморат, бино, иншоот, хукуки сахм дар молу мулки ширкати хочагидори, талаби карзи, хукукхои молу мулкии муаллифи, ихтироъкори ва дигар хукукхои молу мулки.
Хукуки ба мухлат танхо то лахзаи гузаштани мухлати амали он предмети гарав буда метавонад.
Карздори гарав бояд аз гарав огох карда шавад. Агар хукyки ба гарав гузошташуда бо хуччат тасдик карда шавад, шартномаи гарав мумкин аст бо додани хуччати мукарраркунандаи хукук ба расмият дароварда шавад.
- Хангоми ба гарав гузоштани хукуки молу мулке, ки бо когази киматнок тасдик карда шудааст, он ба гаравгир супурда мешавад ё агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, ба депозити бонк ё идораи нотариали гузаронда мешавад.
Маблаги пулие, ки предмети гарав аст, дар хисоби депозити бонк ё идораи нотариали нигох дошта мешавад. Фоизе, ки ба ин маблаг зам мегардад, ба гаравдех тааллук дорад.
- Гарави маблагхои пули бо рохи ба сохибии гаравгир додани онхо сурат мегирад, агар дар
конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад.
Моддаи 363. Гарави молу мулке, ки тахти моликияти умуми карор дорад
Молу мулке, ки моликияти умуми мебошад, танхо бо розигии хамаи моликон ба гарав гузошта шуданаш мумкин аст. Хукук ба хисса дар молу мулки умуми метавонад предмети мустакили гарав бошад.
Моддаи 364. Гаравдех
- Гаравдех метавонад хам худи карздор ва хам шахси сеюм бошад.
- Гаравдехи ашё молики он ё шахсе буда метавонанд, ки хукуки хочагидории ашёро дорад.
Шахсе, ки ашё тибки хукуки хочагидори ба у тааллук дорад, дар холатхои пешбининамудаи кисми 2 моддаи 312 хамин Кодекс хак дорад онро бидуни розигии молик ба гарав гузорад.
- Ба гаравдехи хукук шахсе буда метавонад, ки хукуки ба гарав гузоранда ба у тааллук дорад.
Ба гарав гузоштани хукуки ичора ё дигар хукyк ба молу мулки бегона бидуни ичозати молики он ё шахсе, ки хукуки хочагидориро дорад, рох дода намешавад, агар дар конун ё шартнома бегона кардани ин хукук бе розигии ин ашхос манъ карда шуда бошад.
Моддаи 365. Гаравгир
Мутобики хамин Кодекс, ки муносибати гаравро танзим менамояд, хам шахрвандон ва хам шахси хукуки гаравгир буда метавонанд.
Моддаи 366. Сугуртаи молу мулки ба гарав гузошташуда
- Мутобики шартнома ё конун вазифаи сугурта кардани молу мулки ба гарав гузошташударо ба зиммаи шахсони зерин вогузоштан мумкин аст:
– ба зиммаи гаравгир, ба шарте ки молу мулки ба гарав гузошташуда ба ихтиёраш дода шуда бошад;
– ба зиммаи гаравдех, ба шарте ки молу мулки ба гарав гузошташуда тахти истифодаи у карор дошта бошад.
- Агар шартномаи гарав ба зиммаи гаравдех вазифаи сугуртаи молу мулки ба гарав гузошташударо вогузорад, гарав ба хама гуна хукуки гаравдех аз руи хамин сугуртанома пахн мегардад ва нигохдорандаи гарав барои конеъ гардонидани талаботи таъминшудааш аз хама гуна маблаги минбаъдаи руёнидани сугурта, новобаста ба сугуртакунанда ва бе розигии гаравдех хукуки имтиёзнок дорад.
- Хангоми фаро расидани ходисаи сугурта хукуки талабкуни аз руи шартномаи сугуртаи молу мулки ба гаравгузоштаи гаравдех танхо дар сурати аз хукуки худ мутобики кисми 2 хамин модда даст кашидани гаравгир ба миён меояд.
Агар маблаги пардохти сугурта аз маблаги ухдадорие, ки бо гарав таъмин гардидааст, бештар бошад, нигохдорандаи гарав ухдадор аст дар давоми се рузи бонки аз лахзаи гирифтани он фаркияти маблагро ба хисоби гаравдех гузаронад.
- Агар молу мулк бо гунохи нигохдорандаи гарав гум шуда ё осеб дида бошад, у аз хукуки аз хисоби пардохти сугурта конеъ намудани талаботи худ махрум мегардад.
Моддаи 367. Гарави насупоридан ва супоридани молу мулк ба гаравгир
- Молу мулки ба гарав гузошташуда, дар назди гаравдех боки мемонад.
Молу мулке, ки тахти ипотека карор дорад, ба гаравгир дода намешавад.
- Предмети ба гарав гузошташуда мумкин аст дар назди гаравдех бояд зери кулф ва мухри гаравгир вогузошта шавад.
Предмети ба гарав гузошташударо метавон дар назди гаравгир бо сабти нишона гузошт, ки ба гарав гузоштани молу мулк далолат мекунад (гарави катъи).
- Предмети гарав, ки аз тарафи гаравдех муваккатан барои сохиби ё истифода ба шахси сеюм дода шудааст, дар назди гаравдех карордошта ба хисоб меравад.
- Хaнгоми ба гарав гузоштани хукуки молу мулке, ки бо когази киматнок собит шудааст, агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, ба гаравгир ё депозити нотариус дода мешавад.
Моддаи 368. Шартномаи гарав, шакл ва бакайдгирии он
1.Дар шартномаи гарав бояд предмети гарав, мохият, андоза ва мухлати ичpои ухдадори, ки бо гарав таъмин шудааст, баён гардад. Дар он инчунин бояд ифода гардад, ки молу мулки ба гарав гузошташуда дар назди кадоме аз тарафхо карор дорад.
- Шартномаи гарав бояд дар шакли хатти баста шавад. Шартномахои омехтае, ки мутобики кисми 3 моддаи 453 Кодекси мазкур баста шудаанд ва унсурхои шартномаи гаравро дар бар гирифтаанд, бояд ба талаботи моддаи мазкур мувофикат намоянд.
Шартнома оид ба ипотека, инчунин шартнома дар бораи гарави молу мулки манкул ё хукук ба молу мулк чихати таъмини ухдадори аз руи шартнома, ки дар идораи нотариали тасдик шуданаш зарур аст, бояд аз чониби идораи нотариали тасдик карда шавад.
- Шартномаи ипотека бояд мутобики тартиби ба кайд гирифтани ахдхои барои молу мулки дахлдор мукарраргардида ба кайд гирифта шавад. Тартиби ба кайд гирифтани гарави молу мулки манкулро конун мукаррар менамояд.
- Риоя накардани коидахои дар кисмхои 2 ва 3 хамин модда зикршуда шартномаи гаравро беэътибор мегардонад.
Моддаи 369. Молу мулке, ки ба он хукуки гаравгир пахн мегардад
- Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хукуки гаравгир (хукуки гарав) ба ашёе, ки предмети гарав карор дорад, ба марбутияти он пахн мегардад, агар дар шартнома тарзи дигар пешбини нашуда бошад.
Дар натичаи истифодаи молу мулки ба гарав гузошта шуда ба самараи бадастовардашуда, махсулот ва даромади он хукуки гарав дар холатхои пешбининамудаи шартнома пахн мегардад.
- Хангоми ипотекаи корхона ё дигар комплекси молу мулки дар мачмуъ хукуки гарав ба тамоми молу мулки ба он дохилшаванда молу мулки манкул ва гайриманкул, масалан хукуки талаб ва хукуки истисно, аз чумла хукуке, ки дар давраи ипотека ба даст оварда шудааст, агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, пахн мегардад.
- Мутобики шартномаи гарав ва нисбат ба гараве, ки аз асоси конун бармеояд, мумкин аст гарави ашё ва хукуки молу мулкиро, ки гаравдех дар оянда ба даст меорад, дар конун пешбини карда шавад.
Моддаи 370. Ба миён омадани хукуки гарав
- Хукуки гарав хангоми дар як вакт мавчуд будани шартхои зерин ба миён меояд:
– мавчуд будани шартнома дар бораи гарав мутобики талаботи моддаи 368 Кодекси мазкур;
– сохиб будани гаравдех ба хукуки моликият ё дигар хукуки ашёи ба предмети гарав ва ё хукуки дигари молумулки.
- Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хукуки гарав нисбати гарави молу мулке, ки бояд ба гаравгир супурда шавад, аз лахзаи супурдани ин молу мулк ба миён меояд.
- Хукуки гарав ба моли дар муомилотбуда мутобики коидахои кисми 2 моддаи 386 Кодекси мазкур ба миён меояд.
Моддаи 371. Гарави минбаъда ва муайян кардани навбати гаравгирон
- Молу мулке, ки аз руи шартномаи гарав чихати таъмини ичрои боз як ухдадори (гарави ибтидои) ба гарав гузошта шудааст, метавонад барои таъмини ичрои ухдадории дигар (гарави минбаъда) ба гарав гузошта шавад.
- Гарави минбаъда ичозат дода мешавад, ба шарте ки он бо шартномахои ибтидоии гарави хамон молу мулк манъ нашуда бошад. Агар шартномаи ибтидоии гарав шартхои бастани шартномаи гарави минбаъдаро пешбини намояд, гарави минбаъда бояд бо риояи ин шартхо баста шавад.
- Навбатдории нигохдорандаи гарав ба хамон як молу мулки предмети гарав аз руи санаи дар макомоти адлия ба кайд гирифта шудани гарав (гарави ба кайд гирифташуда) мукаррар карда мешавад. Ба навбат гузоштани гаравгирони молу мулки манкул бо конун муайян карда мешавад.
- Гаравгире, ки дар навбатдори бартари дорад, гаравгири ибтидои номида мешавад. Гаравгирони дигар гаравгирони минбаъда мебошанд.
- Кредиторе, ки ба карздор барои тахти гарав харидани молу мулк карзи максаднок медихад, чихати конеъ гардонидани талаботи худ аз хисоби хамин молу мулк хукуки истиснои (гайринавбати) дорад, ба шарте ки у ин гаравро кайд кунонида бошад.
- Гаравдех ухдадор аст ба хар як гаравгири минбаъда оид ба хамаи гаравхои молу мулки мазкур, ки дар кисми 1 моддаи 368 хамин Кодекс пешбини шудааст, маълумот дихад ва у барои зиёне, ки ба гаравгирон бинобар ичро накардани ин ухдадори расонидааст, чавобгар мебошад.
- Талаботи гаравгири минбаъда аз арзиши предмети ба гарав гузошташуда баъди конеъ гардонидани талаботи гаравгири ибтидои конеъ карда мешавад.
Навбати конеъ гардонидани талаботро бо розигии хаттии гаравгирон тагйир додан мумкин аст.
Моддаи 372. Нигохубин ва эхтиёти молу мулки ба гарав гузошташуда
- Гаравдех ё гаравгир вобаста ба он ки молу мулки гарав дар дасти кадоми аз онхо карор дорад (моддаи 367), агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, вазифадор аст:
а) молу мулки гаравро аз хисоби гаравдех бо арзиши пуррааш аз хавфи гум шудан ё осеб дидан сугурта намояд ва агар арзиши пурраи молу мулк аз андозаи талаботи бо гарав таъмингардида зиёд шавад, ба маблаги на камтар аз андозаи талаб сугурта кунад;
б) барои эхтиёт кардани молу мулк ки ба гарав гузоштаашро, аз чумла барои химояи он аз суикасд ва талабхои чониби шахси сеюм тадбирхои зарури андешад;
в) тарафи дигарро дар мавриди омадани хавфи гумшави ё осеб дидани молу мулки ба гарав гузошта шуда фавран огох созад.
- Гаравгир ва гаравдех хак доранд тибки хуччат ва вокеан мавчуд будани молу мулк, микдор, вазъ ва шароити нигахдошти молу мулки ба гарав гузоштаашро, ки дар ихтиёри тарафи дигар аст, тафтиш кунанд.
- Хангоми аз чониби гаравгир дагалона вайрон кардани ухдадорихое, ки дар кисми 1 хамин модда зикр ёфтаанд ва ин ба молу мулки ба гарав гузошташуда хавфи гумшави ё осеб тахдид мекунад, гаравдех хак дорад катъи пеш аз мухлати гаравро талаб намояд.
Моддаи 373. Окибатхои гум кардан ё осеб дидани молу мулки ба гарав гузошташуда
- Гаравдех, агар дар шартномаи гарав тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, таваккали ногахон нобуд гардидан ё ногахон осеб дидани молу мулки ба гарав гузошташударо ба ухда дорад.
- Агар гаравгир мутобики моддаи 432 хамин Кодекс аз чавобгари озод шуданашро исбот карда натавонад, барои пурра ё кисман гум шудан ё осеб дидани молу мулки хамчун предмети гарав ба у супоридашуда, чавобгар мебошад.
Гаравгир барои гум кардани молу мулки гарав ба андозаи арзиши вокеии он ва барои осеб расидан ба андозаи маблаге, ки арзиши он поин фаромадааст, сарфи назар аз он ки хангоми супоридани он ба гаравдех чи кадар нархгузори шуда буд, чавобгар мебошад.
Агар дар натичаи осеб предмети гарав он кадар тагйир ёфта бошад, ки мутобики таъиноти аслиаш истифода бурдани он имконнопазир аст, гаравдех хак дорад аз он даст кашад ва барои аз даст додани он товон талаб кунад.
Дар шартнома ухдадории гаравгир оид ба чуброни дигар зиёне, ки дар натичаи гум шудан ё осеб дидани молу мулки гарав ба гаравдех ворид мегардад, пешбини шуданаш мумкин аст.
Гаравдиханда, ки доир ба ухдадорие, ки бо гарав таъмин шудааст кaрздор мебошад, хак дорад талаби гаравгирро оид ба пардохти товони зиёне, ки аз сабаби гум шудан ё осеб дидани предмети гарав расонида шудааст, ба хисоби ухдадории бо гарав таъминшуда ба хисоб гирад.
Моддаи 374. Иваз ва баркарор намудани предмети гарав
- Иваз намудани предмети гарав, агар дар шартнома ё конун тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, бо розигии гаравгир ичозат дода мешавад.
- Агар предмети гарав нобуд шуда ё осеб дида бошад ё хукуки моликият ба он ё хукуки пешбурди хочагидории он дар асоси пешбининамудаи конун катъ гардида бошад, гаравдех хак дорад дар мухлати мусоид предмети гаравро баркарор кунад ё, онро бо молу мулки баробарарзиш иваз намояд, ба шарте ки дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад.
Моддаи 375. Истифода ва ихтиёрдории предмети гарав
- Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад ё аз мохияти гарав барнаояд, гаравдех хак дорад предмети гаравро тибки таъиноташ истифода барад, аз чумла аз самара ва даромади он бахравар гардад.
- Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад ва аз мохияти гарав барнаояд, гаравдех танхо бо розигии гаравгиранда хак дорад предмети гаравро бегона кунад, онро ба ичора дихад ё ба дигар шахс ба истифодаи бемузд супорад ё онро бо усули дигар ихтиёрдори намояд.
Шартномае, ки хукуки гаравдихандаро барои васият намудани молу мулки гарав гузошташудааш махдуд месозад, тамоман эътибор надорад.
- Гаравгир хак дорад танхо дар холатхои пешбининамудаи шартнома аз молу мулки ба гарав супурдашуда истифода барад ва мунтазам ба гаравдиханда оид ба истифодаи он хисобот дихад. Мутобики шартнома гаравдех мумкин аст вазифадор карда шавад, ки самара ва даромад аз молу мулки гарав гузошташударо ба максади ичрои ухдадории асоси ё ба манфиати гаравдех истифода намояд.
Моддаи 376. Аз чониби гаравгир хифз намудани хукукхои худ оиди предмети гарав
- Гаравгир, ки молу мулки ба гарав гузошташударо дар ихтиёр дорад ё мебоист дар ихтиёраш карор дошта бошад, ба талаб карда гирифтани он аз тасарруфи гайриконунии шахси бегона, аз чумла аз сохибии гаравдех (моддахои 322, 323, 326), хукук дорад
- Дар холате, ки тибки шартхои шартнома ба гаравгир хукук дода шудааст аз молу мулки ба гарав гузошташудаи дар ихтиёраш карор дошта истифода барад, у метавонад аз шахси дигар, аз чумла аз гаравдех рафъи хама гуна вайрон кардани хукукхояшро талаб намояд, харчанд ин вайронкунихо бо махрум сохтан аз сохибияти молу мулки алокаманд набошанд хам (моддахои 325, 326).
Моддаи 377. Асоси руёниш аз молу мулки ба гарав гузошташуда
- Руёниш аз молу мулки ба гарав гузошташуда чихати конеъ намудани талаботи гаравгир (кредитор) дар сурати ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадории бо гарав таъминшуда аз тарафи гаравдех вобаста ба холатхое, ки барои онхо у чавобгар намебошад, ситонидан мумкин аст.
- Агар хатои рохдодаи карздор оиди ухдадории ба гарав таъминшуда хеле ночиз бошад ва андозаи талаби гаравгир дар натичаи он ба арзиши молу мулки ба гарав гузошташуда тамоман номутаносиб гардад, талаби ситонидан молу мулки ба гарав гузошташуда рад карда шуданаш мумкин аст.
Моддаи 378. Тартиб ва шартхои руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда
- Руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда метавонад хам бо тартиби суди ва хам гайрисуди сурат гирад.
- Агар дар шартномаи гарав имконияти руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда бо тартиби гайрисуди пешбини нашуда бошад, руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда, дар мавридхои зерин метавонад бо тартиби суди анчом дода шавад:
-агар барои бастани шартномаи гарав розиги ё ичозати шахс ё макомоти дигар лозим бошаду лекин аз онхо чунин розигию ичозат наомада бошад;
– агар предмети ба гарав гузошташуда барои чамъият арзиши зиёди таърихи, бадеи ва арзишхои дигари фарханги дошта бошад;
– агар гаравдех гоиб ва махалли зисти уро мукаррар кардан имконнопазир бошад.
- Агар дар конун тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда бо тартиби гайрисуди дар асоси шартномаи гарав ё созишномаи дорои шартхои руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда бо тартиби гайрисуди сурат мегирад.
Агар байни тарафхо доир ба руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда барои бахс асосе набошад, хеч яке аз онхо наметавонанд аз чониби худ тартиби гайрисудии руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташударо тагйир диханд ва ё бо усули дигар аз тартиби бо шартнома (созишнома) мукарраргардидаи руёнидан аз предмети ба гарав гузошташуда даст кашанд.
Дар баробари ин тарафхо хак доранд баъди ба миён омадани асоси руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда бо созишномаи иловаги тартиби дигари гайрисудии руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташударо, ки аз тартиби каблан муайяннамудаи шартнома ё созишномаи гарав фарк дорад, пешбини намоянд.
- Хатто агар тартиби гайрисудии руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда бо шартномаи гарав ё созишномаи алохида мукаррар карда шуда бошад, карздор хак дорад ба суд дар бораи мавриди бахс карор додани асоси руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда даъво намояд.
Хангоми барраси намудани бахси байни гаравдех ва гаравгир оид ба асосхои руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда, суд дар бораи асоснокии руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда карор кабул мекунад. Суд карор кабул намуда, хак надорад тартиби руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташударо, ки бо созишномаи тарафхо мукаррар шудааст, тагйир дихад.
- Барои сар кардани мурофиаи руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда бо тартиби гайрисуди ё суди гаравгир ухдадор аст, ки:
– дар бораи огози мурофиаи руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда огохнома тартиб дихад;
– огохномаро бо риояи расмиёт ба карздор (гаравдех) супорад;
– нусхаи огохномаро ба гаравгирони ибтидои ва минбаъда равон кунад.
Карздор (гаравдех) хангоми гирифтани огохнома хак дорад, ки:
– пешниходи гаравгирро оид ба ичрои ихтиёрии ухдадори конеъ гардонад;
– дар бораи мавриди бахс карор додани асоси руёнидан аз хисоби предмети ба гарав гузошташуда ба суд даъво намояд.
Моддаи 379. Фуруши молу мулки ба гарав гузошташуда
- Фуруши молу мулки ба гарав гузошташуда, ки мутобики моддаи 378 хамин Кодекс ба он руёниш нигаронида шудааст, тибки тартиби мукаррарнамудаи конунхои мурофиави, агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, бо усули фуруш дар савдои оммави анчом дода мешавад.
- Бо хохиши гаравдех суд хак дорад дар карор оид ба руёниш аз молу мулки ба гарав гузошташуда мухлати фуруши молу мулки гайриманкулро дар савдои оммави то як сол дароз кунад. Дароз кардани мухлат ба хукук ва ухдадорихои тарафхо оид ба ухдадории таъмини гарав бо молу мулк таъсир намерасонад ва карздорро аз пардохти зиёни дар давраи гузаронидани мухлат расонидашуда ва ноустоворона ба гаравдех озод намекунад.
- Арзиши ибтидоии молу мулки ба гарав гузошташуда, ки бо он савдо шуруъ мешавад, дар холати тибки тартиби суди муайян кардани руёниш аз молу мулк бо карори суд ё дар холатхои дигар мутобики созишномаи байни гаравдиханда ва гаравгир мукаррар карда мешавад.
Молу мулки ба гарав гузошташуда ба шахсе фурухта мешавад, ки дар савдо нархи баландтарро пешниход кардааст.
- Хангоми баргузорнашуда эълон кардани савдо гаравгир хак дорад тибки созишнома бо гаравдех молу мулки гаравро ба даст орад ва онро ба хисоби маблаги арзиши талаботаш, ки бо гарав таъмин шудааст, дохил кунад. Оид ба чунин созишнома коидахои хариду фуруш татбик мегарданд.
Хангоми баргузор нашудани савдои такрори гаравгир хак дорад предмети гаравро дар ихтиёри худ гузошта арзиши онро аз нархи савдои такрори муайянгардида, то 10 фоиз кам кунад.
Агар гаравгир дар тули як мохи баргузор нашудани савдои такрори аз хукуки худ дар мавриди тахти ихтиёраш карор доштани предмети гарав истифода набарад, шартномаи гарав катъ мегардад.
- Агар маблаги аз фуруши молу мулки гарав бадастомада барои пушонидани талаботи гаравгир нокифоя бошад, хангоми дар конун ё шартнома мавчуд набудани тартиби дигар, у хукук дорад маблаги нокифояро бидуни истифодаи афзалияти бо гарав асосёфта аз молу мулки дигари гаравдех гирад.
- Агар маблаги аз фуруши молу мулки гарав бадастомада аз маблаги барои бо молу мулк таъмин намудани талаботи гаравгир бештар бошад, фаркияти он ба гаравдех баргардонида мешавад.
- Карздор ва гаравдех, ки шахси сеюм мебошад, хак дорад дар хар лахзаи то фуруши предмети гарав руёниш ва фуруши онро катъ намуда ухдадории бо гарав таъминшуда ё он кисмеро, ки мухлати ичрояш гузаштааст, ичро кунад. Созишномае, ки ин хукукро махдуд месозад беэътибор аст.
Моддаи 380. Пеш аз мухлати ичро намудани ухдадорие, ки бо гарав таъмин шудааст ва руёниш аз молу мулки ба гарав гузошташуда
- Гаравгир дар холатхои зайл барои пеш аз мухлат ичро намудани ухдадории бо гарав таъминшуда хак дорад:
а) агар предмети гарав аз ихтиёри гаравдех баромада бошад, ки дар он чо монда шуда буд, хилофи шартхои шартнома бошад;
б) аз чониби гаравдех вайрон карда шудани коидахои иваз намудани предмети гарав (моддаи 374);
в) гум кардани предмети гарав, мутобики холатхое, ки барои он гаравгир чавобгар намебошад, агар гаравдех аз хукуки пешбининамудаи кисми 2 моддаи 374 хамин Кодекс истифода набурда бошад;
г) агар гаравдех ухдадориашро оид ба огохонидани гаравгир аз хукуки шахсони сеюми ба предмети гарав риоя накарда бошад (кисми 6 моддаи 371);
д) агар арзиши предмети гарав хеле паст шавад ва гаравдех талаботи иваз намудани предмети гаравро ичро накунад;
е) дар холатхои дигари пешбининамудаи конун ё шартнома.
- Гаравгир хак дорад ичрои пеш аз мухлати ухдадории бо гарав таъминшударо талаб кунад ва агар талаби у конеъ карда нашавад, дар холатхои зайл руёнишро аз предмети гарав истифода барад:
а) дар холати аз чониби гаравдех вайрон кардани коидахои гарави минбаъда (моддаи 371);
б) хангоми аз чониби гаравдех ичро нашудани вазифахои пешбининамудаи зербандхои а) ва б) кисми 1 ва кисми 2 моддаи 372 хамин Кодекс;
в) дар сурати аз чониби гаравдех вайрон кардани коидахои ихтиёрдории молу мулки ба гарав гузошташуда (кисми 2 моддаи 375).
Моддаи 381. Катъи гарав
- Гарав дар холатхои зайл катъ мегардад:
а) бо катъи ухдадории бо гарав таъминшуда;
б) тибки талаби гаравдех, хангоми мавчуд будани холатхои пешбининамудаи хисми 3 моддаи 372 хамин Кодекс;
в) дар сурати нобуд шудани ашёи ба гарав гузошташуда ё катъи хукуки ба гарав, агар гаравдех аз хукукхои пешбининамудаи кисми 2 моддаи 374 хамин Кодекс истифода набурда бошад;
г) хангоми дар савдои оммави фурухтани молу мулки ба гарав гузошташуда, инчунин дар холатхое, ки фуруши он имконнопазир гардидааст (кисми 4 моддаи 379);
д) бо асосхои дигари пешбининамудаи конун ё шартнома.
- Катъи гарав бояд дар фехрасте сабт гардад, ки дар он шартномаи гарав ба кайд гирифта шуда буд.
- Хангоми катъи гарав дар натичаи ичро намудани ухдадории бо гарав таъминшуда ё мувофики талаби гаравдех (кисми 3 моддаи 372) гаравгир, ки ашёи ба гарав гузошташуда дар ихтиёраш буд, бояд фавран онро ба гаравдех баргардонад.
Моддаи 382. Нигох доштани гарав хангоми ба шахси дигар гузаштани хукуки ба гарав гузошташуда
- Дар сурати гузаштани хукуки моликият ба молу мулки ба гарав гузошташуда ё хукуки хочагидории он аз гаравдех ба шахси дигар дар натичаи ба музд ё бемузд бегона кардани ин молу мулк ё тибки тартиби хукуки мероси умуми (универсали) – хукуки гарав кобили эътибор аст.
Вориси гаравдех чои гаравдехро ишгол намуда, агар дар шартномаи байни у ва гаравгир тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, тамоми ухдадорихои гаравдехро ба зима мегирад.
- Агар молу мулки гаравдех, ки предмети гарав мебошад, тибки тартиби вориси хукуки ба якчанд шахс гузашта бошад, хар як ворис (бадастоварандагони молу мулк) окибатхоеро, ки аз натичаи бо гарав таъмин намудани ухдадори бармеоянд, ба андозаи баробар ба мисли молу мулки зикргардидаи ба онхо гузашта, ба зимма доранд. Аммо хангоме, ки мавзуи гарав таксимнашаванда аст ё бо асосхои дигар тахти моликияти умумии ворисони умуми мебошад, онхо ба гаравдехони муштарак табдил меёбанд.
Моддаи 383. Окибати мачбуран гирифтани молу мулки ба гарав гузошташуда
- Агар хукуки моликияти гаравдех ба молу мулке, ки предмети гарав карор дорад дар натичаи гирифтан (харида гирифтан) барои эхтиёчоти давлати, реквизитсия ё милликунони тибки тартиби пешбининамудаи конун катъ гардад ва ба гаравдех молу мулки дигар дода шавад ё чуброни дахлдор сурат гирад, хукуки гарав ба молу мулке, ки ба ивази он дода мешавад татбик гардида, мувофикан гаравгир барои конеъ намудани талаботи худ аз маблаги барои чуброни гаравдех додашаванда хукуки афзалиятнок пайдо мекунад. Гаравгир инчунин хак дорад ичрои пеш аз мухлати ухдадории бо гарав таъминшудааро талаб намояд.
- Дар холатхое ки молу мулки тахти предмети гарав карордоштаи гаравдех мутобики тартиби мукаррарнамудаи конун дар асоси он, ки молики ин молу мулк шахси вокеии дигар мебошад (моддаи 322) ё хамчун чазо барои содир намудани чиноят ё дигар хукуквайронкуни (моддаи 267) гирифта шавад, гарав нисбат ба ин молу мулк катъ мегардад. Дар чунин холат гаравгир хак дорад ичрои пеш аз мухлати ухдадории бо гарав ё ин ки ивази предмети гаравро талаб намояд.
Моддаи 384. Гузашт кардани хукук оид ба шартномаи гарав
- Гаравгир хак дорад хукуки худро оид ба шартномаи гарав бо риояи коидахои додани хукуки кредитор, бо рохи гузашти талабот (моддахои 411-419) ба дигар шахс дихад.
2.Аз чониби гаравгир гузашт кардани хукуки худ оид ба шартномаи гарав ба шахси дигар хангоме кобили эътибор аст, ки агар ба хамон шахс хукуки талабот ба карздор оид ба ухдадории асосии бо гарав таъминшуда низ гузашт карда шуда бошад.
3.Агар амали дигаре исбот нашуда бошад, гузашти хукук оид ба шартнома дар мавриди ипотека инчунин маънои гузашти хукук ба ухдадории бо ипотека таъминшударо дорад.
Моддаи 385. Гузаронидани карзи ухдадорие, ки бо гарав таъмин шудааст
Бо гузаронидани карзи ухдадории бо гарав таъминшуда ба шахси дигар, агар гаравдех ба кредитор дар мавриди ба зимма гирифтани масъулияти карздори нав розиги надода бошад, гарав катъ мегардад.
Моддаи 386. Ба гарав гузоштани моли дар муомилот буда
- Моли дар муомилотбудаи ба гарав гузошташуда моле эътироф карда мешавад, ки дар ихтиёри гаравдех буда, ба у хукук дода шудааст таркиб ва шакли табии молу мулки ба гарав гузошташударо (захирахои мол, ашё, мавод, махсулоти нимтайёр, махсулоти тайёр ва гайра) тагйир дихад ба шарте, ки арзиши умумии онхо аз арзиши дар шартнома муайяншудаи ин молу мулки гарав камтар нагардад.
Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, арзиши моли ба муомилот гузошташударо, баробари андозаи кисми ухдадории бо гарав таъминшуда кам кардан мумкин аст.
- Моли дар муомилотбуда, ки аз чониби гаравдех бегона карда шудааст, аз лахзаи ба сохибмулки, пешбурди хочагидори ё идораи оперативии бадастоваранда гузаштанаш дигар предмети гарав шуда наметавонад. То рузи пурра кардани предмети гарав, ки моли дар муомилотбуда аз чумлаи он аст, маблаги аз фуруши ин мол ба дастомада ба сифати предмети гарав хисоб карда мешавад.
Моли дар муомилотбудае, ки гаравдех онро аз руи шартхои шартномаи гарави моли дар муомилотбуда харидааст, аз лахзаи бо хукуки моликият ё хукуки дигари ашёи ба ихтиёри гаравдех гузаштанаш предмети гарав карор мегирад.
- Гаравдехи моли дар муомилотбуда бояд дафтари сабти гаравхоеро дошта бошад, ки дар он шарти ба гарав гузоштани мол, дигар амале, ки боиси тагйир додани таркиб ва ё шакли табиии моли ба гарав гузошташуда гардидаанд, аз чумла коркарди онро дар рузи охирини амалиёт инъикос намояд.
- Хангоми аз чониби гаравдех вайрон карда шудани шарти ба гарав гузоштани моли дар муомилотбуда гаравгир хак дорад ба руи он нишонаву мухри худро гузошта, то бартараф намудани норасоихо, амалиётро бо ин молу мулк боздорад.
Моддаи 387. Ба гарав гузоштани мол дар гаравхона (ломбард)
- Аз шахрвандон ба гарав кабул кардани молу мулки манкуле, ки барои истеъмоли шахси, кандани карзи кутохмуддат таъин шудаанд, ба сифати фаъолияти сохибкори аз чониби ташкилотхои махсусгардонидашуда – гаравхона (ломбард)-хо, ки ба ин фаъолият ичозатнома (лицензия) доранд, анчом дода шуданаш мумкин аст.
- Шартномаи ба гарав гузоштани мол дар гаравхона (ломбард) бо додани чипта (билет) -и гарав аз тарафи гаравхона (ломбард) ба расмият дароварда мешавад.
- Молхои багаравгузошта ба гаравхона (ломбард) супорида мешаванд. Гаравхона (ломбард) вазифадор аст моли ба гарав гирифтаашро ба манфиати гаравдех аз хисоби худ, бо арзиши пуррааш мутобики нархи чунин мол ва чунин сифат, ки одатан дар муассисахои савдо хангоми ба гарав гирифтан муайян карда мешавад, сугурта намояд.
Гаравхона (ломбард) хак надорад моли ба гарав гузошташударо истифода ва ихтиёрдори намояд.
- Гаравхона (ломбард) барои гум ё осеб дидани моли ба гарав гузошташуда, агар исбот карда натавонад, ки гум ё осеб ёфтани мол ба кувваи рафънопазир вобаста аст, масъулият дорад.
- Хангоми дар мухлати муайяншуда барнагардонидани карзи моли ба гаравхона (ломбард) супурда, гарави он аст, ки гаравхона (ломбард) хак дорад дар асоси ичроваракаи нотариус бо гузаштани як мохи имтиёзнок, ин молро бо тартиби барои фуруши молу мулки ба гарав гузошташуда (кисмхои 3, 4, 6 ва 7 моддаи 379) мукарраргардида фурушад. Пас аз ин талаботи гаравхона (ломбард) нисбати гаравдех (карздор), харчанд маблаги фуруши моли ба гарав гузошташуда барои пурра конеъ намудани талабот нокифоя бошад хам конеъ гашта хисоб мешавад.
- Коидахои ба шахрвандон мувофики молу мулки ба гарав гузоштаашон карздодани гаравхона (ломбард) -ро мутобики хамин Кодекс конун муайян мекунанд.
- Шартхои шартномаи дар гаравхона (ломбард) гарав гузоштани мол, ки хукуки гаравдехро дар мукоиса ба хукукхои додаи хамин Кодекс ё дигар конунхо махдуд месозад, эътибор надоранд. Бар ивази чунин шартхо мукаррароти дахлдори конун татбик карда мешаванд.
§ 4. НИГОХ ДОШТАН
Моддаи 388. Асосхо барои нигох доштан
- Кредитор молу мулкеро, ки дар ихтиёр дорад ва онро бояд ба карздор ва ё шахси муайяннамудаи карздор супорад, дар сурати аз чониби карздор дар мухлати муайяншуда ичро накардани ухдадории пардохти хакки мол ё чуброни харочоти карзхо вобаста ба ин ё зиёни дигар хак дорад то ичро гардидани ухдадорихои дахлдор, онро нигох дорад.
Бо нигох доштани мол хамчунин талаботе конеъ гардонида мешавад, ки бо пардохти мол ё чуброни харочоти он ва зиёнхои дигари аз ухдадори барояндае, ки тарафхои ин ухдадори хамчун сохибкор баромад мекунанд, алокаманд нестанд.
- Кредитор, сарфи назар аз он, ки баъди сохиб шуданаш ба ин мол шахси сеюм ба он хукук пайдо кардааст, молро нигох дошта метавонад.
- Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, коидахои моддаи мазкур татбик мегарданд.
Моддаи 389. Конеъ намудани талабот аз хисоби молу мулки нигохдошташуда
Талаботи кредитори нигохдорандаи мол аз хисоби арзиши он баробари хачм ва мутобики тартибе конеъ гардонида мешавад, ки барои конеъ намудани ухдадории бо гарав таъминшуда, пешбини шудааст.
§ 5. ЗАМОНАТ
Моддаи 390. Шартномаи замонат
- Тибки шартномаи замонат зомин ухдадор мешавад, ки дар назди кредитори дигар шахс барои пурра ё кисман ичро намудани ухдадорихои он чавобгар бошад.
- Шартномаи замонат инчунин чихати таъмини ухдадории минъбада, низ баста шуданаш мумкин аст.
Танхо талаботи хаккони метавонад бо замонат таъмин карда шавад.
Моддаи 391. Шакли шартномаи замонат
Шартномаи замонат бояд хатти тартиб дода шавад. Дар сурати ба тарзи хатти тартиб надодани он шартномаи замонат беэътибор мегардад.
Моддаи 392. Масъулияти зомин
- Хангоми ичро нанамудан ё ичрои номатлуби бо замонат таъмин кардани ухдадори зомин ва карздор, агар конун ва ё шартномаи замонат масъулияти субсидарии зоминро пешбини накарда бошанд, дар назди кредитор муштарак чавобгар мебошанд.
- Агар дар шартномаи замонат тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, зомин дар назди кредитор баробари карздор, аз чумла дар пардохти фоиз, чуброни харочоти суди оид ба руёнидани карз ва дигар зиёни ба кредитор дар натичаи ухдадориро ичро нанамудан ё номатлуб ичро кардани карздор расидааст, чавобгар мебошад.
- Ашхосе, ки якчоя замонат додаанд, агар дар шартномаи замонат тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, дар назди кредитор якчоя чавобгаранд.
- Агар замонати аз чониби карздор ичро кардани ухдадориро бонк ё дигар муассисаи кредити, шахси сугуртакунанда ё дигар шахсе, ки зоминиро ба сифати фаъолияти касбии сохибкори анчом медихад, ба ухда гирифта, агар дар шартхои шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, зомин дар назди кредитор дар доираи маблаги дар замонатнома зикршуда масъулият дорад.
Моддаи 393. Хукуки зомин чихати эътирози талаботи кредитор
- Агар аз шартномаи замонат тартиби дигаре барнаояд, кафил хак дорад ба кредитор оид ба талаботаш, ки нисбат ба он карздор метавонист арз кунад, эътироз намояд.
Зомин хатто дар холате, ки карздор аз эътироз даст кашидааст ё карзи худро эътироф кардааст, хукуки эътироз карданро нигох медорад.
- Зомин то конеъ намудани талаботи кредитор ухдадор аст карздорро аз ин огох намояд ва агар нисбат ба зомин даъво пешниход шуда бошад, карздорро ба мухокимаи парванда чалб намояд.
3.Агар зомин ухдадорихои дар кисми 2 хамин модда нишондодашударо ичро накарда бошад, карздор хак дорад ба мукобили талаботи акс (регресиви)-и зомин, ки у ба мукобили кредитор дошт, эътироз намояд.
Моддаи 394. Хукуки зомине, ки ухдадориашро ичро кардааст
- Ба зомини ухдадориашро ичронамуда хукуки кредитор оид ба ин ухдадори ва хукуки марбути кредитор хамчун гаравгир, дар он хачме, ки зомин талаботи кредиторро конеъ намудааст, мегузарад. Зомин хамчунин хак дорад аз карздор пардохти фоизи маблаги ба кредитор додашуда ва чуброни дигар зиёнеро талаб намояд, ки бинобар масъулияти назди карздор расидааст.
- Хангоми аз чониби зомин ичро гардидани ухдадори кредитор бояд ба карздор аснодеро супорад, ки ин талаботро ба карздор тасдик мекунад, инчунин уро хукукдор созад, ки ин талаботро таъмин мекунад.
- Агар дар конун, дигар санади хукуки ё шартномаи байни зомин ва карздор тартиби дигаре пешбини нашуда бошад ва аз муносибати байни онхо барнаояд, коидахои муайяннамудаи моддаи мазкур, татбик карда мешавад.
Моддаи 395. Огохонидани зомин дар мавриди аз чониби карздор ичро шудани ухдадори
Карздоре, ки ухдадории бо замонат таъминшударо ичро кардааст, вазифадор аст фавран зоминро аз ин огох созад. Дар акси хол, зомине ки ухдадорихояшро дар навбати худ ичро кардааст, хак дорад аз кредитор маблаги беасос гирифтаашро руёнад ё ба карздор талаботи акс (регресиви) арз намояд. Дар холати ба карздор арз намудани талаботи акс (регресиви) карздор хак дорад аз кредитор танхо маблаги беасос гирифтаашро руёнад.
Моддаи 396. Катъи зоминат
- Замонат бо катъи ухдадории таъминнамудааш, инчунин дар холати тагйир ёфтани ин ухдадори, ки боиси афзудани масъулият ё бидуни розигии зомин ба у дигар окибатхои номусоид меоранд, катъ мегардад.
- Агар зомин ба кредитор дар мавриди чавобгари оид ба масъулияти карздори нав розиги надода бошад, зоминат хангоми ба шахси дигар гузаронидани карзи бо замонат таъминшудаи ухдадори, катъ мегардад.
- Замонат хангоме, ки кредитор кабули ичрои дурусти пешниходнамудаи карздор ё зоминро рад мекунад, катъ мегардад.
- Замонат бо гузашти мухлати дар шартномаи замонат зикршуда, ки барои хамин мухлат дода шудааст, катъ мегардад. Агар мухлат муайян нашуда бошад он хангоме катъ мегардад, ки кредитор дар чараёни як сол аз рузи фаро расидани ичрои ухдадории бо замонат таъминшуда ба зомин арзи даъво накарда бошад. Хангоме, ки мухлати ичрои ухдадории асоси муайян карда нашудааст ва муайян шуданаш хам номумкин аст ё бо лахзаи пасталабкуни муайян карда шуда бошад, агар кредитор ба зомин дар тули ду сол аз рузи бастани шартномаи замонат арзи даъво накарда бошад, замонат катъ мегардад.
§ 6. КАФОЛАТ
Моддаи 397. Мафхуми кафолат
1.Дар асоси кафолат бонк, дигар муассисаи кредити ё ташкилоти сугурта (кафил) бо хохиши шахси дигар (принсипал) ба кредитори принсипал (бенефитсиар) мутобики шарти ухдадории бо кафолат таъминшуда, бо пешниходи талабномаи бенефитсиар оид ба пардохти маблаг ухдадории хатти медиханд.
- Шартнома дар бораи додани кафолат байни субъектхое, ки дар кисми 1 хамин модда зикр шудаанд ва принсипал дар шакли хатти баста мешавад. Риоя накардани шакли хаттии шартномаи кафолат онро беэътибор мегардонад.
- Дар кафолатнома бояд шахсе, ки бо хохиши у кафолат дода мешавад, маблаг ва мухлати кафолат, номи кредитор оид ба кафолат, ухдадорие, ки таъмин карда мешавад, шартхои пешниходи талабот, мухлати ичрои кафолат, масъулияти кафил ва дигар шартхои зарури зикр карда шуда бошад.
Моддаи 398. Бо кафолат таъмин намудани ухдадории принсипал
1.Кафолат аз чониби принсипал ичрои матлуби ухдадориашро нисбат ба бенефитсиар (ухдадории асоси) таъмин мекунад.
- Принсипал ба кафил барои додани кафолат подош медихад. Андозаи подош бо мувофикаи тарафхои шартнома муайян карда мешавад.
Моддаи 399. Мустакилияти кафолат аз ухдадории асоси
Ухдадории пешбининамудаи кафолати кафил назди бенефитсиар дар муносибати байни онхо ба ухдадории асосие вобаста намебошад, ки чихати ичрои он дода шудааст, хатто агар дар кафолат нисбати ин ухдадори ишора шуда бошад хам, вобаста намебошад.
Моддаи 400. Бебозхост будани кафолат
Агар дар кафолат тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, он аз чониби кафил бозхост карда намешавад.
Моддаи 401. Гузаранда набудани хукуки кафолат
Агар дар кафолат тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хукуки тибки кафолат ба бенефитсиар марбути талабот ба кафил, ба дигар шахс вогузошта намешавад.
Моддаи 402. Эътибор пайдо кардани кафолат
Агар дар кафолат тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, кафолат аз рузи додашуданаш эътибор пайдо мекунад.
Моддаи 403. Пешниходи талабномаи кафолат
- Талабномаи бенефитсиар дар мавриди пардохти маблаги кафолат бояд ба кафил, бо замимаи санади дар кафолат зикргардида пешниход карда шавад. Дар талабнома ё замимаи он бенефитсиар бояд зикр кунад, ки аз чониби принсипал риоя накардани ухдадории асоси, ки чихати таъмини он кафолат дода шудааст, аз чи иборат аст.
- Талабномаи бенефитсиар ба кафил бояд то катъи мухлати дар кафолат муайяншуда, ки барои хамон мухлат дода шудааст, пешниход гардад.
Моддаи 404. Ухдадории кафил хангоми баррасии талабномаи бенефитсиар
- Хангоми гирифтани талабномаи бенефитсиар кафил вазифадор аст фавран аз ин принсипалро огох намояд ва ба у нусхаи талабномаро бо хамаи санади марбут ба он дихад.
- Кафил бояд талабномаи бенефитсиарро бо хама санади замимагардида дар мухлати мувофик барраси намуда, барои муайян кардани он, ки ин талабнома ва санади замимашуда ба шартхои кафолат мутобиканд, гамхории окилона зохир намояд.
Моддаи 405. Ичрои талабномаи бенефитсиарро рад намудани кафил
- Агар талабномаи бенефитсиар ё санади ба он замимашуда ба шарти кафолат мутобик набошанд ё ба кафил пас аз хотимаи мухлати дар кафолат муайяншуда пешниход гардида бошанд, кафил конеъ намудани талабномаи бенефитсиарро рад мекунад.
Кафил бояд бенефитсиарро аз конеъ накардани ин талабнома фавран огох созад.
- Агар то конеъ намудани талабномаи бенефитсиар ба кафил маълум гардида бошад, ки ухдадории асосии бо кафолат таъминшуда пурра ё як кисми дахлдори он ичро шудааст, аз руи дигар асосхо катъ ёфтааст ё худ беэътибор мебошад, у бояд аз ин бенефитсиар ва принсипалро фавран огох созад.
Агар баъди чунин огохсози кафил талабномаи такрории бенефитсиарро гирифта бошад, бояд онро конеъ гардонад.
Моддаи 406. Хадди ухдадорихои кафил
- Ухдадории пешбининамудаи кафил дар назди бенефитсиар бо пардохти маблаге, ки ба он кафолат дода шудааст, махдуд карда мешавад.
2.Масъулияти кафил дар назди бенефитсиар барои ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадории бо кафолат таъминшуда аз чониби кафил, агар дар кафолат тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, бо маблаги кафолат додашуда махдуд карда намешавад.
Моддаи 407. Катъи кафолат
- Ухдадории кафил дар назди бенефитсиар оид ба кафолат дар холатхои зайл катъ мегардад:
а) ба бенефитсиар пардохтани маблаге, ки ба он кафолат дода шудааст;
б) бо хотима мухлати дар кафолат муайяншуда, ки барои хамон мухлат дода шудааст;
в) дар натичаи даст кашидани бенефитсиар аз хукуки худ оид ба кафолат ва ба кафил баргардонидани ин хукук;
г) дар натичаи аз хукуки оид ба кафолат бенефитсиар даст кашидан бо усули изхороти хатти дар мавриди аз ухдадори озод кардани кафил.
Катъи ухдадории кафил бошад асосхои дар зербандхои а), б) ва г) хамин кисм зикргардида ба он вобаста намебошад, ки оё кафолат ба у баргардонида шудааст.
- Кафиле, ки барояш катъи кафолат маълум шудааст, бояд фавран аз ин принсипалро огох созад.
Моддаи 408. Талаботи акси кафил ба принсипал
- Хукуки кафил дар мавриди аз принсипал мутобики тартиби даъвои акс (регресиви) талаб кардани чуброни маблаге, ки ба бенефитсиар дар асоси кафолат дода шудааст, тибки созишномаи кафил бо принсипал, ки чихати ичрои он кафолат дода шуда буд, муайян мегардад.
- Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, кафил хак надорад аз принсипал чуброни маблагеро, ки ба бенефитсиар бидуни риояи шарти кафолат ё бо вайрон кардани ухдадории кафил дар назди бенефитсиар пардохта шудааст, талаб намояд.
§ 7. БАЙЪОНА
Моддаи 409. Мафхуми байъона. Шакли шартномаи байъона
- Байъона маблаге эътироф карда мешавад, ки як тарафи имзокунандаи шартнома мутобики маблаги тибки шартнома пардохташаванда барои исботи бастани шартнома ва таъмини ичрои он ба хисоби тарафи дигар мегузаронад.
- Шартнома дар бораи байъона, сарфи назар аз маблаги байъ, бояд дар шакли хатти баста шавад.
- Хангоми шубха кардан ба он, ки оё маблаги аз чониби дигар ба хисоби шартномаи пардохт гузаронидашуда байъона аст ё на, аз чумла дар натичаи риоя накардани коидахои муайяннамудаи кисми 2 хамин модда, ин маблаг, агар тартиби дигаре исбот нашуда бошад, ба сифати пешпардохт эътироф карда мешавад.
Моддаи 410. Окибати катъ ёфтан ва ичро накардани ухдадории бо байъона таъминшуда
- Агар ухдадори то огози ичрояш бо созишномаи тарафхо ё дар натичаи имконнопазирии ичро (моддаи 448) катъ ёбад, байъона бояд баргардонида шавад.
- Агар барои ичро нашудани шартнома тарафе, ки байъона додааст масъулият дошта бошад, байъона дар ихтиёри тарафи дигар мемонад. Агар барои ичро нашудани шартнома тарафе чавобгар бошад, ки байъона гирифтааст, он бояд ба тарафи дигар маблаги дукаратаи байъонаро супорад.
Бар замми ин тарафе, ки барои ичро нашудани шартнома чавобгар аст, агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, бояд ба тарафи дигар товони зиёнро бо бахисобгирии маблаги байъона пардозад.
БОБИ 23. ИВАЗ ШУДАНИ ШАХС ДАР УХДАДОРИ
§ 1. ГУЗАШТАНИ ХУКУКИ КРЕДИТОР БА ШАХСИ ДИГАР
Моддаи 411. Асос ва тартиби гузаштани хукуки кредитор ба шахси дигар
- Хукуке (талаботе), ки дар асоси ухдадори ба кредитор тааллук дорад тибки ахд ба дигар шахс (гузашт кардани талабот) дода шуданаш мумкин аст ё дар асоси конун метавонад ба дигар шахс гузарад.
Коидахои гузаштани хукуки кредитор ба шахси дигар дар мавриди талаботи акс (регресиви) татбик карда намешаванд.
- Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, барои гузаштани хукуки кредитор ба шахси дигар, розигии карздор талаб карда намешавад.
- Агар карздор ба таври хатти дар мавриди амали анчомдодашудаи ба шахси дигар гузаштани хукуки кредитор огох нашуда бошад, кредитори нав вобаста ба ин таваккали сар задани окибати номусоидро ба ухда мегирад. Дар чунин холат ичрои ухдадории кредитори ибтидои ичрои ухдадории кредитори муносиб эътироф карда мешавад.
Моддаи 412. Хукукхое, ки ба дигар шахс гузашта наметавонанд
Ба дигар шахс гузаштани хукуки кредитор, ки ба таври ногусастани ба шахсияти у алокаманд мебошад, аз чумла талабот оид ба алимент ва чуброни зиёне, ки ба хаёт ва саломати расидааст, ичозат дода намешавад.
Моддаи 413. Андозаи хукуки кредитор, ки ба шахси дигар мегузарад
Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хукуки кредитори ибтидои ба кредитори нав дар хaчм ва мутобики шарте мегузарад, ки то лахзаи гузаштани хуку мавчуд буд. Аз чумла ба кредитори нав хукуке, ки ичрои ухдадориро таъмин мекунад, хамчунин дигар хукукхои вобаста ба талабот, аз чумла хукук ба фоизхои пардохтнашуда низ мегузарад.
Моддаи 414. Далелхои хукуки кредитори нав
- Карздор хак дорад то аз чониби кредитори нав пешниход кардани далелхо оид ба гузаштани хукуки талабот ухдадориашро нисбати ин шахс ичро накунад.
- Кредитори талаботашро ба шахси дигар гузашткарда вазифадор аст ба у санади тасдиккунандаи хукуки талабашро дихад ва маълумоти барои татбики ухдадори мухимро ба у расонад.
Моддаи 415. Эътирози карздор нисбати талаботи кредитори нав
Карздор хак дорад ба мукобили талаботи кредитори нав эътирозеро, ки ба у нисбат ба кредитори ибтидои то лахзаи гирифтани огохинома оид ба гузаштани хукуки ухдадори ба кредитори нав дошт, арз намояд.
Моддаи 416. Дар асоси конун ба шахси дигар гузаштани хукуки кредитор
Хукуки кредитор оид ба ухдадори ба шахси дигар дар асоси конун ва фаро расидани холатхои дар он нишондодашуда мегузарад:
а) дар натичаи гузаштани хукукхои умумии вориси хукуки кредитор;
б) бо карори суд дар мавриди ба дигар шахс гузаронидани хукуки кредитор, дар сурате ки имконияти чунин гузаронидан дар конун пешбини гардида бошад;
в) дар натичаи ичро намудани ухдадории карздор аз чониби зомин ё гаравдех, ки аз руи ин ухдадори карздор намебошанд;
г) хангоми суброгация кардани хукуки кредитор аз тарафи сугуртакунанда ба карздоре, ки барои фаро расидани ходисаи сугурта масъулият дорад;
д) дар дигар холатхои пешбининамудаи конун.
Моддаи 417. Шарти гузашт кардани талабот
- Ба дигар шахс гузашт кардани талабот аз чониби кредитор дар холате, ки он хилофи конун, дигар санади хукуки ё шартнома набошад, ичозат дода мешавад.
- Гузашт кардани талабот аз руи ухдадори, хангоме ки шахсияти кредитор барои карздор дорои ахамияти назаррас мебошад: бидуни розигии карздор, ичозат дода намешавад.
Моддаи 418. Шакли гузашт кардани талабот
- Талаботе, ки ба ахди оддии хатти ё нотариали асос ёфтааст, бояд ба тарзи дахлдори хатти гузашт карда шавад.
- Агар дар конун тартиби дигаре мукаррар нашуда бошад гузашт кардани талабот аз руи ахде, ки бакайдгирии давлатиро такозо мекунад, бояд мутобики тартиби барои бакайдгирии чунин ахд пешбинишуда, ба кайд гирифта шавад.
- Талабот аз руи когази киматноки ордери бо рохи индоссамент (навиштачоти тахлили)-и ин когази киматнок (кисми 3 моддаи 160) гузашт карда мешавад.
Моддаи 419. Масъулияти кредиторе, ки талабашро гузашт кардааст
Кредитори ибтидои, ки талабашро гузашт кардааст, дар назди кредитори нав барои нодуруст будани талаботи ба у додааш чавобгар буда, вале барои ичро нагардидани ин талаб аз чониби карздор, ба гайр аз холате, ки кредитори ибтидои дар назди кредитори нав кафилии карздорро ба ухда гирифтааст, чавобгар намебошад.
§ 2. ГУЗАРОНИДАНИ КАРЗ
Моддаи 420. Шарт ва шакли гузаронидани карз
- Аз чониби карздор ба дигар шахс гузаронидани карз танхо бо розигии кредитор ичозат дода мешавад.
- Ба шакли гузаронидани карз мувофикан коидахои оид ба шакли гузашти талабот татбик мегарданд.
Моддаи 421. Эътирози карздори нав ба мукобили талаби кредитор
Карздори нав хак дорад ба талаби кредитор, ки ба муносибати байни у ва карздори ибтидои асос ёфтаанд, эътироз кунад.
БОБИ 24. МАСЪУЛИЯТИ ВАЙРОН КАРДАНИ УХДАДОРИ
Моддаи 422. Мафхуми вайрон кардани ухдадори
- Тахти мафхуми вайрон кардани ухдадори ичро накардан ё ичрои номатлуб (сари вакт ичро накардан, норасоихои мол ва корхо, вайрон кардани дигар шартхо ё ки аз мохияти ухдадори бармеояд) дар назар дошта шудааст (ичрои номатлуб). Дар сурати пеш омадани холати гайриимкони ичрои матлуб карздор бояд фавран кредиторро огох созад.
- Ба чавобгари кашидани карздор барои вайрон кардани ухдадори тибки талаби кредитор анчом дода мешавад.
Моддаи 423. Товони зиёне, ки дар натичаи вайрон кардани ухдадори расонида шудааст
- Карздоре, ки ухдадориро вайрон кардааст, вазифадор аст ба кредитор товони зиёни дар натичаи вайрон кардани ухдадори расидаро пардозад (моддаи 15 хамин Кодекс). Чуброни зиён оид ба ухдадорихое, ки бо чаримаи ахдшикани таъмин шудааст, мутобики коидахои пешбининамудаи моддаи 424 хамин Кодекс муайян карда мешавад.
- Созишномаи то вайрон кардани ухдадори кабулнамудаи тарафхо дар мавриди озод кардани карздор аз товони зиёни аз вайрон кардан расонидашаванда беэътибор буда, вале тарафхо бо розигии хамдигар метавонанд танхо руёнидани зиёни вокеии ба молу мулк расонидашударо пешбини намоянд.
- Агар дар конунхо ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, хангоми муайян кардани зиён нарххои махалле, ки ухдадори мебоист дар он чо ба ичро расонда шавад, дар рузи ихтиёран конеъ намудани талаби кредитор аз чониби карздор ба эътибор гирифта мешавад, вале агар талабот ихтиёран конеъ карда нашуда бошад – нарххои дар рузи арз шудани даъво амалкунанда ба инобат гирифта мешаванд. Бо назардошти холатхо, суд метавонад талаби товони зиёнро бо ба инобат гирифтани нарххое, ки дар рузи баровардани карор амал мекунанда ё дар рузи пардохти вокеи чори мебошанд, конеъ намояд.
- Хангоми муайян кардани андозаи даромади аздастрафта, тадбирхои андешидаи кредитор барои гирифтани ин даромад ва барои ин максад омодаги дидани у ба инобат гирифта мешавад.
- Агар кредитор, исбот карда тавонад, ки хамагуна амали карздор, бо максади саркаши аз масъулият барои вайрон кардани ухдадори анчом дода шудааст, оид ба беэътибор донистани ин амалхо хак дорад, талабот арз намояд.
Моддаи 424. Зиён ва ноустуворона
- Агар барои ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадори ноустуворона мукаррар гардида бошад, пас зиён дар кисми бо ноустуворона таъминнашуда руёнида мешавад.
Конунхо ва ё шартнома холатхои зайлро пешбини намуданашон мумкин аст: хангоме, ки танхо руёнидани ноустуворона ичозат дода мешавад, вале на товони зиён; хангоме, ки товони зиён метавонад ба маблаги пурра бар замми чаримаи ахдшикани руёнида шавад; хангоме, ки мутобики интихоби кредитор ё чаримаи ахдшикани ё товони зиён руёнида мешавад.
- Дар холатхое, ки барои ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадори масъулияти махдуд муайян карда шудааст, товони зиёне, ки бояд дар кисми бо чаримаи ахдшикани таъминнашуда ё бар замми он ё бар ивази он руёнида шаванд, то хадде бо чунин махдудсози мукарраргардида, чуброн шуданашон мумкин аст.
Моддаи 425. Чуброни зиёни маънави, ки дар натичаи вайрон кардани ухдадори расонида шудааст
Зиёни маънави (азоби чисмони ё рухи), ки ба шахрванд дар натичаи вайрон кардани ухдадори расонида шудааст, бар замми товони зиёни пешбининамудаи моддаи 423 хамин Кодекс чуброн карда мешавад.
Моддаи 426. Масъулият барои гайриконуни истифода бурдани маблаги гайр
- Барои гайриконуни истифода бурдани маблаги гайр дар натичаи ичро накардани ухдадории пули, ё гузаронидани мухлати пардохти он ё бидуни асос гирифтани он ё ба амонат гузоштан аз хисоби шахси дигар бояд ба андозаи ин маблаг фоиз пардохта шавад. Андозаи фоиз бо назардошти ставкаи миёнаи фоизи бонк, ки Бонки миллии Точикистон дар рузи ичрои ухдадории пули ё кисми дахлдори ин ухдадори муайян кардааст, ба хисоб гирифта мешавад. Хангоми аз тарики суд руёнидани карз суд метавонад талаботи кредиторро бо дарназардошти ставкаи миёнаи бахисобгирии фоизи бонк дар рузи пешниходи даъво ё дар рузи баровардани карор ё дар рузи пардохти вокеи конеъ намояд. Ин коидахо, агар дар санади конуни ё шартнома фоизи дигар мукаррар нашуда бошад, татбик мегарданд.
- Агар дар конунхо ва ё шартнома барои хисоби фоиз мухлати нисбатан кутохтар муайян нагардида бошад, фоизи истифодаи маблаги гайр то рузи пардохти ин маблаг ба кредитор руёнида мешавад.
- Агар зиёни ба кредитор расонида шуда дар натичаи истифодаи гайриконунии маблагхои пулии у аз маблаги фоизи дар асоси кисми 1 хамин модда додашаванда бештар бошад, у хак дорад аз карздор товони зиёнро ба хамон андозаи кисме, ки аз он маблаг бештар аст, талаб намояд.
- Зам кардани фоиз ба фоиз, ба гайр аз холатхое, ки конун дохил кардани фоизи соли гузаштаро ба маблаги асосии карз пешбини намудааст, манъ мебошад.
- Барои гайриконуни истифода бурдани маблаги пулии гайр аз руи ухдадории пули, ки бо фаъолияти сохибкори алокаманд мебошад, бар замми маблаги дар кисми 1 хамин модда нишондодашуда ба андозаи панч фоизи маблаги солонае, ки мухлати пардохташ гузаштааст, агар дар шартнома фоизи нисбатан баландтари чарима мукаррар нагардида бошад, чарима руёнида мешавад.
Моддаи 427. Масъулият ва ичрои ухдадори дар шакли асл (натура)
- Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, пардохти ноустуворона ва товони зиён дар сурати ичрои номатлуби ухдадори карздорро аз ичрои ухдадори дар шакли асл (натура), озод намекунад.
- Агар дар конун ва ё шартнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, товони зиён дар холати ичро накардани ухдадори ва пардохти ноустуворона барои ичро накардани он, карздорро аз ичрои ухдадори дар шакли асл (натура) озод мекунад.
- Аз чониби кредитор рад карда шудани кабули ичрои ухдадори, ки дар натичаи гузаронидани мухлат барои у ахамияташро (кисми 2 моддаи 436) гум кардааст, инчунин пардохти ноустуворона, ки ба сифати хукуки даст кашидан (моддаи 441) мукаррар гардидааст, карздорро аз ичрои ухдадори дар шакли асл (натура) озод мекунад.
Моддаи 428. Ичрои ухдадори аз хисоби карздор
Хангоми аз чониби карздор ичро накардани ухдадори оид ба тайёр кардан ва ба моликияти хусуси, пешбурди хочагидори ё дигар идораи оперативи супоридан ё инки додани мол ба истифодаи кредитор, ё барои у ичро намудани кори муайян ё расонидани хизмат ба у кредитор хак дорад ичрои ухдадориро дар мухлати мувофик, бо нархи муносиб ба шахси сеюм супорад ё онро бо кувваи худ ичро кунад ва агар аз конун, дигар санади хукуки, шартнома ё мохияти ухдадори тартиби дигаре барнаояд, аз карздор чуброни харочоти зарурии масрафшуда ва дигар зиёнро талаб намояд.
Моддаи 429. Окибати ичро накардани ухдадори оид ба додани моли муайяни инфироди
Дар сурати ичро накардани ухдадори оиди ба моликияти хусуси, пешбурди хочагидори, идораи оперативи ё истифодаи боподоши ба кредитор додани моли муайяни инфироди, охирин хак дорад дар асоси шартхои пешбининамудаи ухдадори аз карздор кашида гирифтани ин мол ва ба кредитор додани онро талаб намояд. Агар мол каблан ба шахси сеюме дода шуда бошад, ки хукуки моликият, пешбурди хочагидори ё идораи оперативи дорад, ин хукук беэътибор аст. Агар мол хануз ба кредитор дода нашуда бошад, он кредиторе дорои афзалият мебошад, ки ба манфиати у ухдадори пештар ба миён омадааст ва агар муайян намудани ин гайриимкон бошад, оне ки барвакттар даъво арз кардааст, афзалият дорад.
Бар ивази талаби ба у додани моле, ки мавзуи ухдадори мебошад, кредитор хак дорад, чуброни зиёнро талаб намояд.
Моддаи 430. Масъулияти иловаги
- То арзи талабот ба шахсе, ки мутобики конун ё шарти ухдадори иловатан ба масъулияти шахси дигар, ки карздори асоси мебошад, масъулият дорад (масъулияти иловаги), кредитор бояд ба карздори асоси талабот арз кунад.
Агар карздори асоси талаботи кредиторро конеъ нанамояд ё аз конеъгардонии он саркаши кунад ин талаботро ба шахсе, ки масъулияти иловагиро (субсидариро) ба зимма дорад, арз кардан мумкин аст.
- Агар талаботи кредитор бо рохи бахисобгирии даъвои акс ба карздори асоси ё бидуни бахс руёнидани маблаг аз хисоби карздори асоси гардонида шавад, у хак надорад конеъ намудани талаботи худро ба карздори асоси аз шахсе талаб кунад, ки масъулияти иловагиро ба зимма дорад.
- Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, шахсе, ки масъулияти иловагиро ба зимма дорад, метавонад нисбат ба карздори асоси талабот арз намояд.
- Шахсе, ки масъулияти иловагиро ба зимма дорад, бояд то конеъ намудани талаботи аз чониби кредитор гузошташуда дар маврид карздори асосиро огох созад ва агар ба чунин шахс даъво арз шуда бошад, карздори асосиро барои иштирок дар парванда чалб намояд.
Дар акси хол карздори асоси хак дорад ба мукобили талаботи акс (регрес) – и шахси ба таври иловаги масъулиятдошта эътирозеро, ки у нисбат ба кредитор дошт, арз намояд.
Моддаи 431. Махдуд сохтани андозаи масъулият оид ба ухдадори
- Аз руи навъхои алохидаи ухдадори ва ухдадорие, ки ба шаклхои муайяни фаъолият алокаманд мебошанд, конун хукуки чуброни пурраи зиёнро махдуд сохтанаш мумкин аст (масъулияти махдуд).
- Созишномаи махдуд сохтани андозаи масъулияти карздор оид ба шартномаи хамрохшави ё дигар шартномае, ки дар он шахрванди кредитор истеъмолкунанда мебошад, эътибор надорад, ба шарте ки андозаи масъулиятро барои хамин навъи ухдадори ё хамин конуншиканиро конун муайян карда, созишнома то фаро расидани холате, ки барои ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадори боиси чавобгари мегардад, баста шуда бошад.
Моддаи 432. Асосхои масъулият барои вайрон кардани ухдадори
- Шахсе, ки ухдадориро ичро накардааст ё онро номатлуб ичро кардааст, хангоми мавчуд будани гунох (касдан ё аз сабаби беэхтиёти), ба гайр аз холатхое, ки конун ё шартнома дигар асосхои масъулиятро пешбини намудаанд, чавобгар мебошад.
Шахс хангоме бегунох дониста мешавад, ки агар бо вучуди хама гуна гамхори ва мулохизакорие, ки вобаста ба хусусиёти ухдадори ва шарти ахд аз у талаб кардашуда буд, чихати ичрои матлуби ухдадори хамаи тадбирхоро андешида бошад.
- Бе гунохии худро шахсе, ки ухдадориро вайрон кардааст, исбот мекунад.
- Агар дар конун ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, шахсе, ки хангоми анчом додани фаъолияти сохибкори ухдадориро ичро накардааст ё номатлуб ичро кардааст, агар исбот накунад, ки ичрои матлуби ухдадори дар натичаи кувваи рафънопазир, яъне дар хамон шароит фавкулодда ва ногузир имконнопазир гаштааст, масъулият ба зимма дорад. Ба чунин холатхо, аз чумла вайрон кардани ухдадори аз тарафи контрагентхои карздор, дар бозор мавчуд набудани молхои барои ичро зарури, маблаги зарури надоштани карздор дохил намешаванд. Мутобики шартнома ё конун шартхои дигари аз масъулият озод кардани субъектхои фаъолияти сохибкори низ пешбини шуданашон мумкин аст.
- Созишномаи каблан басташуда дар мавриди бартараф намудан ё махдуд сохтани масъулияти касдан вайрон кардани ухдадори эътибор надорад.
Моддаи 433. Масъулияти карздор барои кормандони худ
Амали кормандони карздор чихати ичрои ухдадорихояш амали карздори эътироф карда мешавад. Агар ин амал боиси ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадори гардида бошад, карздор барои ин амал чавобгар аст.
Моддаи 434. Масъулияти карздор оид ба амали шахси сеюм
- Карздор инчунин дар хoлатхое, ки сабаби риоя накардани ухдадори амал ё беамалии шахси сеюм оид ба ухдадорихояшон дар назди карздор гаштааст, дар назди кредитор масъулият дорад.
Агар дар конун муайян нашуда бошад, ки масъулият ба зиммаи ичрокунандаи бевосита гузошта мешавад, карздор инчунин барои амал ё беамалии шахси сеюм, ки ба онхо карздор ичрои ухдадориашро дар назди кредитор вогузошта буд, дар назди кредитор чавобгар аст.
- Карздор аз масъулияти вайрон кардани ухдадори, ки аз амал ё беамалии шахси сеюм бармеояд, озод карда шуданаш мумкин аст, ба шарте ки бегунохии онхоро исбот карда тавонад.
Хангоми анчом додани фаъолияти сохибкори карздор аз масъулияти вайрон кардани ухдадори, ки аз амал ё беамалии шахси сеюм бармеояд, озод карда шуданаш мумкин аст, ба шарте ки он бо кувваи рафънопазир алокаманд бошад (кисми 3 моддаи 432 хамин Кодекс).
- Хангоми вайрон кардани ухдадори, ки бо мушкил гардидани мавзуи ухдадори бо хукукхои шахси сеюм алокаманд аст, карздор танхо дар сурате аз масъулият озод карда мешавад, ки агар чунин мушкилот то бастани шартнома бо кредитор пеш омада бошад ва кредитор хангоми бастани шартнома аз ин огохонида шуда буд.
- Конунхо ё шартнома шартхои дигари чавобгарии карздорро барои амали шахси сеюм пешбини карда метавонанд.
Моддаи 435. Окибатхои вайрон кардани ухдадори бо гунохи хар ду тараф
- Агар ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадори бо гунохи хар ду тараф содир шуда бошад, суд мувофикан андозаи масъулияти карздорро камтар мекунад. Агар касдан ё аз беэхтиёти кредитор дар натичаи ичро накардан ё ичрои номатлуб ба зиёд шудани хачми зиён мусоидат карда бошад ё барои кам кардани хачми он тадбирхои окилона наандешида бошад, суд инчунин хак дорад андозаи масъулияти карздорро кам кунад.
- Коидахои кисми 1 хамин модда мувофикан инчунин дар холатхое низ татбик мегарданд, ки карздор дар асоси конун ё шартнома, сарфи назар аз гунохи худ, барои ичро накардан ё ичрои номатлуби ухдадори масъулият дошта бошад.
Моддаи 436. Аз чониби карздор гузаронидани мухлат
- Дар мухлати мукаррарнамуда аз чониби карздор ичро накардани ухдадори мухлатгузаронии карздор эътироф карда мешавад.
- Карздоре, ки мухлати ичрои ухдадариро гузаронидааст, дар назди кредитор барои зиёни аз гузаронидани мухлат расида ва барои окибати тасоддуфе чавобгар мебошад, ки аз гузаронидани мухлат фаро расидааст.
- Агар дар натичаи гузаронидани мухлат аз чониби карздор ичрои ухдадори барои кредитор манфиаташро гум карда бошад, у метавонад кабули ичрои ухдадориро рад кунад ва чуброни зиёнро талаб намояд.
- То замоне, ки ухдадори бо сабаби мухлатро гузаронидани кредитор ичро нагардад карздор мухлатро гузаронида хисоб намеёбад.
Моддаи 437. Аз чониби кредитор гузаронидани мухлат
- Агар кредитор кабули ичрои матлуби пешниходнамудаи карздорро рад карда бошад ё амали дар конунхо ё созишнома пешбинишуда ё аз анъанахои ахдхои кори ё аз мохияти ухдадори бармеомадаро ичро накарда бошад, ки то анчом додани он карздор наметавонист ухдадории худро ичро кунад, у мухлатро гузаронида ба хисоб меравад.
Кредитор инчунин дар холатхои пешбининамудаи кисми 2 моддаи 440 хамин Кодекс мухлатро гузаронида ба хисоб меравад.
- Аз чониби кредитор гузаронидани мухлат, агар кредитор исбот карда натавонад, ки гузаронидани мухлат мутобики холатхое ба миён омадааст, ки барои он холат на у шахсан ва на дигар шахси ба зиммаашон бо амри конун ё супориши кредитор кабули ичрои ухдадори вогузошташуда чавобгар намебошанд, ба карздор хукук медихад, ки зиёни аз сабаби гузаронидани мухлат расонидашударо талаб намояд.
Ба зиммаи кредиторе, ки ба гузаронидани мухлат рох додааст, хамаи окибатхои номусоиди дар давраи гузаронидани мухлат бамиёномадаи имконнопазирии ногахонии ичрои ухдадори гузошта мешавад.
- Мутобики ухдадории пули барои пардохти фоиз дар давраи гузаронидани мухлат аз тарафи кредитор карздор масъул намебошад.
Моддаи 438. Таваккали сохибкори дар ухдадори
Агар дар ухдадори ичрои ягон коре бо фармоиши сохибкор пешбини гардида бошад, таваккали имконнопазири ё мувофики максад набудани истифодаи натичаи кор ба зиммаи сохибкор гузошта мешавад. Шахсе, ки корро матлуб анчом додааст, хак дорад баробари дарачаи ичро хакки корашро гирад, ба гайр аз холатхое, ки дар шартнома таксими дигари таваккали сохибкори пешбини нагардида бошад.
БОБИ 25. КАТЪИ УХДАДОРИ
Моддаи 439. Асосхо барои катъи ухдадори
- Ухдадори аз руи асосхои пешбининамудаи хамин Кодекс, дигар конунхо ва санади хукуки ё шартнома кисман ё пурра катъ мегардад.
- Катъи ухдадори бо талаби яке аз тарафхо танхо дар холатхои пешбининамудаи конун ё шартнома равост.
Моддаи 440. Катъи ухдадори бо ичрои он
- Ичрои матлуб ухдадориро катъ месозад.
- Кредитор ичрои ухдадориро кабул намуда, вазифадор аст бо талаби карздор ба у дар мавриди пурра ё кисми дахлдорро кабул кардани он забонхат дихад.
Агар карздор барои тасдики ухдадори ба кредитор хуччти карзро супорида бошад, пас кредитор ичроро кабул карда, бояд ин хуччатро пас дихад ва хангоми набудани имконияти баргардонидани он дар забонхат дар ин маврид сабт кунад. Забонхатро бо сабти рузи дар хуччати карзи баргардонидашаванда иваз кардан мумкин аст. Дар дасти карздор будани хуччати карз, агар далели дигаре исбот нашуда бошад, катъи ухдадориро тасдик мекунад.
Хангоми забонхат надодан, хуччати карзро барнагардондани кредитор ё дар забонхат сабт намудани имконнопазирии баргардонидани он карздор хак дорад ичрои ухдадориро боздорад. Дар ин холат кредитор мухлатро гузаронида мехисобад.
Моддаи 441. Хакки дасткаши
Мутобики созишномаи байни тарафхо ухдадори бо додани хакки дасткаши (пардохти пул, додани молу мулк ва гайра) бар ивази ичро метавонад катъ гардад. Андоза, мухлат ва тартиби додани хакки дасткаши аз чониби тарафхо муайян карда мешавад.
Моддаи 442. Катъи ухдадори бо бахисобгири
Ухдадори бо бахисобгирии талаботи якхелаи мутакобил, ки мухлаташ фаро расидааст ё мухлаташ муайян нашудааст ё бо лахзаи талабидан мукаррар карда шудааст, пурра ё кисман катъ мегардад. Барои бахисобгири аризаи як тараф кифоя аст.
Моддаи 443. Холатхои номумкин будани бахисобгири
Дар холатхои зайл бахисобгири номумкин аст:
а) агар тибки аризаи тарафи дигар ба талабот мухлати даъво истифода шуда ва ин мухлат гузашта бошад;
б) хангоми чуброни зиёни ба хаёт ё саломати расонидашуда;
в) хангоми руёнидани алимент;
г) хангоми таъмини умрбод;
д) дар холатхои дигари пешбининамудаи конун ё шартнома.
Моддаи 444. Бахисобгири хангоми гузашт кардани талабот
- Дар холати гузашт кардани талабот карздор ба мукобили талаботи кредитори нав хак дорад талаботи мутакобили худро ба кредитори ибтидои ба хисоб гирад.
- Агар талабот ба карздор тибки асосхои то гирифтани огохинома дар бораи гузашт карда шудани талабот зарур шуда, мухлати талабот то гирифтани он фаро расида бошад ё ин мухлат нишон дода нашуда бошад ё бо лахзаи дархост муайян гардида бошад, талаб ба хисоб гирифта мешавад.
Моддаи 445. Катъи ухдадори хангоми чун як шахс мувофик омадани карздор ва кредитор
Агар карздор ва кредитор чун як шахс мувофик оянд, ухдадори катъ мегардад.
Моддаи 446. Катъи ухдадори бо сабаби нав шудани он (новатсия)
- Ухдадори бо созишномаи байни тарафхо дар мавриди ивази ухдадории ибтидоии байни онхо мавчудбуда бо дигар ухдадории дигари байни хамон ашхосе, ки предмети дигар ва усули дигари (новатсия) ичрои ухдадориро талаб мекунад, катъ мегардад.
- Дар муносибат ба ухдадори оид ба чуброни зиёне, ки ба хаёт ва саломати расонидааст ва оид ба пардохти алимент навовари (новатсия) ичозат дода намешавад.
- Навовари (новатсия), агар дар созишномаи байни тарафхо тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, ухдадории иловагиро, ки ба ухдадории ибтидои алокаманд аст, катъ менамояд.
Моддаи 447. Бахшидани карз
Хангоми аз чониби кредитор озод кардани карздор аз ухдадорихои ба зиммааш гузошташуда, агар ин хукуки дигар ашхосро дар муносибат ба молу мулки кредитор вайрон накунад, ухдадори катъ мегардад.
Моддаи 448. Катъи ухдадори хангоми имконнопазирии ичро
- Агар ичрои ухдадори бо холатхое имконнопазир бошад, ки барояш карздор масъулият надорад, он катъ мегардад. Амали коидахои мазкур ба ухдадорихои пули татбик карда намешавад.
- Дар сурати имконнопазир будани ичро аз чониби тарафи ухдадори, ки ба холатхо вобаста аст ва барои он хеч кадоме аз тарафхо чавобгар нестанд, агар дар конунхо ё шартнома тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, ин тараф хак надорад аз тарафи дигар ичрои ухдадориро талаб кунад. Дар айни замон хар кадом тараф, ки ухдадориро ичро кардааст хак дорад баргардонидани ичроро талаб намояд.
- Агар карздор ухдадориро бинобар амали гунахкоронаи кредитор ичро карда натавонад, охирин хак надорад баргардондани ичрои ухдадориро талаб кунад.
Моддаи 449. Катъи ухдадори дар асоси санади макомоти давлати
- Агар дар натичаи кабули санади макомоти давлати пурра ё кисман ичро намудани ухдадори имконнопазир гардад, ухдадори пурра ё дар кисми дахлдори он катъ мегардад. Тарафхое, ки дар натичаи ин зиён дидаанд, хак доранд мутобики моддахои 13 ва 16 хамин Кодекс чуброни онро талаб намоянд.
- Агар санади макомоти давлати, ки дар асоси он ухдадори катъ гардидааст, тибки тартиби мукарраршуда беэътибор дониста шавад, ухдадори баркарор мегардад, ба шарте ки аз созишномаи тарафхо ё мохияти ухдадори тартиби дигаре барнаояд ва ичрои ухдадори барои кредитор манфиати худро гум накардабошад.
Моддаи 450. Катъи ухдадори аз сабаби фавти шахрванд
- Агар ичрои ухдадори бидуни иштироки шахсии карздор номумкин бошад ё ухдадори ба тарики дигар ба таври ногусастани бо шахсияти карздор алокаманд бошад, ухдадори ба фавти карздор, катъ мегардад.
- Бо фавти кредитор, агар ичрои ухдадори махз барои кредитор таъин шуда бошад ё ухдадори бо тарики дигар ба таври ногусастани бо шахсияти кредитор алокаманд бошад ухдадори катъ мегардад.
Моддаи 451. Катъи ухдадори бо бархам хурданишахси хукуки
- Ухдадори бо бархам хурдани шахси хукуки (карздор ё кредитор) катъ мегардад, ба гайр аз холатхое, ки конун ё дигар санади хукуки ичрои ухдадории шахси хукукии бархамхурдаро ба зиммаи шахси дигар гузоранд (оид ба талабот дар мавриди пардохти товони зиён, ки ба хаёт ва саломати расонида шудааст ва гайра).
ЗЕРФАСЛИ 2. МУКАРРАРОТИ УМУМB ОИД БА ШАРТНОМА
Б О Б И 26. МАФХУМ ВА МАЗМУНИ ШАРТНОМА
Моддаи 452. Мафхуми шартнома
- Шартнома созиши ду ё якчанд шахс барои ба вучуд овардан, тагйир додан ё катъи хукук ва ухдадории граждани мебошад.
- Нисбат ба шартнома коидахо оиди ахди дучониба ва бисёрчониба, ки дар боби 7 хамин Кодекс пешбини гардидааст, татбик мегарданд.
- Агар дар коидахои хамин боб ва коидахо оиди навъхои алохидаи шартномахо, ки дар хамин Кодекс зикр шудаанд, тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, нисбати ухдадорихое, ки аз шартнома бармеоянд, мукаррароти умуми оид ба ухдадорихо (моддахои 328-451) татбик мегарданд.
- Нисбати шартномахое, ки бештар аз ду тараф мебанданд, мукаррароти умуми оид ба шартнома татбик мегардад, ба шарте, ки ин ба хусусияти бисёрчонибаи чунин шартномахо мухолиф набошад.
Моддаи 453. Мустакилияти шартнома
- Шахрвандон ва шахси хукуки дар бастани шартнома мустакил мебошанд. Мачбур кардан ба бастани шартнома, ба истиснои холатхое, ки вазифаи бастани шартнома дар хамин Кодекс, конун ё ухpдадории ихтиёран кабулгардида пешбини шудааст, ичозат дода намешавад.
- Тарафхо метавонанд тибки тартиби пешбининамуда ё пешбининанамудаи конун ё дигар санади хукуки шартнома банданд.
- Тарафхо метавонанд шартномае банданд, ки он чузъхои шартномахои мухталифи пешбиникардаи конун ё дигар санади хукуки (шартномаи омехта)-ро дар бар гирифта бошад. Агар аз созишномаи тарафхо ё мохияти шартномаи омехта тартиби дигаре барнаояд, дар муносибати тарафхо оид ба шартномаи омехта, дар кисматхои дахлдор коидахои шартномае, ки чузъхои он дар шартномаи омехта мавчуд аст, татбик мегарданд.
- Шартхои шартнома, ба истиснои холатхое, ки мазмуни шарти дахлдор дар конун ё дигар санади хукуки зикр шудааст (моддаи 454), бо салохдиди тарафхо муайян карда мешавад.
Дар холатхое, ки шарти шартнома мутобики меъёр истифода мешавад, зеро дар созишномаи байни тарафхо тартиби дигаре пешбини нашудааст (меъёри диспозитиви), тарафхо метавонанд бо созишномаи худ истифодаи онро бекор кунанд ё шартеро ба миён гузоранд, ки аз шарти пешбинигардида фарк дошта бошад. Хангоми мавчуд набудани чунин созишнома шартхои шартнома тибки меъёри диспозитиви муайян карда мешаванд.
- Агар шарти шартнома аз чониби тарафхо ё меъёри диспозитиви муайян нашуда бошад, шартхои дахлдор бо анъанахои ахдхои кори, ки нисбати тарафхо татбик мегардад, муайян карда мешаванд.
Моддаи 454. Шартнома ва конун
- Шартнома бояд ба коидахои барои тарафхо хатмие, мутобикат кунад, ки бо конун ё дигар санади хукукии (меъёрхои императиви) дар лахзаи бастани шартнома амалкунанда мукаррар карда шудаанд.
- Агар пас аз бастани шартнома конуне кабул шуда бошад, ки барои тарафхо нисбат ба коидахои хангоми бастани шартнома амалкунанда коидахои хатмии дигарро мукаррар менамояд, шартхои шартномаи басташуда ба истиснои холатхои мукаррарнамудаи конун дар мавриди он, ки амали он ба муносибатхои аз шартномаи каблан басташуда бамиёномада татбик мегардад, эътибори худро нигох медорад.
Моддаи 455. Шартномахои музднок ва бемузд
- Шартномае, ки мутобики он як тараф бояд музд ё барои ичрои ухдадорияш пасбаргардонии дигари мутакобиларо гирад, ба музд ба хисоб меравад.
- Шартномае, ки мутобики он як тараф ухдадор мешавад ба тарафи дигар бе музд ё пасбаргардонии чизе дихад, шартномаи бемузд эътироф карда мешавад.
- Агар аз конун, санади дигари хукуки мазмун ё мохияти шартнома тартиби дигаре барнаояд, шартнома музднок хисоб карда мешавад.
Моддаи 456. Нарх
- Ичрои шартнома мутобики нархи дар созишномаи байни тарафхо муайянгардида пардохта мешавад.
Дар холатхои пешбининамудаи конун нарх (тарифхо, нархгузори, ставка ва гайра)-хои мукаррар ё танзим намудаи макомоти ваколатдори давлати истифода бурда мешаванд.
- Тагйир додани нарх пас аз бастани шартнома танхо дар холатхо ва тибки шартхои пешбининамудаи шартнома, ичозат дода мешавад.
- Агар дар шартномаи бамузд нарх пешбини нагардида бошад ва бинобар шарти шартнома муайян шуда наметавонад, ичрои шартнома бояд бо нархе пардохта шавад, ки дар чунин холатхо одатан барои ин гуна мол ва кору хизматрасони гирифта мешавад.
Моддаи 457. Амали шартнома
- Шартнома аз лахзаи баста шуданаш эътибор пайдо мекунад ва барои тарафхо хатми мегардад.
- Тарафхо хак доранд муайян кунанд, ки шарти шартномаи бастаи онхо ба муносибатхои то бастани шартнома бамиёномада низ татбик мегардад.
- Конун ё шартнома муайян карда метавонанд, ки хотимаи мухлати амали шартнома боиси катъи ухдадории тарафхо оид ба шартнома мегардад.
Шартномае, ки дар он чунин шарт гузошта нашудааст то лaхзаи ичрои ухдадориро ба охир расондани тарафхо муайян карда шудааст, боэътибор эътироф карда мешавад.
- Катъи мухлати амали шартнома тарафхоро аз масъулияти риоя накардани он озод намекунад.
Моддаи 458. Шартномаи оммави
- Шартномаи оммави шартномае мебошад, ки аз чониби ташкилоти тичорати баста шуда, дар он ухдадории ташкилот дар мавриди фуруши махсулот, ичрои кор ё хизматрасони, ки чунин ташкилот мувофики хусусиятхои фаъолияташ бояд нисбати хар мурочиаткунанда анчом дихад (савдои чакана, мусофиркашони дар наклиёти истифодаи умум, хизматрасонии алока, таъминоти барк, хизматрасонии тибби, мехмонхонахо ва гайра) муайян гардидааст.
Ташкилоти тичорати дар бастани шартномаи оммави, ба истиснои холатхои пешбининамудаи конун ё дигар санади хукуки, хак надорад як шахсро нисбат ба дигаре авлотар шуморад.
- Нархи мол, кор ва хизматрасони, инчунин дигар шартхои шартномаи оммави ба истиснои холатхое, ки конун додани имтиёзхоро барои категорияи алохидаи истеъмолкунандагон пешбини менамояд, барои хамаи истеъмолкунандагон якхела мебошад.
- Дар холати мавчуд будани имконияти бастани шартномаи оммави чихати ба истеъмолкунандагон расонидани моли дахлдор, хизматрасони ва барои онхо анчом додани кори дахлдор аз чониби ташкилоти тичорати рад кардани бастани шартнома ичозат дода намешавад.
Дар сурати беасос аз бастани шартномаи оммави саркаши кардани ташкилоти тичорати мукаррароти пешбининамудаи кисми 4 моддаи 477 хамин Кодекс татбик мегардад.
- Дар холатхои пешбининамудаи конун Хукумати Чумхурии Точикистон метавонад коидахое барорад, ки барои тарафхо хангоми бастан ва ичрои шартномахои оммави хатми мебошанд.
- Шартхои шартномаи оммави, ки ба талаботи мукаррароти кисмхои 2 ва 4 хамин модда мутобик нестанд, эътибор надоранд.
Моддаи 459. Шартхои намунавии шартнома
- Дар шартнома пешбини гардиданаш мумкин аст, ки шартхои алохидаи он бо шартхои намунавии барои шартномахои дахлдор тахия ва дар матбуот нашргардида муайян карда мешаванд.
- Агар дар шартнома ба шартхои намунави ишора набошад, чунин шартхои намунави дар муносибати байни тарафхо ба сифати анъанахои муомилоти кори истифода мегарданд, ба шарте ки онхо ба талаботи мукаррарнамудаи моддаи 5 ва кисми 5 моддаи 453 хамин Кодекс мувофик бошанд.
- Шартхои намунави дар шакли шартномаи намунави ё дигар санаде, ки ин шартхоро дар бар гирифтааст, инъикос ёфтанаш мумкин аст.
Моддаи 460. Шартномаи хамрохшави
- Шартномаи хамрохшави шартномаест, ки шарти онро як тараф дар шакли тавсия (формуляр) ё дигар шакли стандарти пешниход намудааст ва онро тарафи дигар танхо бо рохи пурра хамрох шудан ба шартномаи пешниходгардида кабул мекунад.
- Тарафи ба шартнома хамрохгардида, харчанд шартномаи хамрохшави хилофи конунхо набошад хам, вале ин тарафро аз хукукхое махрум месозад, ки одатан мутобики чунин шакли шартномахо дода мешаванд, масъулияти тарафи дигарро дар холати риоя накардани ухдадори истисно ё махдуд мекунад ё шартхои барои тарафи хамрохшуда баръало вазнинро дар бар мегирад, ки онхоро бо назардошти окилонаи манфиати даркнамудаи худ, хангоми мавчуд будани имконияти иштирок дар муайян кардани шарти шартнома кабул намекунад, хак дорад бекор ё тагйир додани онро талаб намояд.
- Агар тарафи хамрохшуда медонист ё мебоист донад, ки бо кадом шартхо шартнома мебандад, дар холатхои пешбининамудаи кисми 2 хамин модда, талаби бекор ё иваз намудани шартнома, ки як тарафи ба шартнома хамрохшуда бинобар анчом додани фаъолияти сохибкориаш пешниход кардааст, конеъ гардонида намешавад.
Моддаи 461. Шартномаи пешаки
- Мутобики шартномаи пешаки тарафхо ухдадор мешаванд дар оянда дар мавриди додани молу мулк, ичрои кор ё хизматрасони (шартномаи асоси) тибки шартхои пешбининамудаи шартномаи пешаки шартнома банданд.
- Шартномаи пешаки мутобики шакли барои шартномаи асоси мукарраршуда баста мешавад ва агар шакли шартномаи асоси муайян нашуда бошад, он хатти тартиб дода мешавад. Риоя накардани коидахо дар мавриди шартномаи пешаки онро беэътибор мегардонад.
- Шартномаи пешаки бояд шартхоеро дар бар гирад, ки ба муайян намудани мавзуъ, инчунин дигар шартхои шартномаи асоси имконият дихад.
- Дар шартномаи пешаки мухлате, ки тарафхо ухдадор шудаанд шартномаи асоси банданд, нишон дода мешавад.
Агар чунин мухлат дар шартномаи пешаки муайян нагардида бошад, шартномаи асоси бояд дар давоми як сол аз лахзаи ба имзо расидани шартномаи пешаки баста шавад.
- Агар то катъи мухлате, ки тарафхо бояд шартнома банданд, ба имзо нарасад ё яке аз тарафхо ба тарафи дигар дар мавриди бастани шартнома пешниход ирсол накунад, ухдадорихои пешбининамудаи шартномаи пешаки, катъ мегардад.
- Агар дар созишномаи оид ба ният (протокол оид ба ният ва гайра) бевосита хохиши тарафхо дар мавриди ба он додани хукуки шартномаи пешаки инъикос нагардида бошад, боиси окибатхои хукукии граждани намегардад.
Моддаи 462. Шартнома ба манфиати шахси сеюм
- Шартнома ба манфиати шахси сеюм шартномае мебошад,
ки дар он тарафхо мукаррар намудаанд кредитор бояд ухдадор аст ба шахси сеюми дар шартнома зикршуда ё зикрнашударо, ки хукук дорад аз карздор ичрои ухдадориро ба фоидаи худ талаб намояд, ичро кунад.
- Агар конун, дигар санади хукуки ё шартнома тартиби дигареро пешбини накарда бошанд, тарафхо аз лахзаи ба карздор аз чониби шахси сеюм баён карда шудани нияти истифодаи хукуки худ оид ба шартнома, шартномаи басташударо бидуни розигии шахси сеюм бекор ё тагйир дода наметавонанд.
- Карздор хак дорад дар шартнома ба талаботи шахси сеюм эътироз баён кунад, чунон ки метавонист ба мукобили кредитор шикоят намояд.
- Дар сурати даст кашидани шахси сеюм аз хукуки мутобики шартнома ба у додашуда, кредитор метавонад аз ин хукук истифода барад, ба шарте ки он хилофи конун, санади дигари хукуки ё шартнома набошад.
Моддаи 463. Тафсири шартнома
- Хангоми тафсири шартнома суд маънои аслии калима ва иборахои дар он сабт шударо ба инобат мегирад. Хангоми нофахмо будани он маънои аслии шартхои шартнома бо рохи мукоиса бо дигар шартхо ва умуман мазмуни шартнома мукаррар карда мешавад.
- Агар коидахои дар кисми якуми хамин модда мукарраргардида барои муайян кардани мазмуни шартнома имконият надиханд, бояд нияти хакикии умумии тарафхо, бо назардошти максади шартнома дакик карда шавад. Дар айни замон хамаи холатхои дахлдор, аз чумла гуфтугузору мукотибот ва амалхои то бастани шартнома сурат гирифта, ки дар муносибатхои тарафхо мукаррар шудааст, анъанахои муомилоти кори, рафтори минбаъдаи тарафхо ба инобат гирифта мешаванд.
БОБИ 27. БАСТАНИ ШАРТНОМА
Моддаи 464. Мукаррароти умуми оиди бастани шартнома
- Агар байни тарафхо, мутобики шакли дар холатхои муайяни зарури аз руи хама шартхои асосии шартнома созиш ба даст омада бошад, шартнома басташуда дониста мешавад.
Шартхои оид ба мавзуи шартнома, шартхое, ки дар конун ё дигар санади хукуки барои шартномаи шакли мазкур мухим ва зарури номбар шудаанд, инчунин хамаи он шартхое, ки дар алокаманди ба онхо тибки аризаи яке аз тарафхо бояд созиш ба даст ояд, шартхои асоси ба хисоб мераванд.
- Шартнома бо фиристодани оферта (пешниход барои бастани шартнома) аз чониби як тараф ва аксепти он (кабули пешниход) аз чониби тарафи дигар баста мешавад.
Моддаи 465. Лахзаи бастани шартнома
- Шартнома аз лахзаи аз чониби шахси фиристодаи оферта гирифтани аксепти он баста шуда ба хисоб меравад.
- Агар барои бастани шартнома тибки конун, инчунин додани молу мулк зарур бошад, шартнома аз лахзаи додани молу мулки дахлдор (моддаи 248) баста шуда ба хисоб меравад.
- Шартномае, ки бояд ба кайди давлати гирифта шавад, аз лахзаи ба кайд гирифта шуданаш баста шуда ба хисоб меравад ба шарте ки конун тартиби дигаре пешбини накарда бошад.
Моддаи 466. Шакли шартнома
- Шартномаро дар хама гуна шакле, ки барои анчом додани ахд пешбини шудааст, бастан мумкин аст, ба шарте ки конун барои шартномаи шакли зикршуда шакли муайян мукаррар накарда бошад.
Агар тарафхо шакли муайяни бастани шартномаро маслихат карда бошанд, харчанд тибки конун барои чунин навъи шартнома ин шакл номатлуб бошад хам, баъди дар шакли муайян пешниход карда шуданаш баста шуда ба хисоб меравад.
- Шартнома дар шакли хатти бо рохи тартиб додани як санади имзокардаи тарафхо, инчунин бо рохи мубодилаи аснод аз тарики почта, телеграф, телетайп, телефон, алокаи электрони ё дигар навъи алокае, ки имконияти аз чониби тарафи шартнома фиристода шуданашро муътамад тасдик менамояд, баста шуданаш мумкин аст.
- Агар пешниходи хаттии тартиб додани шартнома тибки тартиби пешбининамудаи кисми 3 моддаи 470 хамин Кодекс кабул гардида бошад, расмияти шакли хаттии шартнома риоя гардида хисоб мешавад.
Моддаи 467. О ф е р т а (пешниход)
- Оферта пешниходи ба як шахс ё якчанд шахси муайян фиристодае мебошад, ки максади шахси пешниход кардаро аник ифода намуда шартномаро бо унвоне, ки пешниходро кабул кунад, имзо карда шуда хисоб мекунад. Оферта бояд шартхои мухими шартномаро дар бар гирад.
- Оферта шахси фиристодаи онро аз лахзаи аз чониби унвони гирифтани он алокаманд месозад.
Агар огохинома дар мавриди талаб карда гирифтани оферта барвакттар аз оферта ё хамзамон бо он расида бошад, оферта дастраснашуда хисоб меёбад.
Моддаи 468. Бебозхостии оферта
Агар дар худи оферта тартиби дигар муайян нагардида бошад ё он аз мохияти пешниход ё шароити ичро гардидани амал барнаояд, офертаи гирифтаи унвони дар тули мухлате, ки барои аксепти он муайян карда шудааст, бозхоста намешавад.
Моддаи 469. Даъват барои пешниходи оферта. Офертаи оммави
- Реклама ё дигар пешниходе, ки ба гурухи шахси номуайян манзур шудаанд, хамчун даъвати бастани оферта эътироф мешавад, ба шарте ки дар таклиф тартиби дигаре дакик инъикос наёфта бошад.
- Пешниходе, ки тамоми шартхои мухими шартномаро фаро гирифтааст ва аз он нияти шахси манзурнамудаи пешниход оиди бастани шартнома тибки шартхои дар пешниход манзургардида бо хар шахсе, ки майл дорад муайян мегардад, чун оферта эътироф карда мешавад (офертаи оммави).
Моддаи 470. Аксепт
- Аксепт чавоби шахсе мебошад, ки офертаи ба у фиристодашударо гирифтааст.
Аксепт бояд пурра ва бечунучаро бошад.
- Агар аз конун, ахдхои анъанавии кори ё аз муносибати каблии кории байни тарафхо тартиби дигаре барнаояд, сукут кардан аксепт ба хисоб намеравад.
- Агар конун ё санади дигари хукуки тартиби дигарро пешбини нанамуда бошанд ва ё дар оферта нишон дода нашуда бошад, дар мухлати барои аксепт муайяннамуда аз чониби шахсе, ки офертаро гирифтааст, ичро намудани амали шартхои дар он зикршуда (борфиристони, хизматрасони, ичрои кор, пардохти маблаги дахлдор ва гайра), аксепт ба хисоб меравад.
Моддаи 471. Бозхости аксепт
Агар огохиномаи бозхости аксепт ба шахсе, ки офертаро фиристодааст, пештар аз аксепт ё хамзамон бо он расида бошад, аксепт гирифташуда ба хисоб намеравад.
Моддаи 472. Бастани шартнома дар асоси офертае, ки барои аксепт мухлат муайян кардааст
Агар дар оферта мухлати аксепт муайян шуда бошад, шартнома баста шуда ба хисоб меравад, ба шарте ки аксепт аз чониби шахси фиристодаи мухлати дар он зикршуда дастрас гардад.
Моддаи 473. Бастани шартнома дар асоси офертае, ки дар он мухлати аксепт муайян нашудааст
- Агар дар офертаи хатти мухлати аксепт муайян нашуда бошад ва агар аксепт аз чониби шахси офертаро фиристода то катъи мухлати муайяннамудаи конун ё дигар санади хукуки гирифта шуда бошад ва дар сурати муайян нашудани чунин мухлат шартнома дар мухлати зарури барои ин мувофик баста шуда шумурда мешавад.
- Агар оферта шифохи, бидуни нишон додани мухлати аксепт баён шуда тарафи дигар фавран дар мавриди аксепти он изхор карда бошад, шартнома баста шуда хисобида мешавад.
Моддаи 474. Аксепте, ки дер гирифта шудааст
- Дар холате, ки огохиномаи саривакт фиристодашуда, дар мавриди аксепт дер дастрас шуда тарафи офертаро фиристода фавран тарафи дигарро аз дер гирифтани аксепт огох насозад мухлати аксепт дер намешавад.
- Агар тарафи офертаро фиристода фавран тарафи дигарро дар мавриди аксепти гирифтааш, ки дер дастрас шудааст, огох созад, шартнома басташуда ба хисоб меравад.
Моддаи 475. Аксепт мутобики шартхои дигар
Чавоб дар мавриди розиги оид ба бастани шартнома бо шартхои дигар, аксепт хисобида намешавад.
Чунин чавоб радди аксепт эътироф гардида, дар айни замон офертаи нав шумурда мешавад.
Моддаи 476. Махалли имзои шартнома
Агар дар шартнома махалли имзои шартнома муайян нагардида бошад, шартнома дар махалли зисти шахрванд ё махалли буду боши шахси хукуки, ки оферта фиристодааст, баста шуда эътироф мегардад.
Моддаи 477. Бо тартиби хатми бастани шартнома
- Дар холати мутобики хамин Кодекс, дигар конунхо барои тарафе, ки оферта фиристода шудааст (лоихаи шартнома) бастани шартнома хатми бошад, ин тараф бояд ба тарафи дигар оид ба аксепт ё радди аксепт ё оид ба аксепти оферта тибки шартхои дигар (протоколи ихтилофи назар оид ба лоихаи шартнома) дар давоми си рузи гирифтани оферта огохинома фиристад.
Тарафе, ки оферта фиристодааст ва аз тарафе, ки барояш бастани шартнома хатми буда дар бораи аксептхои он бо шартхои дигар огохинома гирифтааст (протоколи ихтилофи назар оид ба лоихаи шартнома) хак дорад ихтилофоти хангоми бастани шартнома бамиёномадаро дар давоми си рузи гирифтани чунин огохинома ё гузаштани мухлати аксепт ба баррасии суд пешниход намояд.
- Дар холати мутобики хамин Кодекс ё конунхои дигар барои тарафи офертаро фиристода (лоихаи шартнома) бастани шартнома хатми бошад ва ба он дар давоми си руз протоколи ихтилофи назар оид ба лоихаи шартнома фиристода мешуда бошад, ин тараф бояд дар давоми си рузи гирифтани протоколи ихтилофи назар тарафи дигарро аз кабули шартномаи тахрирхурда ё оид ба радди протоколи ихтилофи назар огох созад.
Хангоми рад кардани протоколи ихтилофи назар ё дар мухлати муайяншуда нагирифтани огохинома оиди натичаи баррасии он тарафе, ки протоколи ихтилофи назарро фиристодааст, хак дорад ихтилофи назари хангоми бастани шартнома бамиёномадаро ба баррасии суд пешниход намояд.
- Агар тибки конун, дигар санади конуни мухлати дигаре муайян нагардида бошад ё аз чониби тарафхо мувофика нашуда бошад, коидаpхои оид ба мухлат пешбининамудаи кисмхои 1 ва 2 хамин модда истифода бурда мешаванд.
4.Агар тарафе, ки мутобики хамин Кодекс ё дигар санади конуни барояш бастани шартнома хатми мебошад, аз бастани шартнома саркаши намояд, тарафи дигар хак дорад ба суд дар мавриди мачбуран бастани шартнома талабот арз намояд.
Як тараф метавонад аз тарафи дигаре, ки аз бастани шартнома беасос саркаши кардааст, товони зиёни бо ин амал расондаро талаб намояд.
Моддаи 478. Бахсхои пеш аз шартнома
Агар ихтилофоте, ки хангоми бастани шартнома ба миён омадаст, дар асоси моддаи 477 хамин Кодекс ё тибки созишномаи байни тарафхо манзури баррасии суд карда шавад, шартхои шартнома, ки нисбат ба онхо тарафхо ихтилофи назар доштанд мутобики карори суд муайян карда мешаванд.
Моддаи 479. Бастани шартнома хангоми гузаронидани савдо
- Агар аз мохияти шартнома тартиби дигаре барнаояд, онро хангоми гузаронидани савдо бастан мумкин аст. Шартнома бо шахсе баста мешавад, ки дар савдо бурд кардааст.
- Ташкилкунандаи савдо молики молу мулк ё дорандаи хукуки молу мулк ё ташкилоти махсус буда метавонанд. Ташкилоти махсус дар асоси шартнома бо молики молу мулк ё сохиби хукуки молу мулк амал карда, аз номи онхо ва аз номи худ баромад мекунад.
- Дар холатхои муайяннамудаи хамин Кодекс ё конунхои дигар шартномахо дар мавриди фуруши мол ё хукуки молу мулки танхо бо усули гузаронидани савдо баста шуданашон мумкин аст.
- Савдо дар шакли музояда ё озмун (тендер) гузаронида мешавад. Дар савдои музояда шахсе бурдкарда ба хисоб меравад, ки нархи баландтарро пешниход кардааст, дар озмун (тендер) бошад, шахсе ки мутобики хулосаи комиссияи озмуни (тендери) каблан аз чониби ташкилкунандаи савдо таъингардида бехтарин шартро пешниход намудааст, бурдкарда шумурда мешавад (КЧТ аз 23.07.16 с., №1334).
Агар дар кoнун тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, шакли савдоро молики молу мулки ба фурушрасанда ё сохиби хукуки молу мулки ба фуруш баровардашуда муайян мекунанд.
- Агар дар конунхои мурофиави тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, хоидахои мукаррарнамудаи моддахои 480 ва 481 хамин Кодекс нисбат ба савдои оммави, ки бо тарики ичрои карори суд доир мегарданд, татбик карда мешаванд.
Моддаи 480. Ташкил ва тартиби гузаронидани савдо
- Музояда ё озмун (тендер) кушода ё пушида буда метавонанд. Дар музояда ё озмуни (тендери) кушода хар шахс метавонад иштирок намояд. Дар музояда ё озмуни (тендери) пушида танхо ашхосе, ки махсус барои ин максад даъват шудаанд, иштирок мекунанд (КЧТ аз 23.07.16 с., №1334).
- Агар дар конун тартиби дигар пешбини нагардида бошад, огохинома дар мавриди гузаронидани савдо бояд аз чониби ташкилотчии он аз си руз пеш аз доир шудани он фиристода шавад. Дар огохинома дар хама холат оид ба вакт, махал ва шакли савдо, мавзуи он ва тартиби гузаронидани он, аз чумла дар мавриди ба расмият даровардани иштирок дар савдо, муайян намудани шахси бурдкарда дар савдо, инчунин оид ба нархи ибтидои маълумот дода шавад.
Дар сурате, ки мавзуи савдо танхо хукуки бастани шартнома бошад, дар огохиномаи савдои доиршаванда бояд мухлати барои он муайянгардида зикр карда шавад.
- Агар дар конун ё огохинома дар мавриди гузаронидани савдо тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, ташкилкунандаи савдои озод, ки огохинома фиристодааст, хак дорад хар вакт, вале на дертар аз се руз то фаро расидани мухлати доир шудани он, ташкилкунандаи озмун (тендер) бошад, на дертар аз си рузи то доир гардидани озмун (тендер) аз гузаронидани он даст кашад (КЧТ аз 23.07.16 с., №1334).
Дар холати ин мухлатро риоя накардан, аз савдои озод даст кашидани ташкилкунанда, у вазифадор аст ба иштирокчиён товони зиёни вокеиашонро пардозад.
Ташкилотчии музояда ё озмуни пушида вазифадор аст ба иштирокчиёни даъватшуда, сарфи назар аз он, ки баъд аз фиристодани огохинома аз гузаронидани савдо махз кай даст кашидааст, товони зиёни вокеиашонро пардозад.
- Иштирокчиёни савдо бояд тибки андоза, мухлат ва тартибе, ки дар огохиномаи гузаронидани савдо нишон дода шудааст, байъона диханд. Агар савдо доир нагардида бошад, байъона бояд баргардонида шавад. Байъона хам чунин ба ашхосе, ки дар савдо иштирок доштанду вале дар он бурд накардаанд, баргардонида мешавад.
Хангоми бастани шартнома бо шахсе, ки дар савдо бурд кардааст, байъонааш дар ичрои ухдадори оид ба шартномаи басташуда хисоб карда мешавад.
- Шахсе, ки дар савдо бурд кардааст ва доиркунандаи савдо дар рузи гузаронидани музояда ё озмун (тендер) оид ба натичахои савдо протокол имзо мекунанд, ки эътибори шартномаро дорад. Шахсе, ки савдоро бурд кардааст, дар холати аз имзои протокол саркаши кардан аз байонаи додааш махрум мегардад. Доиркунандаи савдо, ки аз имзои протокол саркаши мекунад, вазифадор аст байъонаро дар хачми дукарата баргардонад ва ба шахси дар савдо бурдкарда товони зиёни бо иштирок дар савдо расонидашударо вобаста ба хачме, ки аз андозаи маблаги байъона бештар аст, пардозад (КЧТ аз 23.07.16 с., №1334).
Агар мавзуи савдо танхо хукуки бастани шартнома бошад, чунин шартнома аз чониби тарафхо бояд баъди хотимаи савдо ва тартиб додани протокол дар давоми бист руз ё дигар мухлати дар огохинома муайяншуда баста шавад. Дар холати аз бастани шартнома саркаши кардани яке аз тарафхо тарафи дигар хак дорад аз суд талаб намояд, ки тарафи гунахгорро ба бастани шартнома мачбур созад ва инчунин зиёни аз набастани шартнома расонидашударо пардозад.
Моддаи 481. Окибати риоя накардани коидахои гузаронидани савдо
- Савдое, ки бо риоя накардани коидахои мукаррарнамудаи конун гузаронида шудааст, тибки даъвои шахси манфиатдор аз чониби суд беэътибор дониста шуданаш мумкин аст.
- Беэътибор донистани савдо шартномаи бо шахси дар савдо бурдкарда басташударо беэътибор мегардонад.
БОБИ 28. ТАГЙИР ДОДАН ВА БЕКОР КАРДАНИ ШАРТНОМА
Моддаи 482. Асосхо барои тагйир додан ё бекор кардани шартнома
- Агар дар хамин Кодекс, конунхои дигар ё шартнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад, шартномаро бо созиши тарафхо тагйир додан ё бекор кардан мумкин мебошад.
- Шартномаро бо талаби яке аз тарафхо танхо дар холатхои зайл аз тарики суд тагйир додан ё бекор кардан мумкин аст:
а) хангоми шартномаро ба таври назаррас вайрон кардани тарафи дигар;
б) дар дигар холатхои пешбининамудаи хамин Кодекс, конунхои дигар ё шартнома.
Чиддан риоя накардани шартнома он аст, ки ба чониби дигар аз ин зиён расида, уро аз умеди ба даст овардани нафъи зиёде махрум созад, ки хангоми бастани шартнома дар назар дошт.
- Хангоми яктарафа рад намудани ичрои пурра ё кисмани шартнома, агар чунин радро конун ё созишномаи тарафхо ичозат дихад, шартнома мувофикан бекор ё тагйирдодашуда ба хисоб меравад.
Моддаи 483. Тагйир додан ва бекор кардани шартнома хангоми ба таври назаррас тагйир ёфтани холат
- Агар дар шартнома тартиби дигаре пешбини нагардида бошад ва ё аз мохияти он барнаояд тагйир ёфтани холат, ки тарафхо хангоми бастани шартнома онро ба инобат гирифта буданд, барои тагйир додан ё бекор кардани он асос буда метавонад.
Тагйир ёфтани холат хангоме ба таври назаррас эътироф карда мешавад, ки агар тарафхо чунин тагйир ёфтани холатро окилона пешбини карда бошанд, умуман шартнома намебастанд ё он бо шартхои то андозае дигар ба имзо мерасид.
- Агар тарафхо дар мавриди ба холати ба таври назаррас тагйирёфта мутобик гардонидани шартнома ё бекор кардани он ба мувофика нарасида бошанд, вайро суд бо асосхои пешбининамудаи кисми 4 хамин модда бекор карда, тибки талаби тарафи манфиатдор хамзамон бо шартхои зайл тагйир дода метавонад:
а) агар дар лахзаи бастани шартнома тарафхо онро ба асос гирифта бошанд, ки чунин тагйир ёфтани холат ба миён намеояд;
б) агар холат бо сабабхое тагйир ёфта бошад, ки тарафи манфиатдор пас аз рух доданаш онро ба хадди гамхори ва эхтиёткорие, ки аз талаби шартнома ва шарти ахдхо бармеоянд бартараф карда наметавонист;
в) агар ичрои шартнома бидуни тагйир додани шарт таносуби ба шартнома мувофики манфиати молу мулкии байни тарафхоро то андозае вайрон кунад ва ба тарафи манфиатдор он кадар зиёне расонад, ки аз манфиати калоне, ки хак дошт хангоми бастани шартнома ба он умед бандад, махрум шуда метавонист;
г) агар аз анъанахои ахдхои кори ё мохияти шартнома барнаояд, ки таваккали тагйир ёфтани холат ба зиммаи тарафи манфиатдор аст.
- Хангоми бекор кардани бинобар чиддан тагйир ёфтани он суд бо талаби хар кадоме аз тарафхо окибати бекор кардани шартномаро бо назардошти таксими одилонаи харочоти ичрои ин шартнома масраф шудааст, муайян мекунад.
- Бекор кардани шартнома аз сабаби ба таври назаррас тагйир ёфтани холат танхо бо карори суд, дар холатхои мустасно, хангоме, ки бекор кардани шартнома ба манфиатхои чамъияти мухолиф аст ё ба тарафхо зиёне ворид мекунад, ки аз харочоти баъди тагйир додани шартхо аз чониби суд барои ичрои шартнома зарури хеле зиёд аст, ичозат дода мешавад.
Моддаи 484. Тартиби тагйир додан ва бекор кардани шартнома
- Агар аз конун, дигар санади хукуки, шартнома ё анъанахои ахдхои кори тартиби дигаре барнаояд, созишномаи тагйир додан ё бекор кардани шартнома, ба хамон шакле ки шартнома дорад, сурат мегирад.
- Тараф талаби тагйир додан ё бекор кардани шартномаро танхо баъди гирифтани раддияи тарафи дигар оиди тагйир додан ё бекор кардани шартнома ё дар мухлати дар пешниход ё дар конун ва ё дар шартнома муайяншуда нагирифтани чавоб ва дар сурати набудани он дар муддати си руз ба суд арз карда метавонад.
Моддаи 485. Окибати тагйир додан ё бекор кардани шартнома
- Хангоми тагйир додани шартнома ухдадории тарафхо дар шакли тагйирёфта нигох дошта мешавад.
- Хангоми бекор кардани шартнома ухдадории тарафхо катъ мегардад.
- Агар аз созишнома ё мохияти тагйир додани шартнома тартиби дигаре барнаояд, дар холати тагйир додан ё бекор кардани шартнома ухдадори аз рузи бастани созишномаи тарафхо дар мавриди тагйир додан ё бекор кардани шартнома, ва хангоми тагйир додан ё бекор кардани шартнома тибки тартиби суди бошад, аз рузи эътибори конуни пайдо кардани карори суд дар бораи тагйир додан ё бекор кардани шартнома тагйирёфта ё бекоркардашуда ба хисоб меравад.
- Агар дар конун ё созишномаи тарафхо тартиби дигаре пешбини нашуда бошад, тарафхо хак надоранд баргардонидани чизеро, ки онхо мутобики ухдадори то рузи тагйир додан ё бекор кардани шартнома анчом додаанд, талаб намоянд.
- Агар аз чониби яке аз тарафхо ба таври назаррас вайрон кардани шартнома барои тагйир додан ё бекор кардани шартнома асос шуда бошад, тарафи дигар хак дорад товони зиёни аз тагйир додан ё бекор кардани шартнома расидаро талаб намояд.
Моддаи 486. Холатхои тагйир додан ва бекор кардани шартнома мутобики аризаи яке аз тарафхо
- Шартномаро мутобики аризаи яке аз тарафхо танхо дар холатхои зайл тагйир додан ё бекор кардан мумкин аст:
а) агар ичрои шартнома имконнопазир бошад (моддаи 448 хамин Кодекс);
б) аз чониби тарафи дигар вайрон кардани шартхои пешбининамудаи конунхо ё шартнома дар мавриди сифат, мухлати ичро ва дигар шартхо;
в) агар тарафи дигар тибки тартиби мукарраргардида муфлис эътироф шуда бошад;
г) агар санади макомоти давлати, ки дар асоси он шартнома баста шуда буд, тагйир дода ё бекор карда шуда бошад;
д) дар холатхои дигари пешбининамудаи конунхо ё шартнома.
- Дар сурати яктарафа тагйир додан ё бекор кардани шартнома як тараф бояд тарафи дигарро на дертар аз як мох пешаки огох созад.
Моддаи 487. Дароз кардани мухлати амали шартнома
Тарафхо хак доранд амали шартномаро ба мухлати нав дароз кунанд. Мухлати амали шартнома тибки коидахои моддахои 472 – 473 хамин Кодекс дароз карда мешавад.
КОНУНИ
ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН
Дар бораи кабул кардани кисми якуми
Кодекси граждании Чумхурии Точикистон
Моддаи 1.
Кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон кабул карда шавад.
Моддаи 2.
Аз 1 январи соли 2000 аз эътибор сокит дониста шаванд:
– фасли якум «Коидахои умуми», фасли дуюм «Хукуки моликият», зерфасли 1 «Коидахои умуми дар бораи ухдадорихо»-и фасли сеюми «Хукуки ухдадори»-и Кодекси граждании Чумхурии Точикистон, ки бо Конуни Чумхурии Точикистон аз 28 декабри соли 1963 «Дар бораи тасдик кардани Кодекси граждании Чумхурии Точикистон» ва Конунхои Чумхурии Точикистон, ки мувофики онхо ба фаслхои ишорашудаи Кодекси граждании Чумхурии Точикистон тагйироту иловахо ворид карда шудаанд;
– Конуни Чумхурии Точикистон аз 14 декабри соли 1996 «Дар бораи моликият дар Чумхурии Точикистон» (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон 1996, №24, моддаи 412);
– Карори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон аз 14 декабри соли 1996 «Оиди мавриди амал карор додани Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи моликият дар Чумхурии Точикистон» (Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон 1996, № 24, моддаи 413);
– Конуни Чумхурии Точикистон аз 23 декабри соли 1991 «Дар бораи фаъолияти сохибкори дар Чумхурии Точикистон» (Ахбори Шурои Олии Чумхурии Точикистон, 1992, № 4, моддаи 37) ва Конунхои Чумхурии Точикистон, ки мувофики онхо ба ин Конун тагйироту иловахо ворид карда шуданд;
– Карори Шурои Олии Чумхурии Точикистон аз 23 декабри соли 1991 «Дар хусуси амали гардонидани Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи фаъолияти сохибкори дар Чумхурии Точикистон» (Ахбори Шурои Олии Чумхурии Точикистон, 1992, № 4, моддаи 38);
– Конуни Чумхурии Точикистон аз 25 июни соли 1993 «Дар бораи корхонахо» (Ахбори Шурои Олии Чумхурии Точикистон, 1993, № 14, моддаи 279) ва Конунхои Чумхурии Точикистон, ки мувофики онхо ба ин ин Конун тагйироту иловахо ворид карда шуданд;
– Карори Шурои Олии Чумхурии Точикистон аз 25 июни соли 1993 «Дар хусуси ба мавкеи ичро гузоштани Конуни Чумхурии Точикистон «Дар бораи корхонахо» (Ахбори Шурои Олии Чумхурии Точикистон, 1993, № 14, моддаи 280).
Моддаи 3.
То мутобик гардонидани конунхо ва дигар санади хукукии дар каламрави Чумхурии Точикистон амалкунанда бо кисми якуми Кодекси граждани, конунхо ва дигар санади хукукии Чумхурии Точикистон то даме истифода бурда мешаванд, ки онхо хилофи кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон набошанд.
Моддаи 4.
Кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон нисбат ба муносибатхои хукуки граждани, ки баъди мавриди амал карор додани он ба вучуд омадааст, истифода бурда мешавад.
Аз руи муносибатхои хукуки граждани, ки то мавриди амал карор додани он ба вучуд омадааст, кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон нисбат ба он хукук ва вазифахо истифода бурда мешавад, ки онхо баъди мавриди амал карор додани он ба вучуд меоянд.
Моддаи 5.
Аз рузи мавриди амал карор додани кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон ташкилотхои тичорати танхо дар он шаклхои ташкили-хукуки таъсис ёфта метавонанд, ки барои онхо Кодекси мазкур пешбини намудааст.
Таъсиси шахси хукуки баъди интишори расмии кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон бо тартибе, ки хамин Кодекс пешбини намудааст, амали мегардад.
Моддаи 6.
Санади таъсисии корхонахо сарфи назар аз шакли моликият бояд то 1 июли соли 2000 бо меъёрхои кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон мутобик гардонида шаванд.
Корхонахо сарфи назар аз шакли моликият аз пардохти бочи бакайдгири дар мавриди кайди тагйироти макоми хукукии онхо вобаста ба мутобик гардонидани он бо меъёрхои кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон озод карда мешаванд.
Моддаи 7.
То мавриди амал карор додани конун дар бораи бакайдгирии шахси хукуки ва конун дар бораи бакайдгирии хукукхо ба молу мулки гайриманкул ва ахдхо бо онхо тартиби амалкунандаи бакайдгирии шахси хукуки ва бакайдгирии молу мулки гайриманкул ва ахдхо бо онхо истифода бурда мешавад.
Моддаи 8.
Меъёрхои Кодекс дар бораи асосхо ва окибатхои гайривокеи будани ахдхо нисбат ба ахдхое татбик мегарданд, ки талабот дар бораи беэътибор донистан ва беэътибор будани окибатхои онхоро суд сарфи назар аз вакти содир шудани ахдхои дахлдор, баъди 1 январи соли 2000 барраси менамояд.
Моддаи 9.
Мухлати бо кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон мукарраршудаи мухлати даъво нисбат ба он даъвохое татбик мегарданд, ки мухлати изхори онхо, ки бо конунгузории каблан амалкунанда пешбини шудааст, то 1 январи соли 2000 ба охир нарасидаанд.
Моддаи 10.
Хусусияти таъсис ва фаъолияти кооперативхои кишоварзи (тичорати, коркард, хизматгузори истехсолкунандагони хочагии кишлок) бо Конун дар бораи кооператсияи кишоварзи муайян карда мешаванд.
Президенти
Чумхурии Точикистон Э.Рахмонов
ш. Душанбе, 30 июни соли 1999,
№ 802
КАРОРИ
МАЧЛИСИ ОЛИИ
ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН
Оиди мавриди амал карор додани кисми якуми
Кодекси граждании Чумхурии Точикистон
(Ахбори Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон, с.1999, №6, мод.155)
Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон карор мекунад:
- Кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон баъди интишори расми аз 1 январи соли 2000-ум мавриди амал карор дода шавад.
- Хукумати Чумхурии Точикистон дар мухлати шаш мох аз рузи мавриди амал карор додани кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон:
– карорхои худро ба кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон мутобик намояд;
– дар бораи бо кисми якуми Кодекси граждании Чумхурии Точикистон мутобик гардонидани конунгузории Чумхурии Точикистон пешниход манзур кунад.
Раиси
Мачлиси Олии
Чумхурии Точикистон С. Рачабов
ш. Душанбе, 30 июни соли 1999,
№ 803
