Home / Gunogun / HANAFIYA CHIST VA HANAFI KIST?

HANAFIYA CHIST VA HANAFI KIST?

«SHakhsiyati notakrori Hazrati Imomi Azam Abuhanifa (r) farzandi arjmandi khalqi tojik (tojikoni Afgoniston az guzari Hojagoni nazdikii shahri Kobul) yake az barjastatarin namunai olii insoni komil va ormoni dar tarikh va farhangi tamadduni islomii SHarq va jahon ba shumor meravad, ki shiorash odamu odamiyat, osoishtagii mardumon va jori kardani adlu insofi quroni va akhloqu sifati muhammadiya (s) dar qalamravi islom bud…».

Emomali Rahmon – Prezidenti Jumhurii Tojikiston

«…Va Ilohukum ilohun vohidun lo iloha illo huva-r-rahmonu-r-rahim». (YAne: «Hudoi shumo, Hudoe ast yakto. Hudoe juz u nest, bakhshandavu mehrubon». Surai Baqara  oyai 163)

 Agar ba tabiri jadidu muosiri zabonshinosi, yane etimolujiya (reshashinosi, tarikhi paydoish voja)-i kalimai «Hanif» (Farhangi zaboni tojiki; kase, ki dar aqidai khud, makhsusan dar aqidai dini ustuvor buda, yane, ba Hudo dodashuda, ki ba azmi khud poydor ast (104., 731) va yo «Hanifun» nazar andozem, voja – vojai suriyoist, yane, arabist, ki dalolat mekunad ba shakhse, ki botinan mutaqidi komil ast, ba vujudi Hudoi yagona (monoteist), yane, shakhsi muvahhid (tavhidgaro yaktopaparast) va taqvodor, ki botinan bo sidqi beandoza va imoni komil bovari dorad, ba vujudi Holiqi yakto…

Hazrati Abunumon ibni Hoja Sobit mashhur ba Imomi Azam (r), ki namunai barjastai insoni komil va dar haddi bolo muvahhid, yane, ba Hudo doda shuda bud, hayoti khesh va joni kheshro vaqfi ilmi Haq karda bud va badi muborizahoi shadidi ravoni, bo tudahoi ahli zalolat va johu jalol va chashmdoroni bechashm, u binoi shariati gurroi Muhammadiya (s), yane, fiqhi islomiro pay afkand va to tavonist, tiri haq ziyoda bar farqi sari ahli botil, yane, zohirmusulmonon zad, ki zad. Va az suzishi qalbi pokash u, yane, Imomi Azam (r), dar ishqi Haq subhonahu va taolo, ba khud «Abuhanifa» kuniyat guzosht va savgand yod kard, ba on zoti sharif, ki shoistai in kuniyati sharif meshavad va millionho muslimmnro az pasi khud (dar partavi Quron va Sunnat), bo rohi behini Hanafiya khohad burd. Az sababi on, ki Numon dar fiqqi dini khud ustuvor bud, olami Islom ham uro Abuhanifa khondaand. Va inak, hanafiya on mazhabest, ki Imomi Azam (r) tasis doda ast… Dini mubini Islom, ki oini behtarini Hudoshinosi, khudshinosi, insonshinosi, bashardusti va zindagishinosist, moro az vujudi Hudoi barhaqu mutlaq ogoh mesozad. In din, hamon oyini hanafiyoni qadim ast, ki hamchun dini jahoni, badi zuhuri Payombari giromi Hazrati Muhammad (s) va nuzuli «Quroni Majid» intishor va ravnaq yoft.

Vale, na in, ki bo nomi dini hanafiya, balki bo nomi dini Islom (dini muslimin, – dini shakhsi mumin va muslim, yane, hanafi va in jo vojai «hanif»-u «muslim» va «mubin» ba yak maniyand, yane, ba manoi shakhs va ashkhosi tavhidgaro va sodiq va siddiq va kalimai «muslim» gunai digari vojai «hanif» ast, ki bar gunai qablii khesh bartariyati ziyode, dar talaffuz paydo kard va ba unvoni dini musalmoni, yane, mafhumi «Islom», yane taslimshuda intishor yoft). Hanafiya gufta on etiqod va raviyai parastishu ibodati Hudoi yagona, yane, yakkakhudoiro menomand, ki Hazrati Ibrohimi Halilulloh (-s) saromadash bud (yane, mahz u bud, ki bo amru irodai Parvardigori subhon, ba butparastivu gusolaparastii mardumi gumrohi homivu somi va eroni khotima dod va ba eshon khabar, az vujudi barhaqi Holiqi mutlaq dod, ki uro va tanho uro, ba pokizagivu ibodat metavon shinokht…) va idomai haqiqii on dini Islom ast.

Dar kitobi «Tarikhi Tabari»-i Abuali Muhammad ibni Muhammadi Balami, oidi zuhuri Hazrati Ibrohimi Halilulloh (-s) sifathoi jolibe bo farozmonihoi baso yodmonu tavhidi, ba qalam omadaand, ki shammae az onro zarur medonem, ki dar in mavzu bayon dorem: «…Pas chun vaqti Ibrohim Salavotullohi bibud, mardumoni nujum (sitorashinoson) gird omadand va Namrudro guftand: «Bad-in sol andar pisare oyad, ba podshohii tu andar, ki hama buton bishkanad va dine digar orad. Va haloki tu bar dasti u buvad. Namrud ba har khonae zanon bigumosht to har kujo, ki pisare oyad, andar in sol, uro ogoh kunand, to uro bikushand. Pas modari Ibrohim salavotullohi alayhi bor girift, ba Ibrohim (-s). CHun shikamash buzurg shud, padari Ibrohim (-s) uro guft: «Koshki on farzandi mo dukhtare budi, to malik uro nakushti». CHun vaqti bor nihodan bibud, modar uro az padar pinhon kard va uro guft: «Maro pisare omad va bimurd va gur kardamash». Padar guft: «-Nek kardi». Pas uro nayorast ba khona andar doshtan, bargirift va ba kuhe burd va shikofe (gor) ba kuh andar pinhon kard va sange bar dari on gor binihod va guft: «-Agar inro gurge yo shere bikhurad, beh buvad az on, ki uro peshi man bikushand». Va har vaqt modar ba nazdi u omadi va shir hamedodi va nigoh hamekardi. Va har vaqt, ki omadi bo khud, nihoda budi, ki u murda boshad yo dade khurda. CHun on jo rasidi, uro didi zinda va angusht hamemakidi. Va Hudoy uro az on angusht ruzi hame berun ovardi. Va har ruz chunon, ki kudake ba mohe bibolidi, u bolidi. Va yozdah moh ba gor andar bimond va chandon bolo kard, ki kudak yozdahsola. Pas Ibrohim (-s) modarro guft: «-Maro az in joy berun bar»! Modar biyomad va ba vaqti on ki shafaq (oftob) furu shuda bud va shab torik gashta bud. Va uro az gor berun ovard. CHun berun omad va sar bar kard, osmonro did va  sitoragonro, bo kheshtan guft va biandeshid, ki «-In osmonro bo sitoragon alo kulli hol Hudovande ast, ki biofarid». Va tabi tavhid va marifati Hudoi Taolo azza va jalla, ki andar u birusta bud.

…Hamchunin az marifati Hudoi azza va jalla va nakhustin talab kardani tavhid, az Ibrohim (-s) berun omad, pesh az on, ki paygambari dod, yo kase uro biyomukht. Va pas Ibrohim (-s) guft: «-In hamaro, ki hame binam Hudoe hast, ki eshonro barovarad va furu barad va in hamaro Ofaridgor hast». Pas guft: «-Inni vajjahtu vajhi li-l-lazi fatara-s-samovoti val-arza Hanifan va mo ano mina-l-mushrikin» /yane: «-Man ruy az in hama bigardondam va ruy sui on kase nihodam, ki U osmonu zamin ofarid»/. «Hanifan», yane, «tohiran» bad-on pok bigaravidam va bo u anboz nagiram». Va ham andar on soat darakhti tavhid ba dili u andar birust / va dar andeshai u va ruhu ravoni u, imoni hanafi resha girift-S.B.B/ 22, 109-111.

…Ore, dar asri johiliyat /pesh az Islom/ qavmhoyu qabilahoi Arabiston, az jihati mazhab bo ham ikhtilof doshtand, vale parastishi oftobu sitoragon, dar bayni onho beshtar pahn budaast. Arabho az on qavmhoe, ki bo onho robitahoi tijorati doshtand, khudohoyashonro qabul namudand va miqdori khudohoi arabho, az mikdori khudoyoni rumiyon va yunoniyon kamtar nabud. Az navishtajoti Oshurie, ki haftsol qabl az Maseh insho shudaand va az katibahoe /navishtaho/, ki az Safo ba dast omadaand, malum meshavad, ki dar davrai qadim arabho, ba olihahoi /sanam, but/ sershumor ibodat namuda, va chandin mujassama baroi onho sokhta budaand. Masalan dar yake az katibahoi oshuri, zimni bayoni hamlai Hassar-Haddun, ba Arabiston va bozgashti u az on jo solnomanigore chunin menavisad: «-Podshohi Arab bo tuhfahoi ziyode dar Nineviya, ba darbori man hozir gardid, u poi maro busida iltijo kard, ki khudoyonashro ba u bargardonam. Man az in holi u mutaassir shuda, hukm kardam, to mujassamahoi khudoyoni uro tamir va madhu sanoi khudoi Oshurro dar onho kandakori namoyand va sipas badi imzo onhoro ba u bargardonam. Tabua – shohdukhtari arabro, ki dar qasri man tarbiyat shuda bud, ba saltanat barqaror namuda, bo tamomi khudoyonash ba mamlakatash firistodam».

Arabho agarchi khudoyoni ziyodero meparastidand, vale mabudi vohid ham-dar onho vujud dosht va az barakatu taraqqii hamin aqida bud, ki Payombari Islom /s/ tamomi onhoro ba parastishi Hudoi yagona va barhaq rahnamoi farmud va vahdati milliro tamin, yane vahdati millati Ibrohimi Halilulloh (.s)-ro poydor namud. 59, 13-14.

Dar Arabiston Mabade vujud dosht (va poybarjost), ki nomi on Kaba bud va muvofiqi rivoyatho binoi on ba dasti Ibrohim (-s) va pisarash Ismoil (-s) surat giriftaast /dar on joe, ki Hazrati Odam /-s/ SHish /-s/ va Nuh /-s/ mabad sokhta budand, baroi ibodat va tazkiyai botin-S.B.B/. Tamomi qavmhoi nimjazirai Arab, Kabaro az maqomoti muqaddasa shumurda, ehtiromi onro vojib medonistand. Az der zamone malum bud, ki az atrofu aknof ba ziyorati Makkai mukarrama meomadand va Kaba dar haqiqati hol butkhonai khudoyoni Arabistoni peshazislomi budaast. Dar zamoni Payombari Islom /s/ dar on se sadu shast but mavjud bud va ba qavli aksari tarikhchiyon surati Hazrati Iso (-s) va Maryam (-s) ham dar bayni onho mavjud budaast. Oroish dodani Kabaro Arabho boisi fakhri khud meshumoridand. YAhudiyon niz, ki bo arabho hamnajodand, Kabaro misli arabho muqaddas shumorida ehtirom mekardand. Nigahbonii Kaba, bar dushi qabilai Quraysh bud. Binobar in qurayshiho mavridi tavajjuh va ehtiromoti omma budand.

Dar zamoni Hazrati Payombar /s/ bisyorii arabho, ki baynashon jamoati ziyode pobandi mazhabi yahud va nasori budand /in bud, ki beshtari voizon va targibotchiyoni in du din bayni qaboili Arab gashta, mardumro ba dini khesh davat mekardand-S.B.B/, Hudoi vohidro parastish menamudand. Onho khudashonro «Hanif» /ba khudo dodashuda, dustdoranda va etirofkunandai Hudoi yagona va barhaq-S.B.B/ menomidand, ki dar «Quron»-i Payombari Islom /s/ ham hamin ism mavjud ast. Firqai mazkur na faqat tavhidro, ki rukni azami Islom ast, etirof menamudand, balki ba rukni digari Islom ham mutaqid budand va on iborat ast az taslimi inson baroi rizoiyati Ilohi /va manii -vojai «Islom» ham hamin ast, yane, taslimshuda-S.B.B/. Monandi taslim budani Odam (-s), Nuh (-s) va Ibrohim (-s) hangomi qurboni namudani Ismoil (-s). Az in jihat ast, ki Payombar /s/ mefarmoyad: «Kasone, ki qabl az man ham guzashtaand, musalmon budand». 58,13,14.

«Jam gardidani tamomi buthoi Arab, dar khonai Kaba masalai Ittihodi mazhabiro imkonpazir va yagonagii zabonro oson namud. Dar haqiqat vaqti on rasida bud, ki vahdati fikru aqida, dar tamomi mamlakat vujud paydo kunad».

In yake az masalahoi muhimest, ki ba Payombari Islom /s/ sobit shuda bud Payombar /s/ farmudand: «Hudoi behamto hamon Hudoi Ibrohim (-s) tarmimgar va bonii khonai Kaba ast, ki tamomi arabho qabul dorand». Dar zamoni Payombari Islom /s/ ba tavri kulli, tamoyulote ba tarafi ittihodi vatani va mazhabi paydo shuda bud. 58,13,14.

… Ohista-ohista, bo guzashti ayyom va tahavvuli angezahoi voloi botinii bashariyat /bo irodai Haq subhonahu va taolo/, firqai khudojuyoni jigarkabobu dilsofu bedordil – hanafiya, ba surati dini ahli jomia sabzida rasid. Ammo na bo nomi dini Hanafi, balki bo unvoni dini Islom, yane, oyini musalmoni, ki vojai «muslim», yane, ba Hudo dodashuda, hammanoi kalimai «hanif» buda, hardu ba yak manoyand va gunai hammanoi yakdigarand. Va Hudovandi karim oshkor sokht sifati jamoli mutlaqi kheshro va buzurgii kheshro va firistod ba navbat va pasiham hikmathoi jovidona va bakhshandavu bakhshoyandagii kheshro ba insoniyat, bahri najoti bashariyat az sharriyat va shuriyat…

Va Islomro armugon dod va nuzul kard «Quron»-i Majidro Hudovand va amr namud /tavassuti Jibriil alayhissalom/ ba Payombari giromii khesh Muhammadi Mustafo /s/, ki «Bigaraved hama ba oyini jovidonii Islomi barhaq, ki in ast oyini saodat, najotdihandai bashariyat va rahnamunsozandai insoniyat, ba hayoti jovidonii pas az marg».

Ore, Islom dini mubin va yagona va benazir va barhaqest, ki burhoni radnopaziri on ahkomi ilohi, vozehtar 114 surai muazzam va mukkarrami «Quron»-i Majid va ahodisi Rasul (s) meboshad, ki ziyoda az 1400 sol ba in jonib, ziyoda az yak milliardi ahli jomeai bashariro va kulli bedordilonro ba rohi rost hidoyat mekunad va inshoalloh, boz to jovidonaho hidoyat khohad kard (yane, majnunhoro ba didori dust va Holiqi yakto), jomeai basharro ba sui maqsadho va ormonhoi olii insoni…

Hudovandi mutaol mahz tavassuti Islomi barhaq, ki dasturotash «Quron»-i Majid va ahodisi nabavi (s) ast, oshkor sokht /bo navidrason Jibriil alayhissalom/ zoti be misli kheshro ba rui muminin va muslimin, astaizubilloh: Bismillohir-rahmonir-rahim: «Qul huvvallohu ahad, allohu-s-samad, lam yalid va lam yulad, va lam yakunlahu kufuvan ahad». /YAne: Ba nomi Hudovandi bakhshoyandai mehrubon: «Bigu ust Hudoi yakto, khudoye, ki dar hojat, ba u ru kunand, na zoda astu na zodashuda, va na hej kas hamtoi ust» /surai muboraki «Al-Ikhlos» mushtamil ba chahor oyai sharif, ki dar Makkai mukarrama nozil shuda, tarjumai Abdulmuhammad Oyati /8./112/.

… Hudovandi mutaol dar Quroni Majid mefarmoyad, astaizu billoh». «Mo kona Ibrohimu yahudiyan valo nasroniyan valo kin kona hanifan musliman, va mo kona minal mushrikin. Inna avlan-nosi bi Ibrohima allazinat-tabauhu va qolannabiyyu vallazina omanu. Vallohu valiyyul muminin», «Ibrohim na yahudi bud, na nasroni bud, balki hanafi-musalmon bud. Va az mushrikon nabud. Nazdiktarin kason ba Ibrohim hamono payravoni u va in payombar va muminon hastand. Va Hudo yovari muminon ast». /Surai «Oli Imron» oyoti sharifi arqomi 67 va 68 tarjumai Abdulmuhammad Oyati/ Hanafi-ba manii sohibi dini rost va muvahhid, yane, ba Hudo doda shudaast, dar barobari shirk. Dini hazrati Ibrohimi Halilulloh alayhisalomro dini hanafi guyand. 12.,2.,67-68/ va idomai haqiqii on dini Islom ast…

Ore, barhaqii in mazhab, bar ahli sunnat va jamoat ham ba oyat, ham ba hadis va ham shoista ba duovu durud in ast, ki dar khutbai duoyi «Avrodi Fathiya» /yane, «Avrodi sharif»- ejod va takmili Mir Sayid Alii Hamadoni omada: «…Hamd va sano mar parvardigorero, ki rabbi olamiyon ast… bar dini fitrati Islom va kalimoti tavhidii Quron va bar dini nabii mo Hazrati Muhammad /s/ va bar millati jaddi mo Ibrohimi hanafi, yane, muvahhid va muslim…».

Nogufta namonad, ki dar Eroni Boston oyini mazdoyi bud (va niz hast, dar bovarii iddae az mardum) to kunun, ki misli hanafiya parastish va ibodat kardani Hudoi yagona-Ahuramazdo /ba zaboni Kalomulloh «Alloh»/ vujud dosht, vale on ham misli yakkakhudoii yahudiya va nasroniya ast, yane, kalavanda. Tanho va tanho Islom ba zoti khud dinest, dini tavhidgaro, ki Quroni karim-burhoni barhaqi on ast, yane, ba juz Quroni Majid digar kutub hama mansukhand va hikmatnomai Eroni -Avasto ham, ki on kitobi osmoni nabuda, niyoishi inson, yane, Zartushti Ispitamon (abarmard va nakhusthakimi sohibkitob oriyoiyon, yane, tojdoron-tojikon va kulli aqvomi eroni), ba sui Hudost va injo az amrhoi, ilohi harfe nest, ki misli oyoti Quron boshad.

Islom paygambarii Iso (-s)-ro mussallam medorad, vale masehiyat /ahli maseh/ ba risolati Hazrati Muhammad /s/ iqror namekunad. Masehiyat dar borai uluhiyat, ba taslis /yane, «padar, pisar va ruhulquds»-atributhoi Hudoi yagona/ qoil ast, vale Islom tarafdori tavhid ast va juz on hama chizro inkor mekunad yane, tavhid-tavhidi komilu barhaq ast. Va dar nazdi mujassamai bo nomi Isoi Maseh va aksi Maryam munojot kardan az nigohi Islom shirk va budparastist…

Masehiyon Iso /paygambari Hudoro/ khudo medonand (nauzu billoh) va iddaoi kheshro bad-in tariq takid va tayin, mekunand, ki Iso (-s) dar gahvora sukhan guftu mujizote ovard, ki az digaron sokhta nabud va monandi korhoi khudoi bud/. /Etirof nanamudani paygambarii Hazrati Iso va mujizi u gunoh va kufr ast. Vale naboyad onro, yane, mujizoti uro korhoi khudoi nomid. On hama mujizoti u /-m/ vahy budand, az barakati inoyati on Hudovandi yakto, ki Hazrati Iso /-m/-ro khalq kardaast. Orifi shahir-Junaydi Bogdodi, dar munozira ba ahli yahudu nasoro, dar rui Dajlai purtalotum namoz guzosht, ob joynamozi u bud, pas in karomotro chi guna karomot guem? Va yo piram Hazrati Sayid Gavsulazam SHaykh Abdulqodiri Geloniro, ki dar yak oni vohid sayri olam mekard va ba damu nafasi muborak bo irodai Hudovand murdaro zinda mekard…-S.B.B 81,26/.

Tarikh guvoh ast, ki chi guna Rasuli akram-afzalul-anbiyoi val mursalin Hazrati Muhammad /s/ bo dalelhoi radnopazir va ilmu karomot va mujizoti be misli khudododash masehiyon va yahudiyoni dar shinokhti zoti bemisl va yagonai Hudo /«Lo iloha illallohu vahadahu lo-sharika-lah, lahul mulku va lahul hamd»/ kalavandavu gumrohro, ki dunyogaroyandu zindagiashon ba juz sarmoyagundorivu gussai shikampurkuni, budparasti digar chize nest, zeri toziyonai sakht va sharmsorkunandai tanqid girifta bud /okhir chi ham metavon guft, ba aqli bandai johu jalol va gofil, ba juz in misrai Bedil, ki gufta: «-Zindagii gofilon khobu khayole besh nest…»., ki dini onon digarchi mefarmoyadu eshon boshand, tamoman digar khel mefahmand-S.B.B.1/.

Namoyandagonu payravoni se din-yahudiyatu masehiyat va dini fitrati Islom, dar yak jo gird omadand. Masehiyon bo Muhammad /s/ ba mujodala barkhostand va bahsu kashmakashi sakhte miyoni payravoni se din rukh dod. YAhudiyon az rui inod munkiri Paygambarii Isovu Muhammad /s/ budand va meguftand, ki Uzayr pisari khudost /nauzubilloh/ Oyo Hudo pisar ham dorad? /Masehiyon boshand, ba taslis /yane, padar, pisar va ruhulquds/-u khudoii Iso qoil budand (nauzubilloh). Muhammad /s/ ba Hudoi yagona /yane, «Lo iloha illalloh»-YAne, «Nest hej mabude ba juz Hudoi haq va yakkavu yagona» davat mekard va tarafdori vahdatu ittisoli manavii jahon-az azal to abad bud. YAhudiyonu masehiyon az u mepursidand, ki ba kadom yak az paygambaron imon dorad. Va U (s) javob medod: «Omano billohi va mo unzila ilayno va mo unzila ilo Ibrohima va Ismoila va Ishoqa va YAquba val asboti va mo utiya Muso va Iso va mo utiya-n-nabiyyuna min rabbihim lo nufarriqu bayna ahadin minhum va nahnu lahu muslimuna» 1/136/,  yane, /«Ba Hudovu ba on chi ba mo firistoda va on chi ba Ibrohimu Ismoil va Ishoqu YAqub va farzandoni u nozil sokhta va on chi ba Musovu Iso va soyiri paygambaroni az jonibi Hudo omada, imon dorem. Miyoni hej yak az onho tafovut nameguzorem va farmonbardoru bandai Hudoem» /1/136/ /Paygambari Islom/ az sukhanoni onho on chiro, ki mabni, bar tardidi yagonagii Hudo bud, ba sakhti rad mekardu meguft, ki mundarijoti kitobhoi osmoniro tahrif kardaand va aqoidi onho mukholifi talimoti payambarone hast, ki ba paygambariash iqror dorand va on chi u ovardaast /yane, khudi-Hazrati Muhammad /s/ ikhtilofote nadorad. Zero ruhi talimoti onho haqiqati azalivu jovidoni ast, ki har kas ruhi khudro az oloish pok sozad va az tamoyuloti oniyu guzaron kanora girad va az qaydi avhomu aqoidi kuhna raho shavad va jahonro bo didai borikbini sohibnazaron va bedordilon   binigarad, on haqiqati poku ravshan va soddaro oshkoro jilvagar mebinad. 81, 241-242.

Ore, Hazrati Rasul /s/ barhaqqii dini maseh va payambarii Isoi Masehro va payambarii Muso (-s)-ro etirof kardaand, zero, ki in nukot dar Quron zikr shudaast. Ammo baze az olimon etirofi Hazrati Muhammad /s/-ro tobishi digar doda, navishtaand, ki guyo Rasul /s/ qabl az Islom va qabl az risolati Payombarii khesh, ba masehiyat garavid va onro qabul kard.

Faylasufi namoyoni okhiri asri HIH-i Rus V.S.Solovyov menigorad, ki «hanuz dar asri XV Nikolay Kuzanskiy, /de cribratione Al-Choran/ tasdiq mekunad, ki Muhammad dini masehiro az Sergiya nom ruhonii nasronie, ki dar Makka talimoti masehro pahn mekard qabul kardaast».98,19. Ammo in jo haqiqat digar ast, ba on dalel, ki Hazrati Rasul /s/ dini masehiro etirof kardaast, na in ki qabul kardaastu ba on garavidaast, zero ki Rasul /s/ hanafi budand va hanafiyon az nasl ba nasl dar ruhiyai etirofi hayotii vujudi Holiqi mutlaq (na in, ki modarkhudovu pisarkhudo…). tarbiyat yoftaand na in, ki dar ruhiyai khudoi insonshuda va yo insoni khudoshuda (nauzubilloh), chunone, ki ahli nasoro mehisoband Payambar-Isoi Maseh /-s/-ro. Hazrati Muhammad /s/ khele khub medonist, ki Injil chi meguyad va Iso chi mekhohad, ammo nasoro, ki doim bo Rasul /s/ bahs mekardand az bahsashon ayon buda, ki onon hama na ba dunboli hikmati dini Isoyand  va na ba dunboli Muso (-s), balki yak tudai riyokoru ribokoru gumrohonandu mushrikonand, ki Hudoro vujudi zaife mehisoband, ki az baroi islohi bashariyat khudro ba surati Iso tabdil dod va bad tavlid yoftu badan ba islohi jomeai insonhoi rahgumzada pardokht va oqibat azobe sangin did va mekhkub shud. Na, hargiz in tavr nest. Hudovand banda va paygambarash Iso /-s/-ro hamchun, sayid /peshvo/ ba odamon khalq va zuhur kard. Isoi Maseh /-s/ bandai Hudost-S.B.B/.

Hanafii sodiq va al-vad – al-Amin Hazrati Muhammad /s/ khub medonist, ki ba Holiqi yaktovu qodiri behamto va olimi sirri val khafiyot hej zarurate nest, ki dar nazdi makhluqoti ofaridaash zaif boshad /baroi isloh yo intiqom az gunoh/ va khudro ba har surat tabdil dihad (nauzubilloh). Va Hudovand dar tamomi kitobhoi muqadddas /ba khusus dar Quron/ amr kardaast, ki ba rohi rost biraved to az zumrai gunahgoron naboshed, ki fardo azobu uqubat mar shumorost gunahgoron. Binobar hamin Rasul /s/ medonist, ki Hazrati Iso /-s/ ba juz ba haysi yak payambari Hudo va yak makhluq, yane khalqkardashuda digar kase nest. Va khudi Rasul /s/ davati ahli yahudu nasororo qatiyan rad karda, ki talabashon bud, ki ba yake az in dinho garavad, ammo Rasul /s/ in davati eshonro qatiyan rad kardaast. CHizi digar on ast, ki dar davrone, ki oini nakhusthanif-Hazrati Ibrohim /-s/ va pisari u Ismoil /-s/ jori budu risolati payambarii Ibrohim (ki tesha ba reshai butparasti va sekhudoivu sadkhudoi va gusolaparasti zad) malum, ki in orzui derinai khudi hanafiyon bud, pas chi zarurate bud, ki Rasul /s/ dini nasroniro va yo oini digarro qabul kunad. Hine, ki nuri imoni partavafshoni tavhid, dar zamiri muborakash namudor budu khabar az zuhuri nazdiki dini barhaq va nuzuli «Quroni Majid» medod. Va dar ogozi risolati Payambarii khesh khudi Rasul /s/, dar vaqti bahsu mujodala bo ahli nasorovu yahudu kufforu majusu mushriku butparastu gusolaparast, javob dodaast, ba eshon, ba zaboni Quron, yane, bo oyoti ahkomi Ilohi: ki «Qul yo ayyuhal kofiruna. Lo abudu mo tabuduna. Valo antum obiduna mo-abud. Valo ana obidu-m-mo abadtum. Valo antum obiduna-mo-abud. Lakumdiynukum valiyadin» /yane: «Ey rasuli mo «bigu/, ki ey kofironi mushrik. Man on /buton/-ro, ki shumo /ba khudoi/ meparasted, hargiz nemeparastam. Va shumo ham on Hudoyi yaktoe, ki man parastish mekunam, parastish namekuned. Na man hargiz khudoyoni botili shumoro ibodat mekunam. Va na shumo yakto Hudoyi mabudi maro ibodat khohed kard. Pas inak din /shirku jahlu ribou fakhr/ baroi shumo boshad va din /tavhid- va Hudoparasti/-i man ham baroyi man /to ruze, ki ba amri haq shumoro az in shirk bargardonam va ba rohi tavhidi Hudo va khudoparasti hidoyat kunam/ «7» Surai 109/.

Islom dini fitrat ast va Quroni Majid, ki amrhoi Hudovand ast, moro hushdor mekunad, ki ba juz Alloh, yane, Ofaridagori yakkavu yagona, digar ba yagon makhluqi nochiz va buthoi be jon sajda nakunem. Tanho on Hudoero boyad parastid, ki ba mo jon va suratho bakhshid va memironad va oqibat zinda megardonad, pas az marg va bad-in vasila muminonro dar bihishti anbarsirisht  hayoti jovidona inoyat mekunad.

Hudovandi karim dar Quron, dar surai muboraki «YUnus» /dahum surai Quroni karim/ 104-um oyai sharif mefarmoyad, astaizu billoh: «Qul yo ayyuhannosu in kuntum fi shakkin min dini falo abudul-lazina tabuduna min dunillohi valo kin abudullohal-lazi, yatavaffokum va umirtu an akuna minal muminin» (yane: «Bigu: «(Ey Muhammad) Ey mardum agar shumo dar dini man tardid dored, man  chizhoero, ki ba joyi Alloh meparasted nameparastam. Man Allohro meparastam, ki shumoro memironad va mamur shudaam, ki az muminon bosham») /Tarjumai Abdulmuhammad Oyati/ surai 10-um, oyai 104.

Va hamchunin Hudovand dar 105-um oyai sharifi surai muboraki «YUnus» mefarmoyad, astaizu billoh: «Va an aqim vajhaka lid-dini hanifan valo takunanna minal mushrikin» /YAne: «Ba dini hanif ruy ovar va az mushrikon mabosh»! – Tarjumai Abdulmuhammad Oyati/. 5. surai 1-umi oyai 105.

Bale, in amrhovu davathoi Haq subhonahu va taolost, ki mo insonhoro, az gumrohi va bandagii nafs /ki az makrhoi shaytoni lain ast, baroi inkori Haqu khudonoshinosivu khudnoshinosi va parokandagi/ nigoh medorad. In amrhoi Hudovand, ba tamomi bashariyat, yane, ba tamomi qavmiyatu khalqiyatu millati kurai Arz dakhl dorad, ki mo agar ba rohi Hudo ravonem, pas boyad, ki Hudovandi yakkavu yagonaro, yane, Ofaridagorro bishinosem va ba u imon ovarem.

Sardargumivu gumrohii ahli nasoro bad on poya rasida, ki baze az eshon to ba on khulosae omadaand, /yane, ba iborai khudashon -ozodandesh/, ki dini barhaqi masehi va payambarii Isoi Masehro rad karda «Injil»-ro unsurhoi duzdidashuda va kalkashudai dinu oyinhoi Qadima /eronivu yahudi va somivu buddoi/ nomida, khudi Isoi Maseh /-s/-ro yak obrazi boftai afsonavi nomidaand.

Masalan, navisandai mashhuri Faronsa-Leo Taksil /1854-1907/ muallifi asarhoi «Zabavnoe Evangelie», («Injili galati») va «Zabavnoe Evangelie, ili jizn Iisusa»/ «Injili galati va yo zindagii Iso»/ pas az mutolioti ziyodi kutubi dini, ba khulosae omada, khudro shomili guruhi mushrikon qaror doda /ki onro dar ogozi kitobi duyumash guruhi okhir, yane, seyum nomidaast/ navishtaast, ki «…dini masehi, dini khayolan boftashudaast va dini az unsurhoyi adyonu oyinhoi qadimi sokhtashuda ast va Isovu yoroni u insonhoi ormonie meboshand, ki odamon khayolan boftavu dar boraashon afsonahoi galati ejod kardaand, ki kasro ba gumrohi mebarad. Iso khoh odam boshad khoh Hudo, man ba in bovari nadoram, dini barhaq naboyad in tavr boshad…». 59.,3.

Ammo baroi musalmonon musallam in ast, ki /ham ba «Quron» va ham ba «Hadis» va ham ba «Ijmo»/ dini masehi dini barhaq, «Injil»-«Qudskitobi osmoni» /yane, amru dasguroti ilohi, ki boz az jonibi Hudovand kitobi «Injil»-i Iso (-s), «Tavrot»-i Muso (-s) va «Zabur»-i Dovud (-s) mansukh karda shudaand/ va Hazrati Iso bitni Maryam /-s/ yake az payambaroni barhaqqi tamadunni peshin ast. Va kulli muslimin imon ovardaand va savgand yod kardaandu mutaqid bar onand, ki chahor kitobi muqaddasi ilohi vujud dorad, «Tavrot»-i Musoyi Kalimulloh, «Zabur»-i Dovudi Halifatulloh, «Injil»-i Isoyi Ruhulloh /bo jami avroqe, ki ba nomi Ibrohimi Halilulloh dar «Ahdi Qadim» ast /va jovidondastur «Furqon», yane, «Quron»-i Hazrati Muhammadi Mustafo sallallohu alayhi va olihi va sallam. Va burhoni imoni komili muslimin bo iqrori zabonivu tasdiqi qalbi in ast, ki omada: «Bismillohir-rahmonir-rahim-Omantubillohi va maloikatihi va kutubihi va rasulihi val yavmil okhiri val qadari khayrihi va sharrihi minallohi taolo va basi badal mavt» /yane: Ba nomi Hudovandi bakhshoyandavu mehrubon «Imon ovardam man, ba Hudoi taolo va ba farishtagoni Hudo va ba kitobhoi Hudo va ba payombaroni Hudo va bar ruzi Qiyomat va ba taqdiri neki va badi, ki az Hudost va ba zinda shudan, bad az murdan»/ 13,8-14.

Va imoni mustahkam dorand, muslimin ba vujudi yagona va bemisli on Holiqi mutlaq va donoyi sirri val khafiyot: «Omantubillohi kamo huva biasmoihi va sifotihi va qabiltu jamia ahkomihi va arkonihi, iqrorun billisoni va tasdiqun bil qalbi» yane: «Imon ovardam ba Hudoi taolo, ba hamai nomhoi muboraki u, ki dar Quroni Majid omadaast, bovar kardam va hamai farmonhoi uro qabul namudam va az on chi man kardaast, boz istodam, bo iqrori zaboni va tasdiqi qalbiam /botini/»13.,8-14.

«Dar Arabistoni to islomi shakhsonero hanafi menomidand, ki ba vujudi Hudoi yagona etiqod doshtand, vale mansubi yagon dini muayyane nabudand to on zamone, ki Haq taolo jovidonoyin va jovidonmaktab-dini Islomro ehyo va «Quron»-ro ba nomi Hazrati Muhammad /s/ nozil kard /B.B./ Hanafiya, yake az manbahoi monoteisti-goyavii dini Islom ast, ki namoyandagoni barjastai khudro dosht.

Mutaassifona /ba juz rivoyot va oyoti «Ahdi qadim», marbut ba Ibrohim /-s/ to ba imruz mavode ba dasti ahli tadqiq narasida, ki on bitavonad tarikhi purfarozi ahli ba Hudododashudagon, yane hanafiyonro peshi mo munavvar va ba purragi, ba jilva dihad. Dar asrhoi VI-VII melodi, ba qaboili mukhtalifi marbuti Arab voizoni masehi va yahudi ahyon-ahyon, bo ahodisi ba in oyinho jalbkunanda, ba mardum murojiat mekardand. Eshon namoyandagon va az tarafdoroni «yakkakhudoii nomalum va kalavanda» budand /yane, hanafiyai ibtidoi/. Hudi Hazrati Muhammad (s)-u yoronash va baze mukholifonash-payambari khudkhonda va qalbakivu bardurug-Musaylima va chande az zumrai eshon niz ba hanafiya garavida budand…». 50, 34.

Namoyandagoni chashmrasi hanafi, dar ibtido inho budand; Sajjoh, Tulayh, Asvad, Musaylima, Zayd ibni Amr, Usmon, Ubaydulloh va Varqa /ki ba masehiyat dil basta, dar okhir pushaymon shudaand/, ki dar manbaho nomi eshon ba nazar merasad. To davrai Hazrati Muhammad /s/ payombarii khudro oshkor sokhtan, ba mardum, chand nafar ba khudododashudagon, yo khud khudojuyone ba misli ibni Zayd va gayra budand /yane, guruhe, ki ruzi Qiyomat na hamrohi qavmi masehistu na hamrohi qavmi yahudi/, ki khudro hanafi mehisoband 33, 543. Hazrati Muhammad /s/ dar ibtido, dar targibi dini Islom, ba tarzi /yane, az rui hikmat va sunnati Ibrohimi Halilulloh-B.B/ raviyai hanafi, amal kardaast, ki dar okhir natijai khub dod. Va dar hama jo hikmati Ibrohim (-s)-ro tablig mekardand va mardumi atrofu, aknofro ba parastishi Hudoi yagona davat mekardand, dar Arabistoni peshazislomi, bayni ahli hanafi, yak kushishi muttahid shudan va ba oyini ibodat tashkil dodani raviyai hanafiya bud.

CHizi digar in, ki shuuri insoniyat to ba darajai darku fahmishi talimot va maktabi jovidonivu hameshasabz /ki jomeasozu basharislohkunanda ast/, ki boyad az jonibi Ofaridagor armugon meomad, inkishof yofta bud. Va harchand, ki dar on asru zamon tamaddunhoi peshraftai bashar ba misli eroniyon /mehriyonu mazdoiyon, monaviyonu zardushtiyon/-u yunoniyon /hazorkhudoyon/, misriyon /gusolaparastonu butparaston/-u yahudiyon /butparastu govparast va badan etirofkunandai kalavanda va gumroh ba Hudo/, bobuliyonu hinduiyonu chiniyon /butparaston/ va amsoli eshon budand, ammo ba irodai Haq subhonahu va taolo, yane Ofaridgori olamu odam, nuri marifati tavhidgaro az shinzorhovu murdareghoi tafson va teppakuhhovu dashtistonhoi ba sukut raftai Arab /ba khusus Hijoz/ ba ohistagi tulu mekard, to ki somihoe ki asrho boz /az zamoni Odam/ dar yak gushai qalbi khesh mehr va bovarivu imon ba Hudoyi yagonaro parvarish medodand, ba yakboragi, to ba jovidonaho munavvar sozad va bad-in vasila otashi ishqi jonfizo dar qalbi bedordiloni kulli ahli bashar nihad…

«Va jomeai arabii asri VI-i melodiro ideologiyae /tafakkur/ lozim bud, ki qaboyili parokandavu dashtiro ba ham orad, to ki bad-in vasila tammaduni nave qomat rost kunad. In ideologiya meboist faqat din boshad, zero, ki tanho tavassuti tafakkuri ba qalbho otashangezu muttahidkunanda mumkin ast, ki makkiyoni khudojuro va kulli arobro ba ham ovard, bo irodai Haq… Baroi ehyoi tafakkuri toza va justujui dini barhak, ki bitavonad Hudovandi yagonaro ba mardum oshkor kunad, yak iddae az makkaiyoni Hudoju jadalho mekardand, ki eshonro hanafiyon meguftand.

Hazrati Muhammad /s/ hanafiyonro /khud niz az zumrai dudmoni ahli hanafi bud/ khele ehtirom mekard makhsusan ehtiromi u-salam ba Hazrati Ibrohim, Ismoil, Ishoq, YAqub, Soleh va gayra alayhimo salom, beandoza bud-S.B.B /zero eshon, ba on guruhi Hudoju va Hudoparaste mahsub meshudand, ki guzashtagonashon bo ehtiromu etirofi yak vujude mutlaq zist mekardand va ba hayoti jovidonii pas az margi imon doshtand, ki in aqidaashon nazdik bud, ba dinhoi yahudiyon va masehiyat «90.,76-78»/.

Va dar okhir Hazrati Muhammad /s/ dar asosi tariqati hanafiya jamoai ibtidoii diniro tashkil kard, ki ba paydoish va tavlidi dini Islom sabab shud va asos guzosht. Hudovande, ki az rui tasavvuroti hanafii Hazrati Muhammad /s/ parastish meshud, bo tabiri Rahmon /bakhshanda/ nom burda meshud, ki dar «Quron», dar surai «ar-Rahmon» mufassal bayon shudaast /badan az rui talimoti Quron dar Islom Hudovandro beshtar bo nomi Alloh/ va digar ismhoi muazzami Haq taolo 99ismi Alloh taolo S.B.B/-ro zikr mekardagi shudand». 51, 44-306.

Dar davrai to islomi, dar Arabiston «hanif» gufta shakhsoni alohidai parastandai Hudoi yagonaro meguftand, ki onho urfu odathoi khudro doshtand va bo dinhoi masehi va yahudi yagon robitae nadoshtand.

Dar Quron nakhusthanif Ibrohim /-s/ ast, ki dar asosi raviyai on Hazrati Muhammad /s/ oyini jadidu jovidonai Islomro sozmon dod, ki muqobili dinhoi bisyorkhudoii qadim, dini arabhoi butparasti qadim va dinhoi yakkakhudoii kalavandai eroni, yahudi va nasronist. Va hatto ishorate ham hast, ki Ibrohim na az qavmi yahud astu na az qavmi nasroni. Vojai «hanif» dar oyoti aksari surahoi Quron ba chashm mekhurad, ki dar Madina nozili onho ba vuqu payvasta shuda bud, hamchun murodif, yane sinonimi «muslim» va har jo, ki nomi Ibrohim ast on jo niz «Ibrohim, hanifan, musliman» hukm shuda. Az asri YIII-IX sar karda, dar adabiyoti dini, vojai «muslim» va «musalmon», ba hukmi anana daromad. Sinonimi yo khud murodif va gunai digari hanafiya – vojai «Islom», dar bayni in ruhoniyon va dar asarhoi ulamo anana gardid va nomi oyini hanafiya, bo unvoni dini Islom, yane, oyini muslimin, ba amri qonun daromad. Termini «hanafi», tanho dar doirai sufiyone beshtar ba kor meraft, ki mutaalliqi in raviya budand, ammo dar asl dini mubini Islom, in hamon oyini hanafist. Va Imomi Azami sufii Kufi, az in khotir ast, ki ba khud «Abuhanifa» kuniyat dod, bo amri dili ogohash-S.B.B). 49-273.

«Oyini millii aqvomi pesh az islomii Arab, dar davrai zahuri Hazrati Muhammad /s/ etibori peshinai khudro ohista-ohista az dast dod va tanho bo nishonahoi mifologii khud, dar andeshi qaboili mukhtalifi Arab boqi mond, ki onho tanho kuhnashudai qurbon kardani inson /aniqtarash farzand/ dar mavzehoi baroi Arob muqaddas budu khalos. Ammo, baze az qaboili qismati shimolii Arabiston, andeshavu ormonho va bovarihoi kheshro az nasl ba nasl nigoh doshta meomadand, ki in boisi on megasht, ki eshon, ba zindagi va ba Ofaridagori nomalum, ba tavri ehtirom andesha bikunand. Inro dar misoli Bani Uzro didan mumkin ast, ki bayni onon hatto masalae ham bud, ki meguftand-«Onho /yane, Bani Uzro/ memirand va ba on hangom, ki dust medorand». 98-19, 21-23».

Muboriza bahri hayot va ru ba ru omadan, ba mushkiloti ruzgor va quvvahoi obodkor va niz kharobkorii tabiat, qaboili shimolii arabro vodor mesokht, ki peromuni Ofaridgor ziyod andesha ronand, zero, ki oyin va rusumi kuhna va qabilavii eshon digar javobgui suolhoyashon nabudand. Bo on mehri samimie, ki (dar tuli solho az nasl ba nasl meomad), nisbati Ofaridgori yagonai olam, dar sina meparvaridand, qaboili dashtsitoni Arab, ba sui Qullai murod, ba ohistagi qadam mezadand. Zuhuri Ibrohimi hanafi salomulloh /monoteist, tavhidgaro parastanda va etirofkunandai Hudoi yakka va yagona/ va pisari u Ismoil (-s) otashe suzon dar qalbi arobi juyoi haqiqat zad va hama buthoro bishikastu butkhonahoro bisukhtu otash zadu furu rekht. Va qurboni kardani farzand, dar qurbongoh ham, bo hamin ba okhir rasid va az jonibi Hudovand muhri khotima, ba in sunnati kuhan zada shud. Va minbad mardum ba joi inson chorvoi halol /gusfand, govu buz, shuturro va gayrahoro/ bahri Hudovand qurboni mekardagi shudand, ki on Ham az sunnati Ibrohim ast, ki ba joi Ismoil, Hudovand ba u gusfandi kabudi bihishti armugon dod. /Albatta in jo qurbon kardani Ibrohim /-s/ mar pisari khud Ismoil /-s/-ro rozest digar, ki ba amri Haq bud, baroi ozmoishi u, yane, Ibrohim, dar rohi darki hastii-Hudo, bandagi ba joy ovardan va sar napechidan az amri ilohi imon ba U jalla jalolahu va mehru sadoqat, nisbati u vujudi mutlaqi Ofaridgor, tazkiyai botin, shukru faqr, taqvovu vara va mahvi shayton-S.B.B/.

Ba in khotir ast, ki asosguzori oyinu rasmi yaktoparasti, yane, tavhidgaro va yo khud hanafi, badi Odam va Nuh (-s) Ibrohim va pisari u Ismoil /-s/ mahsub meshavand. Dar barobari in har qaboili Arab, boz ba iborae payombare doshtand, ki onhoro bo rohe nazdik, ba oyini hanafi meburd; misli Soleh, Hud, Nuh va SHuayb /dar borai ahli Madina va atrofi on / va gayra.

Hulosa, jahonbinii dinii ahli somi ruz ba ruz, moh ba moh va sol ba sol inkishof meyoft, ki meyoft va bovarii eshon nisbati vujudi Holiqi mutlaq ziyod meshud. Va dar oqibat in kushish ba on ovarda rasond, ki onho minbad ham, dar borai Hudoi yagona va ham dar borai qosidi Hudovand fikr meardagi shudand. Onho bovari doshtand, ki Hudoi onho hast va u ruze ba eshon Paygambarro bo farmonhoyash, ki dar yak kitob jam ovarda shudaast, mefiristad. Somihoi asil chunin aqida doshtand, ki dini asosi va jovidona on dinest, ki firistodai Hudo va kitobi muqaddasro doshta boshad. Dini Ibrohim harchand tarannumkunandai hanafi boshad ham, vale on dine bud, iborat az sunnathoi mukhtalifi dini, ki onro ham ahli nasoro va ham yahudiya qabul doshtand. Arob, ki ba niyati ehyoi dini yakkakhudoii barhaq jadal mekardand, boz chashmintizor budand va bovari doshtand, ki ba gayr az Ibrohim va chand pora avroqi navishtajoti muqaddasi u der yo zud firistodai digare bo kitobi buzurg khohad omad, ki davomi paygomhoi Ibrohim khohad bud. Ba in khotir bozrasoni on kitob baroi eshon yane, baroi hanafiyoni peshazislomi, khele zarur bud. Nazar ba digar qaboyili Arab, ahli quraysh, ba oyini hanafii khesh sakht mutaqid budand va besabrona intizori navid va paygomi tozai Hudovandi yagonai khesh budand, ki hatto uro mudom bo nomi «Rahmon» yod mekardand. 98., 19-21.

Dar in bora tarikhnigor va solnomanavisi barjastai olami islomi Ibni Ishoq rivoyate meorad, ki chunin ast: «Ruze iddae az qurayshiyon, dar nazdi Kaba – dar atrofi yake az buthoi khud, ki on jo joi qurbongohi eshon bud, jam omadand. Va qurboniho kardand. Har sole yak marotiba, ahli Quraysh, dar in makon jam meomadand va badi qurboni, jalasae meorostand va gohe meshud, ki jashn ham meorostand. Dar hangomi tajlili yake az in guna jashn, chahor nafar az mardoni Quraysh, az jashngoh nomalum, ba gushae raftand va dur az chashmu gushi mardum, bo ham suhbati khosae orostand, ki suhbati eshon baroi digaron galati myonamud. Inho: Varqa pisari Nufal, Usmon Ibni Huvayris, Ubaydulloh-pisari amuyi Hazrati Muhammad /s/, yane, pisaramaki U (s) va Zayd ibni Amr budand. Onon bayni khud meguftand: «-Ey hamqavmon, ahli Quraysh, dar holati sardargumi va besaru somoni qaror dorand, onho dini barhaqi Ibrohimro durust dark nakardaand va khudi mo ham anqarib dar hamin holatem. Dini Ibrohimro tahrif pashoyad. To ba kay mo girdi in sang /Kaba/ misli onon davr megardem, ki on na harfhoi moro mefahmadu na bo mo harf mezanad va az dasti in sang yagon nishonai bad yo neke ham ba vuqu nameoyad. Pas bahri chi zarurate movu shumo az pasi eshon, dar gardishi girdi in sangem? Moro hijrat meboyad, to boshad, ki bad in tariqi kor dine va haqiqate shoyistatar paydo kunem». Va bo in niyat on chahor javonmard, ba sayohati aqsoyi olam baromadand, to ki bozju kunand, oyini hanafi, yane dini haqqonii Ibrohimro. Az in chor tan se nafarashon, yane, Varqa /kheshi nazdiki Hazrati Muhammad /s/-dodarzodai Hadicha-zani Payombar (s), ki baroi u yagon moneai intizori, ba paygomi Muhammad /s/ va risolati u nabud, vale andeshai kalavandagi va gumrohi, uro vodor sokht, ki ba masehiyat garavad /Ubaydulloh-pisari amaki Payombar/ va Usmon ham dini Masehro qabul kardand. CHahorumini eshon Zayd, az dini masehiyat ham yagon manfiatu murodi dili kheshro yofta natavonist. Va hamchun hanafii sodiq, yane, chunone, ki qabl az safarash bud, ba Makka bargasht. Hazrati Muhammad /s/ dar ovoni khurdsoli uro mudom dar nazdi Kaba medid, ki mardumro vaz meguft va eshonro az oyini butparasti, ba sui haqiqat, yane, ba dini Ibrohim (-s) jalb va davat mekard va meguft: «-Qasam ba nomi one, ki rishtai hayoti man dar dasti ust, az bayni SHumo man nafare hastam, ki mutaqidam ba dini Ibrohimi». Vale chizi digar in ki Zayd ba gayr az vazu zuhdu paymonhoi khesh, kambudihoi rohi intikhobkarda va dini barguzidai khudro oshkoro bayon mekard va bad-on qoyil bud, ki in oyin nametavonad javobgui kulli ormonhoi insoniyat boshad va meguft: «-Hudoyo, Hudovando! Agar man medonistam, ki chi guna ibodat shoistai tust va chi guna parastidan qabuli khotiri tust, man holi hozir onro qabul mekardam, vale afsus, on chi guna ast, man holo namedonam». 98,19-21».

Zayd in bor azmi safar ba khud ikhtiyor kard va ba sui Misr rahsipor gardid. Dar hini bozgasht, ba u khabare rasid, ki Hazrati Muhammad /s/ mardumro ba dini nav /ba dini jovidona, ba on dine, ki mardum intizorash budand/ ba haqiqati mutlaq davat dorad va ust on Paygambari Hudo /s/, ki mardum orzuyash mekardand. Zayd baroi fahmidani haqiqati hol (majnunvor) ba sui Hijoz shitoft, vale uro dar roh /norasida ba maqsad /rohzanoni johil ba qatl rasonidand. Zayd talimoti khudro na tanho ba tarzi shifohi /perepatiki-mashshoi, ki khosi hakimoni yunonist-S.B.B/, yane, suhbat, balki ba vositai sherhoyash niz, ki tavassuti muarrikhon to ba ruzgori mo omada rasidaand /ore Zayd ibni Amr, yake az avvalin saromadoni sheri klassikii adabiyoti Arab ba hisob meravad-S.B.B/ bayon doshtavu medosht. U ham bo sukhan va ham bo qalam ziddi oyini bemuhtavovu bemanshai butparasti va sunnathoi vulgaronai aqvomi Arab baromad karda, mardumro ba Hudoi yagona ba-oyini parastishi on Hudoi yagona, ba dini Ibrohimi hanafi davat mekard.

Hazrati Muhammad /s/ Zaydro khele tarifu tavsif mekard va uro hamchun yak fardi hidoyatkunandai mardum, ba oyini Ibrohim (-s) khele ehtirom mekard, Va /az rui malumotho va Hadis/ bore Muhammad /s/ hini yak baromadi khesh, ba mardum ru ovardu guft: «-Dar ruzi Hashr, (yane, qiyomat yo khud yavmul jazo) Zayd ibni Amr, tanho khudash savobi yak jamoai ibodatkhonai jomero tashkil va dar simoi khud tajassum mekunad «98, 21-23.

CHunone, ki guftem, sinonim yo khud murodif va gunai digari hanafiya «Islom» /az «muslim»-taslimshuda/ dar bayni ruhoniyon va dar asarhoi ulamo anana gardid, ziyoda istifoda shud va nomi oyini hanafiya, bo unvoni dini Islom, yane, oyini muslimin, ba amri qonun daromad. Termini «hanafi» tanho dar doirai sufiyone beshtar ba kor meraft, ki mutaalliqi in raviya budand.

Va Hudovandi Karim dar «Quroni Majid», dar oyati sharifi panjumi surai muboraki «Bayyina» mefarmoyad; Astaizu billoh; «…Va mo umiru illo liyabudulloha mukhlisiyna, lahuddiyna, hunafoa va yuqimussalota va yutuzzakota va zolika diynul qayyima…». /yane: Va /dar kitobi osmoni/ amr nashudand, magar bar in, ki Hudoro ba ikhlosi komil /be shirku ifrot/ dar din /Islom/ parastish kunand va az gayri dini haq ruy gardonand va namoz ba po dorand va zakoti faqiron bidihand /6 /98-5/, ki in ast oyin va rohi shinokhti Hudo va in ast Islomi barhaq va in ast, shoyistamazhab va afzalulmazhab-hanafiya, ki mazhabi adlu dod astu hidoyatkunandai rohi rost va ehtiromi faqiron. Va haq gufta Rasuli akram /s/, ki: «-Mumin barodari mumin ast»…

CHunone, ki gufta shud hanafiya hamono talimoti maktabi namoyoni Hudoshinosi va dinshinosivu dindorii hanafiyon, yane, tavhidgaroyon ast. Imomi Azam Abuhanifa /r/ mazhabi kheshro mahz dar partavi Quron va Sunnat va dar rohu tariqati firqai guzashtagoni muvahhid – hanafiya sozmon dod. Binoi begazandi fiqhi islomiro dar partavi Quron va Sunnat, nakhustin bor, dar tarikhi Islom pay afkand, ki in ormoni Rasulloh – /s/ bud va bo amri dil, ba khud «Abuhanifa» (padar va peshvoyi tavhidgaroyonu ummatoni Rasululloh (s))  kuniyat dod. Va badi darguzashti in peshvoyi ahli tavhid, shogirdon nomi mazhabashonro «Hanafiya» nomidand.

Bale, pas az favti peshvoi ahli sunnat va jamoat va vorisi haqiqii Rasul /s/ – Hazrati Imomi Azam Abuhanifa /r/, ki yake az barjastatarin shakhsiyati irfoni va namunai baso olii insoni komil va ormoni, va hanafi, dar tarikhi din va ilmu hikmati bashari mahsub meshud va meshavad, shogirdonu payravonash va kubaroi jami u va buzurgtarin ulamoi ahdi, u, on firqai ahli tavhidro, ki khudi Abunumon ibni Hoja Sobiti dar haddi bolo muvahhid /yane, «Abuhanifa», yane, «padar va peshvoyi ahli tavhid» yo in ki «padar-peshvoyi firqai ba khudodashudagon/ tasis namuda bud, ba nomi u /yane, nomi maktab-mazhabi uro az kuniyati u-«Abuhanifa» bargiriftand/ yane, aniqtarash, dar asosi kuniyatash-Abuhanifa, mazhabi tasisnamudai uro «Hanafiya» nomguzori kardand. Ki mazhabi u, dar partavi Quron va Sunnat, yane, dar asosi Kalomulloh va Ahodisi nabavi /s/ va dar asosi afkoru andeshai malakutii Imomi Azam /r/ va ashobu tobiin va kubarovu oroi shogirdonash sozmon va sozgor doda shudaast, ki dar haqiqat mazhabi muhazzabi ahli tavhid ast…».

Dar tahiya, takmil, targib va rivoju intishor yoftani mazhabi hanafiya, dar davrai islomi /ki asosguzori in mazhabi rasmi, mutafakkiri kamnazir va shahiri asri VIII Abuhanifa Numon ibni Sobit-ibni Qays ibni Marzbon-al-Forsi raziallohu anhum ast/, shogirdoni Imomi Azam Abuhanifa /r/-Abuyusufi YAqub, Abumutei Balkhi, pisarash Hammod ibni Abuhanifa /r/, Imom Muhammad, Abumuqotili Samarqandi, Abulaysi Samarqandi, Abdulloh ibni Muborak, Motiridii Samarqandi Imom Zufar va gayra sodiqona amal kardand, ki dar yak muddati madid mazhabi mazkur dar bayni muslimin tarafdoroni ziyode paydo namud. «Mazhabi hanafi, dar asri VIII, dar Iroq ba vujud /rasman/ omada, aniqtarash dar shahri Kufa va minbad dar SHarq gustarish yoft. SHahri Bagdod markazi mamurii hanafiyon gardid va dar Hurosonu Movarounnahr /Osiyoi Miyona/ ba nuqtai olii nashunamoash rasid « 52., 124. Afkori peshqadam va rohi mazhabi purfurugi faqehi kabir /faqeh gufta ilohiyotshinos va huquqshinosi varzidai Islomro guyand, ki donandai khubi qoidavu qonunhoi shari meboshad/, piri ahli fiqh Abuhanifa /r/ rohi millionho musliminro munavvar gardondavu megardonad. Bad az Imomi Azam /r/ raziallohu anhu shogirdon va ashobashon kori eshonro davom dodaand.

*Dar kitobi «Mujamul musannifin» niz omada, ki az Imomi Azam Abuhanifa (r) in asarho boqi mondaand: «Kitobassalot» (oidi namoz); «Kitob-al-manosik» (Kitobi Haj); «Kitob-ash-shurut», «Kitob-al-faroiz» (oidi meros), «Kitob-al-olim-val mutaallim» (oid ba ustod va shogird); «Kitob-al-fiqh-al-akbar» va «Kitob-al-vasiya», yane jami in haft asarro ba Imomi Azam mansub donistaand.

SHoyad khonandai azizro chunin suole dar sari muborak paydo shuda boshad, ki pas sabab chi buda, ki Imomi Azam Numon ibni Hoja Sobit /padarash az muridon va hamsuhbatoni Mavlo Ali salomullohu alayh bud/ ba khud «Abuhanifa»-kuniyat doda ast. Mo dar avvali in bakhshi navishtaho dar borai manii vojai «hanif» /yane, hamon «muslim» va «mubin»/ baso mufassal sukhan bayon doshtem va in jo hojat ba takrori dubora nest. Va az nazari mo javobi vozehu saheh nisbati illati ba khud «Abuhanifa»-kuniyat giriftani Hazrati Abunumon Imomi Azam /r/ in ast, ki u, yane, Imomi Azam /r/ yake az buzurgtarin va noyobtarin shakhsiyati irfoni va majnuni jamoli Haq bud, ki imoni baso komil, ba vujudi Holiqi mutlaq va ba dini mubini barhaqi Islom, yane, shariati gurroyi Muhammad /s/-iya dosht va insoni komil budu musalmoni fozil va garavida bud ba dini haq, ki firqai ahli tavhid ast va on muhabbate, ki ba Hudovandi yakka va yagona /jalla jalolahu/ dosht, ba khud «Abuhanifa» /yane, «peshvoyi ahli tavhid»/ kuniyat ikhtiyor kard; ki in intikhoboti kuniyat ham, az ilhomi Hudodod va andeshavu karomoti khudi Imomi Azam /r/ ast, ki az olami gaybi bo sadoyi hotife, ba gushi jonu magzi andeshaash armugon shuda, ki: «-Ey Abunumon ibni Sobit, tui sazovori kuniyat ba «Abuhanifa» va muborak ast bar tu in kuniyati sharif, ki tu Imomi barhaqi ahli sunnat va jamoat va rahnamoyi ummatoni Muhammadi Mustafo sallallohu alayhi va olihi va ashobihi ajmain hasti va khohi bud. Ibrohimi Hanif /-s/ khonai Kabaro bino namud, tu ey Abuhanifa pay afkandi dar partavi Quron va Sunnat binoi shariatro»

Dar kitobi «Manoqibi Imomi Azam» /r/ tarjumai forsii kitobi Hazrati qutbul avliyo Imom Al-Harmayni sharifayn Mavlavi-SHaykh SHahobuddin Ahmad ibni Hajar Al-Haytami Al-Makkii rahmatullohi alayh, bo nomi «Al-Hayrot-al-hison fi-manoqib Al-Imom Al-Azam Abuhanifa An-Numon», ba taqdim va tahqiqi SHaykh Halil Al-Mays – mudiri Al-Azhari Lubnon, ba tarjumai Abdurraufi Mukhlis, chopi Lubnon soli 1377-i khurdodmoh, sah.43-44., dar borai sababi ba khud kuniyai sharifi «Abuhanifa»-ro giriftani Imomi Azam /r/ omada: «-Hamchunin tazkiranigoron ittifoqi nazar dorand, bar in, ki kuniyati Imomi Azam-«Abuhanifa», muannasi «hanif», ast, ki ba manii «obid» yo «musalmon» meboshad, zero «hanif», yane, «mayl», va «muslim», yane, garoyanda, ba sui dini haq, meboshad.

Va guftaand, ki sababi takniyai Imomi Azam, ba in kuniyat on bud, ki eshon hamesha davotero istemol mekardand, ki dar lahjai aholii Iroq ba nomi «hanifa» nomida meshavad.

Va baze digar guftaand, ki Imomi Azam /r/ dukhtare doshtaast, bo nomi Hanifa va sababi kuniyai eshon ba «Abuhanifa» niz hamin bud, ammo in nuqtai nazar rad shudaast ba in ki Imomi Azam /r/ dar haddi ittilo az gayri Hammod, hej farzandi dukhtar yo pisare digar nadoshtaand. YAne, eshon tanho yak pisare bo nomi Hammod doshtand va eshonro hej yak dukhtare nabud.

Hatibi Bagdodi va gayri on bo sanade munqate, az Imomi Azam Abuhanifa /r/ rivoyat kardaand, ki farmud: «-Bad az man kase kuniyaamro ikhtiyor namekunad, magar in ki Majnun boshad».- Ravvot /roviyon/ meguyand: -Az in ru, bad az eshon chand tanro didem, ki in kuniyatro intikhob kardand va khiradhoi hamagishon zaif bud. Ammo, dar raddi in rivoyati zaif gufta shudaast, ki: -Nazdik ba se tan az aimai ulamoi Islom, bad az Imomi Azam Abuhanifa /r/ in kuniyati mazkurro ikhtiyor namudand, hamchun Abuhanifai Atqoni /r/ va Abuhanifai Dinavari /r/, ki saromadoni ahli khirad va donishi ruzgori khesh budand. Ammo tarikh qabl az Imomi Azam Abuhanifa /r/ chehrai sarshinosi digarero bo in kuniyati sharif muarrifi nakardaast. Muallifi kitob meguyad: – «Ba juz chand tan az tobiini gayrimashhur, ki man asomii eshonro yoftaam» /Haytami/ 43-44.

Hazrati Imomi Azam Abuhanifa dar zamoni Halifa Abdulmalik ibni Marvon ba dunyo omadaast. Zindagii Imomi Azam Abuhanifa /r/ saropo ibratbakhsh, baroi tamadduni imruz ast. «Imomi Azam Abuhanifa /r/ on shakhsiyati siyosi va ijtimoist, ki dar zindon, dar rohi khidmati Islom va targibi sunnat, yane, ahodisu afkori Paygambar /s/, tavsifi khulafo va pushtibonii faqiron jon supurd» 97,39. U orif va sufii buzurg bud va shujoatmandona, dar har anjuman, bo fatvoyi radnopaziri khesh mushkili ulamo va mardumi oddiro hal mekard. Hazrati Imomi Azam Abuhanifa /r/ ziyodtar ba ibodat mashgul bud, chihil sol, u na shab khob doshtu na ruz, ba vuzui /tahorat/ pok namoz meguzorid, dar khuftan va bomdodon ziyod zikru munojot mekard «hangomi samoi oyoti azob to hadde megirist, ki hamsoyagon ba holi u dil mesukhtand /Hudo ruhashro shod dorad/» 97, 39-40.

Peshvoyi ahli sunnat va jamoat, faqehi kabir va imomu hakimi kamnazir Imomi Azam Abuhanifa /r/ beshtari nazariyoti kheshro ba shogirdoni khud, ba tarzi shifohi bayon mekard /misli hakimoni eroni va mashshoiyon yo khud perepatikhoi yunoni/.

Qismate az merosi ilmii Abuhanifa /r/ dar shakli hadis, guzorish hikmat, andesha, erodu tanqid, javobiya, yane, ba surati mutafarriqa, tavassuti asarhoi shogirdoni faqeh va bagoyat donishmandash-«Kitob-al-Hiroj»-i Abuyusuf ibni YAqub va dar asarhoi Muhammadi SHayboni, az jumla «Muatto», «Al-Mabsut», «Kitob-az-ziyodat» /Kitobi Imomi Azam ba rivoyati Imom Muhammad/, «Kitob-al-Osor» (aslan kitobi Imomi Azam ba rivoyati Imom Muhammad) va gayra, to ba ruzgori mo omada rasidaast. 49,. 11.12.

«Abuhanifa /r/ va payravonash dar masalahoi huquq /fiqhi, shari-S.B.B/ aksaran ba ray va qiyos istinod menamudand va usuli istehsonro istifoda meburdand, az in khotir hanafiyonro ashobi ray niz menomidand (ammo rayu qiyosro az rui qavli ashob on vaqt istifoda mekardand, ki mukhotabashon az fahmishii oyot, yane tafsir va Hadis ba mushkili ru ba ru shavad). Onho hamchunin tavassuti qiyos, dar borai masalahoi bahsnoki jomeai musalmoni khulosahoi /amiq/-i mantiqi mebarovardand, dar muqoisa bo hayoti ruzmarra.

Dar tarikhi dini Islom va mardumi musalmon, Imomi Azam Abuhanifa /r/ mavqei barjasta va naqshi boriziero dorost, zero ki ogozi ananai ofarinishu nigorishi asarhoi khattii ulumi ilohi, dar Islom mahz asarhoi in mutafakkiri kamnazir mahsub meshavand. YAne, Abuhanifa /r/ nakhustmuallifi osori khattist, dar tarikhi dini Islom va tarikhi tamaduni islomi.

…Hazrati Abuhanifa raziallohu anhum, dar jamomadho hamrohi shogirdonash ishtirok mekard, ki shogirdonash hamai baromadho va guzorishotu maruzahoi ustodi kheshro bo savolhoyash navishta megiriftand va niz manoqiboti uro va hamchunin hadishoi uro jam meovardand. Dertar, in navishtajot, ba shakli kitobhoi alohida tartib doda shud, ki mahsuli tafakkuri Hudododi Imomi Azam Abuhanifa /r/ bud, az jumla: «Fiqh-al-Akbar» /asosi ahkomi shari/ nomi digarash «Asl-at-tavhid», «Al-fiqhal-absat», «Musnad»-majmui hadisho ba rivoyati Imom Muhammad, ki shogirdonash jam ovardaand, «Kitob-al-olim va mutaallim», «Risolai Abuhanifa, ba Abumuslim Al-Batti-Imomi Basra» va niz risolai «Vasiyatnoma» ham, ba qalami u marbut ast. Boyad guft, ki asari bisyorjildai Ahmad ibni Hanbal /r/ /780-855/ asosguzori mazhabi hanbaliya niz bo nomi «Musnad» maruf ast. Az rui vasiyati Imomi Azam Abuhanifa /r/ va dar asosi asarhoi nomburda va usuli muhokimahoi Imomi Azam Abuhanifa /r/ shogirdonash mazhabero tasis namudand, ki bo nomi u maruf ast. YAne, on orzuvu ormone, ki hanafiyoni ibtidoi, pesh az zuhuri dini mubini Islom doshtand /yane, oyini jadidi shinokhti zoti Hudo va tariqati ibodat ba u…/ dar davrai imomatii Abuhanifa /r/ va shogirdonu millionho payravonash, az nav ehyo gardid va jomai amal pushid. «Abuhanifa yake az saromadoni ilmi Islom ast. Talimoti qiyosii Abuhanifa /r/-ro shogirdonash, ba tavri vase targibu tashviq mekardand. Hatto shogirdi Abuhanifa /r/ Abuyusuf /731-798/ kitobe bo nomi «Al-khiroj», dar in zamina navisht, ki on yake az sarchashmahoi mutabar va qadimai fiqhi islomi, ba shumor meravad» 93, 22-23.

SHoyad suole ba sari mutoliini giromi aftad, ki pas Imomi Azam Abuhanifa /r/ dar asosi kadomin usul mazhabashro bino va tasis namudaast?

Boyad guft, ki mazhabi muhazzabi siroji umam Imomi Humom Hazrati Imomi Azam Abuhanifa /r/ hamon mazhabe ast, ki dar partavi Quron kulli orzuvu ormonhoi Rasuli giromi /s/-ro va sunnati on Hazrat /s/-ro jomai amal pushonidavu mepushonad va khohad pushond.

Hamono haq ba jonibi hujjatulislom va imomi humomu baso fozil va avliyoi komili haramayni sharafayn Hoji SHaykh SHahobuddin Ahmad ibni Hajar Al-Haytami Al-Makkii shofeimazhab ast, ki dar borai hamin mavzui maddi nazar farmudaand:

«Bidon, ki turo lozim ast, to az sukhanoni ulamoi dar borai Imomi Azam Abuhanifa /r/ chunin bardosht nakuni, ki Imom va yoroni eshon rahamalloh, az ashobi ray budaand va na in nisbatro baroi eshon bipaziri, ki eshon rayi kheshro bar sunnati Rasuli akram /s/ va yo qavli ashobi kiromashon /r/ muqaddam megardonidand, zero ki Imom /r/ va yoronashon ham, az in ittihom va ham az on poku mubarriand.

Va agar namedoni, inak bidon, ki in haqiqat az tariqi bisyori, az Hazrati Imomi Azam Abuhanifa /r/ ba subut rasida ast, ki eshon orou andeshahoi fiqhii khudro avval az Quron bargiriftaand va agar dar Quron nameyoftand, az Sunnat barmegiriftand va agar dar Sunnat nameyoftand, pas ba qavli sahobai kirom ruju mekardand va agar baroi sahoba, dar masalae az masoil ikhtilofe mebud, rayi on sahobaero barmeguzidand, ki qavli on ba Quron yo Sunnat nazdiktar mebud va hargiz az doirai ahvoli sahoba berun nameraftand.

Va agar baroi hej yak az sahobai kirom /r/, dar masalai maddi nazarashon sukhane va yo ishorate nameyoftand, dar in jo bud, ki qavli yake az tobiinro namegiriftand, balki khud ijtihod megiriftand, chunonki tobiin ijtihod kardaand, zero Imomi Azam Abuhanifa /r/ khud az zubdagoni tobiin budand.

Fazil ibni Ayoz /r/ guftaast:-Agar chunonchi dar yak masala hadisi sahehe vujud medosht, Imom Abuhanifa rahamalloh, az on payravi mekardand, yo agar qavle az sahoba va tobiin vujud medosht, az on payravi menamudand va dar gayri on qiyos /takya ba daleli aqli-S.B.B/ menamudand va ba behtarin va nakutarin vajhe, asli qiyosro ba kor megiriftand.

Va niz az Imom Abuhanifa /rahamalloh/ dar rivoyate mustanad naql shudaast, ki farmud: «-CHun hadis ba sihhat rasid, pas hamon mazhabi man ast». Va Ibni Muborak /r/ meguyad:-Va rivoyate dorem, az Imom Abuhanifa rahamalloh, ki farmud: «-CHun hadisi Rusuli Hudo /s/, ba miyon omad, pas bar saru chashm! Va chun az sahobai kirom rivoyate omad, az miyoni orou ahvolashon /qavli eshon/ yakero intikhob mekunem va hargiz az aqvoli eshon berun nameravem, ammo chun az tobiin qavle ba miyon omad, bo eshon voridi maydon meshavem».

Niz az Ibni Muborak /r/ naql shudaast, ki guft:-Taajjub ast, baroi mardum, ki meguyand, Imom Abuhanifa rahamalloh, ba ray fatvo doda, dar hole, ki juz ba Hadis va rivoyat fatvo nadodaast.

Va niz az Imom Abuhanifa rahamalloh naql shudaast, ki farmud: «-Baroi ahade javoz nadorad, ki rayi khudro dar pahlui kitobi Hudoi taolo va yo sunnati Rasululloh /s/ va yo sahobai kirom tamassuk qaror dihad va ammo on chi, ki sahobai kirom, dar on ikhtilof namudaand, pas az miyoni aqvoli eshon, nazdiktarini eshon, nazdiktarini on, ba kitobi Hudoi mutaol yo ba Sunnati mutahharai Nabii akram /s/-ro ikhtiyor mekunem va dar in jihat ijtihodu kushish menamoem va on chi, ki az in doira guzasht, pas ijtihod ba ray haqqi kasone ast, ki ikhtilofi dar yak masalaro az janbahoi mukhtalifi on barrasi karda va sipas qiyos mekunand».

Ibni Muborak /r/ meguyand:-Imom /Abuhanifa rahamalloh/ va yoronash ba in usul mutamassuk budand. Va Imom Muzanni /r/ meguyad:-Az Imom Idris ibni Abdullohi SHofei /muassisi mazhabi shofeiya/ rahamalloh, ba gushi khud shunidam, ki farmud: «-Mardumi olam dar qiyos rezakhuri khoni purfayzu ehsoni Abuhanifa /r/ va oilai vayand».

Va ba daleli diqqati qiyoshoi mazhabi eshon bud, ki Imom Muzanni /r/ dar sukhanoni eshon bisyor taammul va ba oroi eshon murojiavu nazar mekard, to badon jo, ki in kori barodarzodaash Imom Tahovi /r/-ro bar on dosht, to az mazhabi shofei, ba mazhabi Imomi humom Abuhanifa /r/ muntaqal gardad, chunonki Tahovi /r/ khud ba sarohat in ruydodro takid kardaast.

Hasan ibni Soleh /r/ meguyad:-Imom Abuhanifa rahamulloh sakht az nosikhu mansukh tafahhus mekard va komilan ba rivoyoti hadisi ahli Kufa oshno bud va payravi sarsakhti on ahodise bud, ki az hiffozi hadis ba aholii shahrash-Kufa merasid.

Marde az Imom /Abuhanifa rahamulloh/ shunid, ki masalaro bar   masalai digare qiyos menamoyad, pas faryod kashid:-In muqoisaro kanor bigzored, ki avvalin qiyoskunanda Iblis alayhilana bud. Imom /Abuhanifa rahamulloh/ ba sui vay ru ovarda farmud:

«-SHumo sukhanro dar gayri joygohi on qaror doded, Iblis alayhilana bo qiyosi khud farmoni Hudoi Taoloro rad kard, chunonki U taolo jalla jalolahu khud, dar kitobi khesh khabar doda va bo in kor kofir gardid, on Iblis alayhilana. Ammo qiyosi mo payravii amri Hudoi taolo ast, zero ki mo in qiyosro ba kitobi Hudoi taolo /Quroni Majid/ va Sunnati payombarash /s/, yo aqvoli hamai ashobi kiromi vay /s/ va tobiin /r/ barmegardonem, lizo mo bar madoru mehvari atbo mecharkhem, pas chi guna meshavad, ki bo Iblis alayhilana barobar boshem?!»

In bud, ki on mard darmond va guft: «-Galat kardam va tavba mekunam. Hudoi azza va jall qalbatro munavvar gardonad, chunonki qalbamro munavvar sokhti».

Va niz az Imom /Abuhanifa rahamulloh/ naql shudaast, ki doiman ba takid meguft: «-In mazhabe, ki mo bar on hastem raye ast, ki hej kasero bar pazirishi on majbur namekunem va nameguem, ki bar ahade qabuli on vojib ast, pas har kas nazdi khesh behtar az onro dorad, onro biyovarad, to az vay bipazirem».

Muttaasifona, dar on asre, ki Hazrati Imomi Azam rahamuyaloh mezistandu faoliyat doshtand, kase jurat namekard, ki masalaero pesh guzorad va onro hallu fasl namoyad va onro ba ummat bayon dorad, ki ham ba kitobi Hudo va ham ba Sunnati Rasululloh salomullohu alayh va ham ba ashobi kiromu tobiin razialloh va ijtihodi yoroni Imomi Azam rahamulloh rost oyad, zero ki donishi eshon ba on darajae nabud, ki tobu tavoni nuri purfutuhi afkoru andeshai «CHarogi ummat» va mazhabi muhazzabi on Imomi humom va yoronashro doshta boshad. Vozehtar in, ki Imomi Azam Abuhanifa raziallohu anhum mohi toboni sharu millat va dinu davlat budandu digar hama sitoragoni girdi u. Va ba qavli Imom SHofei rahamulloh: «-Hama ulamo dar fiqh rezakhuri khoni Abuhanifa rahamulloh hastand»,-Sayid Burhoniddin/. Va Ibni Hazm /r/ meguyad: «-Tamomi yoroni Abuhanifa /r/ bar onand, ki mazhabi vay in bud, ki:-Hadisi zaif bar qiyos avlo ast» 62, 59-61.

… Tibqi malumoti mahaqqiqon, tamomi aqoidu talimoti Abuhanifaro shogirdonash Abuyusufi YAqub ibni Muhammadi Qozi, Muhammad ibni Hasani SHayboni, pisarash Hammod ibni Abuhanifa, Zufar ibni Huzayl, Abdulmuayyadi Balkhi, Motaridii Samarqandi, Abumutei Balkhi, Abumuqotili Samarqandi va naberahoyash Ismoil va Ibrohim ibni Hammod ibni Abuhanifa, Abulaysi Samarqandi jamovari namudaand.

Hanafiyonro chunone, ki zikr shud, mamulan ashobi ray niz menomand. Onho ba qiyos ahamiyati makhsus medodand /yane, dar on hangom, ki baroi tafsiri oyat va hadis mushkil pesh oyad/. Abuhanifa /r/ qiyosi jahrivu khufiya va istinboti manoi ahkomro behtarin rohi halli masoili diniyu shari va huquqi pindoshta, takid kardaast, ki «ray behtarin umuri maqdura meboshad». Vaqte ki mutaziliyon ilmi kalomro bunyod guzoshtand, har firqai ba on muqobil mekhost, ki bo on mukholifat varzad va ahkomi asosii onro rad namoyad. Dar chunin sharoiti tezu tundi goyavi, Hanafiya zuhur kard va ba tabligi aqoidi khud pardokht. On pesh az hama usuli istehsonro istifoda burd, ki muvofiqi on zimni istifoda az qiyos va du khulosai imkoni, hamonashro istifoda meburdand, ki baroi ummatu jamoat muvofiq boshad. Masalan, dar Quron, hadis, dar borai duzdii pinhoni, jazo muayyan karda shudaast, vale roje ba rohzani, ki duzdii rui rost ast, chize dar onho zikr nashudaast, Hanafiyon az rui istehson amal karda, jazoi baroi duzdi muayyanshudaro baroi rohzani, niz istifoda meburdand.

Jihati jolibi talimoti hanafiyon az on iborat ast, ki onho ba gayr az huquqi dini, hukuqi dunyaviro niz istifoda mebarand, meburdand va ba urfu odat va rusumi neki khalqho, ki to intishori dini Islom, dar mahalho jori budand, ahamiyati makhsus medodand va medihand. CHunin raftori payravoni Hanafiya muvofiqi saliqai mardumi tahjoivu hokimoni mahalli bud va boisi zud intishor yoftani Hanafiya, dar bayni khalqhoi ajami gardid.

Hanafiya kostiyu fuzunii imonro namepaziruft va namepazirad. Hudoro az azal yagona va kholiqu roziq medonistu medonad, ki roje ba kalom mavqei muayyane nadosht, zero onro goh qadim va goh muqaddas meshumorid va meshumorad. Quronro kalomi azali mehisobid va mehisobad, payravonash khudro mumin shumorida, imonro tasdiq bo qalbu iqror ba zabon mepindoshtand va mepindorand, va ba namoyandagoni digar dinho munosibati betarafona doshtand va dorand.

Dar ahdi khilofati Abbosi, Hanafiya nufuzi ziyod paydo kard. Minbad dar davrai hukumronii turkhoi usmoni, niz aksari dastgohhoi qazovat, talimoti Hanafiro kor mefarmudand, masalahoi shari, bo rohi ijmovu qiyos hal meshud. Pas az vafoti Abuhanifa, Abuyusufi YAqub /731-804/ dar «Kitob-ul-khiroj», Muhammadi SHayboni /749-805/ dar «Jome-ul-sagir», Hurosoni dar «Jome-ul-rumuz», Quduri dar «Al-mukhtasar», Motaridi /vafotash 944/, Imomon Ibrohim va Ismoil ibni Hammod ibni Abuhanifa /r/, Imom Zufar ibni Huzayl, Abumutei Balkhi, Abulaysi Samarqandi, Abumuqotili Hanafi va digaron talimoti Hanafiro inkishof dodaand. Burhoniddin Ali ibni Abubakri Margiyooni/ ki az tojikoni Fargona ast/ yake az ulamoi mashhuri mazhabi hanafi bud. «Hidoya»-i u majmui muhimi qonunhoi huquqi meboshand. Dar- asri XVI «Mutlaq-ul-akhbor» tamomi qonunhoi hukuqii musulmononi hanafiro gird ovard va minbad on dasturi asosii qoziyonu muftiyoni hanafi gardid. 53. 195-196.

… Az zamoni Hazrati Payombari giromi /s/ to ba in dam, ziyoda az 1400 sol guzashtaast va dar davomi chahordah asr, dar bayni musalmononi rui olam anqarib 73 mazhabu raviya va firqahoi gunoguni dini, ba vujud omadaand, vale buzurgmazhab-mazhabi muhazzabi «Siroji umam-Imomi Azam» /r/-hanafiya yagona mazhabest va tariqatest, ki az jihati mohiyati dini, falsafi, manavi, estetiki, tajribaviyu akhloqi, adlu adolatparvari va bashardusti va siyosivu ijtimoi, nazar ba hamai mazohibu firqahoi Islom bartariyati tomero doro ast. 3ero, ki muassisi in mazhabi sofitaru sernufuz, faqehi kabiru imomi shahir, siroji umam, az zumrai tobiini muazzam va avlovu afzali mujtahiddin va avliyoalloh Hazrati Imomi Azami muazzami sufii Kufi /r/ ast. Har kase, ki bar in tariqat ast, rohash munavvar ast zero, ki murshid va imomi in mazhab donoi davru zamon «CHarogi ummat»-Hazrati Abuhanifa Numon ibni Sobit /r/ ast. Vozehtar in/ ki u tarbiyatdihanda, rohnamo va peshbarandai odilu baso soleh va mumini ummatoni Hazrati Muhammad /s/ ast. Mazhabi Hanafiya az zamoni tasisash sar karda, dar partavi Quron va Hadis ba tadrij obruyu etibor paydo kardan girift. Dar Huroson az asri IX sar karda hanafiyon mutobiqan, ba sharoithoi mahal sistemai huquqii istifodai obro tahiya kardand. Hanafiyon, dar Magrib niz az asri XI sar karda, mavqei namoyonro ishgol kardand:-dar Sitsiliyo /Itoliyo/ dar Anatoliyo, Balkan, Qafqozi SHimoli, qismathoi Prichernomore va Povoljai Rusiya va dar bisyore az jamohiri marzi sobiq Ittihodi SHuravi va gayra onho mavqei idorakunandaro doshtand. Bo tanazzuli khilofati Abbosi, mazhabi hanafiya mavqei peshtarai khudro az dast dod. Vale dar imperiyai Usmoni /Turkiya/ hanafiya mazhabi hukumatu davlat elon gardid. Agar qozi yo mufti namoyandai mazhabi digar boshand ham, hukmi fatvoro tibqi fiqh /huquq/-i hanafi mebarovardand.

Baroi zud gustarish yoftan va inkishofi bomuvaffaqiyati huquqi hanafi, taammulpazirii nisbii dinii hanafiyon, ba gayrandeshon va istifodai vasei huquqi oddii mahalli /urfu odat, rusumi neki qavmu qabilagi/, ki to paydoishi dini Islom vujud doshtaand, musoidat namudand. Dar natija hanafiyaro mardumi kuhnishin va sahroi /sugdiyon, yane, yagnobiyon, yazgulomihoi badakhshi khalqiyathoi turk va baze az kurdhovu tamomi pashtuhoi eroniasl va gayra bo kamoli mayl qabul karda, zimnan taomuli kheshro nigoh doshtand. Gayr az in hanafiyon nisbat ba yahudiyonu masehiyon hissi badbinona nadoshtandu nadorand va dar masoili huquqi, goho ray va qiyosro vase istifoda meburdand (badi Quron va Hadis)…

Dar zamone, ki Imomi muazzam Abuhanifa /r/ dar qaydi hayot budand, ba hazrati eshon hama bo lutfu marhamati khosa munosibat mekardand, zero ki Imomi Azam /r/ donoyi zamon va yagonai asri khud budand va dar taqvo ham, naziri eshon shaykhero yo faqehero yo muvahhidero daryoftan amri muhol bud. Imomi Azam /r/ hamchun digar shaykhu urafo dur az mardum, dar kuhu kamar va chillakhonahoi tangu tor, ba ibodat va taqviyati jismu ruhi khesh, yane, tazkiyai botin mashgul nabud va nashud. Balki u shaykh sufi va faqehi shujo bud, ki kulli mardumro ba ibodat davat mekard va ononro ba zindagi dilgarm namuda, usulhoi ibodat va zindagivu rohati onro meomuzond va qati takid mekard, ki dar Islom behtarin ibodat in adoi namozi panjvaqtai bo jamoat va doshtani ruza meboshad. Zindagii purhikmati Imomi Azam /r/ khud yak namunai olii Hudoshinosi, insonshinosi, kheshtanshinosi, ibodat va zindagidori, baroi kulli muridon va payravonash budu hast. Hazrati Imomi Azam /r/ amali base khayru sarshori boroni rahmati Hudovandiro barpo sokhtavu baroi imruziyon dastur guzoshta, ki onro tanho payombaron qodirand, ki ba insonho, yane, ba ummatoni khud barpo sozand, yane, namozi jamoaro, ki Islom dar jamoa numu mekunad va baqo dorad…

«Taqriban to ba davroni hukumati khilofati Halifa Mamun kulli musalmonon khudro hanafi mehisobidand, ki badan joi «voja»-i «hanafi»-ro gunai hammanovu murodif va hammazmuni in kalima, vojai «muslim», «taslimshuda»-ba Hudo dodashuda, yane, musalmon girift» /va oyini jovidonavu barhaq, bo nomi Islom ba vujud omad. S.B.B./ 32., 104-111.

Dar «Tazkirat-ul-avliyo»-i SHaykh Fariduddini Attor, dar manoqibi Hazrati Imom Abuhanifa /r/ omada: «-Abuhanifa har shab sesad rakaat namoz mekard. Ruze zane bo zane meguzasht. Az on du yake guft: «-In mard Abuhanifa ast, ki har shab ponsad rakaat namoz meguzorad».

Abuhanifa on shunid va niyat kard, ki «-Bad az in, dar har shabe ponsad rakaat namoz meguzoram, to gumoni eshon rost shavad».

Ruzi digar meguzasht /Abuhanifa/, ki kudakon bo hamdigar guftand: «-In mard, ki meravad, har shab hazor rakaat namoz meguzorad». Abuhanifa guft: «-Niyat kardam, ki har shab hazor rakaat namoz khonam /guzoram/. Ruzi digar shogirde ba vay guft: «Mardum meguyand, ki Abuhanifa shab namekhobad».

Guft: «-Niyat kardam, ki digar shab namekhuspam».

Guft: «-CHaro».

Guft: «-Bisyor bandagonand, ki dust dorand eshonro bo kore, ki nakardaand, yod kunand. Man baroi in ki az on qavmu toifa nabosham, digar pahlu ba zamin nameguzoram. 30., 26.

Boz omada: «Ruze dar garmoba bud Abuhanifa. YAkero be zerjoma /tahpushak/ did. Baze guftand: –            U fosiq ast. Va baze guftand: – U dahri ast. Abuhanifa chashm ba ham nihod. On mard guft:-Ey imom rushnoii chashm az tu kay bozgiriftand?! Guft: /Imom Abuhanifa/: «-Az on goh, ki pushish az tu bardoshtand. 30, 27.

… Az umdatarin khususiyathoi ilmivu amalii faqehi kabir dar on bud, ki Imom Abuhanifa /r/ dar payravii faqehonu ilohiyotshinosoni Madinai munavvara, Basra va Kufa usuli fiqhro purra etirof namuda, qiyosro khele takmil dod va dar amal onro ba tavri vase istifoda mekard. U dar zaminai qiyos usuli istehsonro /qaroru fatvoi qozi, dar asosi bovarii shakhsi/ tanzim va jori kard. Imom Abuhanifa /r/ dar in aqida bud, ki har yak murofia anjomi nek doshta boshad yo aqqalan badi naovarad. Qozi hamesha boyad dar rafti murofia rasmu taomul, odat va sharoiti zindagii jamoai mushakhkhasro ba etibor girad va ba izzati nafsi fard narasad. Ore, in tarzi murofia behtarin va odiltarin usuli kori qoziyot ast, ki imruz bo in usul dar bisyore az mamoliki mutaraqqii jahon korhoi murofiavi doir karda meshavand, ki nazariya va amaliyai onro boshad 1310 sol qabl az mo, nakhustin bor faqehi kabir Hazrati Imomi Azam Abuhanifa /r/ muayyan va dar amal nishon dodaast.

Muvofiqi talimoti Imom Abuhanifa /r/ hama azoyoni jomea, novobasta az vazi ijtimoiyu siyosiashon, barobarhuquqand /yane, hama inson va bandai Hudoyand/ fardi ozodro khilofi irodayu khohishash ba kore yo amale majbur sokhtan ravo nest, ki in khilofi Quroni Majid va khilofi talimoti Rasululloh /s/ ast va sar toftan, az amri Hudovand va tarki amri Payombar /s/ kofirist. Amali ijbori, gayriqonunist va shakhsi taziqovaranda boyad ba javobgarii amali yo akhloqi kashida shavad. Faqeh be hej vajh naboyad amali gayriqonunii shakhsi mutasaddi yo mansabdorro haq barorad.

Faqeh boyad pok boshad, yane, odil, na in ki porakhur va rishvakhur (misli imruza baze qozihovu milisaho, mufattishho, prokurorho va gayra), ki rishvakhuri in loshakhurist, yane, haromi harom. Imom Abuhanifa /r/ aslan ziddi gulomdori, bardadori baromad karda, gulomro niz sohibhuquq va az gulomi ozod kardani gulomro boshad, amali insonparvari va bashardusti medonist. Mahz hamin nukot boisi rivoju intishori vasei talimoti mazhabi Imom Abuhanifa /r/ ibni Sobit va noil gashtani u ba unvoni olivu mutabar va iftikhorii «Imomi Azam» gardidaast.

… CHunone, ki qablan zikr gardid, dar ibtido, Imom Abuhanifa /r/ ba ilmi «usuli din» va yo «kalom» mashgul buda va bo bisyore az ulamoi zamonash bahsho kardaast. Naql ast, ki baroi raddu ibtoli intiqolho va shubhahoe, ki nisbat ba shariati gurroyi Muhammadiya /s/ joy dosht, 27 marotiba voridi Basra shuda, bo shakhsiyathoe chun Jahm ibni Safvon, bo mutazila va khavorij va rofiziyoni tundravu kajrav ziyod bahsu munoziraho kardaast. Vale badan, bo sababe ba omuzishi fiqh mepardozad va ba halqai shogirdoni faqehi buzurgi asri khud Hammod ibni Abusulaymon /r/ mepayvandad. Imom Abuhanifa to vafoti ustodash Hammodi Faqeh /r/az shogirdoni mumtoz va baso sodiqi u bud va bad az vafoti ustodash niz idomadihandai kori u va tolibi magfirati ilohi, ba u dar namozu ibodat budaast, ki in olitarin nishonai siposguzoristu ehtiromi ustod.

«Abuhanifa /r/ dar asari oshnoi, bo ilmi kalom va bahsu munozira bo namoyandagoni gunoguni in maktab, dar fanni «jadal» va «munozira» mahorati komil yofta bud /CHaro? Az in khotir, ki aksar vaqt dar bahsu munoqishaho Imom Abuhanifa /r/ haq mebaromad va durugu tahrifho va asnodu dalel va ahodisi khudboftavu khudsokhtai majhuli eshonro fosh mekard-S.B.B/. U /yane Imom Abuhanifa/ mahorati jadal va usuli munoziroti kheshro dar ilmi fiqh /ki az mushkiltarin ilmi ilohiyotshinosi buda, dar bobi ahkomi nazari va amalii shariati Islom, dar asosi manobe va daloyili tafsili bahs mekunad. S.B.B./ ba kor andokht va bar khilofi ashobi Hadis andesha va istidloloti aqliro dar fiqh va Hadis ba kor burd va ray va qiyos va usuli istehsonro voridi fiqh kard to on jo, ki maktabi fiqhii Imomi Azam Abuhanifa /r/ bo unvoni «maktabi ray» va yo «ashobi ray va qiyos mashhur ast». 18. 75.

«Mazhabi Imomi Azam Abuhanifa /r/ demokratitarin mazhabi Islom ast, az on lihoz, ki u ilova ba qiyos, istehson va ray, ba urfu odati mardum niz takya mekardaast, ki in boisi dar tamomi aqsoyi olam Movarounnahru Huroson, Arabu Ajam, Hindu Pokiston, Qafqoz, Rum, CHin, Rusiya, Eron, Indoneziya, Nimjazirai Arab, Afriqoi SHimoli, Turkiya va gayra pahn va intishor gardidani in mazhabi ahli sunnat va jamoat shudaast. Maqsad az istehson, nazdi Hanafiyon on ast, ki dar surati vujudi daleli qavitar yo ba amal muvofiqat nakardani hukm, on dar asosi istehson bekor karda meshavad. Ammo urf istoda dar hukm az anana va sunnathoi mahalli meboshad. Bo sababi istifoda az ray, qiyos va istehsonu urf Hanafiya az digar maktabhoi fiqhii ahli sunnat va jamoat ganitar gardid, in fiqhro-«fiqhi taqdiri» /farzi/ niz menomand». 18. 75.

Dar omadi sukhan va muvofiqati bayoni matlab, ba mavzui mavridi bahs, yak nuktaro boyad zikr namud, ki mo ba andeshai on ulamoe mukholif hastem, ki meguyand:-Imom Abuhanifa bar khilofi Quron va ahodisi nabavii Rasuli akram /s/, yane daloyili naqli, asosan ba dalelhoi aqli, yane, qiyosu ray va usuli istehson takya namuda, hikmat bayon kardaast va beshtar bar khilofi Ashobi Hadis amal kardaast, ki in davoi eshon botil buda, komilan nodurust ast! CHaro, ki be takya ba Quron va Hadis mazhabe dar dini mubini Islom, tasis namudan hej nomumkin ast va ham noshudani. Imomi Azam /r/ az zumrai in guna «ulamo» nabud. Mazhabi Imomi Azam – mazhabi asri Rasululloh (s) ast va payravi Quronu Hadis ast.

Baroi on ki Imomi Azam Abuhanifa /r/ on buzurgi zamon va abarmardi ilmu hikmat va doiratulmaorifi asri khud, hej goh bar ziddi afkori sahehi ashobi Hadis va gayra hikmat bayon nakardaast. Imomi Azam /r/ bo on ilmu karomoti Ilohi, ki ba u inoyat shuda bud, khele khub medonist, ki hadisi sahehi Rasuli akram /s/ kadom ast va ahodisi khudboftavu khudsokhta va ba Rasuli giromi /s/ nisbat dodai «ulamoi» davr kadom ast. Imom Abuhanifa, ki khud az tobiin budand, buzurggarin muhaddasi asri khud budand… Zero be takya ba Quron va Hadis, tasis dodani mazhab hej mumkin nest! Imomi Azam /r/ bo namoyandagonu payravoni firqahoi zamoni khud az jumla: murjia, mutazila, khoriji, ashobi hadis va gayra mahz dar boloi mavzui hadis mukholifat mevarzid.

CHaro? Baroi on, ki namoyandagoni firqahoi ibtidoii Islom, az jumla khavorij, mutazila, ashobi hadis va gayra ba har roh mekushidand, ki baroi amali gardonidani maqsadhoi garazonai siyosi, ijtimoi va moddivu maishii khud /misli imruz/ andeshahoi purgaraz va tafriqandozonai khudro dar qolabi hadis tarhrezi namuda, bo in rohu usuli ayyorona, ba khud roh kushoyand. YAne, misli Abdulloh ibni Sabbohi YAhudi, ki baroi amali gardonidani maqsadhoi nihonii khud, az nomi Mavlo Ali /-s/ «hadis»-ho bayon mekard va in raftori u ba on ovarda rasonid, ki olami Islomro, ki hama mumin, ahli sunnatu jamoat va payravoni Rasuli akram /s/ va yoroni giromi /r/ va ashob /r/-i U /s/ budand, ba du raviya, yane, shia va sunni judo kard va badan khuni nohaq rekhta shud va dar natijai galatravi va nofahmi va gapravivu gaflatravi va jaholati khudi musalmonon, Imomoni muazzam chun Imom Hasan () badan Imom Husayn /-s/ va 76 tan yoroni eshon va chandinhazor muminon be gunoh ba shahodat rasidand /Iloho ruhashon shod bodu joyashon jannatuljovidon/ va in tafriqai az jonibi «musalmonon»-i ajnabii dar asl mukholifi Islom tarhrezishuda, to hol kori khudro dar bayni firqahovu mazohibi Islom karda istodaast, yane, muminone ki ham /yane, ham shiiyonu ham sunniyon/ ba Hudovu Rasuli Hudo va ba Quroni karim imon ovardaand, bar khilofi guftai Payombari giromi sallallohu alayhi va olihi va sallam /«Mumin barodari mumin ast»/, ba yakdigar misli gurg menigarand, ki in raftori gayriinsonist. In dunyo baroi kase jovidon nest, odam ganimat ast. Kinavu adovat harom ast…

CHunone, ki az tarjumai holi Imomi Azam Abuhanifa /r/ ravshan megardad, u dar ilmi Hadis va ba khusus shinokhti Hadisi sahehu nosaheh malumoti kofie doshtaast. Binobar hamin u, yane, Imom Abuhanifa /r/ dar talimoti khesh, dar istifodai Hadis bagoyat ehtiyotkor bud va nagz medonist, ki bori kaj ba manzil namerasad va ruze merasad, ki haq ba haqdor merasad, u chahor hazor ustodi Hadis dosht, yane, Imomi Azam /r/.

Bale, bubined ki imruz chi miqdori ahodisi majhulu nosahehro muhaqqiqon /az zamoni Imom Bukhori to kunun/ oshkor karda baromadaand ki bardurug, az nomi Rasuli akral! /s/ gufta va darj shudaand. Imom Abuhanifa /r/ agar ehtiyotkori nakarda, har chizi peshomadai guzashtaro Hadis gufta istifoda mekard, pas oqibati talimoti u va oqibati movu shumo chi meshud?

Hazrati Imomi Azam Abuhanifa /r/ harchand, ki badi Quronu Hadis ba usuli qiyos va rayu istehson amal karda boshad ham, vale az avvalin qadamhoi khesh, dar rohi dini Islom mahz, ba Quron va Hadis takya kardaast va talimoti mazhabi kheshro ham dar asosi Quron va Sunnat, yane, ahodisi nabavii Rasuli akram /s/ tarhrezi kardaast, ki ba barhaqqii on tarikhi Islom, naqlu rivoyoti shogirdonu hamasroni Imomi Azam /r/ va tamomi tazkirahovu asarhoi muhaqqiqoni darunravshanu begaraz /ba misli «Kitob-ul-khiroj»-i Imom Abuyusufi YAqub, «Jome-ul-sagir»-i Imom Muhammadi SHayboni, «Ehyo-al-ulum»-i Imom Muhammadi Gazzoli, «Jome-ur-rumuz»-i Imom Hurosoni, «Al-Mukhtasar»-i Imom Quduri, «Hidoya»-i Imom Burhoniddini Margeloni, «Tazkirat-ul-avliyo» va «Husravnoma»-hl SHaykh Attori Vali, «Tazkirat-ul-mashoikh», «Makhzan-ul-sufaho» barin asarho; nigoshtahoi kamnaziri yake az buzurgtarin muhaqqiqi shinokhtai dini Islom SHaykh-ul Hind Alloma SHoh Valiyullohi Hanafii Dehlavi; «Saloti Masudi»-m SHaykh Masud ibni Mahmudi Samarqandi, nigoshtahoi Ubaydulloh ibni Masudi Taftazoni Tojushshar/, «Akhbor Abuhanifa va ashobihi»-i Alii Saymiri, «Imomi Azam Abuhanifa va afkori u»-i ustodi fozil Inoyatullohi Iblog, «Manoqibi Imomi Azam»-i Alloma Haytami, «Manoqib-al-Imom-al-Azam»-i Alloma SHiblii Numoni,  «Ehyoi fikri dini dar islom»-i Alloma Iqbol, «Madan-ul-hol»-i Mavlavi Jununi, «Imomi Azam va mazhabi u»-i Muhammadsaburi Bukhori, «Imomi Azam /Abuhanifa/ kist?»-i muhaqqiqi javoni tojik Begijon Rustamzoda, maqolai «Hazrati Imomi Azam» /majallai «Tojikiston» №3-4, 1998/ va kitobi «Ahvol va afkori Hazrati Imomi Azam /r/» (2000)-i az muallifi in satrho /yane, bandai faqir Sayid Burhoniddini Buzurgmehr, yane Turaev Burhoniddin Buzurgovich/ va nashri navu takmilyofta va tahriryoftai kitobi hozir, az muallifi in kitob Sayid Burhoniddini Buzurgmer – «Ahvol va osori Hazrati Imomi Azam Abuhanifa (r) (2008) kitobi zindagi va osori Imom Abuhanifa» (2004) – az Muhammadsharif Himmatzoda va gayra barin asarho va gayra, dalelu burhon va shahodati barhaq, bar nigoshtahoi bolo shuda metavonand, ki hama dar asosi mavodi ilmii mutamad nigoshta shudaand.

CHizi digar in, ki agar Imom Abuhanifa /r/ ziddi afkori sahehi ashobi hadis amal mekardu be takya, ba Hadis, yane, sunnati Rasuli akram /s/ faoliyat mekard, hej goh bayni ahli sunnat va jamoat ba on darajae obruvu etibore paydo namekard, ki holo mazhabi u onro dorad. CHunone, ki malum astu muhaqqiqin oshkor kardaand, dar olami Islom, dar bayni chahor mazohibi ahli suinnat va jamoat va dar bayni aimai buzurg va fuqahoi barjastai ahli sunnat va jamoat Imom Abuhanifa /r/ hamchun afzaltarin Imom va buzurgtarin faqeh va «Imomi Azam» etirof shudaast va mazhabi u hamchun odiltarin va demokratitarin va bashardusttarin va progressivitarin mazhab shinokhta shudaast, ki shast fissadi ahli sunnat va jamoat bar in mazhaband. Va niz /chunone, ki dar rafti bayoni mavzuho, ba mutoliini giromi oshkor gardid/ khudi aimai buzurgi ahli sunnat va jamoat Imom Molik ibni Anas /r/, Imom SHofei /r/ va Imom Hanbal /r/, ba khubi etirof kardaand, ki Imom Abuhanifa /r/ farzonai zamonu «CHarogi ummat» ast va mazhabi U shoyistatarin va avlotarin mazhab, dar raviyai ahli sunnat va jamoat ast, ki az on bui khushi fazilati asri Rasululloh (s) meoyad.

Imomi Azam /r/ ba nomi Hudo va ba haqqi nuri purfurugi fayzosovu fayzbakhshi du jahonii Rasuli giromi – Muhammadi Mustafo /s/ savgand khurda, ki to zinda ast, dar asosi Quron va Hadis, yane, sunnati Payombar /s/ amal karda, tiri haq ba sui botil mezanad va in bud, ki u hayoti kheshro vaqfi in amali baso khayru sarshori savob kard va Kokhi shariatro bino kard.

Va agar ba guftai baze muallifon Imom Abuhanifa /r/ ba daloyili naqli, yane, ahodisi Rasullulloh /s/ tamoman etibor nadoda, tanho az rui takya, ba dalelhoi aqli, yane, qiyos va rayu istehson amal mekard, hej goh talimoti u va mazhabi asosguzoshtai u, dar bayni ahli sunnat va jamoat va hatto dar olami Islom niz obruvu etibore paydo namekard va hamchunin buzurgtarin faqehu «Imomi Azam»-i muazzami sufii Kufi nom namebarovard.

Va Rasuli akram /s/ hej goh yagon harfu hijo va hatto hadise bayon nakarda, ki pasttar az aqli ummatash boshad. CHi guna metavonad, ki muallimi bashar, insoni sharif va barguzidatarin va afzaltarini bani bashar va jumla anbiyoi val mursalin, ki dasturi asosii Islom va rohnamoi bashariyat, yane, amrhoi Hudovand – Quroni majid ba nomi u /s/ vahi shudaast, hikmate va yo hadise bayon namoyad, ki dar nerui hikmati aqlii ummatash hej boshad? Nauzubilloh minazzolik! Hazrati Rasululloh /s/ afzaltarin va donotarini bashar, dar nazdi Parvardigor ast.

Ikhtilofi nazari Imomi Azam /r/ nisbat ba talimoti ashobi hadis ham az on jihat bud, ki ashobi hadis dar «Musnad» yo khud majmui hadishoi khud, hadishoi nosahehro niz vorid sokhta budand, ki ummatro ba mushkiloti dinivu mazhabi, ru ba ru mekard.

Dar zamoni Imomi Azam /r/ majmui hadishoe monandi «Musnad»-i Abdulmalik – yake az muhaddisoni mashhuri davrai avvali Islom /va jami hadishoi Zahro/ yake az murattibonu girdovarandagoni ahodisi nabavi, vujud doshta boshad, ham vale Imomi Azam /r/ dar bayonu istifodai hadisi nabavi, khele va khele ehtiyotkor bud va ba tahrifu tavil roh namedod va binobar hamin, in raftori Imom Abuhanifa /r/ manoi onro nadorad, ki guyo u dalelhoi naqli, yane, ahodisi Rasullulloh /s/-ro ba inobat nagirifta, asosan ba daloyili aqli, qiyos va rayu istehson barin usulhoi fiqhi, takya namuda, ashobi hadisro etirof namekardaast. Dushmanoni Imomi Azam /r/ mahz daqiqkori va mushikofihoi uro, dar omukhtan va istifodai ahodisi nabavi /s/-ro dastak va asosu bahona karda, ba Imom Abuhanifa /r/ tuhmathoi bebunyodi ziyodero bor kardand /va holo ham…/

Va chunone, ki qablan jo-jo dar muvofiqati mavzuho bayon namudem, Hazrati Imomi Azam /r/ az ovoni javoni, ba vazi masoyili kalomi va fiqhi mashgul buda, dar in rohi baso dushvor mahoratu malakai Hudodode doshtaast. Va har hikmatero, ki badi halli masoyili mushkili shari, dar shohidii ulamoi davr va mufassironu muhaddison va ahli akhbor, bayon medoshtaast, hamaro ba hayrat meovardaast, va az shodii on hama takbir meguftand, ki dar javobi takbiri ahli masjidi Odinai Kufa, tamomi ahli masojidu madorisi shahr va tamomi aholii bedormagzi shahr takbir meguftand, ki shukri Hudo, ki Imomi zamon – Abuhanifa boz chand masoyili mushkilro hal namudaast. CHaro? Baroi on, ki javobhoi dar halli masoyili mushkili shari, bayondoshtai Imomi Azam /r/ ham, dar asosi oyoti Quron va ham dar asosi hadishoi Hazrati Rasuli akram /s/ komilan durust va qobili qabuli ulamovu fuqaho, yane, mufassironi Quron va muhaddisoni ahodisi nabavi /s/ va qobili qabuli ummat bud.

Va haq ba jonibi yake az muhaqqiqoni mazhabi Imomi Azam /r/ muhtaram Mavlavi Muhammadsaburi Bukhori ast /eshon dar in rishta kitobe bo unvoni «Imomi Azam va mazhabi u» nigoshta, ki soli 1997 az tarafi Markazi Farhangi Islomii Bukhoro, ba tab rasidaast/, ki andeshahoe jolib va khele bikre baroi isboti haq va ibtoli nazariyoti ulamoi mukholifi Imomi Azam va mukholifi mazhabi ahli sunnat va jamoat amalkunanda, bayon doshta shudaast. Az jumla, eshon qayd mekunand, ki: «-Bad az vafoti Hazrati Imomi Azam (r) badkhohonu sustimonon va badmazhabon, dar bayni payravoni in mazhabi haq rakhna vorid sokhta, parokandagi ba amal ovardand va bo har rohu vosita aqidahoi Imomi Azamro galat manidod mekardand. Onho chunin davoi botilro pesh meovardand, ki guyo Imomi Azam ba daloili naqli, yane, ahodisi Rasululloh (s) etibor nadoda, ba dalelhoi aqli, yane, qiyos amal mekardaast. Va tabiist, ki in amalhoi zisht barqasdona, igvogaroyona va bo maqsadhoi judoiandozi, bayni musulmonon paydo megardad. YAke az khususiyathoi mazhabi Imomi Azam (r) in ast, ki Imom va shogirdonash ba Quron va Hadisi Rasuli Akram (s) takya menamudand va khulosahoi eshon niz mutobiq va muvofiqi kalomi Haq va guftahoi Rasululloh (s) ast. Va barhaq bisyor tarikhnigoron, baroi isboti haq budani fikru aqoidi Imomi Azam risolaho insho karda, bo dalelho ba mardum fahmondaand. Vale mutaassifona, na hamai on kitobho to ba imruz ba mo rasidaand. Dar «Tazkirat-ul-Mashoikh» qayd shudaast, ki: «Abuhanifa chun dar shab dar bistari khob medaromad, az yak pahlu ba pahlui digar megasht. CHun ba jonibi rost daroz mekashid, masalaero pesh meovard va hangome mekhost ba on javob biguyad, ba jonibi chapash megasht va bo inoyati Hudovand masala hali khudro meyoft. Subh ba masjidi Odina rafta, namozi bomdod, yane, «Fajr»-ro meguzorid va dar halqai ilm menishast, ki mufassirin az muhaddisin hozir shuda, ba kutubi tafsir va hadis nazar mekardand. CHun javobi Imomi Azam (r) tibqi oyat va hadis durust mebaromad, dar qalbi muboraki Hazrati Imom (r) az shodii on alangayu tugyon ba amal meomad, ki zabonahoi on to ba andeshavu lisoni muboraki u merasid va bo vujudi purhayajonu rukhsori lolagunu nurafshon, beikhtiyor angushti ishorati khud bolo mekard va bo ovozi nihoyat balandu guvoro takbir, yane: Allohu Akbar-Allohu Akbar, Lo-Iloha illallohu vallohu Akbar, Allohu Akbar valillohilhamd» meguft. Hozirin niz hamrohi vay bo yak ovoz takbir meguftand. In takbiri eshonro mardumon dar madorisu bozorho shunida, takbir meguftand va ba hamin tartib sadoi takbir, dar tamomi shahr chun amvoji purtalotum pahn megardid va in sadoi gushnavozi takbir, ba mardum ittilo medod, ki Imomi Azam (r) masalae bayon karda va javobashro tibqi Quron va Hadis hal namudaast, ki mufassirin, qoriyoni Kalomulloh va muhaddisini nuktadonu nuktasanj va baso mushikof, dar durustii on muvofiqat kardaand.

SHirkatkunandagoni doimi, dar majlisi Abuhanifa (r) ulamo va kubaroi shinokhtai Islom, monandi ustodash Hammod, Abdulloh ibni Muborak, Imom Jafari Sodiq (r) Vaqi ibni Jarroh, Abuyusufi YAqub, Muhamad ibni Hasani Sufyoni Savri, Dovudi Toi, Ibni Musaar, Fuzayl, ibni Ayyoz, Ybrohimi Adham, Zufar ibni Huzayl, Abumutei Balkhi, Abumuqotili Samarqandi, Hammod ibni Abuhanifa, Imom Malik Ibni Anas – Al-Asbahi va dahho digaron budand» 79-6.

Bale, Imomi Azam (r), ki az haftsolagi, ba shunidan va omuzishi hadishoi malakuti va alfozi muboraki Rasuli Akram(s) maylu ragbati beandozae dosht va niz dar ilmi Hadis va manidodi onho mahorati ajibe dosht, dar vaqti tadris va hini bayoni hikmat va masoyili shari ba shogirdon mudom, dar barobari oyai sharifi Quroni Karim, az ahodisi nabavii Rasuli Akram (s) niz misol meovard. Va shogirdoni khudro takid menamud, ki dar kori khud mudom ba dasturoti sarchashmahoi mutamadu mutabar, yane, Quron va Hadishoi sahehi Risolatpanoh Hazrati Muhammad (s) takya namoyand, ki maktabi onho (yane, mazhabi hanafiya) mahz dar asosi in du sarchashmai mutabar va baso rahnamo tasis yoftaast, ki bo nomi madrasa yo khud mazhabi ahli sunnat va jamoat shuhrat dorad. Va naql ast, ki Imomi Azam (r) dar lahzahoi vopasini umri khud ham, ki dar natijai latu kubhoi vahshiyonai iddae az khudobekhabaron jismi muborakash baso abgor va siyohu khunshor gashta bud, mudom fikru khayolash ba taqdiri oyandai ummatoni Payombari giromi (s)-ash, yane, ba qismati budu boshi payravoni mazhabash (hanafiyoni bedordil band budaastu bas, ki gufta:

«-YOroni man, shumoyon, ki hama allakay donoyoni zamoned, dar rohi khud ustuvor va sobitqadam boshed va mardona ba pesh qadam zaned ba pulu moli haromi begonagon doda shuda, dinu mazhabi khudro nafurushed va bo tiri Haq botilro hadafi khud qaror dihed va be ibovu be tars onro ba nishon gired zero, ki yori bosafoyi Payombari giromi (s) Mavlo Ali (r) niz farmuda, ki:-Buzurgtarin gunoh tars ast». Pas mo boyad az ahli bidat naharosem zero, ki rohi peshgiriftai mo rohi haqiqat, yane, rohi shariat, rohi tariqat va rohu rasidan ba hamai maqsadhoi neki insoni ast. Ogoh boshed, ki mo bo irodai Parvardigor baroi posu poydorii shariati gurro va ehtiromu ehyoi oyinu sunnati behtarin avlodi odam va Hojai Tohovu YOsin, yane, paygambari barhaqi okhiruzzamon Hazrati Muhammadi Mustafo (s) ba maydoni muboriza omadaem. YOroni man, pas chun sham bisuzed to, ki bisozed va bisuzed to ki rohi hazoron ummatoni Payombari giromiamon (s) va rohi payravoni mumin va solehi khudro munavvar bo nuri Quron va Ahodis gardoned, ki Bihishti anbarsirisht mushtoqi didori chunin mardoni Hudost».

«Dar davomi taqriban chahordah asri guzashta, sadho mujtahiddin va ulamoi shinokhtai Islom, az mazhabi Imomi Azam (r) payravi kardaand. Dar asri HH-i melodi baze mugrizin va badmazhabon misli imruza tudahoi zarkharid va mazhabfurush tavonistand, baze parokandagiho va guruhbozihoro dar dokhili mazhab ba vujud biyovarand. In ashkhos bekhiradone meboshand, ki az haqiqati mazhab bekhabarand va yo khodimoni yahud va nasoroyand, ki ba in tariqa mekhohand tafriqagaroi va guruhboziro beshtar bisozand va quvvatu qudrati musulmononro az bayn bubarand (va ba joi on yak jomeai vahshii odamkhuri luchchaku uryon va fohishonu maykhoragon va ribokhoronu riyokoron va az Hudo munkironro bisozand va boz masojidi dini haqro ba anbori gallavu chizhoi digar tabdil dihand, vale Hudo qodir ast, der yo zud mushrikon va kofaron va karu kuron va shohjorubrishonu shortikpushon, on siyahruzihoero khohand did, ki onro qavmi Lut paygambar (-m) dida va chashida bud va hama pesu makhav khohand shud-S.B.B)… Eshon chunin igvoro ba roh meandozand, ki guyo Imomi Azam (r) ba daloili naqli, yane, ahodisi Rasululloh (s) etibor nadoda, balki ba dalelhoi aqli, yane, qiyos amal mekardaast. Ba in zumi fosid Imomi Azam (r) va yoronashro, ki dar tamadduni islomi nazirashonro nakhohem yoft, chunone dar farhangi «Amid» mazkur ast, tanho ashobi ray, yane, qiyos meguyand. (Suole pesh meoyad, ki pas on tudae, ki khudro ashobi hadis va yo amalkunandagoni baso va baso tundrav, dar Sunnati Rasululloh (s) medonandu mehisobandu mepindorandu doim tan ba Imomi Azam (r) va mazhabi muhhazabi u mezanand (misli imruza firqahoi gapparishi yahudnihodi dollarparasti dinfurushu mazhabfurush) khud chi kore shoista va baso oli, dar rohi Hudo, yane, dini mubini Islom kardaand, ki maqbultar va pisandidatar, az khidmatho va zahamoti Imomi Azam Abuhanifa (r) va yoronashon boshad, ki mo bitavonem badon raviya amal kunem? Ba Hudo savgand, ki yake az shoistatarin insoni komil va orifu sufii vorasta va Imomi barhaq va mujtahidi voqei va ummati solehi Rasululloh (s) va bunyodguzori nakhustin binoi fiqhi shariati gurroi Muhammadiya (s), hamono Imomi Azam Abuhanifa (r)-i aslan tojikzabon va yoronash ast, bad az ashobi kiromu akobiri mutaakhkhirin, ki hayoti kheshro saropo vaqfu sarfi poydorii in dini mubin va ehyoi Sunnati Rasuli Akram (s) kardaand. Va digar ulamoe, ki badi in «CHarogi ummat» zuhur kardaandu mekunand, ba guftai Imom SHofei (r); «Ayoli Abuhanifaand»-u rezakhuroni khoni nakhustolimi barjastai ilmi fiqh-Imomi  Azam Abuhanifa. CHizi digar in ast, ki vaqte dar khilofati mutamarkazi (Bagdod) islomi janghoi nafsoni meraft, hanafiyon lojaram Bukhororo markazu poygohi Islom qaror dodand. Va ba sharofati mazhabi Imomi Azam va dastgirii Oli Somon  Bukhoro – «Bukhoroi SHarif» gardid, ki hama hasad meburdand.

Ali Qori, ba khotiri ogoh sokhtani in bekhiradon dar «Musnadi Imomi Azam» meguyad: «Badehist, ki kase ilmi Quron va Hadisro faro nagirifta boshad, imomi ummat budanashro tasavvur karda nameshavad va fuqaho (chunone Imom SHofei iqror kardaand) ayyoli u nakhohand bud!»

Baze kurdilon adovati khudro ba Imomi Azam Abuhanifa (r)bo chunin kalimoti makkorona va zohiran zebo pardapush karda meguyand: «-In hadis ba Abuhanifa narasidaast», (Insof ku, okhir Imom Abuhanifa khud muhaddisi buzurg va az jumlai tobiin budaand!-S.B.B), ki in ba juz tuhmat, buhton, bakhili va kizb, chizi digare nest. Mo ba khotiri rad va ibtoli qavli in zumra igvogaron va kamsavodon va gofilon, chand munozarahoi voqei va bahshoi ilmiro az ruzgori eshon naql khohem kard.

Az jumla, qissai munozarai Imomi Azam (r) va Avzoi, ki onro Ibni Uyayniya rivoyat karda va dar «Musnadi Imomi Azam» mazkur ast, munosibi zikr meboshad. Avzoi ba Imomi Azam (r) guft: «-CHaro SHumo dar namoz hangomi ruku raftan va az ruku bolo shudan (ba qiyom raftan) dastonatonro namebardored?

Imomi Azam (r) guft:-Zero dar in mavzu az Rasululloh (s) chize, yane, hadise, ki bemuoraz boshad, rivoyat nashudaast.

Avzoi guft:-CHi guna rivoyat nashuda, ki Zahri ba man az Solim, u az padarash Abdulloh ibni Umar (r) rivoyat karda, ki Rasululloh (s) hangomi ibtidoi namoz va hangomi ba ruku va az ruku bolo shudan dastonashro mebardosht?

Imomi Azam (r) guft: -Hammod ibni Ibrohimi Ashari, az Ibrohimi Nakhi, u az Alqama va Asvad va on du az Abdulloh ibni Masud (r) rivoyat menamoyand, ki «Rasululloh (s) tanho dar ibtidoi namoz dastoni muborakashro mebardosht va digar in amalro takror namekard.

Avzoi guft:-Man ba tu az Zahri, Solim va Abdulloh rivoyat mekunam va tu ba man az Hammod va Ibrohim va Alqamavu Asvad va Ibni Masud sukhan megui?!

Imomi Azam Abuhanifa dar javob guft:- Hammod ibni Ibrohimi Ashari nisbat ba Solim Faqehtar va donotar bud. Alqama dar ilmi Hadis az ibni Umar kamtar nest, agarchi Ibni Umar musharraf ba suhbati Rasululloh (s) gardidaast.

Asvad niz fazilati ziyodae dorad va Abdulloh ibni Masud on chunon kasest, ki fazilatash mashhur buda, hojat ba bayoni mufassal nest va sultoni muhaddisin ast. Avzoi badi in posukh nochor khomush mond. Dar «Musnadi Imomi Azam», ba rivoyati Asbahoni omadaast:-Abdulvoris valadi Said guftaast:- Ba Makkai mukarrama omadam va on jo bo Imomi Azam Abuhanifa (r), Ibni Laylo va Ibni SHabarma muloqot kardam. Az Abuhanifa purson kardam: CHi megui, dar masalai javozi savdoi marde, ki chizero bay kunad va sharte biguzorad? Posukh dod: «-Bay va shart botil ast».

Bad az on nazdi Abulaylo omadam va in masalaro purson kardam, ki guft:-Bay joiz ast va shart botil meboshad. Nazdi Ibni SHabarma rafta, in masalaro pursidam, ki guft:-Bay va shart joizand. Ba khud guftam: Subhonalloh, se donishmandi ahli Iroq, dar yak masala ikhtilof dorand. Pas boz nazdi Abuhanifa (r) omadam va uro az voqeai kor khabardor sokhtam, ki guft:»-namedonam, ki onho chi guftaand.-Ammo Amr ibni SHuayb az padarash va az boboyash ba man rivoyat kard, ki Rasululloh (s) az bayi bo shart, yane, chizero ba sharte furukhtan yo kharidan, man kardaast».

Dar «Taliqi Mukhtor», bar kitobi «Osor» omadaast: Abumutei Balkhi guft;-Dar masjidi jomei Kufa, ruze hamrohi Imomi Azam (r) nishasta budam. Nazdi vay Sufyoni Savri, Muqotil ibni Habbon, Hammod ibni Muslim, Imom Jafari Sodiq va digar fuqaho va fuzalo omadand va chunin shikoyat kardand:- Ba mo khabar rasida, ki dar masoili dini, bisyor az qiyos (dalelhoi aqli) kor mebari, ki mo az tu khavf dorem, ki gumroh nashavi va digaronro niz gumroh nasozi. Zero avvalin kase, ki farmudai Hudoro tark karda, ba daleli aqli, kor giriftaast, ki Iblisi lain (murod in jo voqeai mashhurest, ki sababi gumroh va malun gardidani Iblis, yane, shayton shudaast. On chunin ast: CHun Alloh taolo badi khilqati Odam, farishtagonro, ki Iblis dar bayni onon bud, amr kard, ki peshi Hazrati Odam alayhissalom sajda namoyand, hama ba juz Iblis sajda kardand. Ammo Iblis chunin daleli aqli (qiyos)-ro ba khud ravo did, ki u az otashi makhluq ast va Odam (alayhissalom) az khok ofarida shudaast va otash az khok behtar ast, binobar in naboyad nazdi Odam (alayhissalom) sajda kunad. Ba in daleli aqlii khud, Iblis tarki amri Hudovand kard va oqibat ba jovidona gumroh va malun gardid va in ast, ki az zamoni Odam (alayhissalom) to ba in dam bandagoni solehi Hudo boroni lanat ba Iblis firistodaandu mefiristand va khohand firist-S.B.B). meboshad.

Abumutei Balkhi meguyad:-On ruz, to nisfiruzi, Imomi Azam (r) bo jami eshon munozira kard va ononro az usuli mazhabi muhazzabi khud ogoh sokht va dar okhir guft: «-Man avvalan ba kitobi Hudo, yane, amru farmonhoyash-Quron amal mekunam va bad az on ba Sunnati voloyi Paygambarash /s/, bad az on ba onchi ashobi kirom faysala kardaand takya mekunam va istinod mevarzam.-Masalai ittifoqi bayni ashobi kiromro ba masalae, ki dar hukmi on, dar baynashon ikhtilof ast, muqqadam medoram va in hin, yane, hangomi amal ba masalai ikhtilofi bayni ashobi kirom, qiyos mekunam. YAne, ba usuli qiyos behtarini onro intikhob mekunam va onro mazhabi khesh qaror mediham».

Abumutei Balkhi, dar okhir guftaand: «-Badi shunidani in javobhovu dalelhoi radnopaziri Hazrati Imomi Azam Abuhanifa, hamai onon (yane, Imom Jafari Sodiq, Sufyoni Savri, Muqotil ibni Habbon, Hammod ibni Muslim va jami onon) az joy barkhostand va dastonu zonuvoni Imomi Azam (r)-ro busida, guftand:-Tu voqean peshvoi kulli ulamo meboshi! «-On badgumonie, ki donista, dar haqqi tu az mo voqe shuda bud, bubakhsh».

Imomi Azam Abuhanifa (r) guft: «-Gafarallohu lano va lakum ajmain», (yane: -Alloh taolo mo va shumoyonro ba yakjoyagi avf kunad). Imom SHaroni meguyad: «-Alloh taolo ba man fazl karda, ki muyassaram sokht, to se nuskhai sahehi kitobi «Musnadi Imomi Azam»-ro mutolia kunam, yane hadishoi jamovardai uro.

Pas didam, ki tanho az akhyori tobiini khayrulqurun, ki dar rivoyati Hadis siqqa va mutamad meboshand, monandi Asvad, Alqama, Ato, Ikrima, Mujohid, Makhul, Abdulloh ibni Masud Hasani Basri va monandi inho rivoyat kardaast. In ashkhosi mazkur on chunon roviyone meboshand, ki bayni eshon va Rasululloh (s) ashkhosi siqqa mutamadand, ki hej yake az eshon muttaham, ba kizb (duruggui) nagardidaand».

Sohibi fatvoi «Sirojiya» meguyad: «-Abuhanifa (r) asosi mazhabi khudro ba shuro bunyod karda, aslo khud ba tanhoi, ba vazi masoil shuru nakardaast. Har masalaero, ki ba shogirdonash iroa medosht, javobi ononro meshunid va fikri khudro niz bayon medosht va baroi dast yoftan ba halli durusti on, bo eshon munozira mekard. In bahsu munozirai ilmi, to zamone idoma meyoft, ki ba qavli u yo ba qavli onon ittifoqi umum surat bigirad va badi in Imom Abuyusufi YAqub onro kitobat mekard».

Ali ibni Muhammadi Bazdavi, az Imom Abuyusuf rivoyat kardaand, ki guftaast:-Dar masalai makhluq guftani Quron, bo Imomi Azam shash (6) moh munozira kardam. Saranjom ba in ittifoq kardem, ki kase agar «Quron»-ro makhluq biguyad, mutlaqan kofir ast!

YAke az khususiyathoi mazhabi Imomi Azam (r) in ast, ki (chi khele, ki qayd shud) on dar asosi shuro (fatvoi ittifoqi jami ulamo va fuqahoi varzida) bunyod shuda, dar on qavli Imom (r) va shogirdonash mutabar ast va fatvoi amal, ba qavitarini on meboshad…

Binobar in, agar kase ba qavli yake az shogirdoni Imomi Azam (r) amal namoyad, ki on qavitar az qavli Hazrati Imomi Azam (r) ast, az mazhabi Imomi Azam (r) khorij nakhohad shud». 79-7-12.

Bale, ba in khotir ast, ki (harchand takror malolovar ast, ammo azizon, zikri nukoti zer, ki holo didai muboraki khud bar on meduzed, khele va khele khondanbob va guvorost) bisyore az ulamo va fuqahoi mashhuri Islom, nisbati Imomi Azam Abuhanifa (r) va mazhabi muhazzabi on siroji umam va nisbati shogirdoni barumandash bisyor neku sukhan guftaand va hurmatu izzati azamati Imomi Azam Abuhanifa (r) va yoronashro baso samimona ba jo ovardaand.

Az jumla, dar «Manoqibi Imomi Azam»-talifi Makkii omadaast:-Imom SHofeiro shunidam, ki meguft:-Molik ibni Anasro purson kardam, ki:-Oyo bo Imomi Azam (r) muloqot namudi va munozira kardi? Imom Molik dar posukh guft: «-Ore, bo on buzurgvor va siroji umam ziyod muloqot doshtam, dar simoi Imomi Azam (r) mardero didam, ki agar ba in devori az sang binoshuda nazar namuda biguyad, ki:-In devor az tilloi kholis bunyod shudaast, albatta, ba in guftai khud dalel ovarda metavonad!

Dar «Akhbori Abuhanifa (r)-Avn, yane, pisari Abdulloh pisari Utba meguyad:-Kase az Imomi Azam (r) shabi khudro khubtar, dar ibodat nameguzaronid. SHash moh hamrohash budam va nadidam, ki hatto yak shab daroz kashida khob karda boshad…

Dar «Akhbori Abuhanifa» omadaast:-Rabe meguyad:-Az Imom Abdulloh ibni Idrisi SHofei, bo gushi khud shunidam, ki meguft: Imom va faqehi barhaqe, ki dar voqe fakhri olami Islom ast, Imomi Azam (r) ast va dar ilmi fiqh, mardumon nazdi Imom Abuhanifai Kufi ayoland».

Joe omada: Ubaydulloh ibni Umar guft:-Nazdi Amash (r) budam, ki az u masalaero purson kardand. Amash ba mardumi hozirbuda nazar karda, ba Abuhanifa (r) guft:-Ay Numoni dono, javobi in masalaro bigued! Imomi Azam Abuhanifa Numon ibni Sobit (r) dar yak nafas javobi on masalaro bayon kard. Amash guft:-In javobro az kujo gufti, yane, ba kadom daleli shari? Imomi Azam (r) guft:-Az hadise, ki ba mo rivoyat karda budi! Amash guft:-SHumoyon, yane, fuqahoi Islom, tabibon va moyon, yane, roviyoni Hadis, ba manzalai davoi, dar davokhonaem.

Dar «Musnadi Abuhanifa», ba rivoyati Asfahoni omadaast:-Imomi Azam (r) guft:-Dar Makka bo Ibni Ato muloqot kardam va az vay chizero pursidam, ki ba man guft:-Tu az kujo meboshi? Dar javob guftam: Az ahli Kufa. Purson kard:-Az jumlai kasone, ki dini khudro parokanda sokhta guruh-guruh gardidaand?! Guftam: Ore! Boz purson kard: Pas az kadom guruh meboshi? Guftam:-Man az jumlai kasoneam, ki salafro dashnom (ulamoyi ahdi Rasululloh (s), jumlai tobiin va akobiri islomro) namedihand, ba qazo va qadari Hudo imon va etiqod dorand va kasero ba sodir kardani gunoh kofir nameguyand! Pas Ato ba man (meguyad Imomi Azam ) guft: -Haqro ba durusti daryoftai va ba on poband bosh!

Muallifi kitobi «Taliqi mukhtor bar kitobi «Osor» Mavlono Abdulborii Kahnavi meguyad:-Az Imom Ahmad ibni Hanbal (r) muassisi mazhabi hanbaliya rivoyat shuda, ki guftaand:-CHun dar masalae qavli se nafar ittifoq boshad, mukholifati eshonro shunida nakhohad shud. Az vay pursidand, ki onho kihoyand? CHunin posukh dodand:-Abuhanifa Imomi Azam (r), Imom Abuyusufi Qozi va Imom Muhamad ibni Hasan (r). Az Imom Muzannii Iroqi, ki donoi asri khud bud, chunin suol kardand:-Dar shani Imom Abuhanifa (r) chi megui? Guft: U peshvoi eshon ast…

Pursidand: Abuyusufi YAqub chi? Guft:-Az hamaashon beshtar, az hadis payravi mekunad. Boz pursidand:-Dar shani Imom Muhammad chi megui? Guft:-Dar masoili shari, az hama khubtar ast. Pursidand:-Dar shani Imom Zufar ibni Huzayl chi megui? Guft:-Dar qiyos yake az buzurgoni eshon meboshad.

Imom SHofei (r) meguyad: «-Ba juz Imom Muhammad ibni Hasan (shogirdi Imomi Azam) bo kase, ki munozara mekardam, rangi ruyash tagyir meyoft. Se nafarest, ki agar zaboni eshonro namedonistam, hukm mekardam, ki onho maloika meboshand, Imom Muhamad, ibni Hasan dar fiqh, Kasoi dar nahv va Asmai dar sher… «79.-12-14

Suole metavonad paydo bishavad, ki: Imomi Azam Abuhanifa (r) az jumlai tobiin bud va yo tabaa tobiin? «Javobi mo (S.B.B) in ast, ki u, yane, Imomi Azam (r), ki dar asri Rasululloh (s) sahoba va tobiini giromi (r) zistaandu bo chande az eshon, az jumla, bo Anas ibni Molik (r) jam 16 sahoba va chande digar didor kardaandu suhbati eshonro daryoftaand, pas ba durusti, az ahli tobiinu kubaroyi zamonand va dar ilmi hadis mashhur.

Dar joe omada, ki Imomi Azam (r) az haft sahobai kirom (r) rivoyat kardaand. Az jumla, dar kitobi («Taliqi mukhtor bar kitobi Osor» mazkur ast. Horazmi guftaast:-Ulamo bar in ittifoq dorand, ki Imomi Azam khud bevosita az ashobi Rasululloh (s) rivoyat kardaand, lekin dar adadashon ikhtilof ast. Bazeho guyand az shash sahoba rivoyat kardaand, ki yake az eshon zan meboshad. Baze digar guyand, ki az panj nafar, rivoyat karda, ki yak nafarashon zan ast. Va baze digar guyand, ki az haft nafar rivoyat karda, ki yake az eshon zan ast.

Binobar qavli avval, ki u yane, Imomi Azam Abuhanifa (r), ki az shash sahobai kirom raziallohu anhum rivoyat kardaast, inhoyand: Anas ibni Molik (r), Abdulloh ibni Unays (r), Abdulloh ibni Horis (r), Ibni Juzu-z-Zubaydi (r), Jobir ibni Abdulloh (r) Ibni Abuavfo (r), Vosilah ibni Asqa (r) va binti Ajaza (r). Binobar qavli savvum, Maqal ibni YAsor (r) izofa meshavad. Ammo binobar qavli duvvum, ki meguyand: az panj sahobai kirom (r) rivoyat kardaast, Jobir va Maqal ibni YAsor (r) dar jumlai ashobi mazkur dokhil nameboshand.

Ibni Haldun boshad, ahli salafro sahobagon (hamsuhbaton)-i Rasululloh (s) nomidaast, ki durust ast. Kasone, ki bo sahobagon hamsuhbat shuda, ilmi eshonro faro giriftaand, tobiin nomida shudaand. Bino ba on qavle, ki Imomi Azam Abuhanifa (r) bo haft nafar az ashobi kiromi Hazrati Rasuli Akram (s) vokhuri va suhbate ham doshtaand, inho meboshand: 1.Anas ibni Molik (r). 2.Vasilah ibni Asqa (r). 3.Maqal ibni YAsor (r). 4.Jobir ibni Abdulloh (r). 5.Abdulloh ibni Horis (r). 6.Abdulloh ibni Unays ibni Abiavfo (r), 7.Oisha binti Ajud (r).

Imomi Azam Abuhanifa (r)-i tobiin, baze az ahodisi sahehu sharifi Rasululloh (s)-ro, ki az zaboni in haft sahobai kirom (r) shunida ast, chunin naql kardaast:

1.Anas valadi Molik (r) meguyad, ki Rasululloh (s) guft: «Talab kardani ilm farz ast, baroi har mard va zani musalmon». .

2.Anas valadi Molik (r) ayzan meguyad, ki Rasululloh (s) guft: «Dalolatkunandai kori khayr, monandi ba ijro rasonandai kori khayr ast. Ba durusti, Alloh dust medorad, ki bandagoni dar gam giriftorshudaro kumak va madad karda shavad».

3.Abdulloh valadi Horis az Rasul (s) guft: «Kase, ki faqehi dini Hudo shavad, Alloh Taolo gamhoyashro dur karda, rizqashro az tarafe merasonad, ki dar gumonash paydo shudani rizq, az on tariq nabud».

4.Jobir az Rasululloh (s) rivoyat karda, «SHakhsi sarvatmande peshi Rasul (s) omada guft:-Man farzand nadoram. Pas Rasuli Hudo guft:-CHaro talabi omurzish va khayru sadaqati bisyor namekuni, to Hudo baroyat farzand ato kunad? On mard sadaqaho kard va istigfori ziyod namud. Alloh taolo ba u 7 farzand ato namud».

5.Abdulloh valadi Abiavfo az Rasul (s) meguyad: «SHakhse baroi Hudo masjide bino kunad, agarchi on monandi lonai Qatot (nomi parandae-sangobdavak) khurd boshad ham, Alloh Taolo baroi u dar Bihisht kushke bino mekunad».

6.Vosilah, az Rasul (s) naql mekunad, ki: «Az musibate, ki ba sari barodari musulmonat rasidaast, shodi makun, ki Alloh uro az on najot doda, turo ba on musibat giriftor mekunad.

7.Abdulloh ibni Unays az Rasul (s) meguyad: CHizero bisyor dust dori, vay turo oqibat kuru kar mekunad».

8.Oisha dukhtari Ajud, az Rasul (s) rivoyat kardaast: «Beshtarin lashkari Hudo, dar rui zamin, malakh ast. Man onro namekhuram va haromash ham nameguyam».

Muloqoti Imomi Azam Abuhanifa (r) – ro bo baze az ashobi kirom (ba misli Anas ibni Molik raziallohu anhum), muhaddisini maruf niz inkor nadoshta, uro dar jumlai tobiin zikr kardaand. CHunone Ibni Hajari Asqaloni (r) dar sharhash bar «Sahehi Bukhori»-i Imom Al-Bukhori menavisad: «-In mazhabi jumhuri ashobi kirom, misli Ibni Abbos (r), Ali (r), Muoviya (r), Anas ibni Molik (r), Holid ibni Valid (r) Abuhurayra (r), Oisha (r) va Ummi Honi raziallohu anhum ajmain va inchunin az tobiin misli Hasani Basri (r), Ibni Sirin (r), SHabi (r), Ibni Musayyab (r), Atoi Makkiy (r) va Imomi Azam Abuhanifa (r) meboshand». 79 14.

Hulosa, Imomi Azam (r) dar talimoti khud, ba dalelhoi naqli, yane, hadishoi Rasululloh (s) takya mekard va onhoro baroi hifz va rioya kardan, ba shogirdoni khud talqin mekard. Isboti in daloili naqlii zer, az namunahoi aqoidi fiqhi hanafi ast, ki Imomi Azam (r) dar chand bob ba onho takya namuda, baroi bayoni matolibi khesh, az in daloili mutamad va sahehi naqli istifoda kardaast, ki mo injo baroi isboti bo dalel, intikhobi chand qatraho az on bahri bekaronai sukhanoni rahnamo, yane, ahodisi Nabavi (s)-ro misol ovardaem, ki chunin ast:

Imomi Azam (r) az Abubarda (r), u az padarash, yane Abumusoi Ashari (r) rivoyat namoyand, ki guft:-Rasululloh (s) chunin farmudaand: «-Ummati man-ummati marhuma ast, yane, omurzidashuda meboshad, ki dar okhirat solehoni on ba azob giriftor nakhohand shud. Azobi in ummaton az dasti yakdigar, yane ba qatlu gorati baze digarashonro dar dunyo voqe shavad» 79-6.

SHakke nest, ki musalmonon bandahoi khosi Parvardigorand. Bo vujudi in, hikmat va adolati ilohi taqozoi onro dorad, ki agar kori gunohe sodir namoyand, yane, bandagon, pas podoshashonro bubinand. Binoan, ba khotiri in, ki aksaran dar qiyomat, chunone dar lafzi hadisi nabavi (s) omadaast, marhumand.

Jazoi amalhoi badashonro bandagon dar dunyo khohand chashid. Az hamin jihat ast, ki musalmonon, az hama beshtar, ba musibatho va balohovu nokhushiho dast ba girebon meshavand. Joi digar omada: Imomi Azam (r) az Abuzubayd (r), ki vay az Jobir (R) rivoyat namoyad, ki Nabi (s) guft: «CHun ba yake az SHumo khushbuie ovarda shavad, pas az on mikdore istifoda kuned». Bale, atr va khushbui chizest, ki tabiati insonhoi solim onro dust dorand va istifoda barand. CHun Rasululloh (s) tabiatan biduni poshidani khushbuy, khushbuy buda, az badanash va vujudi muborakashon bui misk (mushk) merasid ummatashro ba istifodai khushbuiho, misli mushk anbar va gayra tashviq kardaast. 79-.6.

Dar borai amonat budani mansab omada: Imomi Azam Abuhanifa (r), on insoni komil va shakhsiyati notakroru kamnazir, dar zuhdu taqvo va ibodatu taqlidi bandagi, ba Hudovand, az Haysam (r), u az Hasani Basri (r), u az Abuzari Gaffori (r) rivoyat namoyand, ki Rasululloh (s) farmud: «Ay Abuzar! Imorat, yane, vazifa va mansab amonat ast. YAne, dar on khuquqi Hudo va bandahoro boyad rioyat karda shavad. On rasvoi va pushaymoniro fardoi qiyomat, ba bor ovarad. Tanho kase az in masuliyat baroyad, ki onro ba haqqash girifta, yane, loiq va mustahqiqi on mansab boshad va on chiro boloyash vojib ast, ado kunad.

Zafi imon onchunon chashmonro khira va qiyomatro az nazar dur namoyad, ki masuliyat va javobgarii on ruz, faromush shavad va kas ba kore dast zanad va davoi mansabero kunad, ki az uhdai on nabaroyad va khudro ba sakhtihoi dunyo va qiyomat giriftor kunad». 79-6.

Dar borai oqibati duzdi, zino, haqqi hamdigarro khurdan va ahdshikanivu duruggui boshad, omada: Imom Muhammad (r) dar «Muatto», az Imom Molik (r) va u az YAhyo ibni Said (r) rivoyat namoyad, ki ba u az Abdulloh ibni Abbos (r) khabar rasida, ki Rasululloh (s) guftaand: «-Dar kadom qavme gulul, yane, duzdidan, az moli ganimat, mole az dushman ba dast meoyad, oshkor gardad, dar dilhoyashon tarsu khavf andokhta shavad. Dar bayni kadom qavme zinokori intishor yobad, ba yaqin marg dar bayni onon ziyod khohad shud. Durugguyon dushmani Hudoyand va duruggui, az torikii imon ast, bikushed to dilhoyaton munavvar boshad va alfozi durug, az zabonaton kanda. Kadom qavme, ba kam kardani paymona va vazn, yane, haqqi hamdigarro dar sari savdo khurdan mashgul shavand, rizqashon qat, yane, kam va bebarakat gardad. Kadom qavme hukmhoi nohaq namoyand, dar baynashon hamdigarkushi va khuni hamdigarro rekhtan ziyod shavad. Kadom qavme ba ahdi khud qadr va paymonshikani kunad, dushmanonash boloi onon hokim khohand shud…». 79.-6

(Misli hamsoyagoni atroki mugulnajodi sahroii tihimagzi mo, ki  nisbati mo nayrangho va ahdu paymonshikaniho mekunand…-S.B.B).

…Ba in khotir mazhabi Hanafi, az pahnshudatarin, yane, intishoryoftatarin, odiltarin va demokratitarin mazhabi dini, dar bayni firqavu mazohibi mukhtalifi Islom meboshad, ki ziyoda az shast fissadi ahli sunnat va jamoat bar in mazhaband. Zero, ki peshvoi on va asosguzori on insoni komil va faqehi kabiru Imomi SHahir- Hazrati Imomi Azam Abuhanifa ibni Sobit ibni Qays ibni Marzbon ibni Zavti Al Forsi Al Kobuli (az darizabonon, yane, az tojikoni bedordilu bedormagzi Kobuli boston ast) Al-Kufy (r) ast…

Dar bobi izdivoj omada: Imomi Azam az Ziyod, u az Abdulloh ibni Horis va u az Abumuso rivoyat namoyand, ki guft: Rasululloh (s) farmudaand: «-Izdivoj kuned! Ba rosti, man ba bisyorii SHumo, nazdiki digar ummaton fakhr mekunam».

Talimoti dini mubini Islom, ba ziyod shudani nasli payravoni in ummat nigaronida shuda, mukholifi har guna tahdid va ba plangirii demografii nasli insoni (ki az ikhtirou afsonahoi boftai «ulamoyi gayrimusalmonist, yane, yahudu nasoroi nayrangboz») meboshad. Insone, ki Hudovandi karim jalla jalolahu khud onro paydo va khalq karda ast, dar vujudi hamai onho qudrati paydo kardani rizq dar baroyashon muqararrshudaro, guzoshtaast (davlati CHin nazdiki du milliard aholi dorad va dar jahoni imruza boytarin davlat ba hisob meravad)…

Oyo nikohi muvaqqati ravost? Imomi Azam az Nofe va u az Abdulloh ibni Umar rivoyat namoyand, ki Rasuli Akram (s) az nikohi mutai, ruzi fathi Haybar man kard.

Nikohi muta va muvaqqatnikohi-nikohi chandinmuddatina, yane, muvaqqati (siga) meboshad, ki dar sadri Islom rivoj buda, dar okhirhoi ayyomi hayoti Paygambar (s), yane, dar (Hajji vado»,) binobar on chi Ali Qori guftaast, harom gardid. Bar harom budani in nikoh ijmoi ummati Muhammad (s) surat giriftaast:

«-Binoan, on nikohi botil buda, hambistari bo zan, dar asosi chunin nikoh, zinoi oshkoro ast, ki gunohest baso azim». In hadisro Imom Ahmad va Imom Al-Bukhori, niz rivoyat kardaand…

Dar bobi se chize, ki shukhi nadorand: Imomi Azam az Ato, u az YUsuf pisari Mohak, vay az Abuhurayra (r) rivoyat kunand, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Se chizro jiddi, ba zabon ovardan va ba hazlu shukhi guftani onho, jiddi mahsub ast. On se taloq, nikoh va raja meboshand.

YAne, agar shakhse ba tariqi hazlu bozi, zanashro taloq kunad va nafsi zanero qabul bikunad va yo dar taloqi raji, ba zani taloqkardashuda biguyad, turo raja kardam, hamchunonast, ki inro jiddan gufta boshad. Manoi raja dubora giriftani zani taloqkardashuda meboshad, ki dar taloqi raji, qabl az tamom shudani iddai zanash ba mujarradi qavli zavja turo ruju kardam, yane, dubora ba zani giriftam, voqe gardad. Ammo dar taloqi boin dubora tajdidi ijobu qabul lozim ast. Ba dasturoti shariat bozi nakuned!

Imomi Azam (r) az Abuishoq, vay az Abubarda, u az padarash rivoyat namoyad, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-CHist holi qavme, ki ba muqarrarot va qavonini dini Hudo bozi karda meguyand (yane, bo zanonashon):-Haqqo, ki taloqat kardam va yaqinan dubora ba zaniyat giriftam».

Nopisandi, ba dasturot va muqarraroti shariati ilohi, kufr ast. Vale, bo vujudi in, bisyore az barodaroni mo donista va yo nadonista nafshoi khudro ba bozi kardan, ba farmudahoi shariati Hudo, mustahqiqi azob mesozand. Agar chunin amali noravo qasdan surat bigirad, bimi kufr ast. Dar lafzi hadisi sharif chunin kor, dar masalai taloq behuda zikr nagardidaast. Zero aksari mardum imruz, az in masalai muhim gofiland va ba shukhivu bozi, lafzi taloqro istifoda mekunand.

Lafzi taloq kalimai oddi nest, bo ziyod talafuz kardani lafzi taloq, imon az tani inson meravad va ba qavli ahli taqvovu fatvo bo ba zabon ovardani lafzi taloq arshi alo melarzad (S.B.B).

Bale, ashkhose paydo meshavand, ki dahho marotib zanoni khudro taloq medihand va boz bo onon hambistar meshavand. YAke az sababhoi qashshoqii ruzgor, balovu ofat, avji kasofat, kasaliho va munharif shudani farzandon az dini haqqi ajdodashon, in haromzodagii onhost, ki az chunin padaru modari gofilu fosiqu dayyusu johil va ribokhor va rishvakhur, ba dunyo omadaand…

Dar bobi bakhshidani gunohi khuni ba nohaq rekhtashuda: Imomi Azam az Ato, vay az ibni Abbos (r) rivoyat namoyand, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Kas avf kunad, az khuni ba nohaq rekhtashuda, ba juz Jannat digar savobe nadorad».

YAne, kamtarin savobero, ki mustahqiq khohad shud, buzurgtarin komyobiest, ki on dokhil shudani Jannat meboshad. In hadisi sharif, ki ovardem, bayongari farmudai Alloh ast: «Va huval-lazi yaqbalut-tavbata an ibodihi va yafu anissa-yioti va yalamu mo tafaluna» (Surai «Ash-SHuro, 25-um oyat). (YAne: «Va ust, ki tavbai bandagonashro mepazirad va az gunohon avfashon mekunad va har chi mekuned, medonad». surai «Ash-SHuro-oyai 25-um»-Tarjumai Abdulmuhammad Oyati).

Va niz Hudovandi jalla jalolahu, dar oyai muboraki surai sharifi «Ash-SHuro» (surai 42-umi Quroni Majid) mefarmoyad, astaizu billoh: «…Faman afo va aslaha faajruhu alallohi, innahu lo yuhibuz-zolimin» (Ash-SHuro»-40). YAne:…Pas kase, ki avf kunad va oshti varzad, muzdash bo Hudost, zero U sitamkoronro dust nadorad. (Surai «Ash-SHuro»-oyai 40-um; tarj. Abdulmuhammad Oyati).

Nafsi ammora, shaytoni muzir va rajim, fitnaho va nayranghoi dushmanoni kurdili Islom, az ruzi zuhuri in dini mubinu baso rostin, to imruz hazoron marotib sababi kashmakashiho va khunrezihoi ba nohaq, bayni musalmonon gardida va hazoron payravoni in dini mubin, az dasti barodarini musalmoni khesh (misli davroni solhoi 30-yum va to 60-70-umi hukumati SHuravi, ki bo amri on, ki;-sallaro biyovared, musalmononi kurdili mo kallaro burdand va bo gunohi;-mullo, eshon, boy, kulak, kuhnaparast arabidonu arabikhon va kitobdor va gayra, hazoron mardoni haq va peshvoyoni ilmu marifat va nombardoroni millatro ba misli Alloma SHaykh Naqibkhoni Tugral, Sadulloh Rabii va dahho digaronro kushtand, zindon kardand va ba Sibiru SHarqi Dur troyka-yane, bo shohidii se munofiqi kurdil va gulomoni choplusi begonagon dur kardand, yane, benomu nishon nest kardand va hama peshvoyon va donoyon va hakimoni peshbari moro bo fitnahoi shaytoni, az bayn burdand va khuni nohaq rekhtand, ki ba gazabi Hudo, oqibat yak davlati abarqudrat, ba yakboragi posh khurd-S.B. B) ba okhirat rakhti safar bastand. Dar hama davru zamon yagona rohu tariqi qati chunin kashmakashihoi bayni hamdigari, ru ovardan ba dasturoti kitobi Hudo va Sunnati Paygambari giromii U (jalla jalolahu) meboshad, ki in amalro shadidan mahkum karda, ba qotili musalmon qari nori duzakhro maskanu boshishi abadi muayyan namudaand. Ba islohkunandai chunin khunreziho va avfkunanda,   az   khuni   ba   nohak,   rezondai   aqraboyash   va   tarki intiqomkunanda, az barodari musalmonash, behtarin nemati ilohi, Jannati jovidonu bosaforo muqarrar kardaand.

Avfu bakhshish, yagona kalidi darvozai islohi chunin kashmakashihoi harom va noravo, yagona rohi najot, az badbakhtihoi duniyavi va ukhravist va najot az bardashavi ba digaron. Pas, ay bandagoni Hudo, ba in tariqati Hudo va Rasulash(s) farmuda qadam bizaned, agar mekhohed, az rasvoii dunyo va okhirat najot yobed. Va gulomi begonagon nashaved, to sadaqakhur va benavo nagarded. Dar bobi nabakhshidani gunoh…

Imomi Azam az Nofe, vay az Abdulloh ibni Umar rivoyat namoyand, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Peshi kase uzr biyorad, barodari musalmonash, yane, jurme, ki dar haqqi u kardaast, pas qabul nakunad uzru bakhshishi vayro, misli sohibi maks gunahgor shavad».

Sohibi maks dahyakgiranda, yane, oshirro guyand. Kasero, ki tibqi dasturoti shariati Islom boyad hangomi uburi tojirho, az sarhad, az dah hissa, yak hissai moli onhoro baroi baytulmol (khazinai davlat) bigirad. Goliban chunin ashkhos boloi mardum zulm namuda, moli ziyodashonro toroj menamoyand, ki in duzdii oshkorost va zulm, dar haqi tojiron. Binoan dar jabru zulmu gunahgori mashhur shudaand. Pas, agar shakhse uzri barodari musalmonashro napazirad, misli oshiron gunahkor meboshad, ki gunahkorro dar jannat roh nest, ba juz nori duzakh…

Dar bobi gunohi se nafar, ki avf ast: Imomi Azam, az ustodi khud Hammod ibni Abusulaymoni Faqeh, vay az Ibrohimi Nakhi, u az Asvad va u az modari muminon Oisha (r) rivoyat namoyad, ki Rasululloh (s)chunin farmudaand: «-Qalam az se shakhs bardoshta shudaast: (YAne, gunohi se shakhs kitobat nashavand)-Az nobolig, to buzurg shudan va ba balogat rasidanash (dukhtar to nuhsolagi va pisar to duvozdahsolagi), az devona to sohibi aqlu khirad gardidanash va az shakhsi khob, to bedor shudanash…».

Dar bobi on, ki oyo kuloh (toqi, kallapush) ba sar kardan sunnat ast? Imomi Azam az Ato valadi Aburabboh va u az Abuhurayra (r) rivoyat namoyand, ki Rasululloh (s) qalansuvah, yane, kuloh va yo khud rado doshtand. Ali Qori meguyad»:-Murod az qalansuvah on chizest, ki ba on sarro pushonida (satr) meshavad».

Baso gofilonero mebinem, ki kuloh (ba zanho satri sar), yane, davlati sarro bar sar nakunand va ba ahli yahudu nasoro va buddoi va majusi va gayra payravi kunand (chi zanho va chi mardho) va kuloh bar sar kardanro yak chizi muhim nadonista, ham dar tasfi tobiston va changu dudu khok va namihoi tiramohu sardihoi zamiston va boroni sardi bahoron bo sarhoi uryon megardand, ki ba salomatiashon zarar dorad va sunnati khubi Rasululloh (s)-ro zeri po menamoyand.

Dar hadisi sharifi digari, rivoyatkardai Hazrati Imomi Azam (r) az Ato va u az Hazrati Abuhurayra (r) va dar rivoyati Ibni Asokir (r) niz kuloh ba sar kardani Hazrati Rasululloh )s) rivoyat shudaast…

Dar bobi on, ki hamai korhoi nek sadaqa meboshand: Imomi Azam (r) az Ato (r) va u az Jobir (r) rivoyat kunand, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Har kori nekero, ki ba gani va faqir anjom bidihi, baroi tu sadaqa ast». (Va dar hadisi sharife ham omada, ki : «Sadaqa raddi balo»-ba qavli Rasuli Hudo (s)-S.B.B).

Kori khayrero anjom dodan, ki az on amali tu bandagoni Hudo naf barand, be ajru savob nabuda, baroi tu sadaqa khohad bud, ki podoshashro Hudovandi rahmonir-rahim dahchand bidihad…

Dar bobi on, ki har on, ki in amal sodir kunad, az bobi musalmon nest, omada: Imomi Azam (r) az Abdulloh valadi Dinor (r), vay az Abdulloh valadi Umar rivoyat namoyand, ki Nabi (s) farmudaand: «-Az mo, (yane, az guruhi moyon) nest kase, ki dar savdo gash» (yane, khiyonat va fireb kunad, ham dar kharidu furukht va hisobi pulu mol va ashyo va dar sari tarozu).

Gash dar savdo, moli kambahoro bo moli qimatbaho omekhta kardan, chorvoi nukhsdor va devonayu mayubro khub hukm kardan va ba qimati moli garon onro furukhtan meboshad va dar nazdiki farorasii idi «Fitr» va idi «Azho», yane Idi Qurbon narkhi hama chizro, yane khurokavu pushokaro qimmat furukhtan ham az badtarin gunohoni kabira ast…

Ali Qori meguyad: «-Dar aksari tariqhoi rivoyatshudai in hadisi sharif omadaast: Rasululloh (s) dar bozor gandumro did, ki tarkardashuda furukhta meshud, yane, namnok pas chunin farmudand».

Mutaassifona imruz, dar savdo bisyor ashkhosi kame paydo meshavand, ki dar furukhtani molu masoleh firebu khiyonat mekunand, oshkoro durug meguyand, qasamu savgand mekhurand, bakhusus dar ruzhoi idhoi musalmonon va dar tarozu khiyonat mekunand va moli pastro bo moli qimatbaho omekhta mekunand; dar galla, namak va gayra ob meposhand va pulu moli haloli khudro harom mesozand. CHi oqibat doshtani in amali noravo va kirdori nosazoro boyad har yaki movu shumo, az in hadisi sharif donista va khulosai zaruri barovarda boshem. Badtarin gunoh on ast, ki dar mohi sharifi Ramazon yo dar nazdikii «Idi Fitr» va «Qurbon» savgodagron molu mahsulotro qimat furushand, ki gunohest azim, ki haftodsola namozu ruzai on qimmatfurush barbod meshavad va ba haftod balo giriftor meshavad, ki yake az on baloho qahtii khonadon sukhtani dukonho va magozaho va gayra.

Dar bobi on, ki hej mastkunandaero tabak, tamoku, geroin, nasha, may, manush (va az giyohho va nushokihoi mastkunanda va sustu zaifkunanda dast bikashed) omada:

Imomi Azam (r) az Alqama valadi Marsad va az Hammodi Faqeh valadi Abusulaymon va onon az Abdulloh, valadi Burayra va u az padarash Burayra valadi Husayb rivoyat kunand, ki Hazrati Nabi (s) farmudaand: «-Hej mastkunandaero manush!»

Dar masalai harom budani istemoli ashyoi mastkunanda, ahodisi ziyod, bar asosi hukmi Hudovand, vorid shudaast, ki yake az onro Imom Ahmadi Hanbal (r) va Imom Al-Bukhori (r) Imom Muslim (r) va digaron rivoyat kardaand, ki lafzash chunin buda: «-Kullun musakkarun harom» (YAne: «Hama ashyoi mastkunanda harom ast!) YAne, nazdik ast, ba haddi tavotur birasad. yane, ba hadde, ki kase onro inkor kunad, gunahkor shavad va gunohi kabira girad.

Abudovud (r) az modari muminon Ummi Sallama (r) rivoyat namoyad, ki Rasululloh (s) istemoli on hama chizero, ki kasro mast va sustu zaif (misli may, nasha, shirai kuknor, bang, geroin, kokoin, nikotin, nos va gayra mislihum) megardonad, qatiyan man kardaand. Imom Ahmadi Hanbal (r), Imom Muslim )r) va digaron az Abduloh ibni Umar (r) rivoyat kunand, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Tamomi ashyoi mastkunanda khamr ast va tamomi ashyoi mastkunanda harom meboshad. Kase dar dunyo khamr binushad va dar hole bimirad, ki tavba nakarda, ba in amali noravoyash idoma medihad, dar okhirat az on mahrum khohad shud».

Va ba qavle, «dar gandobahoi galizu kasifi zinokoron garq khohad shud, ki ba imdodi u kase nakhohad rasid. YAne, garq khohad shud, dar chohi galizu kasif, ki ba imdodi u kase nakhohad rasid. YAne, az khamri halol va lazizi Jannat mahrum shavad»…

Dar bobi on, ki oyo sharob furukhtan halol ast? Imomi Azam (r) az Muhammad ibni Qays (r), u az Abdulloh ibni Umar (r) rivoyat namoyad, ki: «-YAk rafiqi Ibni Qays az Abdulloh ibni Umar (r) az furukhtani sharob va khurdani sharob va khurdani puli az furukhti on ba dast omada purson kard.

Ibni Umar (r) guft: «Halok kunad Hudo yahudiyonro, ki khurdani payho (yane, ravgani safed, ki boloi gushti inson va hayvonot paydo meshavad) baroyashon harom bud, onon khurdandash, yane, bikhurdand va pulu moli ba dast omada az savdoi onro (araq) baroi khud halol qaror dodand. Ba yaqin Alloh taolo khamrro harom hukm kardaast. Pas furukhtani on va khurdani on va khurdani puli az daromadi on ba dast omada, az savdoyash harom ast, zero ki on gizo va nushokii insoni nest».

In rivoyati mazkurro Imom Muhammad )r) dar kitobi «Osor» zikr karda va afzudaast: «-Ba in qavl amal mekunem va on qavli Imomi Azam Abuhanifa (r) meboshad». Maynush va mayfurush to on dame, ki tavba nakarda, haromro halol shumorida, dar holi masti murda monad, janoza kardani u durust nest va u dar qiyomat dar surati khuk mekhezad. Gunohi mayfurush az maynush dida, buzurgtar ast…

Dar bobi oyo dar jihod (jangho va zadukhurdhoi tarafayn) kushtan, yane, qatl namudani kudakon, zanon va pironu mayubon ravost? Omada: Imom Muhammad, dar «Muatto» az Imom Molik Al-Asbahi, vay az Nofe, u az Abdulloh ibni Umar (r) rivoyat namoyand, ki: «Dar yake az gazohoyashon, alayhi kuffor, Hazrati Rasululloh (s) zanero kushta dida, chunin amalro kori zisht qalamdod kardand va kushtani zanon va kudakonro va pironu mayubon va marizonro qatiyan man namud».

Imom Muhammad (r) badi zikri in rivoyat guftaast: «- Va ba in rivoyat amal menamoem. Sazovor nest, ki dar gazo (ba khusus, dar gazohoi bemanii imruzai olami islomi, ki bo igvoi begonagon sar zadavu rukh medihand, ki boisi halokati zanonu kudakon va mayubonu ojizon va tahqir ba jasadho va qabrhoi onho meshavand-S.B.B) zan va pironsolon kushta shavand. Ba juz dar holate, ki dar safi askaroni dushman qaror girifta boshand».

Dar «Taliqi mumajjad»- Mavlono Abdulhay, inchunin man budani qatli kuron (nobinoyon), shalonu falajon va mayubon va digar ashkhosi zaifu notavonro ham zikr kardaast. Qatli chunin ashkhos tanho hangome ravost, ki onon amiru sarlashkar va yo rohbaru rohnamoi dushman boshand va yo dar safi jang qaror girifta, bo rohbarii khud aduro quvvat bidihand»…

Dar bobi on, ki musla chist, omada: Imomi Azam Abuhanifa (r) az Alqama (r) va u az ibni Burayda (r) rivoyat namoyand, ki Rasululloh (s) az musla, yane, buridani gush, bini dast, poy va zabon va gayra man kardaand.

Inchunin dar rivoyate omada, ki Rasululloh (s) baze ashobi kiromro, ki ba jang rahsipor budand, chunin vasiyat kardaand: «-Musla nakuned va ahdu paymonshikani nanamoed, khurdsolon va pironsolonro makushed!»

Dar rivoyati Imom Ahmadi Hanbal, Imom Bukhori, Imom Muslim, Imom Tirmizi va Nasoi, az Abdulloh ibni Umar omada, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Lanat kardaast Hudo kasero, ki hayvonero (yane, mavjudoti zindaro va khazandagonu parandagonro va hasharot va hayilloyamut va ziruhe, ki khoh doroi aql boshadu notiq, misli inson yo gayri notiq misli govu mol va gayra (musla kunad) yane, yagon uzvi uro burad yo qat sozad)»

SHaklu andomi hama makhluqotro Hudovandi kholiqi yakto, khud khalq karda, yane, ofaridaast, ba juz U taolo (jalla jalolahu) kase haq nadorad, ki onro tagyir bidihad (ammo khatna kardani pisarakon, rozi digar ast, ki baroi pokii azo va az nigohi tibbi va shari toza budani uzvi tanosul va gayra, ki az zamoni Hazrati Odam alayhissalom va payambaroni peshin ba khusus, az davroni Hazrati Ibrohim va Ismoil alayhissalom, to ba ruzgori Rasululloh sallallohu alayhi va olihi va sallam va az on Hazrat sallallohu alayhi va olihi va ashobihi va sallam to ba in ruzgori mo, bayni musalmonon sunnat shudaast, yane, to ba jovidon-S.B.B). Binoan, ba hukmi shari muslakunandai zolim va ba lanati bepoyoni Hudovand giriftor gardad…

Dar bobi on, ki dar Jannat baroi khud chi guna khona sokhta boshem?-omada: .   Hammod pisari Imomi Azam (r), az vay rivoyat kunand, ki guft:-SHunidam Abdulloh valadi Abuavforo, ki meguft:-Az Rasululloh (s) shunidam, ki meguft: «-Kase az baroi Hudo masjide bunyod kunad, agarchi monandi lonai Qatot khurd boshad. Alloh taolo baroi u khonae dar jannat bunyod khohad kard».

  1. I. Baroi sharhi vojai qatot, in ki qatot parandaest khurd, ki ba forsi onro sangora (sangobdavak) guyand…

Dar bobi farqi khona az qabr omada: Imomi Azam az Nofe va u az Abdulloh ibni Umar rivoyat kunand, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Dar khonahoyaton namoz bigzored va maskani kheshro qabriston magardoned.

Ayni in hadisi sharifro Imom Tirmizi va Nasoi rivoyat kardaand. Dar rivoyati Dorulqatni omadaast: «-Dar khonahoyaton namoz bigzored va namozi nafliro dar khona tark masozed».

Dar rivoyati Imom Bukhori, az Zayd valadi Sobit omadaast: «-Ay mardumon, dar khonahoyaton (ham, ba gayri namozi jamoa dar masjid, hamchunin, yane, sunnat va nafl) namoz bigzored. Zero ba juz namozhoi farzi, behtarin namozi kas onest, ki dar khona bigzorad».

Hona maskani zindaho va qabriston maskani murdahost, khonae, ki bo namoz va digar ibodatho purnur va munavvar karda nashavad, ba qabristoni khomushon shabohat dorad. Hona baroi namozhoi nafli va masjid baroi namozhoi farzi (va sunnat) behtarin makon meboshad.

Dar bobi hammom omadaast: Imomi Azam (r) az Ato va u az Hazrati Oisha (r) rivoyat namoyand, ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Bisyor khonai bad ast, hammom va obash tohir namekunad»

Dar hammomhoi umumi, ki dar on mardon barahna va luchu uryon dokhil shuda, avratu oloti yakdigarro chun hayvonoti beaqlu hush, ba namoish meguzorand, korest sharan harom va aqlan zisht va az rui odob noravo ast. Inchunin obi havzhoi bisyor hammomho aqlan va sharan va tibban bo nazofat nameboshand. Binoan, Rasululloh (s) chunin hammomho va obhoi onhoro, ki ba talaboti shariati Islom javob namedihand, «tohirkunanda nameboshand» guftaast, yane pokkunanda nestand. Ammo hammomhoe, ki utoqhoi judogona doshta, nazofati obhoi onho rioya megardand, boke nadorand.

Dar rivoyati digari Imomi Azam, az Abuzubayr va u az Jobir (r), ki Rasululloh (s) farmudaand: «-Halol nest, az baroi marde, ki imon ba Hudo va ruzi qiyomat doshta boshad in, ki be izor dokhili hammom shavad. Va kase avratashro az chashmi mardum napushonad, ba lanati Hudo va farishtagon va ba lanati khalq qaror khohad girift».

Baroi sharhi vojai avrat, yane az zeri nof, to zeri zonu az baroi mardon va tamomi badan baroi zanon avrat meboshand va farzu vojib ast, ki satr karda shavand (S.B.B).

Dar bobi kase, ki musalmonero kofir biguyad: Imom Muhammad ibni Hasan, shogirdi Imom Azam, az Imom Molik al-Asbahi, u az Abdulloh ibni Dinor, u az Abdulloh ibni Umar (r) rivoyat namoyand, ki guft:-Rasululloh (s) farmudaand: «-Kadom shakhse barodari musalmonashro kofir biguyad, pas ba tahqiq, ba kufr yake az in du ruju kardaand».

YAne, agar kofir guftashuda musalmoni voqei boshad, kofirguyanda khud kofir gardad!

Imom Muhammad (r) badi zikri in rivoyat, dar «Muatto» guftaast. «-Sazovor nest baroi hej yak musalmone, ki kasero az ahli Islom, ba sababi sodir kardan gunohero, agar chi gunohi buzurg va kabira boshad (zero Hudovandi kholiqu jabbor khud medonad, ki podoshi gunahkoron chist va in jo ba hukmi bandai ojiz va makhluq hej zarurate nest), ba kufr nisbat bidihad va in qavli Imomi Azam (r) ast…

Bobi – oyo yahudi va nasroniro ba zani giriftan ravost? Imom Muhammad (r) vay az Ibrohimi Nakhi va u az sahobai Rasululloh (s) Huzayfa (r) rivoyat namoyad, ki:-Dar Madoin (Eron-Taysafuni qadima) ba yak zani yahudiya izdivoj kard. Amiralmuminin Hazrati Umar (r) ba vay noma firistod, ki «on zani yahudiro taloqash bideh!» Huzayfa (r) dar javob ba Hazrati Umar (r) chunin noma navisht:-Oyo vay ba man harom ast, ay amiralmuminin! Hazrati Umar (r) ba vay dubora chunin noma navisht: «-Turo jiddan meguyam, ki maktubi maro to hanuz naguzoshta, uro taloqash bideh. Zero man khavf mebaram, ki digar musalmonon, ba tu payravi namoyand va zanoni ahli zimmaro, az jihati jamolashon, baroi khud zan ikhtiyor kunand. CHunin amal baroi dar fitna giriftor shudani zanoni musalmon bas ast»!

Imom Muhamad (r) in rivoyatro dar kitobi «Osor» rivoyat karda va afzudaast:-Va tibqi in rivoyat amal menamoem.-Izdivoji zanoni yahudiro harom nameguem, lekin loiq va shoista inro mebinem, ki ba joi onon az zanoni baso sohibjamol va bo imonu bo iffati musalmon, zavja ikhtiyor karda shavad va in qavli Hazrati Imomi Azam (r) ast.

Bale, ba hamagon malum, ki tibqi dasturoti shariati Islom nikohi zanoni ahli kitob, yane, yahud va nosoro halol ast. Ammo dar muhite, ki nasli imruzai yahudiyon va nasroniyon tarbiya yofta hayot ba sar mebarand, az doirai shariati mo berun buda, aksaran az ahli kitob nameboshand, balki onho hukmi mulhidro dorand va to dini Islomro bo imoni komil napazirand, ba zani qabul kardani onon roij nest va nikohashon ham mutlaqan ravo nest. Zero pushida nest, ki chi guna in toifa narahoi ilhodiro baland karda, tamomi dinhoro botil elon kardaand va bar muqobili dinu oin va rasmu oyini neki insoni, jangi oshtinopazirero shuru namudaand, ki ba iqrori khud millionho dindorro qatl kardaandu mekunand.

Binoan in nasli (noqisulaql, ba shahvat doda shuda va gulomi shikam, ki asosan sarchashmahoi ilmi olamro az mardumi SHarq omukhtaand) imruzai onon, az dinu oin bekhabar buda, chun chahorpoyon, dar sarashon ba juz fikri bizan, bisuz, bikhur va bigard, chize nest va aksaran hama mulhidand va ba dini khud bovar nadorand va payombarro az Hudo farq namekunand va hokimoni eshon boshand, to ba imruz tabli «dodu dihish» mezanandu tabli «hikmatu falsafa», bahri «najoti bashariyat».

Digar in ki nikoh baroi musalmonon tanho ba khotiri qazoi shahvat nest, balki sunnat buda, ibodat ba shumor meravad. To nasli pok tavlid yobad. Maqsad az izdivoj, avvalan farzand ast va soniyan az hamdigar naf burdan va ba sababi on khudro az zino (aloqai jinsi bo zani gayr va benikoh) nigoh doshtan meboshad. Pas zani mulhidu bedinero kas izdivoj namoyad va ba zani intikhob namoyad, khavf ast, ki farzandoni u dar ruhiyai bedini tarbiya yoband. CHunone borho didaem, ba sababi chunin izdivoju nikohho, baze barodaroni mo ba joe, ki nasli musalmonro dar rui zamin ziyod namoyand va payravoni dini Hudoro beshtar sozand, farzandoni eshon dar safi kofiron, yane, mulhidonu khudonoshinoson va badruyon qaror giriftaand, ki in ba hamai mo malum ast.

Dushmanoni dini mubini Islom, yane, yahud va nosoroi tihimagz, az zanhoi fohisha va sabukpovu beimoni yahudi va nasroni, dar tuli tarikhi paydoishi Islom, dar zaif sokhtani shafqat va nerui musalmonon borho kor giriftaand. CHunone, ki Turkiya va Falastin shohidi ravshani in korand. Kishvari Turkiya, dar chand asri guzashta markazi khilofati islomi buda, himoyai jahoni islomro ba dush dosht. In mardumi jangjuvu shujo kufri jahoniro ba larza darovarda, markazi nasroniyoni olam-shahri Konstantinopol (yane, Istambul, ki aslan az iborai «Islom buldi» ast»)-ro ba qalamravi Islom dokhil namudaand. CHunone, az tarikh khabar dorem, ba intishoru avji zino va sharobnushi va nashamandi va ribokhuri, na tanho afrodi oddii Turkiya, balki baze khalifahovu afandimhoi onro va mullohoi onro fosid sokhtand va saranjom khilofatro tavonistand suqut bidihand. In mamlakate, ki dar guzashta, oyini Islom va mazhabi hanafiyai Imomi Azam (r) namunai qudrat va tavonoii musalmonon ba shumor meraft, imruz ba yak kishvari khushomadgui yahudiya va nasoro mubaddal gashtaastu bo foishakhonaho va zanoni sabukpo shuhrat barovarda va ba yak kishvari hampaymon va hamtabaqi yahud va nasoro tabdil yoftaast…

Va mo az Hudovandi mutaol tamannoi onro mekunem, ki bandagoni Hudo, ki ummatoni solehi Rasuli akram (s), payravoni sodiqi Imomi Azam (r) va muridoni vafodori Mavloi Balkhi, yane, Mavlono Jaloluddini Balkhii Rumi, yane, shujoatmandon va asilzodagoni Turkiya, bahri on mekushand, ki dar in kishvari islomi, saropo nuri Islom durakhshon boshad na in ki yak kishvari riyovu ribo. Turkiyaro on asolate meboyad, ki qablan onro dosht. Ammo falastiniho shujoati tarikhi doshta; dar ibtidoi jang bar muqobili yahud, hamchun yak qudrati shikastanopazire muttahid, muqovimat menamudand.

YAhud va nosoro, bo makru nayrang, dar dokhili mardumi falastini rakhna zada, eshonro ba hizbhoi gunogun (dar kishvari mo hamchunin amaliyotro ba anjom rasonida, dar natija mardumi tojikro ba maydoni bolovu poin va kofaru musalmon judo kardand, hizbho ejod namudand va tojiki muminro ba mahalho judo namudandu taqsim sokhtand va boz imruzho niz afrode khudro az «solehon» shumorida, mazhabi moro posh dodaniand va yakporchagii kishvarro khalaldor karda istodaand (chunone; ki Quvaytro az Iroq judo kardandu ba bazai harbi va tajovuz tabdil dodand va bo bahonai tolibonkushi imruz Afgonistonro ba maydoni harbu zarb va kishvari geroinfurush tabdil dodaand va peshtar az on bo bahonai bumbi atomi kishvari Iroqro, ki yak mamlakati zebo bud, ba kharobazor tabdil dodand va holo ham dar daruni ogilho va katakho, yane helchai murgho bombai atomi mejuyand) va behtarin mujohiddin va javononi bo aqidaro az maydoni jang kashida, bo bahonai hijrat ba Amriko va Avrupo ovardand. Dar injo az zanoni fohisha kor girifta, eshonro fosid sokhtand va gayratu javonmardiro az vujudashon bishustand. Har zani yahudi muvazzaf bud, to ba nazdi falastiniho, dar kishvarhoi khorij muhojir rafta, fahshro rivoj bidihand va ba in tariqa javononro ayyosh bisozand va fikri jihod va ozod sokhtani kishvarashonro az andeshai onon dur bisozand. Imruz chunone mebinem, hazoron falastiniho dar tamomi gushavu kanori kishvarhoi garbi sukunat ikhtiyor karda va kishvarashon zeri tasarrufi yahudiyon qaror giriftaast va marzu bumi falastin zeri sumi kharu asponi yahudivu amerikoi va harosi mo ham az in ast, ki Hudo nakunadu ruze falastiniho, dar marzi Vatani khesh ijoranishin shavand…

Imruzho, ki matoi riyovu ribo va fahshu vahshoniyat ba madhushi kharidor paydo kardaast, insoniyat ba gurghoi daranda mubaddal gardida ast va ba joi on, ki bo tafakkuri khudamon obodkoriho karda boshem, baraks shabu ruz koramon kushtoru gorati yakdigar astu bas. Hudovand Zaminro baroi budu boshi mo ofaridaast va in zamin makhzani bebahoi zindagist, ki boigarihoi on tamomnashavanda va beintihost va baroi sadho million nafar nasli odam basanda astu kam nest va hojat ba gushti tani yakdigarro khurdani shumovu mo, yane, kofaru musulmon, yahudu buddoi, nasorovu majusi nest!

Dar solhoi okhir seli zanoni fohisha az Rusiya, Avrupo ba Dubay, Abudabi va digar kishvarhoi islomi, bo kishti va tayyora sarorez shuda, javononi ziyodi in kishvarhoro mubtalo ba zinokori gardonidaand. CHunone shohidoni ayni shahodat dodaand, zanoni musulmon, dar muqobili ba in musibat mubtalo shudani shavharonashon va ahmiyat nadodan ba onon, muzohara kardand, to hukumatdoronro vodor ba bastani in fasod bisozand.

Hamai in dasisahoi kofiron, ba khotiri in ast, ki nasli javoni olami Islomro ayyosh va fosid bisozand. Onchunon nasle va «tamaddune dono» ba vujud biovarand, ki din va Islom nazdashon hej arzishe nadoshta, yagona maqsadu maromashon shahvatroni, be obilai kafi dast, ba vositai ribou gorat va duzdi va muttahami va dayyusi va fitnavu shurangezi, ba dast ovardani pulu mol, intishor va pahn namudani ruznomavu majallaho (chunone, ki imruz barkhe az «ruznomanigoron»-i « baso mutamaddinu kompyutershinos»-i tojik, ba in kori «khayr» iqdom kardaand va az hisobi on «maoshi halol», ba dast meorand) va videokosethoi filmhoi dahshatovar va fahsh boshadu bas.

Tabiist, ki chun mard zinokor shavad va ayyoshu be imon shavad va shahvati khudro dar zanhoi fohisha ado kunad, shumii in amal ba zan va ba farzandi u niz siroyat kunad va eshon hamsafari sarparasti fosiqi khud bigardand. CHun oilaho Hudobekhabar shavand va az Islomi mubin dur shavand va adabi insoni va shariati Hazrati Muhammad (s)-ro va mazhabi Imomi Azam (r)-ro pos nadorand (oqibat firqaboz shavand va zud ba dollar furukhta shavand va nadoni, ki dinu mazhabashon chist?). Pas fosid va mulhid shavand va boigarivu sarvatu savlatashon ba hukmi Hudo barbod gardad, umri eshon kutoh gardad va zogi gam dar khonadon tukhmi dogu gam guzorad va oila barbod ravad va pason jomea ham fasod va nobud gardad va tiflakon yatimu ovora va zanon bevavu bechora. Hudoyo bar mardu zani mo tavfiq karomot bifarmoy, nafsi tanparasti va shaytanatro az qalbho va chashmoni mo bibardor, to boshad, ki bo hidoyat va rohnamoii tu va Rasuli giromi (s)-at rohi nishoti in dunyo va okhiratro biyobem va gavhari imon, ba mo hamroh kun ey Hudoi mehrubon va mardumro az behtarin mazhabat-mazhabi Imomi Azamat va az digar mazohibi ahli sunnat va jamoat dur magardon, khurdu buzurgi moro tavfiqi bandagi inoyat farmoy. Tojikonu Tojikistonro nigah dor, ey Hudo, az tamomi ofati arzivu samoi…

Bale, muqaddaroti ilohi, dar in rafta budaast, ki dar dahai okhiri sadai HH-i melodi, mardumi mutadayyin, khudoparastu hanafi va islomparvari mo, ba mushkiloti ziyode dast ba girebon gardand.

Dar janghoi bemani ( az jonibi muhandisoni pukhtakoru ayyori yahudu nasoro tarhkashidashuda)-i voqeshuda dahho hazor odamon qurbon gardidand, ki beshtar az navad foizi on javononu shahmardon budand. Az panj, yak hissai mardumi kishvar muhojir shud, ki boz navad foizi onro ham javonon tashkil medihand. Inchunin 90 foizi muhojiron, ba Rusiya va digar kishvarhoi gayri islomi va barkhe guruh-guruh, nochor, ba jamohiri turkzaboni hamsoya hijrat kardand.

Dahho hazor hamshirahoi mo sharbati talkhi bevagi va bekasiro chashidavu mechashand. Zani bo hayoe, ki diruz biduni zarurat, az khona berun nameraft va bo mardi ajnabi gapu harf namezad, imruz ba badakhloqi mubtalo gardidaast. Bisyor kam dehahoe boqi monda, ki dar on dahho mardi dayusi dahzanai jaybash be pul va dahho zani fohisha paydo nashuda boshad. Agar ilova ba in shumorai javononi az du jonib qurbonshuda, in nuqtaro bayon bidorem, ki javononi ziyode zani gayri musalmon giriftand va tedode ham ayyosh shuda, hayoti khubu poki oila va oiladoriro zarur namedonand, on goh chi musibate ba jomea tahdid doshtaro khub dark khohem kard.

Binoan, dar chunin sharoiti darhamu barhami, kase khidmat ba dini mubini Islom, himoyai mazhabi Imomi Azam, himoyai marzu bumi musalmonnishin, himoyai Vatan-modari aziz-Tojikistonro qarzi khud medonad va muboriza bar muqobili firqagaroi, duzdivu gorat, nashajallobivu nashamandi va kushtor va zinovu fasodro vazifai emoni va khostai vijdonii khesh medonad, halol zindagi namoyad. Vatani azizro, ki imruzho khushbakhtona tinjivu osoishtagi faroham omadaast, (yane, bo kushishhoi buzurgfardoni bedordil va tojikoni asil, makhsusan va ziyodatan bo kushishhoi Prezidenti Jumhurii Tojikiston muhtaram Janobi oli-Emomali Rahmon ehtirom namoyad, ba qadri sohibistiqlolii Tojikiston birasad, zindagii tojikona doshta boshad. Sarqonuni jumhuriro ehtirom kunad, «Qonuni zabon»-ro ehtirom kunad va muvofiqi dasturoti shariati gurro va mazhabi muhazzabi Hazrati Imomi Azam (r), az izdivoj va khonadorshavi, ba zani mulhidi gayrimusalmon, sarfi nazar namoyadu az in kor dast shuyad va ba kishvari oftobivu islomkeshi khesh bargashta, izdivoji halol kunad, to ki farzandi neku ba dunyo oyad va oyandai Tojikiston bo naslhoi  solimaqli khodimi dinu davlat tamin boshad (misli najodi Oli Somon, ba khusus, misli SHoh Ismoili Somoni rahmatullohu alayh va misli prezidentamon Janobi oli, Muhtaram Emomali Rahmon).

Dar musofirat non gelon-gelon, ba peshi kas nameoyad va agar mo chashm az shahvatu maishati harom va mayu nashai umrkutohkunanda dast kashida, dar Tojikistoni khud halol mehnat kunem, billoh ba Hudo, ki yak tini haloli bo mehnat yoftai mo, az sadho rublu dollari nopoki ribobunyodi yahudu nasoro avlotar va pokizatar ast. Behuda naguftaand, ki:

Hoki Vatan, az takhti Sulaymon khushtar,

Hori Vatan, az lolavu rayhon khushtar.

Vazi imonii shakhse, ki gunohi kabira sodir kardaast: Hazrati Imomi Azam Abuhanifa (r)peromuni in mavzui baso muhim chunin meguyand: «-Soqit nameshavad az muslim vasfi imon, ba sababi irtikobi gunohi kabira».

Mutaziliyon (yake az jarayonhoi irtijoii shia) chunin aqida dorand, ki «az shakhsi murtakibi gunohi kabira shuda; imon khorij  meshavad». Gunohi kabira on ast, ki amali on muvofiqi Quron va Hadis mamnu ast. Va ba qavli Imom Abuhanifa (r):-Kofir nameshavad muslim, ba sababi gunoh, agarchi kabira boshad, magar on goh, ki onro halol va ravo donad, zero imon iqror ast, ba zabon va tasdiq ast, ba qalb, yane dil. Gunoh zoil namekunad, iqror va tasdiqro. Ammo kase, ki halol va ravo donad gunohero, ki sobit shudaast ba nassi qote, pas u kofir ast, ba Alloh, charo, ki halol donistani onho durugi mutlaq ast, ba Alloh va Rasul (s)-i Alloh jalla jalolahu. Baroi sukhani Alloh, ki farmudaast: «Va mo otokumur-Rasulu fakhuzuhu va mo nahokum anhu fantahu vattaqulloha» (Tarjuma: «Va har chi bidihad shumoro Rasul, pas bigirad uro, va har chi nahi mekunad, az u, pas man shavand va bitarsand az Alloh»).

Va Rasul (s) guftaast: «-Va anna mo harrama Rasulullohi misla mo harramallohu va man kazzaba bioyotillohi yudkhilhullohu finnori alat-tabidi» (Tarjuma: «-Ba tahqiq on chi harom guft Rasululloh, monandi on chize ast, ki harom kardaast onro Alloh. Va kase durug bidonad oyoti Allohro, dokhil kunad Alloh uro dar nori duzakh ba hameshagi»). Baroi ravshanii in masalai mavridi nazar, chande az gunohi kabiraro zikr mekunem, ba misli; livotat, shurbi khamr (may, araq va mastkunandaho), shirk, duzdi, zino, qatli muslim ba nohaq, sehr (makr, kohili, folbini, jodugari, afsun),ribo, rishva, tuhmat, duruggui, gaybat, tarki faroiz va nikohi muvaqqati (ki zinoi oshkoro ast, bar mazhabi Imomi Azam rahamulloh va gayra misluhum.

Инчунин кобед

urolog

Urologi behtarin az Hinduston oktyabri 2021 ba Tojikiston meoyad

Dar Markazi tibbii «SHafran» muolijai bemorihoi uroloji be jarohi tariqi dastgohhoi endoskopi va lazeri az …