ОБХОИ КИРГИЗИСТОН

Сарвати асосии обии Киргизистон дарёхое мебошанд, ки обро аз пиряххои сафедбарф мегиранд. Барфхо ва пиряххои абади наздик ба 4% худуди Киргизистонро ташкил медиханд. Захираи об дар онхо хамеша бо боридани барф пур карда мешавад. Пиряххо дар киргизистон ин захирагохи бузурги оби тоза буда, онхо дорои 600 км2 ях мебошанд. Агар ин хама об шаванд, пас худуди кишвари мо бо кабати обии гафсияш 3 метр пушонида хохад шуд. Бисёр дарёхои Киргизистон сарчашмаи худро аз пиряххо ва барфхо мегиранд, вале хеч яке аз онхо ба укёнус чорй намешаванд.

Оби дарёхо, ки аз куххои баланд ибтидо гирифта, аз байни чинсхои ба мушкилй шусташаванда чорй мешаванд, тозаву мусаффо, шаффоф буда, харорати паст доранд. Зимистон ин дарёхо бинобар суръати тези чоришавиашон ях намебанданд.

Дарёхое, ки аз байни чинсхои мулоим мегузаранд, хангоми обшавии барф ва ё боридани боронхои селовар ифлос мешаванд. Дар таркиби ин обхо моддахои туно- гуни маъдани, ки хосилнокии хокро баланд мебардоранд, мавчуд мебошанд. Дарёи
Норин, ки яке аз бузургтарин дарёхои Киргизистон ба шумор меравад, аз бахам пайвастани дарёхои Норини Калон ва Норини Хурд ба вучуд меояд. Ин дарёчахо аз пиряххои баландкух сарчашма мегиранд( майдони умумии пиряххо дар хавзаи Но­рин болотар аз 1 000 км²-ро ташкил медихдд.

Дарёи Норин аз шарк ба гарби кишвар чори шуда, бо Карадарёи водии Фаргона пайваст шуда, дарёи Сирро ташкил мекунад. Дарёхои Чуй ва Талас системахои алохидаи дарёиро ташкил мекунанд. Дарёи Чуй, ки аз пиряххои Тенир-Тоои Дохилй (Тён-Шан) ибтидо мегирад, дар регхои биёбони Моюнкум дар Казокистон тахшин мешавад. Аз водии Кочкор чори шуда, вай аз канори водии Иссик- Кул чорй меша- вад. Вале чанд километр то ба кул чори нашуда, ба гарб мегардад ва тавассути дараи Боом гузашта ба водии Чуй мерасад.

ДАР КИРГИЗИСТОН КУЛХОИ БИСЕРЕ ХАСТ.

Азбаски бисёре аз кулхои Киргизистон аз дарёхои чоришаванда пайдо шудаанд, оби онхо барои нушидан кобили истифода аст.

Дар Иссик-Кул ва Чатар-Кул об шур аст.

Иссик-Кул – яке аз кулхои бузурги дар чахон, ки дар байни куххои баланд карор гирифта, ба шумор меравад. Дарозии он баробар бо 177 км буда, пахнои аз хама кал они он 58 км, ва чойи аз хама жарфи (чукури) он 668 метро ташкил медихад. Иссиккул пас аз Байкал ва Хазар аз нигохи жарфнои чойи саввумро ишгол мекунад. Дар хар як литри оби кул 6 грамм намак мавчуд буда, аз ин ру, он барои нушидан ва обёрии растанихо ба кор намеояд. Иссик-кул харгиз ях намебандад. Танхо вакте ки зимистон бисёр хунук мешавад, дар сохили халичхои начандон жарф кабати борики ях пайдо мешавад.

Дар хавои рушан ранги об дар кул гуногун аст: аз ранги обй то ба ранги кабуд, дар чойхои начандон жарф вай сабз аст.

Хангоми шамоли сахт ва хавои абрнок ранги об то ба ранги хокистариву кургошимй дигар мешавад. Дар нишебихои каторкухи Чаткал кули аз хама зебо Сари-Челек карор дорад. Вай бо шаххои рангашон зард ихота шуда, дар атрофи он себу арчазор, сарвхо ва алафхои баланд меруянд. Оби вай хеле тозаву шаффоф мебошад. Дар нохияхои гуногуни Чумхурии мо кулхои сершумори бузурги сунъй- обанборхо сохта шудаанд. Дар дарёи Чуй дар вилояти Норин обанбори Орто-Токой, дар водии Чуй – Ала-Арчаи Кучак ва дигархо, дар вилояти Уш – обанбори Базар- Коргон, Найман, дар вилояти обанбори Токтогул, дар вилояти Талас – обанбори Ки­ров мавчуданд. Дар Киргизистон захирахои калони обхои зеризаминй мавчуд мебо­шад. Водии Чуй аз чунин обхо хеле бой мебошад. Дар бисёр нохияхои Чумхурии мо сарчашмахои зиёди обхои шифобахши маъданй ва терминалй дида мешаванд. Дар таркиби баъзе аз онхо намакхои гуногун, дар баъзе дигари онхо харорати баланд мавчуд мебошанд. Баъзе сарчашмахои Назди Иссик-Кул, водии Чуй ва вилоятхои Ушу Чалолобод ба максадхои шифой истифода мешаванд.

Дарёхои аз хама бузурги Киргизистон

Кулхои бузурги Киргизистон

Обанборхои аз хама бузурги Киргизистон

АСОСИТАРИН НУКТАХОИ МАВЗУЪ:

Дар сайёраи Замин шароитхо барои мавчудияти об дар се холат: моеъгй, сахт ва газмонанд, мухайё мебошанд. Байни укёнусхо ва организмы инсон низ чунин монандихо мавчуд мебошад: чй тавр укёнус 70% кураи заминро ишгол мекунад, хамон тавр 70% организмы одам аз об иборат мебошад. Дар оби бахр ва дар моеъхое, ки дар бадани одам давр мезананд, элементхои хамсон мавчуд мебошанд.

Пурсишхо

1. Кадом кисмати сатхи Заминро об ташкил медихад?
2. Дар дунё чанд укёнус мавчуд мебошад? Онхоро ном баред.
3. Чй тавр гардиши муцаввари об дар Замин сурат мегирад?
4. Кадом дарёхоеро, ки дар Киргизистон карор доранд, медонед? Онхоро ном баред.