МАХАВ

МАХАВ (Lepra), чузом, лепра, бемории сироятии одам. М. яке аз кадимтарин беморихои инсонист. Рочеъ ба он дар дастнависхои таърихи, аз чумла «Веда»-и хиндихо (а. 15 – 10 то м.) бо номи «Кушта», дар папируси Эберс ва Брунгш (а. 13 – 10 то м.) бо номи «Сараат», китобхои кадимаи чинихо (а. 10 – 9 то м.) бо номи «Ли – Фенг» маълумот хаст.
То солхои наздик М.-ро бемории илочнопазир мехисобиданд, ки баъди чанд соли пурмашаккат хатман бо марг анчом меёфт. Аз ин ру, шахсони гирифтори М. боиси тарсу вахми ахоли мешуданд. Дар асрхои миёна одамони гирифтори М.-ро аз шахру дехот меронданд, ба онхо алока кардани одамони солим манъ буд. Вале баъдтар мукаррар гашт, ки М. бемории камсироят буда, онро муолича кардан мумкин аст.
Мувофики маълумоти Созмони умумичахонии тандурусти дар дунё такр. 20 млн. беморони М. мавчуданд. М. дар тамоми манотики дунё кайд шудааст, аммо аз хама бештар дар мамолики Чанубу Шарки Осиё, Африко ва Амрикои Лотини ба мушохида мерасад.
Давраи нихонии М. тулонист (ба хисоби миёна 5 – 7 сол). Чараёни бемори музмин буда, дар мавриди табобат накардан ё дер сар кардани муолича боиси маъюби мегардад.
Ба пайдоишу интишори М. омилхои ичтимои, аз чумла танкисии иктисоди, фархангиву маърифати ва мигратсияи ахоли мусоидат мекунанд. Аз ин ру, шумораи зиёди беморон дар давлатхои кафомонда ба кайд гирифта шудаанд.
Баъзехо чунин мешуморанд, ки М. аслан аз Чанубу Шарки Осиё ва Африкои Маркази буда, аз он чойхо бо роххои мухталиф ба диг. манотик пахн шудааст. Ба Аврупо он дар а. 5 – 3 то м. аз Юнон ва Финикия ворид гаштааст. Дар интишори он чангхои Искандари Макдуни (а. 4 то м.) ва Помпей (а. 1), дертар тохтутозхои салибдорон мусоидат кардаанд. Ба китъаи Амрико М.-ро а.-хои 14 – 18 аврупоиён бурдаанд (аз чумла тавассути фуруши гуломони африкои).
Осиёи Маркази минтакаи хосаи М. ба хисоб меравад. Микдори беморон дар чумхурии узбекистон ва Казокистон зиёдтаранд. Дар Точикистон М. бештар дар Вилояти Мухтори Кухистони Бадахшон дучор меояд.
Барангезандаи М. микобактерия мебошад. Онро с. 1874 олими норвеги Г. А. Ханзен (1841 – 1912) кашф кардааст. Дар чойхои осебдида ба гайр аз микробхои дорои ранги якхела навъхои доначаги низ ба назар мерасанд.
Микобактерияхои М. бо намуд, хачм, рангбардори ва диг. хосиятхояшон ба микобактерияхои сил наздик мебошанд. Онхо хог (спора) хосил намекунанд, камчинак надоранд, граммусбат буда, рангхои гуногуни анилини ва люминнестсенти ба вучуд меоранд.
Таъсири тулонии нури офтоб, махлули формалин, доруворихои зидди чузом ба сустиву махви микобактерияи М. боис мегарданд.
Таснифоти хозираи М., ки дар Чаласаи Х байналмилалии махавшиносон (Берген, 1973) кабул шудааст, аз тарафи Ридли-Чонлинг с. 1966 пешниход шуда буд. Он дар асоси таснифоти мадридии М. тахия ёфтааст. Бартарии таснифот дар он аст, ки хел ва чараёни М. дар асоси нишондодхои масуни, гистологи ва бактериологи мукаррар карда мешавад.
Мувофики ин таснифот хелхои кутби ва марзии М. мавчуданд: а) М.-и силпустнамои кутби; б) М.-и марзии силпустнамо; в) М.-и марзи; г) М.-и марзии чузомпусти; д) М.-и пустчузомии кутби.
Барангезандаи М. ба бадан аз чойи пусти осебдида ва луобпардаи бини ворид шуда, ба тавассути торхои асаб, рагу гиреххои лимфави ва хун ба тамоми бадан пахн мегардад. Агар кобилияти мухофизии организм баланд бошад, барангезанда мефавтад ё тагйир меёбад. Дар ин сурат М. метавонад бидуни нишона падид ояд.
М.-и силпустнамои кутби дар шахсоне дида мешавад, ки кобилияти худмухофизии организми онхо баланд аст. Ин навъи М., одатан, сабук мегузарад. Агар кобилияти мухофизии организм паст бошад, навъи вазнину шадиди М. – чузоми лемпроматозии кутби пайдо мешавад. Шахсони кобилияти мухофизии организмашон номуайян ба М.-и марзи гирифтор мешаванд.
Аломатхои аввалини бемори баъди 4 – 6 соли сироят, баъзан дертар пайдо шуда, одатан, номаълум ё бо бехоли ва таб огоз меёбанд. Минбаъд дар пуст догхои сафедтоб ё сурх пайдо мешаванд (ин чойхои пуст ба гарми ва хунуки нохассос буда, дард ва ламсро хис намекунанд). Тадричан пуст сахт шуда, укдаю решхо ба вучуд меоянд. Дар аснои табобат накардани М. абрувон рехта, нармаи гуш калон мешавад, бини фуру меравад, чехра тагйир меёбад, чашм бекувват (ба дарачаи нобинои) мегардад, овоз хирри шуда, нафастанги, иллати узвхои даруни, фалач ба вучуд меояд, дасту по дард мекунад.
Табобати М. тулони – аз чанд мох то чанд сол (вобаста ба огози табобат) аст. Дар аввал маризонро ба муассисаи махсуси табобати (махавхонахо) чойгир карда, дар он чо онхоро нафакат муолича, балки мувофики кобилият ба мехнат низ чалб менамоянд. Табобати босамар нишон медихад, ки чунин маризонро дар шароити хона хам муолича метавон кард.
Бемороне, ки барои табобати минбаъдаи амбулатори аз махавхонахо чавоб мешаванд, барои атрофиён хавф надоранд ва дар байни одамон мехнату зиндаги карда метавонанд.
Барои пешгирии бемори тадбирхои бехдошти ва хифзи саломати хеле мухиманд. Риояи коидахои бехдошти шахси ва ба таъбири А. Ганзен «тозаги ва собун бехтарин рохи пешгирии махав мебошанд». Бемор бояд чойхоби чудогона, асбобу анчом ва хурокии худро дошта бошад, бо диккат шустушуй кунад, решхои чузомиро мунтазам бандад ва табобат намояд.
Дар шароити хозира дар бисёр давлатхо махавхонахо мавчуданд, ки беморонро ба табобат фаро мегиранд. Дар баъзе мамлакатхо (Англия, Фаронса ва г.) муассисахои махсус вучуд надоранд ва маризон дар бемористони касалихои сирояти табобат меёбад.
Ахамияти моякуби (ВВС) дар пешгирии махсуси М. исбот нашудааст, аммо аз сабаби набудани роххои дигар, истифодаи он дар минтакахои хосаи ин бемори кобили кабул мебошад. Ашхосеро, ки бо маризон тамоси тулони доранд, бо табобати пешгири фаро мегиранд. Табобат бо як даво аз 6 мох то 3 сол давом мекунад. Сокинони минтакахои хоси бемори мунтазам аз назар гузаронда мешаванд.
Аъзои оилаи беморон зери назорат мебошанд. Муоянаи тиббиро дар мавридхои лозим ба тарики озмоиши дар хар 2 мох 2 маротиба гузарондан лозим аст. Назорати тибби дар мамолики гуногун аз 3 то 10 сол идома меёбад.
Кудакони М.-и модарзодиро то синни 2 –3-солаги бо модар мемонанд. Баъди 3-солаги онхоро то шифо ёфтани модар ба кудакистонхо месупоранд. Корхои бехдоштиву таълимиро дар байни беморон ва аъзои оилаи онхо, хамчунин ахоли алохида ба рох мондан лозим аст.
Маълумоти дуруст дар бораи М., пешгири ва саривакт табобат кардани он, хамчунин баланд бардоштани маърифати тиббии ахоли барои бартараф кардани тарсу вахм аз М., самарабахшии муборизаи зидди он ахамияти калон дорад.
Ад.: Косимов А. М., Особенности эпидемиологии, клинического течения, эффективности терапии, профилактики и прогноза лепры в Республике Таджикистан. Здравоохранение Таджикистана, 2002, № 4; хамон муаллиф, Лепра в Таджикистане, Д., 2005; хамон муаллиф, К вопросу истории лепры в Таджикистане, Астрахан, 2008.

А. М. Косимов.