Home / Madaniyat va Sanat / NAVHOI QOFIYA

NAVHOI QOFIYA

Dar bolo guftem, ki vobasta ba harfi ravi va ishtiroki harfhoi digar qofiyaro ba du nav judo mekunand: qofiyai muqayyad va qofiyai mutlaq.

Qofiyai muqayyad va qofiyai mutlaq ba harfi ravi vobasta ast. Agar badi harfi ravi, harfi digare naomada boshad, onro r a v i i m u- q a y ya d yo qofiyai muqayyad menomand. Agar badi harfi ravi boz harfi digare omada boshad, onro r a v i i m u t l a q yo qofiyai mutlaq meguyand. Azbaski harfi ravi harfi asosii reshagii qofiya ast, qofiyaro niz ba qofiyai muqayyad va qofiyai mutlaq judo kardaand.

Handai dukhtari khushru

Donishmandoni ilmi qofiya vobasta ba istifodai harfi ravi va harfhoi digari qofiya (tasis, dakhil, ridf, qayd, vasl, khuruj, mazid, noyira) dar sheri forsi – tojiki 35 navi qofiyaro muayyan kardaand.

Az bayni in miqdor 25 navi on dar ashori shoironi fors-tojik beshtar mamuland. Har yak kalimai reshagii qofiya vobasta ba on ki dar tarkibash kadom harf yo harakat ishtirok dorad, bo nomi hamon harfhoyu harakatho yod karda meshavad. Masalan, agar qofiya az kalimahoi «burdameshon»-u «ozurdameshon» tarkib yofta boshad, onro qofiyai mutlaq bo qayd, vasl, khuruj, mazid, noyira menomand. Sababi chunin nom giriftani qofiya on ast, ki dar tarkibi harfhoi reshai qofiya («- urdemashon») sadonoki kutohi «u» h a z v, hamsadoi «r» q a y d, hamsadoi «d» r a v i i m u t l a q, harfi «e» v a s l, harfi «m» kh u r u j, sadonoki kutohi «a» n a f o z, harfi «sh» m a z i d, harfhoi «o» va «n» n o y i r a meboshand.

Az harfhoe, ki dar sokhtani qofiya ishtirok menamoyand, t a s i s, d a kh i l, r i d f, q a y d hamesha pesh az ravi, harfhoi v a s l, kh u r u j, m a – z i d, n o y i r a doimo badi harfi ravi meoyand. Tarzi joygirshavii harakatho niz misli joygirshavii harfhoi qofiyaand, yane harakathoi r a s, i sh b o , h a z v, t a v j e h pesh az harvi r a v i, ammo harakathoi m a j r o va n a f o z hamesha badi r a v i meoyand. Ilova bar in, dar ilmi qofiya bo nomhoi qofiyai purbaho va qofiyai kambaho yo noqis, inchunin, qofiyai mujarrad duchor meoem. Q o f i ya h o i p u r b a h o gufta qofiyahoero menomand, ki harfhoi reshai onho dar hamai mavridho be hej guna nuqs omada boshand. Ba guruhi q o f i ya i k a m b a- h o yo n o q i s qofiyahoe dokhil meshavand, ki az qonunhoi mamulii on sarfi nazar shuda boshad. Masalan, agar harfi r a v i dar kalimahoi qofiya tagyir yofta boshad (misli t u p bo kh u b va gayra) yo in ki dar bayni h a z v u t a v j e h ikhtilofe aftoda boshad (misli b u r d va g i r d).

Hamin tariq, dar sheri shoironi guzashta va imruzai fors-tojik bistu panj navi qofiyai purbaho mavridi istifoda qaror giriftaast, ki az inho iboratand:

E Qofiyai muqayyadi mujarrad, yane qofiyaie, ki reshai on faqat az yak harfi ravi iborat meboshad (misli «d i l» va «g i l». Misol:

Dahani tangi tu az pista shakar merezad,

Labat az huqqai yoqut guhar merezad. (Ismati Bukhoroi)

Misoli digar:

To jon ba vafoi tu dahani tangi tu dam zad,

Az shahri baqo khayma ba sahroi adam zad. (Hayolii Bukhoroi)

Boz yak misol:

Hatti taqdir ast kholi az galat, Az khato kholi naboshad hej khat.

Dar bayti avval kalimahoi «shakar»-u «guhar» qofiya, juzvi «-ar» reshai qofiya buda, harfi «r» r a v i i m u q a y ya d va sadonoki kutohi «a» t a v j e h ast.

Dar bayti duyum boshad, kalimahoi «dam» va «adam» ba vazifai qofiya omada, harfi «m» ravii muqayyad, sadonoki kutohi «a», ki pesh az ravi omadaast, m a j r o meboshad. Dar bayti seyum «a»-i duyumi kalimai «galat» va «a»-i kalimai «khat» tavjeh, harfi «t»-i hardu kalima ravii muqayyad meboshad.

  1. Qofiyai muqayyad bo harfi qayd, yane qofiyae, ki reshai on az harakati hazv, harfi qayd va harfi ravi iborat ast (misli «f a r q» va «b a r q».

Misol:

Murd Murodi, na hamono, ki murd,

Margi chunin khoja na korest khurd. (Rudaki)

Misoli digar:

Makun tarki rahil, ay turki sarmast, Ki khohad shud inoni aqlam az dast. (Jomi)

Dar bayti avval sadonoki kutohi «u» hazv, harfi «r» qayd, harfi «d» ravii muqayyad; dar bayti duyum sadonoki kutohi «a» hazv, harfi «s» qayd, harfi «t» ravii muqayyad meboshad.

  1. Qofiyai muqayyad bo ridfi mufrad (asli), yane qofiyae, ki reshai on az ridfi mufrad va ravii muqayyad (misli «kh e z» va «r e z» iborat ast.

Misol:

Dili zinda hargiz nagardad khalok,

Tani murdadil gar bimirad, chi bok? (Mavlavi)

Misoli digar:

Maro to kay sigarkhun dori, ay dil? Sirishkamro sigargun dori, ay dil.

Dar hardu bayt kalimahoi «halok»-u «bok» va «jigarkhun»-u «jigargun» qofiya, juzvhoi «-ok»-u «-un» reshai qofiya buda, sadonokhoi «o» va «u» ridfi mufrad, harfhoi «k» va «n» ravii muqayyad meboshad.

  1. Qofiyai muqayyad bo ridfi murakkab (asli va zoid), yane qofiyae, ki dar reshai on harfi ridfi mufrad (asli) va ridfi murakkab (zoid) omadaast (misli «g u z o sh t» va «n a d o sh t»).

Misol:

Majnun chu kushod nomai Dust,

Aftod burun chu pista az pust. (Maktabii SHerozi)

Misoli digar:

Ishq ast, ki chun sharora afrukht,

Hoshoki vujudi khushku tar sukht. (SHaykham Suhayli)

Dar bayti yakum sadonoki darozi «u» ridfi mufrad (asli), harfi «s» ridfi murakkab (zoid), harfi «t» ravii muqayyad; dar bayti duyum sadonoki darozi «u» ridfi mufrad (asli), harfi «kh» ridfi murakkab (zoid), harfi «t» ravii muqayyad meboshad.

  1. Qofiya muqayyad bo tasis va dakhil, yane qofiyae, ki reshai on az ravii muqayyad iborat ast ( misli «s o h i l» va «sh o g i l»)

Misol:

CHu ravshan gasht mazmuni kitobat,

Mutobiq shud savolash bar isobat. (Hoziq)

Misoli digar:

CHashmi badat, ay bade shamoyil,

Mohi mani, shami jamu miri qaboyil. (Sadi)

Dar bayti avval kalimahoi «kitobat»-u «ijobat» qofiya buda, sadonoki daroi «o» t a s i s, harfi «b» d a kh i l, sadonoki kutohi «a» ishbo va harfi «t» r a v i i m u q a y ya d meboshand. Dar bayti soni, dar kalimahoi «shamoyil»-u «qaboyil» «o» t a s i s, «y» dakhil, «i» ishbo va «l» ravii muqayyad ast.

  1. Qofiyai mutlaqi mujarrad, yane qofiyae, ki reshai on az harakati t a v j e h, harfhoi ravii m u t l a q u v a s l va harakati majro iborat ast (misli «modarash» va «dodarash»). Misol:

Tiru teg ast bar dilu sigaram,

Gamu timori dukhtaru pisaram. (Masudi Sad)

Misoli digar:

Ay khubtar zi paykari deboi armani,

Ay poktar zi qatrai boroni bahmani. (Munjik)

Dar bayti yakum kalimahoi «jigaram»-u «pisaram» qofiya, juzvi «- aram» reshai qofiya buda, sadonoki kutohi «a» tavjeh, harfi «r» ravii mutlaq, sadonoki kutohi «a» majro va harfi «m» vasl ast. Dar bayti duyum kalimahoi «armani»-yu «bahmani» qofiya, juzvi «-ani» reshai qofiya buda, sadonoki kutohi «a» t a v j e h, harfi «m» r a v i i m u t – l a q va harfi «i» vasl ast.

  1. Qofiyai mutlaq bo qayd, yane qofiyae, ki dar reshai on harakati h a z v, harfhoi q a y d, r a v i i m u t l a q va v a s l omadaast (misli: «r a n g a sh» va «n a n g a sh»). Misol:

Az sad khati u yake nagufta,

Az sad guharash yake nasufta. (Tugral)

Misoli digar:

Boloi sarash zi hushmanDi,

Metoft sitorai balandi. (Sadi)

Dar bayti avval kalimahoi «nagufta» va «nasufta» qofiya shudaand, ki sadonoki «u» h a z v, harfi «f» q a y d, harfi «t» r a v i i m u t l a q va harfi «a» vasl; dar bayti soni dar qofiyahoi «khushmandi» va «balandi» sadonoki «a» h a z v, kharfi «n» q a y d, harfi «d» r a v i i m u t l a q va harfi «i» v a s l meboshad.

  1. Qofiyai mutlaq bo ridfi mufrad yo asli, yane qofiyae, ki dar reshai on ridfi mufrad, ravii mutlaq, majro va vasl omadaast (misli: «j o m a sh», «n o m a sh»).

Misol:

Har on shame, ki Ezid barfuruzad,

Har on kas puf kunad, siblat[2] bisuzad. (Abushakuri Balkhi)

Misoli digar:

CHdhone, hamono fusunivu bozi, Na bar kas kamoivu bo kas nasozi. ( Musabi)

Dar hardu bayt kalimahoi «barafruzad» bo «bisuzad» va «bozi» bo «nasozi» qofiya shudaand. Dar bayti yakum juzvi «-uzad» reshai qofiya buda, sadonoki darozi «u» ridfi mufrad yo asli, harfi «z» ravii mutlaq, sadonoki kutohi «a» majro, harfi «d» vasl; dar bayti duyum juzvi «-ozi» reshai qofiya buda, sadonoki darozi «o» ridfi mufrad yo asli, harfi «z» ravii mutlaq va harfi «i» vasl ast.

  1. Qofiyai mutlaq bo ridfi mufrad (asli) va ridfi murakkab yo zoid, yane qofiyae, ki dar reshai on harfhoi ridfi murakkab (zoid), ravii mutlaq, harakati majro va harfi vasl meoyad (misli: «p i n d o sh t a sh» va «d o sh t a sh»). Misol:

Agar bo jafopesha bishtofti,

Ki az dasti qahrash amon yofti. (Sadi)

Misoli digar:

CHu dar dusti mukhlisam yofti,

Inonam zi suhbat charo tofti? (Sadi)

Dar hardu bayt kalimahoi okhiri onho bo ham qofiya shudaand, ki juzvi «-ofti» («-yofti», reshai qofiya meboshand. Dar in reshai qofiya sadonoki darozi «o» (dar qofiyai yofti «yo») ridfi mufrad yo asli, harfi «f « ridfi murakkab yo zoid, harfi «t» ravii mutlaq, harfi «i» vasl ast.

  1. Qofiyai mutlaq bo tasis va dakhil, yane qofiyae, ki dar reshai on harfhoi tasis, dakhil, ravii mutlaq, vasl va harakathoi ishboyu majro omadaast (misli: «q o s i r a m» va «m o h i r a m»). Misol:

V-ar u niz darsokht bo khotirash,

Zi Mashriq amal barkanu nozirash. (Sadi)

Misoli digar:

Ki bechoragonro hame yovari,

Ba neki ba har dovaron dovari. (Firdavsi)

Dar bayti avval dar kalimahoi «khotirash» va «nozirash» juzvi «- otirash» (dar qofiyai duyum – «ozirash», reshai qofiya buda, harfi «o» tasis, harfi «t» («z») dakhil, sadonoki kutohi «i» ishbo, harfi «r» ravii mutlaq, sadonoki «a» majro, harfi «sh» vasl ast. Dar bayti soni dar kalimahoi «yovari» va «dovari» juzvi «-ovari» («yovari») reshai qofiya buda, harfi «o» («yo») tasis, harfi «v» dakhil, sadonoki kutohi «a» ishbo, harfi «r» ravii mutlaq va harfi «i» vasl meboshad.

Savol va suporishkhr:

  1. Qofiya ba chand nav judo meshavad?
  2. Kadom navi qofiyaro qofiyai muqayyad meguyand?
  3. Qofiyai mutlaq chist?
  4. Bayte bigued, ki dar reshai qofiyaash ravii muqayyad yo asli omada boshad.
  5. Tafovuti qofiyai muqayyadu mutlaq dar chist?
  6. Kadom navi qofiyaro qofiya muqayyadi mujarrad menomand?
  7. Qofiyae, ki dar reshai on harfi qayd va ravi omada boshad, chi menomand?
  8. Dar bayti Jomi kadom navi qofiya omadaast?

Az shahi YUnon Hakimi tezhush

Kard chun afsonai farzand gush.

  1. Dar qofiyai muqayyade, ki ridfi murakkab dorad, boz kadom harfhoi qofiya omada metavonad?
  2. Dar qofiyai muqayyad bo tasisu dakhil kadom harakati qofiya hatman boyad bioyad.
  3. Qofiyai muqayyadi mujarrad az qofiyai mutlaqi mujarrad chi farq dorad.
  4. Nomi harakathoero gued, ki dar qofiyai mutlaq bo tasis va dakhil omadaand.
  5. Harakathoi, ki pesh az harfi ravi meoyand, kadomhoyand?
  6. Dar bayti:

Hatti taqdir ast kholi az galat,

Az khato kholi naboshad hej khat.

kadom navi qofiya omadaast?

  1. Harf va harakathoi qofiyaro azyod gued.

[2]   Siblat, sablat, – muylab, burut; rish.

Инчунин кобед

mechet-dushanbe-2

Masjidi nav-kaloni shahri Dushanbe

Masjidi kalontarini shahri Dushanbe yake az machitoni kalontarini dunyo va az hama buzurgtarin dar Osiyoi …