ОСМОНИ СИТОРАДОР – КИТОБИ КУШОДИ ТАБИАТ

06.06.2019 1,222 Показы

Агар мо ба Олам аз майдони кушод бингарем, ба назар чунин мерасад, ки вай ба ду кисм таксим шудааст. Дар зери кадамхои мо кураи замин ва дар болои мо осмони ситорадор карор дорад. Агар мо амик нафас кашем, хавои Заминеро, ки мо дар он зиндаги мекунем, эхсос менамоем.

А Осмон гуфта фазои оламеро меномем, ки аз миёни пардаи Замин -атмосфера дида мешавад.

Азбаски атмосфера шуъохои обй ва кабудеро, ки аз Офтоб ба Замин мерасанд, бештар пош медихад, хангоми хавои рушан ва офтоби мо осмонро кабуд мебинем.

Дар руи Замин истода, дар хар фосилаи нишондодапгудаи замонй мо факат ними осмони ситорадорро мебинем. Ходисахои барои мо маълуми бисёр одии астрономй дар «осмон» рух медиханд. Дар осмон Офтоб ва Мох харакат мекунанд. Дар осмони шабона хазорхо ситорахо намудор мебошанд. Рузона мо ситораи ба мо аз хама наздик- Офтобро мебинем.

Хамаи ситорахо гуногун мебошанд. Дар байни онхо хурду бузург, кабуду норанчй, яккаву гурухи хастанд. Ситорахои гурухиро галаситорахо меноманд. Дар коли хозир дар осмони ситорадор 88 галаситора мавчуд мебошад. Агар ба харитаи осмони ситорадор бингарем, мебинем, ки галаситорахо дар харитаи осмони дорои марзхои нишондодашуда мебошанд. Ин марзхои галаситорахо дар карта бо хати кандапгудаи (-) ифода шудаанд. Ситорахои тобони хар як галаситора бо харфхои юнонй ишора мешаванд. Аз хама дурахшонашон бо харфиа, дигарашон бо кам шудани дурахшандагии хеш бо харфхои [3, у, § ва гайра ифода шудаанд. 275 адад ситора мавчуд мебошад, ки хар кадоми он номи худашро дорад.

Шумо дар сахифахои гуногун тавонистед аз болои осмони ситорадори тирамохй, зимистонй ва бахорй назорат карда, дидед, ки онхо хамеша иваз мешаванд. Калимаи дустдоштаи толибилмон «таътил» бо ситораи Сириус робита дорад. Ин ситора осмони ситорадори зимистонаро ороиш дода, яке аз дурахшонтарин ситорахои галаситораи Саги Калон ба шумор меравад. Дар Юнони кадим исторохати тобистонаро ба пайдоиши нахустини Сириус дар пгуъохои шафаки сахарй марбут медонистанд. Римихо Сириусро «Ситораи сагхо» меномиданд, ки дар забони лотини ба маънои «таътил» буд.

Дар нимкурахои Шимолии осмон аз байни галаситорахо, галаситорахое хастанд, ки барои тамоми сол дастрас мебошанд. Онхоро галаситорахои гурубнашаванда меноманд. Ин галаситорахои: Дубби Акбар (Хафт додарон), Дубби Асгар, Кассиопея, Тсефея, Шучоъ, Заррофа, Силовсин мебошанд.

Аз хама галаситораи хотирмон, ки аз хафт ситора иборат мебошад, кафлезро ба ёд меорад. Онро юнонихои кадим Дубби Акбар (Хафт додарон) меномиданд. Барои он ки вайро дар байни ситорахои номуназзами осмон пайдо кунед, тахаюли зиёд лозим нест.

«Кафлес»- е ки аз хафт ситора иборат аст, ба хар як одам маълум аст. Ин гала- ситораро дар Руси Кадим ба таври гуногун меномиданд: Испор, Чарх, Ароба, Дед Кафлес, дар Олтой Шохдавазн

Ситорашиносони араб ба хар як ситораи Дубби Акбар чунин номхо гузошта буданд:

Дубха – а, Мерак – [3, Фикда – у, Мегретс – 5, Алиот – s, Митсар – Бенет- наш – т].

Ситораи Алкур (дар забони араби ба маънои «фаромушшуда» ва ё «ночиз») нисбат ба ситораи Митсар (дар забони арабй ба маънои асп) камтар дурахшон буда, барои арабхо хамчун санчиши бинои хидмат мекард. Дар он касе, ки ин ду ситораро бо чашмони оди метавонистанд бубинанд, ба балогатрасида мешумори- данд.

Дар пахлуи Дафтдодарон Ситораи Кутб карор дорад. Одамоне, ки дар худуди Киргизистон ва Казокистон зиндаги мекунанд, ин галаситорахоро ба таври худ ном мебурданд. Чун халкхои дигар, онхо дарк карданд, Ситораи Кутб хамеша дар болои уфук дар хама шабонаруз як чойи мушаххасро ишгол ишгол мекунад. Азбаски дар зиндагии онхо доштани сад асп ходисаи табии ба шумор мерафт, Ситораи Кутбро Алтын Казык (Золотой Кол) меномиданд. Зеро ки дигар ситорахои Дубби Асгар, хамчунин Дубби Акбар (Дафтдодарон) гуё, ки ба ин мех баста шуда бошанд, хамчун як чизи бутун гирди он давр мезананд.

Онхо чунин мешумориданд, ки тайи шабонаруз , ин ситорахо «рохи худро» дар гирди ин «мех» тай мекунанд.

Он ки ситорахо дар гирди Ситораи Кутб давр мезананд, метавон тавассути фотоаппарат муайян кард. Барои ин дар давоми 20-30 дакика акси ситорахоро мегиранд. Дангоми аксбардори ситорахо бармало чой иваз мекунанд ва дар навор накшеро дар шакли камонхо, ки маркази умимияшон дар наздикии Ситораи Кутб карор доранд, боки мегузоранд (расми 61).

Дафтдодарон самтёбии хубе хангоми саёхатва чахонгарди дар чойхои ноши- нос ба шумор мерафт. Халки мо дар бораи галаситорахо ривоятхои бисёр дорад.

Таври мисол, ниёгони мо Дафтдодаронро галаситораи Дафт рохзан меномиданд. Боре аз одаме бо номи Уркер (Плеяда) рохзанхо духтари зебояшро бо номи Улпулдек дуздиданд. Падари Улпулдек то хол рохзанхоро тамоми шаб такид мекунад. Доло ин хафт рохзан ба Дубби Асгар охиста-охиста наздик мешаванд. Дубби Асгарро – Кичи Жетиген меноманд, ки ду cap аспи хуби даванда дорад: Ак сары ат – Аспи сафед ва Кок сары ат – Асри хокистари. Ин аспхои даванда бо аргамчин баста шуда мечаранд ва як нуги он ба Ситораи Кутб баста шудааст. Рохзанхо мехоханд аспхоро бидузданд ва тамоми шаб онхоро ттаъкиб мекунанд. Вале бомдод фаро расида, онхо бе хеч чиз мераванд.

Галаситораи Дафт додарон ба монанди акрабаки соатхои бузург дар як соляк маротиба дар гирди Кутби Шимолии олам пурра давр мезанад. Дамин тавр, то ба 15- уми сентябр думи Дафт додарон (дастаи кафлес) соати наздик ба 10-и шаб ба чониби поён, ба гарб ва наздикии 15-уми март ба тарафи роста шарк (дар ин вакт галаситора
рост дар болои мушохидакунанда карор дорад) ва наздикихои 15-уми июн ба самти боло ба чануб равона аст

Намуди осмони ситорадор дар чойхои гуногуни Замин чй тавр аст?

Таври мисол, мо агар назора кардан ба осмони ситорадори Бишкек одат карда- ем, пас Ситораи Кутбро дар кунчи 43 градуса аз уфук дар кисмати шимолии осмон мушохида мекунем. .Агар мо кутби шимол мушохида мекардем, пас вай мустакиман болои сари мо медурахшид.

Агар ба олам дар майдони кушод бингарем чунин менамояд, ки ба ду кисм чудо шудааст, Зери по кабати замин ва болои cap ситорахо. Ситораи Арктури галаситораи Волопасро, ки начандон дуртар аз Дафт додарон карор дорад, пайдо кунед. Номи пурраи ин ситора дар Юнони кадим чун «посбони хирсхо» тарчума мешуд. Аз кали- маи «Арктурус» номи Арктика пайдо шудааст. Дар Арктика Кутби Шимоли Замин

карор дошта, дар тарафи мукобили Арктика-Ан- тарктида Кутби Чанубии Замин карор дорад. Во- жаи «ант» дар забони лотини маънии мукобилро дорад. Хати росте, ки кутбдои Заминро бо дам пайваст мекунад, мехвари Замин меноманд.

Нуктадои сатди Замин, ки дар масофаи баробар аз дар ду кутб карор доранд, дудуднокиро ташкил мекунанд. Ин дудуднокй Эквадор номи- да мешавад. Экватор Заминро ба нимкурахои Шимоли ва Чанубй таксим мекунад. Медвари тасаввуршавандаи Замин ба хати росте, ки аз кутбхо мегузарад, мувофик меояд. (расми 62).

Пурсишхо