Комрон.инфо
Дар холати кохиши мунтазами захирахои оби ва зарурияти таъмини ахолии афзоянда бо озукавори, кишвархои Осиёи Маркази бо мушкилоти чидди дар сохаи амнияти озукавори ва истифодаи устувори замин ва об ру ба ру мешаванд ва тагирёбии иклим хосилнокии зироатхои кишоварзи ва чарогоххои тамоми кишвархои минтакаро паст мекунад.
Узбакистон ва Киргизистон бо хиссаи баландтарини сохаи кишоварзи дар ММД (мутаносибан такрибан 28% ва 27%) хосанд. Дар Точикистон ин хисса 22,4%, дар Туркманистон – 18,9% ва хиссаи пасттарин – дар Казокистон – 6,8% -ро ташкил медихад.
Дар Осиёи Маркази 58% ахоли дар дехот зиндаги мекунанд ва гарчанде ки ин ракам дар кишвархо фарк мекунад ва минтакахо ба шахршави тезтар ба назар мерасанд, дар Точикистон хиссаи ахолии дехот 73,5% -ро ташкил медихад.
Дар айни замон, шумораи хонаводахо дар минтака, ки ба онхо занон сарвари мекунанд, танхо 26,3% -ро ташкил медихад. Дар айни замон, хиссаи занон дар шумораи ахолии аз чихати иктисоди фаъол дар сохаи кишоварзи, 41% -ро ташкил медихад.
Хонаводахое, ки сарварашон занон мебошанд дар сатхи камбизоати бештар осебпазиранд. Занон дар мукоиса бо мардон хиссаи номутаносиби камбизоатонро ташкил медиханд. Ин хонаводахо кашшоктаранд, зеро ахли хонаводаашон бештар мебошад . Ба тарики дигар, хиссаи аъзои оилаи корношоям дар ин хочагихо назар ба хиссаи онхое, ки кор мекунанд, зиёдтар аст. Ин дар дехот, ки таносуби вобастаги нисбат ба шахр бештар ба назар мерасад, дурусттар аст.
Занхое, ки дар дехахои хурд ва хеле дур зиндаги мекунанд, ки сатхи бекори зиёд аст ва интиколи махдуди газу об доранд, 90-100% вакти худро ба корхои хона, аз чумла чамъовари, интикол ва тоза кардани об сарф мекунанд (масалан, тозагии хонахояшон, шустан, оббози, пухтупаз, нушоки ва чорво) ва чамъоварии сузишвори барои гармидихии хона. Инфрасохтори бад маънои онро дорад, ки занон ва маъюбон барои фаъолиятхои дигар, ба монанди дарёфт кардани даромад, дастраси ба хадамоти тибби, хизматрасонии давлати ва тахсилот вакти кам доранд.
Гайр аз он, заноне, ки сарвари хонавода мебошанд, дастраси ба даромадхо ва фаъолиятхоро камтар доранд, инчунин дастраси ба мехнати пулаки ва захирахои истехсоли низ нисбат ба мардоне, ки сарварони оила мебошанд, камтар мебошанд.
“Аз ин ру, ИСЦАУЗР-2 ба чалби занони дехот ба корхои лоиха дар махал таваччухи зиёд зохир намуда, барои баланд бардоштани махорат ва малакаи онхо, баланд бардоштани устувори ва некуахволии иктисодии хочагихояшон мусоидат мекунад” мегуяд Махмуд Шаумаров, хамохангсози минтакавии барнома.
Лоиха занони дехотро ба мактабхои сахроии дехконии махалли чалб намуда, ба таъмини иштироки баробари занон дар равандхои банакшагирии махалли, интихоби тачрибахои инноватсионии хам занон ва хам мардон ва чорахои халли хама монеахое, ки кишоварзон дучор меоянд, диккати калон медихад. – занон бо дастраси ба хизматхои иттилооти ва машварати ру ба ру мешаванд.
Ба гуфтаи Далер Домуллочонов, хамохангсози миллии техники оид ба захирахои замин ва об дар Точикистон, шумораи заноне, ки дар ин лоиха иштирок мекунанд, дар кишвар меафзояд ва аллакай беш аз 50% -ро ташкил медихад.
Дар зер хикояхои муваффакияти занон ва мардон – дехконони Точикистон оварда шудаанд, ки зиндагии онхо бо амали гардидани лоиха дар чамоатхояшон тагир ёфтааст.
Лоихаи панчсолаи ФАО/ГЭФ ИСЦАУЗР-2 бо ки аз ниамаи дуюми соли 2018 бо бучаи беш аз 75 миллион доллари ИМА огоз ёфт, яке аз бузургтарин ташаббусхои захирахои табии мебошад, ки аз чониби хукуматхои кишвархои иштироккунанда маблаггузории муштарак карда мешавад.
Хадафи асосии ин лоихаи бисёрчонибаи ФАО-ГЭФ пахн ва васеъ намудани технологияхо ва усулхои бехтарини идоракунии мачмуии захирахои табии дар минтакахои хушк ва шурзамини Осиёи Маркази ва Туркия мебошад.
“Мо ба шарофати кумаки тарафайн фаъолият мекунем”,
мегуяд Латофат Аминова, узви гурухи фермерии чамоати Ифтихори нохияи А.Чоми
Ман дар дехаи Оби Ошик дар оилаи серфарзанд ба воя расидаам. Мо хеле дустона зиндаги мекардем, мо хамеша бо хамдигар мехрубонона муносибат мекардем. Падару модарам дар замин кор мекарданд ва аз айёми кудаки ба мо мухаббатро ба мехнати дехкони таълим медоданд. Ва ман орзу доштам, ки хамшираи шафкат шавам, мехостам ба мардум кумак кунам. Аммо имкони тахсил карданро надоштам.Лекин зиндаги карор дод, ки ман то хол ба дигарон кумак мекунам …
Имруз ман модари хафт фарзанд, хонанишин хастам. Ва на танхо ин: панч сол пеш, оилаи калони мо хочагии дехконии Латофати Рамазонро ташкил карда буд.
Масохати замини мо 3 гектарро ташкил медихад. Заминхои лалми. Аммо агар ин заминхоро ба таври кордони идора кунем, равиши илмиро истифода барем, метавонем аз чунин майдонхо хосили хуб ба даст орем. Дар соли аввал мо асосан гандум парвариш кардем, замини каме барои чав, нахуд, харбуза ва галладона чудо кардем. Тухмихои одди хуб набуданд – ба мо тухмхое лозиманд, ки дар шароити иклими хушки диёри мо хосил диханд.
Мо тавонистем ба шарофати лоихаи ФАО, ки дар минтакаи мо кор ва фаъолият мекунад, хамаи ин сирри кишоварзиро омузем. Коршиносон ва мутахассисон дар парвариш кардани махсар маслихат доданд, ва барои ба даст овардани тухмии ин зироат кумак карданд – маълум шуд, ки махсар метавонад таркиби хокро ба таври назаррас бехтар кунад. Ин дар минтакаи мо мухим аст. Умедворем, ки мо хосили фаровон ба даст оварда метавонем. Тибки шартнома, хочагии мо тухмиро бо дигар дехконон таксим мекунад. Пас, тадричан мо вазъи заминхои худро бехтар хохем кард.
Дар семинархо ва тренингхое, ки доимо дар доираи лоиха гузаронида мешуданд ва гузаронида мешуданд, мо сирри дигари пешбурди хочагии дехкониро омухтем. Ва холо ман дониши гирифтаамро на танхо ба сокинони дехаи худ, балки бо хамсоягон аз дехахои дигар низ меомузонам. Имруз бисёр занони чавон мехоханд ба кишоварзи машгул шаванд ва дар замин кор кунанд. Ва ман ба хар касе, ки ба ман мурочиат мекунад, маслихат медихам. Ба назари ман, чахоне, ки мо имруз дар он зиндаги дорем, танхо бо кумаки тарафайн дастгири кардан мумкин аст. Пас орзуи кудакии ман дар бораи кумак ба дигарон амали гашт! Мо на танхо бо маслихат ба якдигар кумак мерасонем, балки дар вакти кишт ё чамъовари хамкори мекунем. Барои хама якчоя кор кардан хеле осонтар аст!
Мо орзу дорем, ки дар назди чамоат як богчаи мавсими кушода шавад, то чавонзанон дар сахро дилпурона ба корхои дехкони машгул шаванд. Умедворем, ки ин идеяи мо амали хохад шуд.
Ва дар оянда ман мехохам усулхои мактабхои сахроии дехкононро дар чомеаи худ инкишоф дихам. Ва он гох хамаи мо мутахассисони хакики мешавем.
“Бурдбори-ин тайёрии доими барои истифода аз имконият аст”,
бовари дорад Хотам Сохибов, ки натичахои хуб ба даст овардааст
Хотам Сохибов, сокини дехаи Оби ошики нохияи Чомии вилояти Хатлон, солхост дар сохаи кишоварзи кор мекунад. Вай аз айёми кудаки ба падару модари худ кумак мекард, ки дар замини колхоз кор мекарданд.. Дар миёнаи солхои 80-ум, Хотам мактаби миёнаро хатм кард, сипас дар артиш хизмат кард ва пас аз ду сол ба хона баргаштанаш аслан дар фикри он набуд, ки чи кор кунад: ту бояд коре бикуни, ки дилат дар он аст.
Дар колхоз ба кор даромад, ва корро дар пахтазор шуруъ кард. Дар китъаи наздихавлигии худ сабзавот парвариш мекард. Ва хангоме ки оилаи худаш пайдо шуд, маълум шуд, ки даромаде, ки ба даст меорад, кофи нест! Хотам хафт фарзанд дорад. Хама бояд ба по рост мешуданд, дарс мехонданд … Хотам ба мактаби деха ба хайси богбон ба кор даромад . Аммо ин хам кумак накард.
Солхо сипари шуданд. Дар солхои навадум,Хотам пайрави ба бисёр хамсояхои худ намуда, заминро ба ичора гирифта ба парвариши гандум, нахуд, загир шуруъ кард. У дархол хис кард, ки чи гуна мушкил аст, вакте ки тамоми масъулият танхо ба души як нафар аст. Дониш ва тачрибаи кофи набуд. Аммо пеш рафтан лозим буд … Баъзан, натичаи хуб намешуд, мушкилот пеш меомад. Ва он гох ба хама чиз ичозат дода шуд – Хотам ба акибнишини ва шикоят кардан одат накарда буд. У хеле бисёр ва бо гайрати дучанд кор кард.
Писарон калон шуданд … Ду нафари онхо тасмим гирифтанд, ки ба падари худ пайрави кунанд. Ин якчоя осонтар шуд! Ва се сол пеш, дар як шурои калони оилави, онхо карор кабул карданд: хочагии дехконии худро ташкил кардан лозим аст. Аммо хатто бо тачрибаи фаровони оилаи Сохибовхо, ин осон набуд. Гузашта аз ин, заминхои минтакаи онхо хушк, камоб, шур мебошанд, ки равиши махсусро талаб мекард. Ва албатта донишро..
Ва нихоят ташкилоти FAO ба кумак омад. Мутахассисони лоихаи «Идоракунии мачмуии захирахои табии дар ландшафти хушксоли ва шуршавии ландшафти кишоварзи дар Осиёи Маркази ва Туркия (CACILM2)» маслихатхои касби оид ба парвариши зироатхои ба хушки тобоварро дар заминхои лалми доданд. Машгулиятхо, мачлисхо, семинархо кисми мухими хаёти дехконони кишлок гардиданд. Сохибовхо дар мактаби хочагии сахрои чи кадар чизхои навро омухтанд! Чи гуна заминро дуруст идора кардан, кадом тухмхоро истифода бурдан, нозукихои парвариши зироатхои ба хушки мутобикгашта омухта шуд. Инчунин як омили мухим – усули тахлили зироатро омухтем.
Аммо кумак на танхо назарияви буд: дар доираи лоиха, оилаи Сохибовхо зироатхои равгании Махсарро гирифтанд, ва дар майдони як гектар кишт карданд. Натича гакри чашмдошт хеле зиёд шуд: хосили баланд ба даст омад. Тавре ки тибки карордод пешбини шуда буд, Хотам як кисми тухмиро ба ду дехкони дигар, хамсояхояш дод.
Сокинони деха оилаи Сохибовхоро хушбахт мехисобанд.
“Дар асл, бурдбори танхо омодагии доими барои истифодаи имконият аст”, – бовари дорад Хотам Сохибов. – Ва, албатта, мехнатдусти ва хавасманди ба мо кумак мекунанд.
Лоиха хаёти дехаи Оби ошикро ба кулли тагир дод. Гуфтан мумкин аст,ки дониши ба даст омада, калиди куллахои баланд гардид.
Мехнат ва сабр силохи нерумандон мебошанд
ба эътикоди Нурби Ниёзова – дехкони Чамоати Дехоти Яккатут (нохияи А. Чоми), ки имруз бо эътимод ба куллаи мурод расидааст ва комёбиро давом додан мехохад.
Агар дар айёми чавонии ман касе ба ман мегуфт, ки дар оянда бо касби дехкони машгул мешавам, ман хеле хайрон мешудам. Соли 1996 ба техникуми раками 37 дохил шуда, онро хатм карда сохиби дипломи дузандаги гардидам. Ва ман фикр мекардам, ки хамеша бо касби интихобкардаи худ машгул мешавам.
Аммо зиндаги такозои худро дорад: замоне маълум гашт, ки ману шавхарам ба тарбияи ду фарзанд ниёз дорем ва хунари дузандаги он кадар, ки мо мехостем, талабот надошт. Ва соли 2005 ман тасмим гирифтам, ки аз фурсат истифода бурда – хочагии дехконии “Насимчон” -ро ташкил дихам.
Дар аввал ин кори осон набуд. Гуё аз чизе метарсидам, аммо ман фахмидам, ки набояд аз душвори харос дошт. Охир, ман дар оилае ба воя расидам, ки волидайнам тамоми умр дар замин кор кардаанд. Ва хуб дарк кардам, ки силохи асосии дехкон-ин кор ва сабр аст!
Аввалан, 4,5 гектар замини корамро коркард намудам. Чанд соли аввал ман танхо пахта кишт кардам. Ва ин зироат даромади хуб овард! Аммо ногахон вазъ дар бозор тагир ёфт: фуруши пахта душвор шуд. Ба душворихо нигох накарда, соли 2017 хеле бомуваффакият буд. Хосили фаровон ба аст овардем ва тавонистем онро фоиданок фурушем. Тасмим гирифтем, ки истехсолотро васеъ намоем. Мо се гов харидем. Шавхар ва писаронам ба ман хеле хуб кумак карданд. Мо холо дах гов дорем. Хатто метавон гуфт, ки як фермаи калон!
Аммо фаслхои 2018 ва 2019 осон набуд – хосили пахта аз сабаби хавои гарм кам шуд ва мо харочоти худро пушонида натавонистем. Ва мушкилоти фуруши пахта то хануз хам боки мондааст. Аз ин ру соли гузашта мо рохи дигарро пеш гирифтем: дар ду гектар пахта ва дар бокимондаи майдонхо гандум, махсар ва сабзавот кишт кардем.
Дар минтакаи мо заминхо хеле шур мебошанд, бинобар ин,бояд ки киштгардонро бодиккат риоя кард, танхо тухмихои баландсифат ва нурихои минералиро истифода бурдан лозим аст. Бо шарофати кумаки лоихаи ФАО мо тавонистем тухмихои хуби махсарро ба даст овардем. Инчунин барои мо хеле мухим – ин гирифтани дониши арзишманд мебошад.
Мо мактаби дехконони сахроиро ташкил кардем ва ман дар хамаи семинархое, ки мутахассисони ташкилоти ФАО барои мо баргузор кардаанд, ширкат варзидаам. Мо дар бораи технологияхои парвариши зироатхое, ки метавонанд дар заминхои шур мутобикат кунанд, бисёр чизхоро омухтем, бо нозукихои компостсози шинос шудем ва инчунин тарзи дурусти парвариши сабзавотро дар иклими худ фахмондем.
Ман инчунин он донишеро, ки дар тули солхои дехкони омухтам, ба хамсояхо меомузонам. Имрузхо аксаран занон дар сахро кор мекунанд ва онхо аз мардон ками надоранд! Мо гуфта метавонем, ки мактаби дехкони барои мо як оилаи дуввум шудааст: мо мушкилоти ба миён омадаро хал мекунем, ба якдигар кумак мерасонем, на танхо дар сахро, балки дар корхои хона хам ба якдигар кумак мерасонем. Танхо тасаввур кунед, ки агар хар як одам ,чавон ё калонсол дониши аз хама бехтаринашро бо дигарон омузонад, мамлакати мо то чи андоза метавонад хамоханг ва хушбахт гардад.
Ман бо итминони комил гуфта метавонам, ки бо пайдоиши лоихаи FAO зиндагии мо чолибтар, равшантар, бойтар гардид – на танхо аз чихати модди. Мо пайваста меомузем, якчоя карор кабул мекунем. Орзуи ман ин аст, ки маркази машварати барои дастгири ва омузонидани дехконони чавон дар назди чамоат таъсис дихам. Он гох бисёр одамони дигар метавонанд донанд, ки мо имруз чи медонем. Мо накшахои зиёд дорем, бовари дорам, ки хамаи онхоро амали хохем кард.
Olga Grebennikova
Communication and Outreach Specialist
Central Asian Countries Initiative for Land Management (CACILM-2)
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)
51 Zhandosova street, 050008 Almaty, Kazakhstan
olga.grebennikova@fao.org, olga.grebennikova@gmail.com
Skype: o-grebennikova2
Mob: +7 776 980 64 60 (in Kazakhstan)
+996 555 712699 (Whatsup) +996 776 712699 (in Kyrgyzstan)
Facebook: Olga Grebennikova, Press club in Central Asia
LinkedIn: Olga Grebennikova
