Home / Jamiyat / HIKOYaHO AZ «DASTUR-UL-MULUK»

HIKOYaHO AZ «DASTUR-UL-MULUK»

Ovardand, ki yake az vuzaroi mozi (guzashta) bar shakhse guft, ki az omadshudi mardum ba tang omadaam. On shakhs guft: ey vazir, bolishi izzat az pesh bardor va az masnadi vazorat barkhez, man zomin, ki turo kase ozor nadihad, dubora peshi tu yak kas nayoyad. Chunon ki guftaand:

 Peshi on kas, ki ikhtiyorash hast,

Khalq be ikhtiyor meoyand.
Digar on ikhtiyor raft zi dast
Bar darash bo chi kor meoyand?

Vazir

Yake az muluki mozi (guzashta) dasti taaddi bar moli muzoreon kushoda bud va poi tugyon az jodai adolat berun nihoda. Raoyo dast ba duo bardoshtand va zabon ba nafrini u kushodand.

Ruze on zolim boze ba dast girifta, ba shikor rafta bud. Chun az shikor boz omad, munodi farmud, ki dasti man, ki bar rui mazlumoni mehnat rasida bud va tegi sitam kashida bud, kutoh kardam va dar maqomi raiyatparvari sobitqadam shudam. Umed ast, ki badalyavm dasti taaddii hech zolime halqai tashvish bar dari khonai hech mazlume nazanad va poi hech sitampeshae bar dari tavilai faqire narasad.

Raoyoro az in mujda joni nav dar badan daromad va faqironro az in bashorat guli murod dar chamani umed shukufta shud.

Bayt

Az in navidi muborak, ki nogahon omad,
Bashorate ba dilu mujdae ba jon omad.

Okhir adolatash ba joe rasid, ki barra az pistoni sher shir mekhurd va mesh bo shir labi sherro meshust. Yuz bo buz bo nazari tez namedid, murgi dashti bar farqi bahri oshyon mekard va murgi obi bo boz hamroh meshud.

Yake az mahramoni harimi saltanat dar vaqti fursat az kayfiyati in hol suol kard va az tabdili afol istifsor namud (pursid). Podshoh guft:

Imruz, ki dar shikor budam, didam, ki sage poi rubohero shikast va piyodae sange biyandokht ba poi sag rasid, u niz shikasta shud. Chun jazoi mukofotro didam, ba khud omada guftam.

Bayt

Ba chashmi khesh didam dar guzargoh,
Ki zad bar joni mure murgake roh.
Hanuz az qaydi minqorash napardokht,
Ki murgi digar omad, kori u sokht.

Azizi man, mardi ruzgor vaqte bo arusi mamlakat dast dar ogush tavonad kard, ki ba obi shamsheri otashbor nomi khasmi badandeshro az lavhi hayot bishuyad va shujomard on zamon sogari murod bar labi rohat tavonad rasond, ki paymonai tamannoi dushmani shukhchashmro ba sangi zafar bishkanad. Chunon ki guftaand.

Bayt

Dar on ruz bini zi dushman farog,
Ki shab dar mazorash furuzi charog.

Azizi man, to qomati nayzaro bo qomati yor tashbeh nasozi, shohidi matlub dar kanor natavoni girift. To novaki khunborro gamzai dildor tasavvur nakuni, rui maqsud az oinai shamsher rukh nanamoyad.

Halqai gesui dilbar vaqte dar gardanat hamoil gardad, ki turrai parchamro zulfi purkham tasavvur kuni. Arusi orzu vaqte dar gushae nishoni, ki obrui kamonro bar kamonabrue payvand dihi. Yane be tahammul ranje ba tahmili ganje natavon rasid va be shavkati khori dilozor tamoshoi gulzor natavon kard.

Bayt

Kase ba gardani maqsud dast halqa zanad,
Ki peshi tiri baloho sipar tavonad bud.

Azizi man, har ki bo dushman mubtalo boshad, to az vay khalos nagardad, ruz az shab va shab az ruz nadonad va az pareshoni poy az saru kafsh az dastor nashnosad, chunon ki guftaand, to bemorro sihhat hosil nashavad, az khurdani bahra nayobad va hammol, to bori garon az pusht bar zamin nanihad, naosoyad, to mardi pareshon az khavf emin nagardad, nafase bo farogat natavonad kashid.

Bayt

Sari vopasi mulk to dar tan ast,
Tani mulkro fitna pirohan ast.

Azizi man, tarbiyati ahli basorat kimiyoest, ki khoki tiraro zari sof bisozad va sangi noqisro gavhari komil gardonad. Chunon ki guftaand:

Bayt

Az tarbiyat ast, ki khok gavhar gardad.
Khun dar tahi nofa mushki asgar gardad.
On ohani tirarui behimmatro
Iksir chu tarbiyat kunad, zar gardad.

Azizi man, sababi buzurgi aqlu adab ast. Har ki aqli sofu khiradi komil dorad, kheshro az poyai hazizi (pasti) ba martabai sharifi tavonad rasond.

Bayt

Ba peshkorii aqli sharifu roi durust
Tavon kamandi tasarruf bar osmon afkand.

Azizi man, aqli durandesh va royi olamoroyro dar har surat, ki pesh oyad va ba har hodisae, ki ruy namoyad, hokimi odil va mumayizi (ziraki) komil boyad donist, ki sharafi javhari odami ba safoi khirad az digaron imtiyoz dorad.

Bayt

Aql ast, ki bunyodi sharaf mahkam az ust,
Afzunii hurmati banni odam az ust.

Azizi man, mushovarat ijtimoi uqul ast. Har jo, ki ahli aql dar muhimme shuru namoyand, agar shar buvad ba khayr anjomad. Sukhani Mavlavi, ki madani javohiri manavist, shohidi in qavl ast:

Chu oyad mushkile peshi khiradmand,
Az on mushkil fitad dar kori u band,
Kunad aqli digar bo aqli khud yor,
Ki to dar halli on gardad madadgor.
Zi shame chun nagirad nur khona,
Furuzad shami digar dar miyona,
Vale hast in sukhan bo rostbinon
Ba sadri rosti bolonishinon.
Na dar kajrav harifoni kajandesh,
Ki gardad az du kajrav kajravi besh.

Azizi man, dar hudusi voqeot va vuqui hodisot az mushovarot gureze nest. Zamiri tu harchand vahyoshnost,

Dari mashvarat nokushudan khatost.

Boyad, ki mushoviratro bo ahli hikmat va ashobi tajriba kuni, ki:

Muammost in mashvarat filmasal,

Ki har kas tariqi digar karda hal.

Tadbiri in toifa soib ast va tabiat ba tadbir ast tab kardan vojib. Chunon ki guftaand.

Bayt

Roi ravshan zi buzurgoni kuhansol talab,

Obho sof dar ayyomi khazon megardad.

Va digar piri tadbirro beh az javononi shujoatosor ast.

Bayt

Dar safi razm bo javonon puy,

Lek tadbiri on zi piron juy.

Garchi barno ba razm korgar ast,

Kushishi kordidagon digar ast.

Azizi man, nushdorui nasihat meboyad khushmaza va shirin boshad, to tanovuli on bemorro oson namoyad. Chun tabi bemor shikasta ast, az sukhani sakht shikastatar gardad.

Chunon ki guftaand,

Bayt

Maykashihoi man az pandi tu boshad, zohid,

Sukhani sakhti tuam tavbashikan gardidast.

Azizi man, sipohi boyad ki nuki sinoni obdor baroi javhari jon dar khazinai dili dushman furu zanad va dami shamsheri zahrposhi khudro monandi sarhangomi ayyorpesha ba qasdi gavhari ruhi khasm tashna dorad.

Bayt

Daleri kun, ki maydon az daler ast,

Agar rubah daler aftad, chu sher ast.

Azizi man, bitars az kina, ki dar sinai muluk qaror yofta boshad. Charo, ki eshon ba nakhvati (gururi) saltanat dar bobi intiqom mutaassiband. Chun fursat yoband, ba hech uzr nagzorand. Tashbehi kina dar sinai podshoh chun angishti fusurda boshad, agarchi alhol otash nadorad va zarari u namerasad, ammo vaqte ki sharorai gazab ba u rasid, afrukhta gardad. Va dudi intiqom, ki az sari otashi kina khezad, base dimoghoro khushk sozad va didahoro tar gardonad. To zarrae az angishti kina dar sinai muluk boqi boshad, az mazarrati (zarari) shulai khashm emin natvon bud.

Bayt

Khatarhost dar kori shohon base,

Ki bo shoh kheshi nadorad kase.

Va baze az hukamo podshohonro niz ba otash tashbeh kardaand, agarchi gohho ba partavi inoyat (dastgiri) kulbai toriki dardmandonro rushnoi mebakhshad va ba shulai siyosat niz khirmani savobiqi (shinosoihoi) khizmatgoronro mesuzad. Az in jihat guftaand: dar qari daryo bo nahang gutta khurdan va az labi mori dumburida zahr makidan, az mulozimati salotin ba salomat nazdiktar ast.

Azizi man, har kiro roihae (bui khushe) az gulzori khirad ba mashomi dil rasida boshad, donad, ki tukhmi ozor korad, juz mahsuli mazarrat (zarar) bar nadihad va har ki niholi manfiat nishonad, gayr az mevai osoish nachinad.

Chunon ki guftaand:

Dehqoni solkhurda chi khush guft bo pisar,

K-ay nuri chashmi man, ba juz az kishta nadravi.

Azizi man, ba ziyodatii manasabu taqarrubi (nazdikii) muluk (podshohon) magrur nagardi, ki mizoji muluk hukmi obu otash dorad va etimodro nashoyad. Yaqin don, ki har ilalero izzate dar aqib ast va har davlatero ilale dar pay. Chunon ki guftaand,

Bayt

Chi menozi ba in davlat, ki har gah bakht bargardad,
Kulohi khusraviro kosai daryuza mesozad.

Azizi man, ba ziyodatii mansabu taqarrubi muluk iltifoti podshoh bodaest, ki korash khubruboist. Khaloiqro bo chunin kas kor bisyor va in kasro ba hush budan bisyor dushvor. Agarchi gohe khudro ba madadi aql bar joy orad, ammo mastii on boda ba holash nagzorad. Mustaqimtab boyad, ki

 

ba bodai davlat az jo naravad, balki dar kori darmondagoni mazlum bipardozad Charo, ki dunyo joi bemador ast va davlati u nopoydor, chunon ki guftaand:

Z-on peshtarak, ki soqii dahr

Dar sharbati davlatat kunad zahr.

Az sar binihi kulohu dastor,

Jahde bikunu dile ba dast or.

In sar hama sol bo kulah nest,

In ru hamesha hamchu mah nest.

Azizi man, bidon, ki korsozii mukhlison va muhimbarorii bekason vasilai husuli diniyu dunyavist. Va sababi darajoti suvari va manavi chunon ki guftaand:

DAR HOLI VAZIRON

Azizi man, vazir boyad, ki baroi ravshani va shami shabistoni mamlakat boshad. Va ba fikri savobandeshi khud hazor uqdai mushkil barkushoyadu kishtii daryoi fitnaro ba girdobi iztirob binad, ba hukmi garonsangi khud furu nishonad va shokhsori khoristoni domangiri bedodro ba tundbodi siyosat az bekhu bunyod barandozad.

Bayt

Barandoz bekhe, ki khor ovarad.

Darakhte biparvar, ki bor ovarad.

Azizi man, yake az royhoi (andeshahoi) durust va az tadbirhoi roston ast, ki chun shavqatu qudrati dushman zohir gardad va ehtimoli on boshad, ki ba sababi khusumat mulk ba fasod ravad va raiyat dar marazi (bemorii) talaf aftand, boyad, ki naqshi hila barovarda, kabatayni (gardishhoi) khasmro (dushmanro) ba lutfu inom bozdori, charo ki dar bisoti tajarrudu takabbur naqshi murod ba nomi khasm basta ast. Dar in vaqt dov talabidan nazdi mukhosamat (dushman) az khirad dur menamoyad va az piroyati (zebu zinati) tajriba mahjur (dur). Chunon ki guftaand:

Hame to baroyad ba tadbir kor,

Madoroi dushman beh az korzor.

Chu natvon aduro ba quvvat shikast,

Ba nemat buboyad dari fitna bast.

Azizi man, dushmanro ba muloimat az poy andokhtan behtar boshad, ki ba tundivu jang. Nabini, ki otash ba on tundi agar bar darakhte daraftad, on chi dar rui zamin ast, mesuzad, (agar) ob az rohi muloimat bar darakhte daraftad, az bekhu bunyod barandozad. Az in jihat guftaand, ki dushmani qaviro ba lutfu tamalluq rom tavon kard va saydi sarkashro ba madoro dar dom tavon ovard.

Bayt

Tu narmi kun, ki har kore, ki sakht ast,

Ba narmiyu madoro metavon kard.

Azizi man, bar vuzaro lozim ast, ki dar taskini fitna kushish namoyand. Charo ki khubtarini royho (choraho) va behtarini tadbirho fitna furu nishonidan ast, na dar khashmu siteza shudan. Chunon ki guftaand:

Siteza makun, z-on ki bodi sitez

Kunad bogi insofro bargrez.

Siteza ba joe rasonad sukhan,

Ki vayron kunad khonumoni kuhan.

Azizi man, agar roi (andeshai) podshoh az gururi jabbori va nakhvati (gururi) shahriyori az vartai khilmu burdbori munharif gardad (az rohi rost berun ravad), boyad ki vaziri rosttab uro ba tariqi maslihat ba rohi saloh orad va ba nushdorui maviza on mizoji munharifro bar markazi adolat nishonad.

Azizi man, shohu vazir az rui ittihod bar yak gushai bisot nishinand, az savdoi aspu fil piyoda shavand, ba bozii farzin bandi khayoloti fosid, ki az burudaoti arsai taalluqot ast, rukhi himmat bartoband, to kori dushman sokhta shavad va ba ahvoli dust pardokhta gardad, zero ki dasti dushman ba domani davlati mardumi muvofiq narasad va ba nokhuni mehnat chehrai holi muholifonro kharoshad.

Azizi man, say kun, ki sangi tafriqa dar majmai dushman aftad, charo ki ikhtilofi khasmon (dushmanon) mujibi farogi dili duston ast:

Chu dar lashkari dushman aftad khilof,

Tu bigzor shamsheri khud dar gilof.

Chu dushman ba dushman shavad mushtagil,

Tu bo dust binshin oromi dil.

Chu gurgon pisandand bar khud gazand,

Barosoyad andar miyon gusfand.

DAR SANJIDA GUFTAN

Azizi man, sukhani andesha nokarda chun zari nosanjida ast. Avval boyad ki ba khud andesha bikuni va naqdi har fikrero bar mahaki imtihon bizani. On chi az khayolot tamomi yor aftad, onro ba zuhur ori.

Bayt

Sukhane, k-on sari andesha n-oyad, Navishtanrovu guftanro nashoyad.

Azizi man, zaboni sulhomez ba yak nukta sad uqdai mushkilro hal namoyad va sukhani shurangez ba yak ishorat gardani guyandaro basta gardonad. Chunon ki guftaand:

Agar ba chashmi khirad dar sukhan nigoh kuni, Bizoatest, ki ham sudu ham ziyon dorad.

HIKOYa

Guyand, ki Akbar podshoh ba irodai sayri Kashmir az shahri Ajmir baromad va az daryoi Lohur bar kishti nishasta ubur mekard. Yake az sukhansaroyoni mizojdoni u ba arz rasonidand, ki on guli bakhtbargashta Mirzo YOdgor kulli mardumi fitnaangezi ruzgorro bar khud mekhondaast. Sukhanhoe ziyoda az holi khud bar zabon merondaast. Akbar podshoh bad az istimoi in sukhan safinai aqli khudro dar ummoni (bahri) tafakkur andokhta, hamchun girdob dar jaybi khud pechid. Chun mavji ob labi khudro mejunbonid, mulhami Gaybi bar zaboni Akbar podshoh in bayt jori gardonid:

Bayt

Kulohi khusraviyu toji shohi Ba har gul kay rasad, hosho va kallo.

Okhir davoi baland on gulro dar poyai pasti afkand va sukhani kaloni u bar sarash rasid.

Bayt

Khor, ki dorad zabon neshtar,

Ham ba khalidan shikanad beshtar

Azizi man, kasero ki muhri sukut bar huqqai (quttichai) nutq shud, dar chamani zindagonii u hama rayohini salomat ruyad va niholi hayotash samarai rohat bakhshad. Chun gulbuni balogat dar tabassum oyad va chun bulbuli basohat dar tarannum daroyad, emin natavon bud, ki roihoi (bui) gulzori sukhan ba sababi tafrehi (shodiafzoyi) dimog ast, na boisi zukom…

Chun chashmi Imomqulikhon az nur tihi shud, kamarrikobi Nadir Muhammadkhon az Balkh baromada ba sui viloyati Hisor gardida, Davlatbiy, ki hokimi viloyati mazkur budand, ba istiqbol baromada qalaro peshkash kard. Hasanbeki Rafe az rui tab in ruboi (bayt) imlo namud.

RUBOI (BAYT)

Shoho, ba kafi Hisor gardun omad,

Az charkhi falak bakhti tu afzun omad.

HIKOYa

Guli chamani maoni Soiboi Isfahoni ruze dar bogi «Hazor Jarib»-i Sifohon bo hamrohii mohtalaton (mohruyon) bodanushi mekard va yake az on kason, ki Soiboro ba u taalluqe bud, dar olami masti ba chashmi purkhumorash az

 

dasti ruzgor khalale rasida. Soibo az in bob mutaallim (alamzada) shuda, in ruboiro imlo namud.

RUBOI

Dar gulshani zeboi tu, ay durri khushob,

Gamgin mashavi, ki nargisat shud be ob.

Dar majlisi noz har du may mekhurdand,

Bedor yake mondu yake raft ba khob.

Azizi man, nodon kase, ki javhari garonmoyai hastiro dar chahorsui mugolatgohi ruzgor rahini (sharti) oshnoi va sarfi noshinosii bebasare (bekhabare), ki chashmi dilash kholi az kuhli (surma) javohirmanish boshad, namoyad va on gah marde, ki naqdi komili iyori (firebandai) zindagoniro dar mugolatgohi ayyom ba dasti khudnoshinosii chande baamdan (az rui qasd) suporad, uzrash noqabul va taqsirash (khatoyash) nopisand khohad bud.

Bayt

Inon ba dasti furumoyagon madeh, zinhor,

Ki dar masolehi khud kharj mekunand turo.

Ey umri aziz va ey asli fikrati (aqli) botamiz, ba khotiri man, ki oshnokhonai nazdiki gam va saroi bemonei kulfat ast, chunon merasad, ki khori vujudi tu, ki mavzu az baroi sukhtan ast, charo boyad, ki domangiri ahbob (duston) gardad va khoki hastii tu, ki mavjud az baroi bekhtan ast, chun shoyad ki gubori khotiri ashob (hamsuhbaton) shavad?

Bayt

Nest kholi zi khalal suhbati abnoi jahon,

Poy berun maneh az gushai vayronai khesh.

Azizi man, az feli bad munharif (judo) gashtanu az mardumi bad kanor giriftan oqilonro lozim ast va kori khud ba saloh ovardanu niyat bar hasana doshtan khiradmandonro az faroizu lavozim ast.

Pas mardi oqil boyad, ki tarhi dusti bo mardumi oqil afkanad va az suhbati dusti nodon bigrezad, chunon ki guftaand:

Bayt

Zi zindonu harifi habs bigrez,

Zi pastonu zi noahlon buparhez.

HIKOYa

Ovardaand, ki duzde dono rui jurat dar khazinai podshohi vaqt ovard. Did, ki podshoh bar takhti zarrin khobida, asnofi qumoshi (navhoi gazvori) shohiyu anvoi javohiri podshohi bar rui bisot rekhta va shami kofuri chun rui tavongaron afrukhta va parvonai miskin misli dili darveshon payopay sukhta. Duzd ba nazari ehtiyot bar chapu rost mulohiza namud va did, ki shamshere, ki qarori mulku millat vobastai ust, maymuni beqarore ba dast girifta, qasdi murcha, ki dar sinai podshoh nishasta bud, kard. Duzd chusti namuda, dasti maymunro bo hamrohii shamsher mahkam girift. Az girudori onho podshoh bedor shuda chunon ahvolro ittilo yofta guft:

Chun inoyati (mehrubonii) yazdoni shavad, duzd posbonu dushman mehrubon gardad.

Duzd qaboi donish dar bar dosht, toji davlat bar farqash nihodand, chun khori nodoni domangiri maymun bud, libosi hirsash barkashidand.

Bayt

Khasmi dono, ki ofati jon ast,
Behtar az duste, ki nodon ast.

Azizi man, az suhbati jabboron (zolimon) biparhez, ki zimomi (laJomi) ahdi eshon sust va binoi olii in toifa zaif aftoda. Hamesha rukhsorai muruvvatro ba nokhuni jafo kharoshida dorand va sarchashmai futuvvatro (javonmardiro) ba khoki badahdi tira sozand. Na ikhlosu oshnoi nazdiki eshon hurmate doradu na sobiqai khidmatu robitai mulozimat (khizmatguzori) qadreyu qimmate.

Bayt

Baroi khidmati on kas, ki nashnosad haqi khidmat,
Makun tu vaqti khud zoe, ki ne muzd astu na minnat.

Azizi man, huzur dar vahdat astu farogat dar uzlat (gushanishini), zero ki suhbati abnoi zamonu (hamzamonon) mujolasati (hamnishinii) dustoni in jahoni az zahri afi (yak nav mori kaloni zahrnok) ziyonkortar ast. Va mujolisati eshon az mukhotirai jon dodan dushvortar. Az in jihat ast, ki baze az hukamo kunji gore yo tagi chohe ikhtiyor kardaand.

Azizi man, bisyor boshad, ki darveshi komil va sufii sofdil az khud khilvat sozad, bo vujudi in hol kujo bo digare pardozad. Chunon ki guftaand.

Bayt

Ba khilvate, ki zabonbasta roz meguyam,
Sadoi shahpari Jabril dardi sar boshad.

Birav, ay aqli nomahram, ki imshab bo khayoli u
Chunon khush suhbate doram, ki man ham nestam mahram.

Azizi man, boyad ki bukhlu hasadro dar dili khud roh nadihi, ki hasad khonabarandozi davlatu barhamzadi chamani izzat ast. Chunon ki guftaand:

Bayt

Hasad har jo, ki otash barfuruzad,
Ham az avval hasudonro bisuzad.

Azizi man, har kiro didai basirat (binoi) ba kuhli (surmai) javohiri tavfiqi azali munavvar shuda boshad va gulshani dilash ba ravoehi (buyhoi) rayohini inoyati (mehrubonii) loyazoli (abadi, khudoi) muattar gashta, har chi bar khud napisandad, boyad ki bar digare niz napisandad, charo ki jazoi amal haq ast:

Khohi, ki turo ham badie n-oyad pesh,
To bitvoni, badi makun az kamu besh.
Chun neku badi tu bar tu megardad boz,
Bingar, ki chi kor mekuni dar haqi khesh.

Azizi man, gah soqii ruzgor sharbati nushi murod chashonad va gohho zahri qahr ba jullobi (sharbati qand) rohat rasonad. Pas, mardi sobitqadam on ast, ki ba pushidani khilati davlat labi nishot ba khanda nayorad va dar nushidani jurai muhabbat az didai anduh ashki hasrat naborad, chunon ki guftaand:

Gamgin mashav, ki soqii qudrat zi Jomi dahr
Gah nushi lutf medihadu goh neshi qahr.

Azizi man, domani tajarrud (tanhoi) az gubori agyor biyafshonu sari tafrid (tanhoi) dar gireboni tavakkul (umed ba Khudo) kash va navolai (gizoi) zahroludai dunyoro ba komi orzu marason, ki guftaand:

Bayt

Bar khonai dahr dasti irodat makun daroz,
K-oluda kardaand ba zahr in navolaro.

Azizi man, qanoat mulkest, ki ba har dun (odami past) nadihand va piroyaest (zebu zinatest), ki ba dasti har zabun (darmonda) naguzorand. Qanoat libosest, ki juz tani podshohon napushand va tugroest (khatest), ki gayr az manshuri (farmoni) podshoh bad-on makashand.

Rustam kase buvad, ki baroyad ba khui khesh,
Dar vaqti ehtiyoj bigirad gului khesh.
Obest obru, ki nayoyad digar ba juy,
Az tashnagi bimiru marez obrui khesh.

Darveshe dar beshae megasht… va andesha menamud. Did, ki shohbozi tezparvoze qadre gusht dar changoli khud girifta, nazdi zoge be paru bole furud omad. Az gusht porae, ki ba qadri havsalai zog boshad, bad u dod. Darvesh guft: Khush rozest, ki murge, ki na quvvati tayron (paridan) doradu na andeshai javlon, dar in besha be tusha nameguzorad.

Azizi man, munosib chunon ast, ki hushyoroni olami mani mastoni Jomi gaflatro ba gushmoli nasihat hushyor sozand. Va loiq chunon ast, ki bedoroni arsai donish bekhabaroni kui musolehatro ba silii (zarbai) adab bedor kunand. Agarchi sukhani haq az rui haqiqat araqi infiol (sharm) bar rui khubruyon davonad, shoyad, ki yake az in miyon obrui khud mulohiza karda, az feli zishti khud va az suhbati badon ijtinob namoyad.

Bayt

Araq nishast zi pandam rukhi nakui turo,
Zi man maranj, ki mekhoham obrui turo.

Azizam, az suhbati johili fosiq barhazar bosh va khidmati oqili komilro iltizom namoy (lozim shumor), ki muvosalati (payvastagii) fisqu fujur chun tarbiyati mor ast: ruze bezarar nakhohad bud va mulozimati ahli khirad monandi tablai attor ast, ki bemanfiat nakhohad bud:

Bosh chu attor, ki az khui u
Jomi muattar shavad az bui u.

Azizi man, ismat (poqdomani) on ast, ki chun shahvat golib gardad, tu sinoni (nayzai) nafs bozdori va domani ismat az labusi (libosi) harom poq sozi va juz tariqi shar dar in roh iqdom nanamoi, nazar az amali noshoista bardori, to dari khayru saloh bar rui tu kushoda gardad.

Bayt

Ismat on jo, ki royat afrozad,
Dilu dinro mudom binvozad.

Azizi man, to poi talab ba khorzori taab (ranj, azob) majruh nagardad, dasti visol ba gireboni guli maqsud narasad. Hej kasro be takopuyi saye bolig oftobi murod az mashriqi umed tole nashud va be justujuyu takupuyruy az darichai umed rukh nanamud, zero ki be khori taab natavon gul chid va dari ganji murod juz ba kalidi ranj natavon kushod. Pas, mujohida bisyor boyad kard, to kas ba davlati mushohida rasad, chunon qi guftaand:

Noburda ranj ganj muyassar nameshavad,
Muzd on girift, joni barodar, ki kor kard.

Azizi man, har qi qadam dar talabi qore menihad, boyad qi mehnat uro mutahammil (bordoshtnoq) boshad, on qi ruy ba kabai maqsud orad, az taabi bodiyai (sahroi) mehnat naboyad andeshad, chunon ki guftaand:

Dar biyobon chun zi shavqi Kaba khohi zad qadam,
Sarzanishho gar kunad khori mugelon, gam makhur.

Azizi man, dar safar tajriba bisyor ba dast oyad va foidai beshumor ruy namoyad. Nabini, ki osmon, ki payvasta dar safar ast, az hama bolotar ast va zamin, ki hamesha dar sutun ast, lagadkubi har dun ast.

Bayt

Dilash az gami inu on abtar ast.
Vale az jafoi vatan behtar ast.

Azizi man, bozro ba sababi on joy bar soidi (shikorchii) salotin muqarrar ast, ki sar bar oshyona furu nameorad va juqd ba vositai on dar pasi devor mondaast, ki dil az vatani vayron barnamedorad.

Bayt

Chu shohboz ba javlon darovu sayr bikun,
Ki jugd chand tavon bud dar pasi devor.

Azizi man, alami gurbat ba gushi tu narasidaast va samumi (shamoli garmseri suzona) uzlat (gushanashini) ba gulshani tu navazidaast. Safar darakhtest, ki gayr az khori firoq bor n-orad va gurbat abrest, ki gayr az boroni mazallat (khoriyu zori) qatrae naborad. «As-safar qalatun min as-saqar» (yane safar qalaest purmashaqqat) va shulaest sinasuzu tiri dilshikof va «jiloun azam-ul-balo» (yane jiloi vatan baloest buzurg), novakest jigarduz. Pas, behtar hamon ki duston izzi (sharafi) huzurro ba bazli (kharji) safar badal nakunand.

Va firoqi yoru diyor, ki natijaash juz nolai zoru didai ashkbor nest, ba ikhtiyor qabul nafarmoyand, chunon ki guftaand: Jiloi vatan sakht boshad base,

Kujo ovarad tobi u har kase.

Judoi darakhtest ori zi bar,

Ki gar bar dihad, hast margash samar.

Man imruz on koraftodaam,

Ki domoni yori zi kaf dodaam.

Na dar dil huzuru na dar dida ob,

Giriftori sarpanjai sad gurub.

Azizi man, mardumi dida az on bar sar omadaand, ki qadam az zoviyai (gushai) khud berun nanihodaand va qataroti ashk az on poymol shudaand, ki dar gushai koshonai khud qaror nagiriftaand.

Bayt

Daruni khonai khud har gado shahanshoh ast,
Qadam berun maneh az haddi khesh, sulton bosh!

Azizi man, shunida budam, ki az safar tajriba bisyor ba dast oyadu foidai beshumor ruy namoyad, maro in tajriba shud, ki to zinda bosham, yodi safar nakunam va ba ikhtiyor davlati mushohidai dustonro ba mehnati mujohadai (kushishi) gurbat badal nakunam.

Bayt

     Digar mujohadai gurbatash havas nashavad,

Ki dar mushohidai duston khush ast mudom.

Azizi man, dardi firoqi yoronu ranji hijroni dustdoron sabtarin (sakhtarin) dardhostu sakhttarin ranjho. Malum ast, ki tafarruji (sayru gashti) atrofi olamu tamoshoi riyozi (boghoi) banni odam ba yoroni hamdam va dustoni khurram khush ast. Chunon ki guftaand:

Bayt

Bahori umr muloqoti dustdoron ast,
Chi hay (zinda) kunad Khizr az umri jovidon tanho.

Azizi man, muddate umri khudro dar shodmoniyu komroni guzaronidi va bahori javoniro ba khazoni piriyu notavoni rasonidi, aknun osori zaf dar atrofi badanat padid omada, surur az dilu nur az basarat rakhti rahil (kuch) barbasta va niholi quvvatat, ki mevai murod barovardi, aknun ba samumi ajzu bechoragi ruy ba pajmurdagi nihoda. Odati ruzgoron ast, ki gulshani javoniro ba khasu khoshoki mazallati (khoriyu zorii) piriyu muflisi muqaddam gardonad. Agar mardi khiradmandi, didai dilro ba kuhli (surmai) javohiri faabbar ravshan sozu matoi dunyoro nobuda donista, ruy ba justujui davlati boqi or. Chunon ki guftaand:

Nishoti javonon zi piron majuy,

Ki obi ravon boz n-oyad ba juy.

Biboyad havas kard az sar badar,

Ki davri havasbozi omad ba sar.

Chu bar sar nishinad zi piri gubor,

Digar ayshi sofi tavaqquf mador…

Azizi man, donistai, ki dam ba dam kusi (doyrai) rahil furu khohand kuft va sarmoyai hayot, ki matoest dar khonai badan amonat nihoda, boz khohand talabid. Muqaddimai sipohi marg, ki iborat az zafi pirist, bar mamlakati badan tokhtan orad. Va taloyai (guruhi peshgardi) lashkari ajal, ki iborat az mui safed ast, atrofi hisori vujud furu girad.

Navbati piri gavharest latifu zindagoni javharest sharif, dubora ba dast nayoyad, nochor az dast ravad. Ganimat dor, ki naqdest purhosil. Azizash shumor, ki musofirest mustajil (shitobanda).

Bayt

Khabar dori, ay ustukhoni qafas,

Ki joni tu murgest, nomash nafas.

Chu murg az qafas raft, bigsast qayd,

Digar rah nagardad ba sayi tu sayd.

Nigah nazdi dono beh az olamest.

Dame nazdi dono beh az olamest.

Azizi man, har jo,ki ishqest, husnest va har jo, ki husnest, ishqest va in har du yak chizand.

Azizi man, durri ishq dar har bahr qaror nagirad va rayhoni muhabbat dar har buston naruyad va murgi olihimmati ishq dar har shokh oshyon nasozad va har tardomane toqati neshi anqoi muhabbat nayorad. Oshiqone, ki guli murod az gulzori umed chidaand va az mazraai hayot ba husulu samar rasidaand, az neshi har khor chandin hazor ozor kashidaand va az ranji mehnati agyor baloi beshumor didaand, to az nasimi bui jonon gule shamidaand va dar bazmgohi jon nafase oramidaand, chunon ki guftaand:

Khuni khudro mushk kardan kori har bedard nest,
Noqaro gardid az in andesha mui sar safed.

Azizi man, ajab rangest lolazori ishqro, soate tamosho kunu dili gamdidai khudro dar in gulzori mehnat gunchason az nasimi shavq dida vo kun. Shukufai in guliston az mashshota talabi navbahor ast va khurramii in gulzor az abri naysoni chashm khunbor ast. Har sheftae, ki dar dashti Zovaroni ishq dar sayr ast, hasbulholash maqolai (guftan) Abusaid Abulkhayr ast:

Andar hama dashti Khovaron sange nest,

K-az khuni dilu dida dar u range nest.

Dar hej zamin hej farsange nest,

K-az dasti gamat nashasta diltange nest.

Muallif: SAMANDARKhOJAI TIRMIZI

Инчунин кобед

Hurdani obi mani az tarafi mard yo zan

Hurdani obi mani az tarafi zan kori noravo va nosazo ast va inro tib mahkum …