ТАРКИБ, СОХТ ВА ХОЛАТИ МОДДАХО

31.05.2019 1,318 Показы

Одамон аз замонхои кадим медонистанд, ки моддахо аз хиссачахои кучак иборат мебошанд. Хануз 2500 кабл инро олими юнони Демокрит тасдик карда буд. Дар асоси тачрибахо метавон исбот кард, ки моддахо аз хиссачахои кучак иборат мебошанд. Агар тавассути дастхо тубро бифишорем, пас хачми хавое, ки тубро пур мекунад, кам мешавад.

■ Хачми чиcмхо хангоми гарму хунук кардани онхо тагйир меёбанд.

Колбаеро, ки гардани он ба об гутонида шудааст, гарм кардан мекунем. Хангоми гарм кардан хаво обро аз колба танг карда, хубобчахои он шуруъ ба берун баромадан мекунанд.

Пас маълум мегардад, ки хачми хаво хангоми гарм кардани он васеъ гардидааст. Хангоми хунук кардани колба, аз вай об шуруъ ба берун баромадан мекунад. Хачми хавои дар колба бокимонда кам мешавад.

Аз хаёти рузмарра медонем, ки хангоми гарм кардани моеъ, сатхи он зиёд мегардад. Таври мисол, агар мо зарфи сирдор ва ё чойнакро то бо лабхояшон пур карда, шуруь ба гарм кардани он намоем, пас об ба фуру рехтан шуруъ менамояд.

Хачми чисмхои сахт низ хангоми гарм кардан шуруъ ба зиёд шудан менамоянд. Таври мисол, саккои пулодин ва халкаи пулодинеро мегирем, ки аз он сакко мегузарад. Агар саккои пулодинро гарм карда, кушиши онро аз халка гузоронидан кунем, вай аз он нагузашта, дармемонад. Хангоми хунук кардани он вай аз халка ба осонй мегузарад. Зеро сакко хангоми гарм кардан васеъ шуда, хангоми хунук кардан фипгурда мегардад.

Шумо метавонед таври мустакилона ин тачрибаро ба ичро расонед. Ду адад мехро ба тахтаи кучак зада, байни онхо пластини филизиро чойгир намоед.

Пластилини филизиро берун карда, онро гарм созед. Кушиш бикунед, ки онро дубора байни меххо чойгир намоед. Шумо чиро мушохида кардед?

Аз ин метавон чунин натичагири кард, ки моеъ, моддауои сахт ва газуо аз уиссачауои хурде иборат уастанд, ки дар байнашон фазое мавчуд мебошад. Вакрпе уиссачауо аз уамдигар дур ме- шаванд, пас уачми чисмуо бузург мешаванд. Вале вакте онхо бо хамдигар наздик мешаванд, хачмашон хурд мешавад.

Хиссачахои кучакеро, ки моддаро ташкил медиханд, мо молекула меномем. Молекулахои моддахо хама хусусияти онхоро ифода мекунад.

Хиссачаи аз хама хурдтарини обро молекулаи об ва хиссачаи аз хама хурдтарини шакарро молекулаи шакар ташкил медихад. Барой мушаххас кардани андозаи молекулахо метавон чунин мукоисаро овард: уар уадар андозаи себ аз Замин
хурд аст, ба уамон андоза молекула нисбат ба ин себ хурдтар аст. Молекулауои моддауои гуногун аз уамдигар бо андозауои хеш фар к, мекунанд.

Вале хамаи онхо хеле хурд мебошанд. Асбобхои муосиру хозиразамон- микроскопхои баркй ба мо имкони дидан ва акс бардоштани молекулахои аз хама калонро фарохам меоваранд.

Азбаски андозахои молекулахо бисёр хурд мебошанд, дар хар як ашё теъдоди зиёди онхо мавчуд мебошад. Агар зарраи регро аз руи микдори молекулахо дар 1м³ хаво чамъ биёварем, пас кухи бузурги per пайдо мешавад. Сарфи назар аз ин ки молекулахо хиссачахои аз хама хурдтарини моддахо ба шумор мераванд, онхо таксим мешаванд.

▲ Хиссачахое, ки аз молекулахо иборатанд, атом номида мешаванд.

Таври мисол, молекулаи об аз се атом иборат мебошад: як атоми кислород ва ду атоми водород.

Атомхо низ таксим мешаванд. Онхо аз хиссачахои боз хам хурдтар иборат мебошанд, ки онхоро элементарй меноманд.

Дар хаёти рузмарраи худ мо надидаем, ки моддахои сахт ва ё моеъхо дар молекулахо хал, яъне тачзия шуда бошанд. Зеро ки молекулахои онхо яке ба дигар пайваст мебошанд. Ашёи сахтро шикастан ва ё ёзондан муш- кил аст. Олимон дар асоси тачриба исбот кардаанд, ки байни молекулахо чозибаи байнихамдигари мавчуд мебошанд.

Пурсишхо