HUKUMATI JUMHURII TOJIKISTON

Mafhumi hokimiyati ijroiya va naqshi on dar hokimiyati davlati Muvofiqi prinsipi tajziyai hokimiyati davlati hokimiyati ijroiya bad az hokimiyati qonunguzor omadaast. Dar moddai 9-umi Konstitutsiya omadaast, ki dar Jumhurii Tojikiston hokimiyati davlati dar asosi tajziyai on ba hokimiyati qonunguzor, ijroiya va sudi amali megardad. CHunin tasnifot asosi mustahkami ilmi dorad, yane hokimiyati ijroiya dar qiyos bo hokimiyati qonunguzor kharakteri zerqonuni dorad. Hama guna faoliyat va sanadhoi maqomoti ijroiya bo qonun asosnok karda meshavand va naboyad bo qonun mukholif boshand. Hudi kalimai ijroiya manoi ijro kardan va anjom dodani amalero dorad.

YAke az alomathoi hokimiyati ijroiya universali, yo khud kulli budani on ast. YAne maqomoti hokimiyati ijroiya dar tamomi qalamravi davlat, dar hama jo vujud dorand va onho mahz bo hamin khususiyatashon az hokimiyati qonunguzor va sudi farq mekunand.

Hokimiyati ijroiya nerui buzurge buda, az mansabdoron, mamuron, dastahoi musallah – artish, maqomoti amniyat, milisa iborat ast. Hamin tavr, hokimiyati ijroiya shokhai duvvum va zerqonunii hokimiyati davlati buda, qudratu tavonoii on ba tamini ijroi qonunho va digar sanadhoi hokimiyati qonunguzor ravona shudaast. Hokimiyati ijroiyaro davlat ba vositai Hukumat va maqomoti on dar mahalho amali megardonad. Hukumat (Prezident) rohbarii olii siyosi va idorai korhoi jamiyatiro ba somon merasonad. Rohbarii Hukumat metavonad dar ikhtiyori yak nafar – dar jumhurihoi shakli idorakuniashon prezidenti yo in ki maqomoti kollegiali (dastajami) – dar jumhurihoi shakli idorakuniashon parlamenti boshad.

Dar jumhurihoi prezidenti Hukumat az guruhi mushovironi sarvari davlat – Prezident iborat buda, salohiyati Hukumat az salohiyati sarvari davlat vobasta meboshad. Dar jumhurihoi parlamenti boshad, Hukumat bo ishtiroki azoi parlament va bo tarzu usuli khos tashkil karda meshavad.

Dar in holat Hukumat boyad az jonibdorii aksariyati azoi parlament barkhurdor boshad. Hokimiyati ijroiya dar Jumhurii Tojikiston ba mazmunu mundarijai asliash tanho badi qabuli Konstitutsiyai soli 1994 tashakkul yoft. Holo chigunagii hokimiyati ijroiyaro dar asosi Konstitutsiyai Jumhurii Tojikiston dida mebaroem.

Dar Konstitutsiya zikr shudaast, ki Prezident sarvari davlat va hokimiyati ijroiya (Hukumat) ast.

SHarhi oddii in jumla hamin ast, ki Prezident chi dar dokhili mamlakat va chi dar sathi baynalmilali namoyandai olii kishvar ast. Takid boyad kard, ki tamomi sohahoi faoliyati davlati tanho ba Prezident bor nashuda, dar amali gardonidani onho digar shokhahoi hokimiyat niz bo usulu vositahoi ba khudashon khos ishtirok mekunand. Prezident hamohangi va murattabii faoliyati hama maqomoti davlatiro tamin mekunad.

Prezident namoyandai olii davlat ast va in huquqro ba u khalq ba vositai intikhoboti umumi va mustaqim dodaast. Dar samti hamkori bo parlament Sarvari davlat vakolathoi ziyode dorad. Vay intikhoboti Majlisi Oliro tayin mekunad, huquqi tashabbusi qonunguzori dorad, loihai qonunhoro metavonad baroi barrasii takrori bargardonad, qonunhoro imzo kunad va nashr namoyad. YAne Prezident ba kori parlament tasiri khele faol merasonad, vale onro ivaz karda nametavonad, chunki u qonun qabul karda nametavonad.

Sanadhoi meyorie, ki Prezident qabul mekunad, naboyad bo Konstitutsiya mukholif boshand. Prezident dar sohai idorakunii davlat vakolathoi khele ziyod dorad. Vay Sarvazir, muovinoni u, vazironu raisoni kumitahoi davlatiro ba vazifa tain va az vazifa ozod mekunad. Ammo baroi mahdud kardani tasir va dakholati Prezident ba Hukumat az rui prinsipi «bozdori va muqovimat» yakchand moneaho vujud dorand.

Prinsipi «bozdori va muqovimat» baroi on zarur ast, ki bayni se shokhai hokimiyat muvozinat boshad, yake bar digare tasiri az had ziyod narasonad, yake joi digarro ishgol nakunad. Agar hamin prinsip rioya nashavad, on goh davlathoi demokrati zud ba davlathoi khudkoma yo totalitari yo in ki yakkahukmroni – avtoritari tabdil meyoband va hokimiyati khalqi, ki asosi demokratiya ast, az bayn meravad.

Tavre ki guftem, Prezident muvofiqi moddai 69-umi Konstitutsiya Sarvazir, muovinoni u va azoi Hukumatro tain mekunad. Farmoni Prezident baroi tasdiq ba ijlosiyai yakjoyai Majlisi milli va Majlisi namoyandagon firistoda meshavad. Agar parlament farmonro tasdiq kunad, on goh in sanad etibori qonuni paydo mekunad, agar ne, Prezident onro dubora mefiristad va yo shakhsi digarro tain mekunad. Bubined, ki irodai Sarvari davlat az qarori dastjamonai azoi parlament vobastagi doshtaast. YO khud misoli digar. Parlament nametavonad, ki Prezidentro majburan ba istefo firistad.

Vale in hargiz chunin mano nadorad, ki Prezident az nishondodhoi Konstitutsiya berun baromada metavonad.

Agar dar faoliyati Sarvari davlat kirdori mukholifi Konstitutsiya ba mushohida rasad, on goh usuli makhsusi ba chavobgari kashidan va ba istefo firistodani u ba kor medaroyad, ki dar in surat khulosai Sudi konstitutsionii Jumhurii Tojikiston mavqei muhim dorad. Muvofiqi moddai 72-umi Konstitutsiya dakhlnopazirii Prezident dar surati az tarafi u sodir shudani khiyonat ba davlat dar asosi khulosai Sudi konstitutsioni va bo tarafdorii az se du hissai shumorai umumii azoi Majlisi milli va vakiloni Majlisi namoyandagon, ki har yakeaz onho dar alohidagi ovoz medihand, bekor karda meshavad.

2. Tarzi tashkil, sokhtor va tarkibi Hukumati Jumhurii Tojikiston Tavre ki dar mavzui peshina qayd karda budem, Hukumati Tojikiston maqomoti olii hokimiyati ijroiya buda, rohbarii bevositai on ba uhdai Prezident va hamzamon Raisi Hukumati Jumhurii Tojikiston voguzor shudaast.

Muvofiqi moddai 73-umi Konstitutsiya Hukumati Jumhurii Tojikiston az Sarvazir, muovini yakum va muovinoni u, vaziron va raisoni kumitahoi davlati iborat ast. Ba zimmai Hukumat vazifahoi nihoyat ziyod voguzor shudaand, ki hamai onhoro nombar kardan gayriimkon ast. Hama guna muvaffaqiyat va norasoihoe, ki dar hayoti harruzai mo ba amal meoyand, az faoliyati Hukumat vobasta meboshad.

Masalan, kori naqliyot, vazi sokhtmon, tahsil, tandurusti, amniyat, tartiboti jamiyati va sadho masalahoi digar. Bo vujudi in, dar Konstitutsiya ba tavri umumi chunin vazifaho hamchun salohiyati bevositai Hukumat muayyan karda shudaand:

1. Rohbarii samaranok ba sohahoi iqtisodi, ijtimoi va farhangi.
2. Ijroi qonunho, qarorhoi yakjoyai Majlisi milli va Majlisi namoyandagon, qarorhoi Majlisi milli, qarorhoi Majlisi namoyandagon, farmonu amrhoi Prezidenti Jumhurii Tojikiston.

Sokhtori Hukumati Jumhurii Tojikiston az vazoratho va kumitahoi davlatii Jumhurii Tojikiston iborat ast, ki onhoro Prezidenti Jumhurii Tojikiston tasis va barham medihad.

Aloqai Hukumati Jumhurii Tojikiston bo Prezident khele zich buda, on tanho dar muhlati vakolati Prezident faoliyat mekunad. Hukumat vakolathoi khudro dar nazdi Prezidenti navintikhobshudai Jumhurii Tojikiston vomeguzorad va mutobiqi farmoni Prezidenti Jumhurii Tojikiston vazifahoi khudro to tasdiq shudani hayati navi Hukumati Jumhurii Tojikiston ijro menamoyad.

Hukumat dar holati gayriimkon budani ijroi faoliyati khud metavonad ba Prezidenti Jumhurii Tojikiston dar borai ba istefo baromadan murojiat namoyad. Har yak uzvi Hukumat niz huquqi ba istefo raftan dorad.

Dar Qonuni konstitutsioni «Dar borai Hukumati Jumhurii Tojikiston» az 12 mayi soli 2001 nomgui faoliyate, ki ba ijroi vazifai azoi Hukumati Jumhurii Tojikiston muvofiq nest, muayyan karda shudaast (moddai 11).

Muvofiqi qonuni nomburda uzvi Hukumat ba ijroi chunin amalho huquq nadorad:

• – vakili maqomoti namoyandagi boshad;
• – vazifai digarro ijro kunad;
• – shakhsan yo ba vositai shakhsoni bovarinok bo faoliyati sohibkori mashgul shavad;
• – gayr az faoliyati omuzgori, ilmi va ejodi bo digar faoliyati muzdnok mashgul shavad.

Qonuni mazkur, inchunin muayyan kardaast, ki uzvi Hukumati Jumhurii Tojikiston nametavonad az vositahoi tekhniki, moliyavi va ittilootii khizmati bo maqsadhoi gayrikhizmati istifoda namoyad, baroi osori nashrshuda va sukhanronihoi khud, hamchun uzvi Hukumati Jumhurii Tojikiston haqqi qalam girad.

Uzvi Hukumat vazifador ast, ki hangomi ba vazifa tain shudan mutobiqi qonunho dar borai daromad va molumulkii khud malumot peshnihod namoyad.

Dar sokhtori Hukumati Jumhurii Tojikiston Rayosati Hukumat naqshi muhim dorad. Rayosati Hukumati Jumhurii Tojikiston juzi tarkibii Hukumat ast va muvofiqi moddai 24 Qonuni nomburda baroi peshaki tayyor kardani masalahoe, ki dar majlishoi Hukumati Jumhurii Tojikiston barrasi megardand, Rayosati Hukumat hamchun maqomi mashvarati tasis doda meshavad. Hayati Rayosat az Sarvazir, muovini yakum va muovinoni u iborat ast. Majlishoi Rayosati Hukumatro Sarvazir va hangomi nabudani u muovini yakumi Sarvazir meguzaronad. Rayosati Hukumati Jumhurii Tojikiston oid ba tahiyai ruznomai majlisi Hukumat qarorho qabul mekunad.

Maqomi Sarvaziri Jumhurii Tojikiston va muovinoni u dar tashkili faoliyati Hukumati Jumhurii Tojikiston dar qonuni nomburda peshbini shudaast.

Bo suporishi Raisi Hukumat Sarvaziri Jumhurii Tojikiston kori Hukumatro tashkil mekunad, yane vazifahoro dar bayni muovini yakum va muovinoni khudash taqsim mekunad, majlishoi Rayosati Hukumatro meguzaronad, Hukumati Jumhurii Tojikistonro dar munosibathoi baynalmilali namoyandagi mekunad va sozishnomahoi baynihukumatiro imzo menamoyad, oid ba tamini ijroi qarorho va farmoishhoi Hukumati Jumhurii Tojikiston suporishho medihad, inchunin vakolathoi digarero, ki qonun peshbini namudaast, ijro mekunad. Hangomi nabudani Sarvaziri Jumhurii Tojikiston vazifahoi uro muovini yakum ijro menamoyad. Tartibi barrasii masalaho dar Rayosati Hukumat dar bobi chorumi Dasturi Hukumati Jumhurii Tojikiston, ki bo qarori Hukumat az 7-umi sentyabri soli 2001 tasdiq shudaast, muqarrar gardidaast.

Hukumati Jumhurii Tojikiston bo maqsadi tatbiqi sarivaqtii sanadhoi Hukumat, nazorat az boloi ijroi qarorho va hamohangsozii faoliyati vazoratho, kumitahoi davlati, idoraho va maqomoti hokimiyati ijroiya dar mahalho komissiyahoi doimi tasis medihad.

Qonun vakolathoi muovini yakum va muovinoni Sarvazirro muqarrar kardaast. Onho muvofiqi taqsimi vazifaho faoliyati vazoratho, kumitahoi davlati va digar maqomoti idorai davlatii mamlakatro tanzim namuda, ba faoliyati onho nazorat mekunand, ba onho baroi ijroi qaroru farmoishhoi Hukumat va doir ba digar masalahoi faoliyatashon suporishhoi favri medihand.

Dar tashkili kori Hukumat va ba amal barovardani vakolathoi on hissai azoi Hukumat niz kalon ast. Onho ham ba sohahoe, ki khudashon rohbari mekunand va inchunin ba kori umumii Hukumat masuland.

Azoi Hukumat dar barrasii masalahoi majlisi Hukumat ishtirok karda, huquqi ba muhokimai majlisi Hukumat masala guzoshtan dorand, metavonand loihai qarorhoi Hukumat, inchunin digar loihai sanadhoi qonunguzoriro tahiya karda, ba muhokimai majlisi Hukumat peshnihod namoyand.

3. Salohiyati Hukumat va shaklhoi faoliyati on Dar Konstitutsiyai Jumhurii Tojikiston bobbi panjum purra ba Hukumat bakhshida shudaast va moddai 75-umi in bob salohiyati Hukumatro dar bar megirad.

Dar in modda gufta meshavad, ki «Hukumat barnomahoi iqtisodivu ijtimoi, siyosati dodugirifti qarzi davlati va kumaki iqtisodi ba digar davlatho, loihai bujeti davlati, masalai andozai imkonpaziri kasri bujeti davlati va manbai jubroni onro ba Majlisi namoyandagon peshnihod menamoyad».

Qonuni konstitutsioni «Dar borai Hukumati Jumhurii Tojikiston» muayyan mekunad, ki Hukumati Jumhurii Tojikiston dar tatbiqi siyosati dokhili va khorijii Jumhurii Tojikiston ishtirok mekunad, rohbarii samaranoki sohahoi ijtimoivu iqtisodi va farhangiro tamin mekunad, nizomi maqomoti hokimiyati ijroiyaro rohbari mekunad, barnomahoi maqsadnoki davlatiro tahiya namuda, tatbiqi onhoro tamin mekunad (moddai 13).

Salohiyati Hukumati Jumhurii Tojikiston sohahoi iqtisodiyot, bujet, moliya, pul, qarz va andoz, sohai ijtimoi, ilm, farhang, maorif va tandurusti, istifodabarii tabiat va muhofizati muhiti zist, tamini qonuniyat, huquq va ozodihoi shahrvandon, muboriza bar ziddi jinoyatkori, tamini mudofia va amniyati davlati, siyosati khoriji va munosibathoi baynalmilali va sohahoi digarro dar bar megirad (moddahoi 14-22).

Hukumati Jumhurii Tojikiston ba kori vazoratho, kumitahoi davlati va digar maqomoti idorai davlati rohbari menamoyad va faoliyati onhoro nazorat mekunad. Muovinoni vazirho, muovinoni raisoni kumitahoi davlati, rohbaroni kumitaho va digar maqomoti nazdi Hukumati Jumhurii Tojikiston va muovinoni onho, rohbaroni maqomoti idorai davlati va muassisahoero, ki dar sanadhoi meyorivu huquqi peshbini shudaand, ba vazifa tain va az vazifa ozod mekunad, azoi kollegiyai vazoratho, kumitahoi davlati va digar maqomoti ido-

rai davlatiro tasdiq mekunad. Hukumat inchunin vakolathoi digarero, ki qonun peshbini kardaast, amali megardonad.

Baze vakolathoi khudro, agar onho vakolathoi istisnoi naboshand, ba ikhtiyori digar maqomoti ijroiya vomeguzorad. Dar doirai mablagi dar bujet muqarrargardida sarrayosatho, kumitaho va komissiyaho, bozrasihoi davlati va digar maqomoti nazdi khudro tasis medihad.

Hukumat nizomnomai vazoratho, kumitahoi davlati va digar maqomoti ijroiyai khudro tasdiq namuda, sokhtori onhoro muayyan va mablagi zaruriro judo namuda, az boloi faoliyati onho nazorat mekunad.

Salohiyati Hukumat bo salohiyati Prezident aloqamand buda, ba shokhai ijroiyai hokimiyati davlati mansub budani onhoro nishon medihad.

Hukumat inchunin huquqi tashabbusi qonunguzori dorad, yane oid ba masalahoi salohiyati khud loihai qonunu qarorhoi Majlisi Oliro tayyor va baroi muhokima peshnihod mekunad.

SHakli asosii faoliyati Hukumat majlishoi on meboshad. Majlisi Hukumat mohe kamash yak marotiba guzaronida meshavad va dar holate salohiyatnok hisob megardad, ki agar dar on kamash az se du hissai azoi Hukumati Jumhurii Tojikiston ishtirok doshta boshand. Hukumati Jumhurii Tojikiston metavonad

majlishoi pushida niz guzaronad.

Majlisi Hukumatro Raisi Hukumat yo bo suporishi u Sarvaziri Jumhurii Tojikiston meguzaronad.

Faoliyati Hukumat muvofiqi naqshai tasdiqgardidai on, ki dar tahiyai onho vazoratho, kumitahoi davlati, raisoni viloyatho, shahri Dushanbe, shahru nohiyahoi tobei jumhuri, vohidhoi sokhtorii Dastgohi ijroiyai Prezidenti Jumhurii Tojikiston ishtirok menamoyand, amali gardonida meshavad.

Ba naqshahoi kori Hukumat muvofiqi tartibe, ki Dasturi Hukumati Jumhurii Tojikiston peshbini namudaast, tagyirotu ilovaho darovardan mumkin ast.

Doir ba masalahoi ba barrasii Hukumat peshnihodshavanda azoi Hukumat, rohbaroni idoraho, Dastgohi ijroiyai Prezident va vohidhoi sokhtrii on, maqomoti ijroiyai hokimiyati davlati dar mahalho loihai qarorhoi (farmoishhoi) Hukumat va mavodi baroi qabuli in sanadho zaruriro peshnihod

menamoyand. Dar tashkili majlishoi Hukumat naqshi Rayosati on kalon buda, masalahoe, ki baroi barrasi dar majlishoi Hukumat tahiya megardand, peshaki dar majlisi Rayosati Hukumat muhokima karda meshavand.

Rayosati Hukumat oid ba ruznomai majlisi navbatii Hukumat qaror qabul menamoyad. Dar majlishoi Hukumat hamai masalahoi mavridi salohiyati on hallu fasl megardand va qarorhoi Hukumat faqat dar majlis qabul karda meshavand.

Hukumati Tojikiston dar asosi moddai 74-i Konstitutsiya va qonunhoi mamlakat qaror mebarorad va farmoish medihad. Qarorho az rui masalahoi tajili va digar masalahoi jori dar shakli farmoishhoi Hukumati Jumhurii Tojikiston qabul karda meshavand.

Ba qaroru farmoishho Raisi Hukumati Jumhurii Tojikiston imzo meguzorad. Qaroru farmoishhoi Hukumat dar surati bo Konstitutsiya va qonunho muvofiq nabudanashon metavonand az tarafi Prezident yo Sudi konstitutsioni bekor karda shavand yo amali onho bozdoshta shavad. Az boloi qarorhoi Hukumat shakhsoni voqei va huquqi metavonand dar asosi qonun ba sud shikoyat namoyand.

Dar qarorhoe, ki khususiyati meyori dorand, muhlati etibor paydo kardani onho nishon doda shuda, dar holathoi digar boshad, onho va az jumla farmoishhoi Hukumati Jumhurii Tojikiston az ruzi ba imzo rasidanashon etibor paydo mekunand.

Muvofiqi Qonuni konstitutsionii Jumhurii Tojikiston «Dar borai Hukumati Jumhurii Tojikiston» tartibi tashkili faoliyat, tahiya va qabuli qarorhoi Hukumati Tojikistonro Dasturi Hukumati Jumhurii Tojikiston muayyan mekunad.

Dar holathoi zaruri, tanho bo ijozati Raisi Hukumat az rui masalahoi alohida be guzaronidani majlis bo rohi pursishi khattii azoi Hukumat dar asosi tartibi muqarargardida metavonand qarorhoi Hukumat qabul karda shavand.

4.Munosibati Hukumati Jumhurii Tojikiston bo Majlisi Olii Jumhurii Tojikiston, maqomoti sudi va ittihodiyahoi jamiyati Hukumati Jumhurii Tojikiston hamchun maqomi olii hokimiyati ijroiya bo digar shokhahoi hokimiyati davlati, az jumla Majlisi Oli va maqomoti sudi robitai zichi hamkori dorad. Aloqai Hukumat bo Majlisi Oli dar on ifoda meyobad, ki Hukumat muvofiqi Konstitutsiya dar faoliyati qonunguzori

ishtirok mekunad, yane az huquqi tashabbusi qonunguzori barkhurdor ast. In huquq dar chunin shaklho amali meshavad: yakum, peshnihodi loihai qonunhoi nav; duyum, loihai qonunho dar borai tagyir dodan yo bekor kardani qonunhoi jori; seyum, peshnihodi khatti dar borai qabul kardani qonunhoi navi Jumhurii Tojikiston yo dokhil namudani tagyiru ilovaho ba qonunhoi jorii Jumhurii Tojikiston, ki onro taklifi qonunguzori niz menomand.

Inchunin azoi Hukumati Jumhurii Tojikiston huquq dorand, ki dar jalasahoi yakjoyai Majlisi milli va Majlisi namoyandagoni Majlisi Olii Jumhurii Tojikiston, inchunin jalasahoi alohidai Majlisi milli va Majlisi namoyandagon, kumitaho va komissiyahoi onho ishtirok kunand va sukhanroni namoyand.

Munosibati Hukumati Jumhurii Tojikiston bo maqomoti sudi dar asosi Konstitutsiya va qonunhoi Jumhurii Tojikiston surat megirad. Miyoni in du shokhai hokimiyat az nigohi talaboti davlati demokrati naboyad hej guna dakholat va tasirrasoni vujud doshta boshad.

Ittihodiyahoi jamiyati va hizbhoi siyosi niz tanho dar asosi qonunho bo Hukumat hamkori mekunand. Boyad guft, ki dar tuli 15 soli istiqloliyat dar Jumhurii Tojikiston poyahoi jomeai shahrvandi guzoshta shudaand va chunonki voqeiyati imruzai ijtimoiyu siyosii kishvaramon guvohi medihad, inkishofi ozodonai har guna ittihodiyahoi shahrvandon, muassisahoi gayrihukumati va tashkilothoi jamiyati, mahfilhoi kasbi va assosiatsiyaho tanho ba manfiati peshrafti mamlakat khizmat mekunad.

Ittihodiyahoi jamiyati huquqi komil dorand, ki dar asosi qonun ba faoliyati Hukumat tasir rasonida, ba islohi kambudivu norasoihoi faoliyati Hukumat musoidat kunand. In guna hamkori dar shakli peshnihodoti gunogun ba maqomoti hokimiyati ijroiya surat megirad.

Savolho:

1. Hukumati Jumhurii Tojikiston ba kadom shokhai hokimiyati davlati dokhil meshavad?
2. Sarvazir va azoi Hukumatro kadom maqomot huquqi tain

kardan dorad?

3. Vakolathoi Hukumatro tibqi Konstitutsiya nombar namoed. 4. Muvofiqi qonun azoi Hukumat kadom amalhoro ijro karda nametavonand?
4. Sokhtori Hukumat chi guna ast?
5. Naqshi Rayosati Hukumat dar sokhtori Hukumat chi tavr ast?
6. Vakolathoi Sarvazirro nombar namoed.
7. Faoliyati Hukumatro gayr az Konstitutsiya boz kadom qonun ba tanzim medarorad?
8. Salohiyati Hukumat kadom sohahoi hayoti kishvarro faro megirad?
9. Huquqi tashabbusi qonunguzorii Hukumat chi guna surat megirad?
10. SHakli asosii faoliyati Hukumat kadom ast? 12. Sanadhoi Hukumatro nombar kuned.
11. Munosibati Hukumatro bo digar shaklhoi hokimiyat sharh dihed.