Чугрофия

Алокаи мутакобилаи биосфера бо атмосфера. Биосфера ва атмосфера бо хамдигар алокаманд ва вобаста мебошанд. Дар натичаи ин алокаманди дар байни биосфера (бо иштироки гарми ва нури Офтоб) ва атмосфсра мубодилаи мунтазами унсурхои гуногун ба амал меояд. Дар ннкишоф ва равиши ин ходиса сахми организмхои зинда – бактерияхо, наботот ва хайвонот …

Аз гуфтахои боби “Иклим” бармеояд, ки иклими махалхои мухталифи Замин асосан ба арзи географи, мавкеи онхо  нисбат ба бахру укёнусхо, хусусиятхои анбухи хаво, инчунин ба гуногунии сатхи Замин (хамворй ё кухсор, ё регзор будан ва гайра) вобаста аст. Дар шароити марзи Точикистон баландии махал аз сатхи бахр, релеф ва чойгиршавии …

Аз мушохидахои махалатон мисолхо оред – ба баландии Офтоб бар уфук ва аз давомнокии руз вобаста будани гармшавии хаворо шарх дихед. Офтоб – манбаи гарми ва равшани. Офтоб кураи азими газмонанди тафсон буда, яке аз ситорахои бешумори кайхон аст. Он ба сайёраамон – Замин наздиктарин ситора буда, дар масофаи кариб …

Мафхуми обу хаво. Хар руз борхо аз радио ва телевизион дар бораи обу хаво хабар мешунавед. Аз он бояд пай бурда бошед, ки обу хаво дар махалхои гуногун хар хел аст (инро бо (исолхо фахмида гиред). Дар ин вакт обу хавои рузи дигарро хам мегуянд. Ин ахбор ва мушохидахои шумо …

Иклим чист? Фаслхои солро номбар кунед ва мухлати тахминии фарорасии онхоро дар махалатон накл намоед. Бахору тобистон, тирамох, зимистон чи хел обу хаво мсшавад? Шеърхоеро ба ёд оред, ки обу хавои фаслхои гуногунро васф карда бошанд (масалан, шеъри Абуабдуллохи Рудаки “Омад бахорн хуррам”. “Бахор омад”-и Озод Аминзода…). Мафхуми иклим. Барои хар …

Намудхои боришот. Оберо, ки аз хаво дар холати моеъ ва ё сахт ба сатхи Замин мерезад, боришоти атмосфери меноманд. Боришот асосан аз абр дар шакли катрахои борон, рофибарф, кола мерезад. Шабнам, кирав, яхча барин боришоти, атмосфери дар сатхи хунукшудаи Замин, бинохо, наботот мушохида мешаванд. Барои ба вучуд омадани боришот лозим …

Бухори об дар хаво. Дар хама чои хаво буги об хаст. Он хангоми бухоршавй, ки дар харорати мусбату манфй доимо аз сатхи хушки. наботот, хайвонот, кулу дарё, обанборхо, барфу ях ба амал меояд. ба атмосфсра дохил мешавад. Манбаи асосии оби атмосфера бухоршавй аз сатхи бахру укёнусхо (кариб 86% буги хаво) …

Сабабхои пайдоши бод (Шамол). Хаво шаффоф ва беабр аст, мавчуд будани онро аз харакати хаво – бод хис мекунем, Хаво хех гох ором нест. Харакати уфукии хаворо бод меноманд. Сабаби харакати уфукии хаво нобаробарии фишори атмосфери дар мавзеъхои гуногуни сатхи Замин мебошад. Нобаробарии фишор дар навбати худ ба гуногунии дарачаи …

Фишори атмосфсфери чист? Хаво масса ва вазн дорад, бинобар ин ба сатхи хамшафат фишор меоварад. Муайян шудаасг, ки сутуни хаво аз сатхи бахр то сархади болои атмосфера ба хар як сантиметри мураббаи сатхи Замин бо вазни 1 кг 33 г фишор меорад (Хисоб кунед, ки агар масохати кафи дастатон такрибан …

Атмосфера чист? Атмосфера (лафзи юнони буда, “атмос” – буг. газ ва “сфера”- кура аст) табакаи хавоест, ки Заминро ихота хардааст. Он табакаи болотарин ва зичиаш камтарини Замин лебошад. Аз замонхои хеле кадим табиати физикии он диккати одимонро ба худ чалб мекард. Дар ин чода олимони Шарк, аз чумла Кутбуддини Шерозй …