Главная / Чамъият / БАРНОМАИ ТАТБИКИ КОНСЕПСИЯИ МИЛЛИИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ОИД БА СОЛИМГАРДОНИИ МАХФУЗГОХХОИ ПАРТОВХОИ КОРКАРДИ МАЪДАНИ УРАН БАРОИ СОЛХОИ 2016-2024

БАРНОМАИ ТАТБИКИ КОНСЕПСИЯИ МИЛЛИИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН ОИД БА СОЛИМГАРДОНИИ МАХФУЗГОХХОИ ПАРТОВХОИ КОРКАРДИ МАЪДАНИ УРАН БАРОИ СОЛХОИ 2016-2024

Бо карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз “27” июли соли 2016, № 329 тасдик шудааст

 

***ШИНОСНОМАИ БАРНОМА

Номгуи Барнома Барномаи татбики Консепсияи миллии Чумхурии Точикистон оид ба солимгардонии махфузгоххои партовхои коркарди маъдани уран

барои солхои 2016 – 2024

 

Мухлати татбики Барнома Солхои 2016 – 2024
Асоси тахияи Барнома Конуни Чумхурии Точикистон “Дар бораи муомилот бо партовхои радиоактиви”,

Карори Хукумати Чумхурии Точикистон аз 1 августи соли 2014, № 505 “Дар бораи Консепсияи миллии Чумхурии Точикистон оид ба солимгардонии махфузгоххои партовхои коркарди маъдани уран 2014 – 2024”

Тахиягарони Барнома Вазорати саноат ва технологияхои нав,

КВД “Фулузоти нодири Точикистон”,

Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон

Хадафхои асосии Барнома 1. Таъмин намудани амнияти зисти ахоли ва хифзи мухити зист дар минтакаи таъсири объектхои мероси саноати урани.

2. Мухайё намудани шароитхои рушди устувори иктисодии махалхои чойгиршавии объектхои мероси урани.

Вазифахои асоси 1. Такмил ва хамохангсозии заминаи конунгузори ва меъёрии идоракунии амният ва солимгардонии объектхои мероси урани, аз чумла:

– муносибгардони ва мукарарсозии меъёрхои миллии таъмини бехатари ва амалигардонии самарабахши чорабинихои солимгардони;

– тахияи шарту талаботи ичозатномадихи;

– чори кардани коидахои гузаронидани экспертизаи байнадмилали;

– такмили расмиёти арзёбии самарабахшиии чорабинихои ичрошаванда;

– идоракунии маълумотхои мониторинги, назорати ва гайра.

2. Ба вучуд овардани низоми самараноки назорати бехатарии муомилот бо партовхои коркарди маъданхои урани ва идоракунии дарозмуддати бехатари майдонхои объектхои мероси урани, аз чумла:

– арзёбии вазъ дар асоси гузаронидани баруйхатгири ва шиносномакунонии объектхои мероси урани;

– тахия ва татбики барномахои дастгирии низоми иншоотии мониторинг ва назорати техники;

– таъмини барномаи мониторинги инфиродии хайати кормандон ва пешбурди фехристи бакайдгирии шуоъгири;

– тахияи накшахои мухофизати радиатсиони зимни ичрои чорабинихо ва барномахои назорати институсионали дар давраи баъд аз анчомёбии фаъолияти солимгардони.

3. Рушди инфрасохтори техникии зерсохторхо ва иктидори кадрии оператору танзимгар чихати амалигардонии самарабахши вазифахояшон.

4. Бехтаргардонии шароитхои ичтимоиву иктисодии зисти ахоли дар худуди минтакахои таъсири объектхои собик истехсолоти урани.

5. Ташкил кардани шароитхои меъёриву хукуки чихати чалби сармоягузорихои байналмилали барои дастгирии барномахои фаъолияти солимгардони.

Маблагхои зарури ва сарчашмахои маблаггузори Татбики Барнома аз хисоби сарчашмахои гуногун, аз чумла маблагхои Бучети давлати, чалби маблагхои гайрибучети ва кумакхои байналмилали амали карда мешавад.

Барои амали намудани як катор вазифахои Барнома таъмини мониторинги радиоэкологи ва назорати техники аз бучети чумхурияви трансфертхои максаднок пешбини гардидаанд (дар соли 2015 – 500, 0 хазор сомони).

Дар назар аст, ки маблаггузори дар ин самт минбаъд низ идома меёбад, хамчунин мувофики руйхати пешниходшавандаи чорабинихои аввалиндарача афзун мегардад.

Маблаггузории корхо оид ба ичрои вазифахои алохидаи Барнома бо лоихахои мушаххас оид ба хамкорихои байналмилали, хамчунин дар доираи маблаггузории бучети барои ичрои вазифаи оператори майдонхои мероси урани тибки руйхати пешниходшудаи чорабинихои аввалиндарачаи Барномаи мазкур, муайян карда хохад шуд. Хачми мамблаггузории харсолаи Барнома хангоми ташаккули бучет барои соли молиявии дахлдор мутобики конунгузории Чумхурии Точикистон муайян карда мешавад.

Дар назар аст, ки маблаггузории зарури барои чихозонидани озмоишгоххои ташхиси ва таъминоти моддиву техникии фаъолияти ташкилоти оператор (Корхонаи махсусгардонидашудаи КВД “Фулузоти нодири Точикистон”) ва озмоишгоххои макоми тазимкунандаи Чумхурии Точикистон, хамчунин омузиши мутахассисон асосан аз хисоби лоихахои кумаки байналмилалии техники, аз чумла дар доираи лоихахои хамкори бо Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми ва дигар барномахо ичро карда мешавад.

Харочоти амалиётии озмоишгоххо ва гуруххои назорати санчиши аз хисоби Бучети давлатии Чумхурии Точикистон дар доираи Барномаи мазкур, мисли дигар чорабинихои дар замима дарчгардида, ичро карда мешаванд.

Дар назар аст, ки корхо оид ба баходихии бехатари ва тахияи асосноккунии техникиву иктисодии (АТИ) чорабинихо, хусусан, барои объектхои шахри Истиклол, Дехмой ва чанде дигар, хамчунин маблаггузории як катор чорабинихои мухандиси дар доираи барномахои комплексии кумаки техникии Комиссияи давлатхои аъзои ИДМ оид ба истифодаи энергияи атом бо максадхои осоишта ва лоихахои Иттиходи Аврупо ичро карда мешаванд. Хамчунин дар назар аст, ки соли 2017 фонди кишвархои донор таъсис гардида, имкони ичрои корхоро барои ба холати бехатар овардани якчанд майдонхои меросии истехсолоти ураниро дар Чумхурии Точикистон медихад. Корхо оид ба таъмини назорати танзими ва техникии ин лоихахо дар доираи бучети Барномаи мазкур маблаггузори мегарданд.

 

Натичахои пешбинишаванда Дар натичаи амали шудани Барномаи мазкур натичахои пешбинишавандаи зерин ба даст оварда мешаванд:

1. Стандартхои милли (меъёрхо ва коидахо), банакшагири ва ичрокунии чорабинихои солимгардонии объектхои мероси урани мувофики тачрибаи пешкадами чахони мукаммал гардонида мешаванд.

2. Барномаи иншоотии мониторинг ва назорати техники, хамчунин барномаи муомилот бо партовхои радиоактиви дар майдонхои мероси, чун воситаи дастгири ва таъмини назорати радиатсиони, хамчунин барои арзёбии самарабахшии ичрои чорабинихои солимгардони тахия ва муносиб гардонидашуда, мунтазам ичро карда хоханд шуд.

3. Ташкилотхои (операторхои) майдонхои меросии истехсолоти урани бехтар омода мешаванд ва метавонанд самараноктар вазифахои назорати бехатарии майдонхои меросиро ичро намуда, дар холатхои садамави сари вакт эътино намоянд, хамчунин иттилоотонии макомоти махаллии хокимият ва ахолиро дар масоили банакшагири ва амалисозии лоихахои фаъолияти солимгардони ичро намоянд.

4. Дар якчояги бо шарикони байналмилали барномахои комплексии банакшагирии мархилави ва амалисозии чорабинихои солимгаррдони бо истифода аз фондхои кумакхои байналмилали, хамчунин фондхои милли тахия ва тайёр карда мешаванд. Маблаггузории чорабинихои назорати танзими ва техники дар доираи Барномаи мазкур имкон медихад, ки самарабахшии ичро ва устувории натичахои амалисозии лоихахои кумаки байналмилали таъмин карда шаванд.

5. Низоми такмили тахассус ва омодагардонии кадрхои милли дар сохаи банакшагири, амалисозии фаъолияти солимгардони, амнияти радиатсиони, муомилот бо партовхо, дастгирии тахлилии барномаи мониторинг ва назорати техники ташкил карда мешавад.

6. Низоми иттилоотию тахлили ва махзани маълумот оид ба холати объектхои мероси урани, маълумотхои мониторинг ва чорабинихои рекултиватсионии амалишаванда (шиносноманоккунонии объектхои мероси урани) ташкил карда мешавад.

7. Бар асари амали гардидани чорабинихо дар доираи Барномаи мазкур дар объектхои мероси урани идорашавандагии майдонхои мазкур таъмин хохад шуд, ки барои чалби маблагхо чихати гузаронидани чорабинихои солимгардони мусоидат менамояд. Шароитхои ичтимоию иктисодии рушди минтакахои аз таъсири объектхои мероси урани осебдида бехтаргардида, чолибияти сармоягузори барои эхёи худудхои чойгиршудаи объектхои мероси урани баланд мегардад, хамчунин хавфи таъсироти манфии объектхои мероси урани ба саломатии одамон ва мухити зист кам мегардад.

 

 

 

 

 

МУКАДДИМА

 

  1. Таъмини амнияти радиатсиони унсури амнияти миллии Чумхурии Точикистон мебошад. Чорабинихои ба холати бехатар овардани объектхои мероси урани намудхои фаъолияти зеринро дар бар мегиранд: муайян намудани тахдидхои вокеи ва эхтимоли (сарчашмахои шуоъхури ва ифлосшавии мухити зист); арзёбии холат ва тавсифоти таъсири манбаъхои шуоъхурии вокеи ва эхтимоли; асосноккуни ва амалигардонии чорабинихои асоснок ва муносиби солимгардони, хамчунин мушохидаи дарозмуддат ва назорати техникии майдонхо баъди ба холати бехатар овардани онхо тибки меъёру талаботи танзимкуни.
  2. Масъалахои хифзи мухити зист низ чун таъмини дарачахои бехатари шуоъхури дар минтакаи таъсири объектхои мероси урани чузъи мухими назорат мебошанд. Объектхои мероси урани одатан ба гайр аз таъсироти радиологи метавонанд ба ифлосшавии кимиёвии мухити зист оваранд (махсусияти таъсир аз геокимиёи масолехи маъдани ва истифодаи технологияи коркарди маъданхо вобаста аст).
  3. Точикистон, хамчун давлати узви Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми (АБЭА), бо хамрохшави ба конвенсияву созишномахои байналмилали вазифадор аст стандартхои асоси ва принсипхои амниятиро дар вакти муомилот бо партовхои радиоактиви ва тахияи накшахои фаъолияти солимгардони ба инобат гирад, самаранокии ичрои лоихахои солимгардониро (рекултиватсиониро) назорат намояд ва идоракунии бехатарии чунин майдонхоро дар тамоми давраи мукаррар кардани назорати танзимкуни амали созад.
  4. Барои ноил шудан ба максадхои самараноки стратегияи бехатари дар Чумхурии Точикистон зарур аст, ки асосхои конунгузори ва меъёрии худи дар сохаи идоракунии партовхои радиоактиви куллан ва майдонхои меросии истехсолоти урани кисман мукаммал карда шаванд. Барои ин зарур аст талаботу меъёрхои танзимкуни такмил дода шаванд, ки имконияти самаранок банакшагири ва ичрои чорабинихои солимгардонии чунин объектхоро медиханд, хамчунин инфрасохтор ва имконоти техникии операторхои майдонхои мероси урани барои ичрои ухдадорихои вазифавиашон оид ба нигохдории бехатари ва хамрохии лоихахои фаъолияти солимгардони мукаммал мегарданд.
  5. Кайд намудан мухим аст, ки дар шароити мавчудаи иктисодии рушди Чумхурии Точикистон аз сабаби норасоии захирахои молияви техники ва кадри мустакилона омода ва амали намудани лоихахои бузурги солимгардонии объектхои меросии истехсолоти урани имконпазир аст. Аз ин ру, ба накша гарифта шудааст, ки руйхати асосии чорабинихои омодасози ва мухандиси аз хисоби лоихахои кумаки баймилалии техники ичро карда шаванд. Илова бар ин мухим аст назорати таъмини бехатари ва корхои хамрохи ва санчиши чорабинихои ичрошаванда, хамчунин истифодаи дарозмуддати майдонхо дар доираи барномаи назоратии институтсионали, ки бояд аз чониби кадрхои милли ичро гарданд ва маблаггузориашон аз хисоби Бучети давлати бошад, таъмин карда шавад.
  6. Солхои охир Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон (макоми танзимгари Чумхурии Точикистон дар сохаи амнияти радиатсиони) хамчунин оператори объектхои мероси урани (Вазорати саноат ва технологияхои нави Чумхурии Точикистон ва мувофикан ташкилоти идоракунанда КВД “Фулузоти нодири Точикистон”) дар бисёр лоихахои байналмилали, ки ба расонидани кумакхои техники ва молияви чихати амалисозии чорабинихои омодасози чихати ба холати бехатар овардани объектхои мероси урании чумхури равона гардидаанд, фаъолона иштирок менамоянд. Аз чумла, иштирок дар лоихахои АБЭА ва кооператсия бо Агентии мухофизати радиатсионии Норвегия имконияти мохиятан бехтар намудани хуччатхои меъёрии заминавиро дар чумхури дод ва якчанд конунхо, ки имкони огози омодаи фаъолонаро барои амалисозии чорабинихои солимгардони медиханд, тахия гардиданд. Дар доираи иштирок дар барномахои хамкорихои байнидавлати – Иттиходи иктисодии АвруОсиё ва барномахои хамкори бо Иттиходи Аврупо (ИА), хамчунин аз чониби баъзе аз фондхои шахси (масалан, чун Фонди Швейтсарияги оид ба безараргардонии минахо FSD) корхо оид ба гузаронидани тадкикот ва лоихакашии чорабинихои мухофизати чихати ба холати бехатар овардани баъзе аз объектхои мероси урани дар Чумхурии Точикистон, огоз гардидаанд. Аммо, шарти умумии халли самараноки мушкилоти бехатарии чунин объектхо барои дурнамои дарозмуддат зарурати истифодаи муносибати мачмуи ва бонизом мебошад. Он дар худ омода намудани накшахои миллии фаъолияти солимгардони, гузаронидани мониторинг ва назорати холати объектхои мероси, хамчунин идоракунии чунин майдонхо ва хамкории мутакобил бо ахоли ва макомоти махаллии хокимияти давлати дар доираи барномахои миллиро дар бар мегирад. Мавчудият ва ичрои чунин барномахо дар кишвар чихати чалб ва самаранок истифода гаштани захирахои молияви ва кадрии ташкилотхои байналмилали кумак менамояд, хамчунин дар таъмини низоми дарозмуддати идоракунии чунии объектхо ва амнияти монеахои мухандиси ва иншоотхо мусоидат менамояд.
  7. Иштироки фаъолонаи макоми танзимгари Чумхурии Точикистон, хамчунин дигар вазорату идорахо дар барномахои кумаки техники, аз чумла, дар барномаи Гурухи хамохангсоз дар сохаи солимгардонии объектхои мероси урании Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми CGULS (Coordinftion Group for Uranium Legacy Sites) хамчунин дар доираи лоихахои Иттиходи Аврупо, имкони умед бастанро медиханд, ки мумкин як катор лоихахои гаронарзиши солимгардониро давлатхо-донорхои Бонки аврупоии тачдид ва рушд (БАТР) маблаггузори намоянд. Айни замон дар якчояги бо шарикон аз Точикистон ва дигар давлатхои Осиёи Маркази, коршиносони АБЭА ва ИА маводро ба Конфронси Донорхо, ки соли 2017 доир мегардад, омода месозанд.
  8. Яке аз талаботи маблаггузории лоихахои афзалиятноки солимгардонии объектхои мероси урани барои кишвар ин мавчуд будани стратегияи давлати нисбат ба чорабинихои ба холати бехатар овардани майдонхои меросии истехсолоти урани ва барномахои миллии дастгирии чунин лоихахо мебошад, ки имкони таъмини намудхои фаъолияти зеринро медихад:

– хамохангсозии стандартхои милли бо стандартхои асосии Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми (АБЭА) ва бехтарин тачрибахои чахони, муносибгардони ва мукаррарнамоии талаботи самараноки танзими, меъёрхои таъмини бехатари, меъёрхо, коидахои омодасози ва гузаронидани чорабинихои солимгардони;

– иштирок намудани кадрхои милли дар тайёр намудани лоихахо, экспертиза, иштирок дар ичрои чорабинихои мухандиси ва таъмин намудани назорат аз бехатари ва самаранокии гузаронидани чунин лоихахо;

– ичро намудани барномаи мониторинг ва назорати техники дар объектхои мероси мувофики талаботхои танзими;

– тахия ва ичрои барномаи дарозмуддати идоракунии майдонхои мероси (бозбинии институтсионали) баъди овардани онхо ба холати бехатар (аз чумла, онхое, ки давлатхо-донорхо ё аз хисоби бучети чумхурияви маблаггузори мегарданд).

  1. Барномаи татбики Консепсияи миллии Чумхурии Точикистон оид ба солимгардонии махфузгоххои партовхои коркарди маъдани уран барои солхои 2016-2024 (минбаъд – Барнома) чузъи мухим дар таъмини натичахои самаранок ва устувори кумакхои техникии чашмдоштшаванда аз ташкилотхои байналмилали ва фондхои кишвархои донор мебошад. Чорабинихои чунин Барнома имкони талошхои муштаракро барои ичрои лоихахо бо дастгирии молияви ва кумакхои техникии кишвархои донор медихад. Захирахои Барнома имкон медиханд, ки инфрасохтори милливу эксперти, танзими ва ташкили барои амалисозии лоихахо ба холати бехатар овардани объектхои меросии истехсолоти урани, инчунин идоракунии дарозмуддати бехатари дар чунин объектхо ва минтакаи таъсири онхо дар Чумхурии Точикистон катъан таквият ёбанд.
  2. Бояд кайд кард, ки бо вучуди кумакхои назарраси техники ва молиявии аз чомеаи байналмилали чашмдоштшаванда объектхои собик истехсолоти урани дар чумхури боки мемонанд.

Таъмини санчиши бехтарии истикомат дар пахлуи чунин объектхо, идоракуни ва хизматрасонии майдонхои мероси урани, хизматрасонии объектхои мухандиси ва дигар вазифахои мухими таъминкунандаи устувории чорабинихо барои даврахои тулони вазифахое мебошанд, ки бояд аз чониби кадрхои милли хал гарданд ва дар доираи барномахои милли маблаггузори шаванд. Дар доираи Барномаи милли мухим аст якчанд чорабинихо амали шаванд, ки имкони мутобиккунонии стандартхо ва хуччатхои меъёриро медиханд, хамчунин иктидорхои кадриро дар чумхури барои иштирок дар барномахои дарозмуддати фаъолияти солимгардони хавасманд мегардонанд. Самтхои асосии тайёр намудани кадрхо дар доираи ичрои Барномаи мазкур бояд чунин бошанд: санчиши экологи ва радиатсиони, мухофизати радиатсиони аз шуоъхурии ионзо, масоили мониторинг ва назорат, технология ва усулхои мухандисии идоракунии бехатарии муомилот бо партовхои радиоактиви ва партовхои меросии истехсолоти уран ва чалби ахоли барои кабул намудани карор.

  1. Накшаи чорабинихои дар доираи Барнома амалишаванда имкон медиханд, ки кор бо ахоли самараноктар гузаронида шавад, масоили вобаста ба хавфи истикомат дар пахлухои объектхои мероси, хамчунин натичахои гузаронидани чорабинихои солимгардони фахмонида шаванд (замима мегарданд). Ин имконияти паст намудани шиддати ичтимоиро дар чунин минтакахо дода, боварии ахолиро ба давлат зиёд менамояд, хамчунин ба рушди ичтимоиву иктисодии ин минтакахо куллан мусоидат менамояд, чолибияти сармоягузори, арзиши захирахои табииро зиёд намуда, сатхи зиндагии ахолии махаллиро баланд мебардорад.
  2. Хадафхои асосии Барнома ба таъмин намудани амнияти истикомати ахоли ва хифзи мухити зист дар минтакаи таъсири объектхои мероси собик истехсолоти урани, хамчунин ба мухайё намудани шароитхои рушди устувори иктисодии махалхо дар минтакаи таъсири объектхои мероси урани равон гардидаанд.
  3. Дар хуччати мазкур инчунин вазифахои асоси, ки ичрояшон барои расидан ба максадхои гузошташуда зарур мебошанд ва механизмхои асосии ичрои Барномаи мазкур барраси мегарданд.
  4. Дар доираи Барнома корхои баруйхатгири ва арзёбии холати майдонхои мероси урани, аз чумла партовгоххо, хоктудахои чинсхои бегона ва дигар объектхои инфрасохтори (карерхо, бокимондаи бинохо ва г.) анчом дода мешаванд, хамчунин барномахои мониторинг ва назорати техники амали карда мешаванд. Ичрои Барнома имкон медихад, ки хавфи эхтимолии таъсироти объектхои меросии истехсолоти урани ба мухити зист ва саломатии ахоли ба таври назаррас паст карда шавад.
  5. Барнома бо дарназардошти стандартхои асосии бехатарии Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми (АБЭА), дар асоси Консепсияи гузариши Чумхурии Точикистон ба рушди устувор то соли 2030 ва Стратегияи миллии солимии ахолии Чумхурии Точикистон барои солхои 2010-2020 тахия гардида, кисми таркибии Консепсияи миллии Чумхурии Точикистон оид ба солимгардонии махфузгоххои партовхои коркарди маъдани уран барои солхои 2016-2024 ба хисоб меравад

 

1. ХОЛАТИ КУНУНИИ ОБЪЕКТХОИ МЕРОСи ВА МУШКИЛОТИ ХАЛТАЛАБ

 

  1. Чустучуи бошиддати маъданхои урани саноати дар Точикистон аз солхои баъдичанги (1945-1950) огоз гардидаанд ва дар натича як катор конхо кашф гардиданд. То ин муддат дар шимоли кишвар аз соли 1926 кони Табошар маълум буда, аз маъдани урандори он радий истихроч карда мешуд. Соли 1936 кон пурра хамчун манбаи ашёи хоми урани иктишоф гардидааст. Дар соли 1940 мавчудияти уран дар кони Адрасмон, ки дар миёнаи солхои 30-ум висмут истихроч карда мешуд, мукаррар карда шуд.
  2. Мавчуд будани конхои уран дар Табошар ва Адрасмон якбора минтакаи шимоли Точикистонро чун мавзеи афзалиятнок барои ташкили истихрочи саноатии уран ва коркарди маъданхои он муайян намуд.
  3. Барои амали намудани истихрочи уран дар шимоли Точикистон соли 1945 комбинати кухиву кимиёвии махсуси №6 дар худуди шахри Ленинобод таъсис дода шуд, ки баъдтар номи комбинати кухи-кимиёвии Ленинобод, Корхонаи давлатии “Комбинати металхои нодири шарк”-ро гирифта, холо КВД “Фулузоти нодири Точикистон” номгузори гардидааст.
  4. Дар натичаи истихрочи саноатии маъданиёти уран дар Чумхурии Точикистон ва фаъолияти корхонаи мазкур хоктудахои чинсхои кушоиш, маъданхои заиф ва беруназтавозуни аз кон, чоххо ва партовхои коркарди гидрометаллургии маъданхо (партовгоххо) ба вучуд омадаанд, ки дар онхо гилзатнокии зиёди радионуклидхои пайдоишашон табии ва якчанд моддахои захрнок дида шуда, аз сатхи бехатари барои ахоли ва мухити зист баланд мебошанд. Чунин объектхо мувофики таснифоти Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми (АБЭА) ба объектхои меросии истехсолоти уран дохил мешаванд ва гузаронидани чорабинихоеро талаб менамоянд, ки имкони паст намудани хавфи таъсироти манфии онхоро диханд ва нигохдории бехатари дарозмуддати онхоро таъмин намоянд. Микдори умумии партовхои саноати кухкории тули фаъолияти корхона чамъгардида бо сатхи баланди микдори радионуклидхои табии зиёда аз 55,0 млн. тоннаро дар майдони 180 га ташкил медиханд. Микдори зиёди чунин партовхо ба объектхои мероси урани тааллук дошта, назорати танзими ва ба холати бехатар оварданро талаб менамоянд.
  5. Партовгоххои собик истехсолоти уран ва кисми зиёди хоктудахои истихрочи кухии маъданиёти уран дар каламрави вилояти Сугд манбаъхои эхтимолии ифлоскунандаи худудхои хамшафат, хавои атмосфери, обхои зеризамини ва дарёхо мебошанд, ки ба сифати манбаъхои таъмини оби нушоки ва обёри истифода мешаванд. Таъмини бехатарии ин объектхо дарки инхоро металабад: манбаъхо ва роххои шуъохурии (таъсири экотоксикологии) объектхои собики урани ба мухити зист хам дар шароити кунуни ва хам дар шароити зухуроти эхтимолии имконпазири омилхои фавкулоддаи табии (заминларза, ярч, чараёнхои сел, обхези ва г.), хамчунин зери таъсири фаъолияти инсонхо.
  6. Дар якчанд майдон дарачаи баланди гамма-афканишоти беруни ба мушохида расида, макомоти махаллии хокимият ва операторхои ин объектхоро ухдадор менамояд, ки ба ин минтакахо ахолиро рох надиханд, хамчунин оид ба риоя гардидани бехатари дар чунин объектхо санчиш гузаронанд. Тавоноии микдори баробари (ТДМ) гамма-афканишот дар сатхи партовгоххо худуди аз 0,3?1,5 мкЗв/соат ташкил медихад. Дар баъзе минтакахои партовгоххои сатхашон кушода ТДМ ба 30 мкЗв/соат ва зиёда аз он мерасад. Сатхи баланди ТДМ гамма-афканишот, зичии баланди эскалатсияи радон ва мавчуд будани минтакахои кушодаи сатхашон ифлос, ки заррахои чангхои ифлосгардидаи онхо ба худудхои хамшафат пахн мегарданд, масалан, аз сатхи партовгохи Дехмой ё дар минтакаи чойгиршавии хоктудахои фабрикаи маъданиёти заифи шахри Истиклол (Табошар), омилхои хавфноки радиатсионии шуоъхури барои ахоли ва ифлосшавии мухити зист махсуб мегарданд. Дар ин замина сатхи манзари табиии гамма-афканишот дар худудхои хамшафат дар доираи аз 0,10 то 0,30 мкЗв дар як соат фарк менамояд. Барои гуруххои муайяни ахолии махалли микдори солонаи шуоъхури мумкин аст аз 1 мЗв, ки ба худуди поёнии кимати сатхи референти барои холати мавчудаи шуоъхури мувофик меояд, зиёд шавад. Мувофики меъёрхои байналмилали эхтимолияти чойдоштани чунин сатхи шуоъхури зарурати гузаронидани чорабинихои муайяни мухофизатиро ба назар мегирад, ки санчиши манбаъхо ва роххои ташаккулёбии шуоъхуриро имкон медихад, инчунин амалисозии барномаи мониторинг ва назорати техникиро ба сифати воситаи дастгирии иттилооти дар асосноккунии чунин чорабинихо талаб менамояд.
  7. Дар чунин майдонхо истифода намудани об барои нушидан ва обёри, ки зери таъсири шахтаву карерхои урании таги обмонда ифлос мегарданд, обхои равони захкашхо аз партовгоххо низ метавонанд ба таври катъи ба шуоъхури оранд. Арзёбии коршиносони АБЭА нишон дод, ки шуоъхури барои гуруххои муайяни ахоли танхо аз хисоби истеъмоли обхои ифлосгардида дар гизо ва махсулоти хуроквории дар китъахои бо обхои ифлосгардидаи захкаши обёришаванда мумкин аст иловатан ба омилхои шуоъхури аз хисоби манзари табии ба 1?3 мЗв дар як сол расад. Таносуби роххои шуоъхури (аз хисоби шуоъхурии мустаким, ингалятсия, истеъмоли об, истеъмоли маводи хурока) барои хар яке аз обтектхои мероси урани фарк менамояд ва бояд дар мархилаи арзёбии бехатарии хар як объекти мушаххас дар асоси барномаи арзёбии холат ва мониторинги мухити зист муайян карда шаванд Аз ин рубарои хар як майдон гузаронидани мониторинг ва арзёбии роххои афзалиятноки шуоъхури хамчун асос барои кабул намудани карор кабул карда мешавад.
  8. Хусусияти хоси хамаи объектхои мероси урани ин чойгиршавии онхо дар минтакахои кухи ва бевосита дар наздикии минтакахои ахолинишин мебошад. Ин маънои онро дорад, ки дар як катор объектхо ходисахои геотехники (заминларза, ярч, селхо, равандхои эрозиони ва г.) бояд дар вакти арзёбии хавфхо ва банакшагарии чорабинихои солимгардони ба инобат гирифта шаванд. Аз чумла, чунин ходисахои хусусияти табии дошта барои худуди Шимоли Точикистон (минтакаи аз чихати заминларза ва омадани сел хатарнок) хос мебошанд. Тайи чанд соли охир шаш ходисаи шусташавии партовгоххо аз чараёни сел дар шахри Истиклол ва шахраки Адрасмон руи додааст.
  9. Мушкилоти асоси ин мухофизати обхои зеризамини ва сатхи дар Чумхурии Точикистон мебошад, ки дар минтакаи эхтимолии ифлосшави аз обдавхои дренажи ва полоишии партовгоххо чой гирифтаанд. Манбаъхои зиёди эхтимолии ифлосшавии об ин обдавхо аз партовгоххои шахри Истиклол хамчунин обхои зеризамини дар минтакаи таъсири партовгохи Дехмой мебошанд, ки ба дарёи Сир равон мегарданд ва мувофикан мухимияти ташаккули барномаи мониторнинги фаромарзии ифлосшавии дарёро ба миён меорад.
  10. Кор бо ахоли, ки мумкин аст дар доираи чорабинихои Барномаи мазкур дасгири ёбад, имкони баланд бардоштани сатхи маърифатнокии экологии ахоли, ба ахоли ёд додани коидахои риояи истифодаи бехатари замин дар мавкеъхои чойгиршавии объектхои мероси урани ва хамчунин эътимодноки ба маълумотхои арзёбии холат ва чорабинихои гузаронидашавандаро дар майдонхо медихад. Робита бо ахоли, иттилоот ва чорабинихои мунтазами назорати техники имкон медиханд, ки микдори холатхои истифодаи масолехи партовгоххо, хоктудахои маъданиёти заиф, оханпорахо ва дигар бокимондахои мероси урани барои эхтиёчоти сохтмони ва маиши кам гардад.
  11. Омилхои дар боло зикргардида барои зарурати тахия гаштани чунин барномахо дар муддати кутохтарин чихати огози гузаронидани чорабинихои амали замина фарохам меоварад. Бо вучуди ин, барои таъмини устувории дарозмуддат ва суботи чунин чорабинихо бояд талаботи заминави ва тачрибаи ташкили кор ва назорат аз болои гузаронидани онхо бо дарназардошти амалияи бехтарини чахони риоя гарданд. Аз чумла, дар оянда бояд арзёбии асосноккардашудаи муайянчуи ва чорабинихои афзалиятнок ичро карда шаванд.
  12. Барои таъмини шароитхои дар боло овардашуда дар Точикистон бояд кадрхои милли омузонида ва таиёр карда шаванд, то ин ки онхо тавонанд дар хама мархилахои банакшагирии стратегияхо, тахияи лоихахо ва амалисозии онхо иштирок намоянд. Чунин барномахо айни замон дар доираи лоихахои байналмилали гузаронида шуда истодаанд. Бо вучуди ин, муносибати бонизом ба тарбияи кадрхои милли метавонад танхо дар доираи дастргирии Барномаи давлатии мазкур таъмин карда шавад.
  13. Пештар дар Чумхурии Точикистон баъзе аз лоихахои солимгардони аз чумла, пушонидани партовхои радиоактивии дорои сатхи баланди радионуклидхои табии дар шахри Б.Гафурови вилояти Сугд аллакай ичро шуда буданд. Корхо аз тарафи Иттиходияи истехсолии “Востокредмет” (хозира КВД “Фулузоти нодири Точикистон”) дар огози солхои 90-ум ичро гардида, аз пушонидани партовхо ва масолехи маъдани бо кабати хокхои безарар, ки дар заводи тачрибавии шахри Гафуров коркард шудаанд иборат мебошад. Аз руи нишондихандахои худ ин партовгох, ки дар худуди шахр чой гирифтааст, айни замон хеч хатари чидди барои ахолии шахр надорад. Бо вучуди ин, бояд гуфт, ки барои партовгохи мазкур масолехи коркард дар шароити нисбатан мусоид карор дорад (мавчуд набудани хатари зери обмони, руйпуши эътимоднок – 2,5 м, гилхок, иклими “хушк”). Аз ин ру, дар шароити хозира партовгох нисбатан бехатар мебошад, Аммо, барои арзёбии холати он дар давраи хисоботи (150-200 соли минбаъда) зарур аст, ки арзёбии мувофик гузаронида шавад ва хангоми сохтмони нави объекту руйпушхои хифозати меъёрхои муайяни лоихави аз амалияи бехтарини чахони истифода гарданд.
  14. Дар ин солхо 6 партовгох дар худуди шахраки Адрасмон дар як партовгохи №2 чойгир карда шуд ва майдони чойгиршавии онхо баркарор карда шуд. Партовгохи № 2 бо масолехи харсангии порахояш калон пушонида шуд. Дар натича вазъи радиатсиони дар шахрак бехтар гардонида шуд. Аммо фарш ва нишебихои партовгохи №2 устувор нестанд, дар як катор чойхо обкандхо ва баромади масолехи партовгох бо нишеби ба берун мушохида мегардад, ки чорабинихои фавриро оид ба нест кардани обкандхо ва ташкил кардани обпартохоро аз сатхи он талаб менамоянд.
  15. Дар соли 2001 аз хисоби маблагхои аз тарафи Хукумати Чумхурии Точикистон чудогардида, окибатхои омадани чараёни сел ба шахри Истиклол, партовгохи шуста вайронгаштаи собик Коргохи №3 ва селнигохдорандаи пуршуда бархам дода шуданд, хамчунин дар партовгохи №2 шахраки Адрасмон чукурии обканда пушонида шуд ва дар минтакаи аз маводи радиоактив ифлосгашта корхои солимгардони гузаронида шуда буд. Аммо ин нокифоя буд, зеро кисми зиёди партовхои Коргохи № 3 тавассути селоба ба масофаи хеле калон ба кисмати поёнии водии Сарым-Сахли-Сай и Уткем-Су оварда шуд, ки васеъ намудани минтакаи санчиши ва назоратиро талаб менамояд. Масолехи партовгох бояд чамъовари гашта, халли муносиби он барои нигохдории дарозмуддат дар доираи консепсияи ягонаи ба холати бехатар овардани майдонхои мероси урани ёфта шавад. Хизматрасонии монеахои бехатари дар чунин объектхо бояд мунтазам гузаронида шуда, карор оид ба мудохила дар асоси маълумотхои назорати техники ва мониторииг кабул карда шавад.
  16. Соли 2001 Чумхурии Точикистон аъзои АБЭА гардид. Бо карори Хукумати Чумхурии Точиистон вазифахои макоми давлатии танзимкунанда ба души Агентии амнияти ядрои ва радиатсиони, ки дар соли 2003 дар назди Академияи илмхои Чумхурии Точикистон таъсис дода шудааст, гузошта шуд. Корхои мувофиканамоии меъёрхои байналмилалии идоракунии манбаъхои хатарноки радиатсиони ва фаъолияти вобаста ба истифодаи технологияи радиатсиони огоз гардиданд. Ин хамчунин имкон дод, ки ба зарурати халли масъалахои мавчудбуда ва идоракунии бехатар, ба вучуд овардани монеахои дарозмуддати бехатар дар партовгоххо ва майдонхои собик истехсолоти Урани тибки стандартхои баймилалии АБЭА таваччух зохир гардад ва аз он чумла, корхои мураттаб барои чалби захирахои байналмилалии молияви огоз шаванд. Як катор чорабинихо, ки дар доираи лоихахои кумакхои байналмилалии техники маблаггузориашон ба назар гирифта шудааст, дар руйхати чорабинихои Барномаи мазкур чой дода шудаанд.
  17. Хамчунин барои амали намудани чорабинихо захирахои фондхои хусуси ва давлатии кишвархои донор дар доираи созишномахои дучониба чалб карда мешаванд. Хамин тавр, дар соли 2014 дар хамкори бо Фонди Швейтсария оид ба безараргардонии минахо (ГSD) лоихаи таворасозии атрофи партовгохи урандори “Харитаи 1-9” (бо дарозии кариб 2,0 хазор метр) бо муваффакона амали карда шуд. Айни замон лоихаи тоза кардани минтакахои ифлосгардидаи объекти мазкур барои идомаи хамкорихо тахия гардида истодааст. Амалисозии лоиха имкон медихад, ки кабати болоии партовгохи “Харитаи 1-9” баркарор шуда, кисман собик майдони саноатии заводи гидрометаллурги дар шахри Чкалов тоза шавад, аммо хама гуна корхои оид ба хамрохи, санчиш ва мониторинг дар таъмини бехатарии радиатсиони ва экологи бояд дар доираи Барномаи мазкур ва баъди анчоми лоиха ичро карда шаванд.
  18. Бояд кайд намуд, ки Шурои байнидавлатии Иттиходи хамкории иктисодии АвруОсиё (ЕврАзЭС) Консепсияи барномаи Иттиходи иктисодии АвруОсиё “Солимгардонии худуди давлатхои аъзои Иттиходи хамкории иктисодии АвруОсиёи зери таъсири истехсолоти истихрочи уран кароргирифта”- ро кабул намуд. Максади Барномаи максадноки байнидавлати – паст намудани хавфи ба миён омадани холатхои фавкулодда бо окибатхои радиоэкологи дар худуди давлатхои аъзои Иттиходи хамкории иктисодии АвруОсиё (ИХИАО) мебошад. Бо сабаби бархамхурии ИХИАО (соли 2014) амалишавии минбаъдаи Барномаи максадноки байнидавлати дар доираи Комиссияи давлатхои аъзои ИДМ оид ба истифодаи энергияи атоми бо максадхои осоишта сурат мегирад. Ба сифати объектхои афзалиятнок барои солимгардони объектхои мероси урании шахракхои Мин-Куш ва Кочи-Сой (Чумхурии Киргизистон) ва шахри Истиклол (Чумхурии Точикистон) интихоб гардиданд. Арзиши умумии Барномаи максадноки байнидавлати 1 млрд.155 млн. 971 хазор рубли русиро ташкил дода (547 997,08 хазор рубли руси барои солимгардонии объектхои шахри Истиклол), эхтимолан дар ду мархила амали мегардад:

– мархилаи аввал солхои 2013-2016;

– мархилаи дуюм солхои 2017-2018.

  1. Новобаста ба кумакхои зиёди аз ташкилотхои байналмилали чашмдоштшаванда чихати халли мушкилоти меросхои урани дар Чумхурии Точикистон, барои муайянсози ва арзёбии холат, хизматрасонихои техникии иншооти мухандиси, амалисозии санчиши бехатари ва идоракунии объектхо дар майдонхои мероси урани дар Чумхурии Точикистон давлат масъулият дорад. Айни замон холати техникии партовгоххо гузаронидани корхои асосноккардашудаи солимгардониро талаб менамояд, зеро кабати болоии пештар сохташуда вайрон гашта истодааст ва хавфи садамахои радиатсиони бо окибатхои манфии зиёд ба ахоли ва мухити зист дар минтакахои таъсироти онхо баланд гардидааст. Солхои охир аз сабаби махдудияти имконоти молияви корхои садамавию баркарорсози мумкин аст номунтазам ва дар хачми нопурра гузаронида шаванд.
  2. Ривоч додани захирахои миллии кадри ва дарёфти тачрибаи техникии лоихакаши ва амалисозии лоихахои техники дар Чумхурии Точикистон бо дарназардошти амалияи бехтарини чахони мухим мебошад. Хама гуна сабаку норасоихои бавучудории чорабинихои мухофизати дар объектхои чумхури, ки каблан ичро гаштаанд бояд ба инобат гирифта шаванд ва мактаби миллии мухандисии муосир оид ба хизматрасонии иншооти мухофизати ташкил карда шавад. Пештар дар вакти лоихакаши ва сохтмони партовгоххо талабот ба мустахкамии онхо ба назар гирифта намешуданд, монеахои дарозмуддати зиддиполоиши сохта нашудаанд, дар як катор объектхо монеахои мухофизатии геотехники, ки имконияти таъмини амниятии объектхоро бар асари ярч, обхези ва чараёнхои сел медиханд, сохта нашудаанд.
  3. Хангоми тахияи Барнома фехристи объектхои хатари радиатсиони дошта ба мухити зист ва ахоли дар асоси тахлили маводи бойгони тартиб дода шуд. Гайр аз ин, барои кабули карорхои идоракуни зарур аст, ки доимо маълумот оид ба холати объектхои собик истехсолоти урани ва донишхо дар бораи тагйирёбии хусусиятхои таъсироти манбаъхои ифлоскунандаи мухити зист (динамикаи омилхои шуоъхури) аз нав дигар шаванд. Барои ин зарур аст, ки хамаи бойгонихои иттилооти дастраси таърихи доир ба объектхо ба тартиб дароварда шуда, талаботи муосир ба иттилоот ва шаклхои тахияи шиносномаи техникии объектхо ташкил карда шаванд. Маълумот оид ба микдор, таркиб ва шакли партовхои дар махфузгоххо ва хоктудахо нигохдоришаванда ва вазни партовхои радиоактиви аз руи маълумоти ченкунии маркшейдери, ки дар вакти бахрабардори ва муваккатан катъ намудани истифодаи онхо ба даст омадаанд, хисоб карда шудааст. Онхо бояд аз руи натичахои баходихии мустаким ва гайримустаким дакик карда шаванд.
  4. Зарур аст, ки карор дар бораи меъёрхои мансубияти масолех ва объектхои мухити зист дар майдонхои собики истехсолоти урани ба объектхои мероси, ки санчиши танзимиро талаб менамоянд, кабул карда шавад. Мувофики стандартхои бехатарии АБЭА ба сифати меъёрхои муайянсози объектхои собик истехсолоти урани ва кабули карор оид ба зарурати санчиши танзими ва итифодаи чорахои муносиби мухофизати, сатхи реферантии доза истифода мегардад, ки одатан дар худуди аз 1 то 20 мЗв дар як сол илова бар шуоъхури аз омилхои табии мукаррар карда мешаванд. Бештар меъёрхои муайянсози хосилаи гайримустаким, меъёрхои бехатари ё меъёрхои озодшавии масолех ва объектхо аз санчиши танзими истифода мегарданд. Аксаран меъёрхои муайянсози масолех бо сатхи баланди радионуклидхои табии (NORM) нисбат ба андозаи консентратсияи фаъолнокии хар кадоме аз радионуклидхои катори уран-тории андозаи – 1 Бк/г истифода мешавад, ки зиёд накардани ин андоза имкон медихад, ки онхо аз санчиши танзими озод шаванд. Аммо карорро бояд макоми танзимгар кабул намояд. Дар баъзе холатхо мумкин аст ин гуна индикатор ба сатххои болои ё поёнии тавсияшуда дар асоси тахлили бехатарии хар як холати мушаххас асоснок карда шавад. Мукаррар намудани чунин меъёрхо барои хар як объекти Чумхурии Точикистон вазифаи макоми танзимгар мебошад. Чунин вазифахо бояд дар доираи Барномаи мазкур низ ичро карда шаванд. Меъёрхои ба ин монанд (сатхи санчиши) барои дигар нишондихандахои холати радиатсиони (тавоноии дозаи экспозитсионии гамма-шуоъхури, консентратсияи хачмии фаъолнокии радон-222 дар бинохои собик истехсолоти уран ва дар бинохои истикомати, нишондихандахои бехатари барои об ва маводи хурока, ки дар худудхои атрофи объектхои мероси урани парвариш гаштаанд) ё дигар нишондихандахои хавфноки гайрирадиологи (масалан, ифлосшавии мухити зист бо маводи кимиёвии пайдоиши маъдани) низ мукаррар карда мешаванд. Дар давлатхои Иттиходи Аврупо муносибате истифода мегардад, ки дар он болоравии сатхи алфа-фаъолияти умуми дар обхои дренажи ва полоиши индикатори – 0,1- Бк/л, диккати хосаро ба масъалахои ифлосгардии об, гузаронидани ташхиси таркиби изотопи ва баходихии бехатарии истеъмоли об талаб менамояд. Дар бисёр кишвархо нишондихандахои меъёри токсикологии макбули умум – микдори умумии уран дар обсатхи 30 мкг/л истифода мешавад. Дигар меъёрхо барои нигохдори ва сатхи фаъолнокии хоси радионуклидхои каторхои уран-тории барои обхои сатхи ва зеризамини ба сифати меъёри бехатари истеъмоли обхо низ мукаррар карда мешаванд. Ин маънои онро дорад, ки Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон дар якчояги бо дигар макомоти танзимгар дар сохахои хифзи мухити зист ва тандурусти бояд сатххои мувофики референтии шуоъхури ва сатхи хосилшавии ифлосгардии мухити зистро мукаррар намоянд, ки бояд барои санчиши таъсирот, амалигардонии самараноки барномаи мониторинг ва асосноккунии чорахои фаврии идоракунии бехатарии майдонхои истехсолоти урани, аз чумла меъёрхои ифлосшавии радиоактиви ва кимиёвии мухити зист асос гарданд. Корхои мукаммалсозии стандартхои миллии холати мухити зист дар минтакаи таъсироти объектхои истехсолоти урани ва мукаррар намудани меъёрхои бехатарии истикомат дар Чумхурии Точикистон бояд кисми таркибии чорабинихои назорати танзимии объектхои мероси урани гарданд.
  5. Умуман, дар каламрави вилояти Сугд 10 объект бо партовхои радиоактиви, хамчунин микдори зиёди хоктудахои чинсхои кушоиш ва маъданхои берун аз тавозуни аз карер, шахтахо ва штолняхо чойгир шудаанд. Зарурати амалисозии чорабинихо, бонавбати ва афзалиятнокии онхо бояд аз руи натичахои барномаи назорат ва мониторинг дар доираи Барномаи мазкур, хамчунин дар асоси натичахои баходихии бехатари дар якчояги бо коршиносони байналмилали мукаррар карда шавад.
  6. Хамин тавр, татбики Барнома ба инобат гирифтани хамаи натичахои корхои пештар анчомёфта, якчоякуни ва ичрои корхои айни замон ва дар оянда маблаггузоришавандаро аз хисоби фондхои кумакхои байналмилали ва барномахои бучети дар доираи Барномаи давлатии хамоханггашта тавсия медихад, ки бешубха дар мачмуъ самаранокии ичрои хамаи чорабинихоро афзун менамояд. Иштироки кадрхои милли имкони катъан рушди иктидорхои кадри, техники ва ташкилии хамкорихоро дар Чумхурии Точикистон чихати халли мушкилоти мероси истехсолоти урани медихад.
  7. Дар поён тавсифи хадафхо ва вазифахо, ки бояд ичро карда шаванд, оварда шудааст. Сохтори Барнома тавре асоснок карда шудааст, ки хар як боби он аз номгуи чорабинихои, ки ичрояшон дар доираи хар як вазифа зарур буда бо нишон додани иктидори лоихахои кумакхои байналмилали ва он лоихахо, ки дар доираи Барномаи милли аз хисоби Бучети давлати ичро мешаванд иборат мебошад.

 

2. МАКСАД ВА ВАЗИФАХОИ БАРНОМА

 

  1. Максадхои Барномаи мазкур инхоанд:

– таъмин намудани зиндагии бехатари ахоли ва хифзи мухити зист дар чойхои чойгиронии объектхои мероси урани;

– мухайё намудани шароитхои рушди устувори махалхои чойгиршавии объектхои мероси урани дар натичаи ба холати бехатар овардани онхо.

  1. Барои расидан ба ин максадхо ичрои вазифахои зерин зарур мебошанд:

– такмили заминаи конунгузори ва меъёрии идоракунии бехатари ва солимгардонии объектхои мероси урани, аз чумла муносибгардони ва мукаррар намудани меъёрхои миллии таъмини бехатари ва амалигардонии самараноки чорабинихои солимгардони;

– ташкили низоми самараноки назорати бехатарии муомилот бо партовхои коркарди маъданхои урани ва идоракунии дарозмуддати бехатарии майдонхои чойгиршавии объектхои меросии урани, аз чумла: тахия ва татбики барномахои дастгирии низоми иншоотии мониторинг ва назорати техники; накшахои мухофизати радиатсиони зимни амалисозии чорабинихо ва барномахои назорати институтсионали дар давраи баъд аз анчомёбии фаъолияти солимгардони;

– такмилдихии инфрасохтори техникии зерсохторхо ва иктидорхои кадрии оператор ва регулятори объектхои мароси урани барои самаранок ичро намудани вазифахояшон;

– такмили шароитхои ичтимоиву иктисодии истикомати ахоли дар худудхои минтакахои таъсири объектхои собик истехсолоти урани;

– фарохам овардани шароитхои меъёриву хукуки чихати чалби сармоягузории баймилалии дастгирии барномахои фаъолияти солимгардони.

  1. Хадафхо ва вазифахои дар боло зикргардида, роххои халли онхо, мархилахои амалисози, сарчашмахои маблаггузори ва ичрокунандагони эхтимолии вазифахо дар Барномаи давлатии мазкур барраси мегарданд.

 

3. МЕХАНИЗМИ ТАТБИКИ БАРНОМА ВА САНЧИШ АЗ РАФТИ ИЧРОИ ОН

 

  1. Руйхати чорабинихо, ки барои расидан ба максадхои дар боло овардашуда ва ичрои вазифахои гузошташуда пешниход гардидаанд, дар асоси омузиши тачрибаи барномаи мушобех бо дарназардошти натичахои кори дарозмуддати Коргохи илми-истехсолии “Технология” КВД “Фулузоти нодири Точикистон”, дар асоси пешниходхои Вазорати саноат ва технологияхои нави Чумхурии Точикистон, Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон, хамчунин тавсияхо, ки аз коршиносони Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми (АБЭА) ва дар натичаи баходихии пешакии як катор лоихахои байналмилали ба даст омадаанд, тартиб дода шудаанд.
  2. Ичрокунандагони хуччати мазкур Вазорати саноат ва технологияхои нави Чумхурии Точикистон, Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон, идорахои маъмури, макомоти ичроияи махаллии хокимияти давлати, ташкилотхои илми ва корхонаи махсусгардонидашуда оид ба муомилот бо партовхои радиоактиви мебошанд, ки хар яке метавонад дар амалишавии чорабинихои Барномаи мазкур дар доираи салохиятхои худ иштирок намояд. Дар вакти тахияи хуччати мазкур пешниходхо ва натичахои барраси бо коршиносони Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми истифода гаштаанд.
  3. Тачрибаи чахони нишон медихад, ки татбики бомуваффакияти лоихахои бузурги солимгардони танхо дар сурате имконпазир аст, ки хамаи иштирокчиёни манфиатдор накши худро аник дарк карда тавонанд ва вазифахои онхо ва пайдарпаии амалисозии барнома муайян шудаанд ва дакик ичро карда мешаванд.
  4. Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон дар асоси тавсияхои АБЭА Низомномаи ичозатномадихиро барои барномаи ичрои чорабинихои солимгардони ки дар он вазифахои корхона – Оператори объектхои мероси, хамчунин вазифахо ва механизми ичрои чорабинихо дар доираи Барномаи мазкур возех дарч гардидаанд, тахия менамояд. Хамчунин меъёрхои танзимии мувофик тахия, тартиби назорати инспектори аз болои ичрои вазифахои таъмини бехатари ва самаранокии ичрои Барномаи мазкур барои хамаи иштирокчиёни он мукаррар карда мешавад.
  5. Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон макоми танзимгар мебошад ва сиёсати ягонаи давлатро дар сохаи амнияти радиатсиони мебарад. Вазифахои асосии он оид ба муомилот бо партовхои радиоактиви мувофики тавсияхои Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми оид ба ташкили корхо дар объектхои мероси урани инхоянд:

– якчоя бо оператор стратегия ва барномаи (накшаи) гузаронидани чорабинихои солимгардониро тахия менамояд;

– мутобикати стратегияи пешниходшударо бо меъёрхои конунгузори ва танзимии амалкунанда арзёби менамояд, хангоми зарурат мувофика мекунад ё хуччатро барои такмилдихи мефиристад;

– меъёрхои холати охирони майдон – радиологи ва экологи (махдудиятхои дозави, дарачаи санчиши ифлосшави, озод шудан аз санчиши танзими ва гайра), хамчунин меъёрхои бехатарии истифодаи заминро баъди анчоми чорабинихо мукаррар менамояд; – шароити ичозатномадихиро барои ичрои самараноки чорабинихо, аз чумла талабот оид ба таъмини бехатари, мониторинги мухити зист, иазорати холати объектхо ва сифати корхо тахия менамояд;

– назорати танзимии натичахо ва самаранокии ичрои Барномаро таъмин менамояд;

– накшахои назорати техникии дарозмуддат ва институтсионалиро (аз чумла танзимиро) мувофика ва тасхех менамояд.

  1. Макоми танзимгар фаъолияти худро дар кооператсияи зич бо дигар вазорату идорахо, хамчунин бо оператори майдонхои мероси урани ичро менамояд.
  2. То имруз хамаи партовгоххо ва хоктудахои чинсхои кухии саноати урани дар тавозуни КВД “Фулузоти нодири Точикистон” карор доранд, ки он оператор оид ба гузаронидани корхои солимгардони махсуб ёфта, дар тобеияти макоми ваколатдори давлати дар сохаи муомилот бо партовхои радиоактиви – Вазорати саноат ва технологияхои нави Чумхурии Точикистон карор дорад. Дар назар аст дар доираи амалисозии чорабинихои Барнома корхонаи махсусгардонидашуда оид ба назорати майдонхои меросии истехсолоти урани таъсис гардида, вазифахои ичроияи оператори миллии объектхои мероси урани ба он мегузаранд.
  3. Мувофики амалияи бехтарини чахони ва тавсияхои Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми вазифахои оператор аз инхо иборатанд:

– таъмин намудани санчиш ва мониторинги холати объектхои мероси урани ва мунтазам гузаронидани баходихии таъсири онхо ба мухити зист, муайянсозии объектхои мероси, ки мувофики талаботи танзими ва меъёрхои бехатари чорабинихои мухофизатиро талаб менамоянд;

– гузаронидани назорати техники, ташкил ва хамрохии чорабинихои техники дар мархилаи омодасози, амалисози ва пас аз анчомёбии чорабинихои солимгардони (санчиши институтсионали);

– таъмин намудани нигохдори ва идоракунии хамаи маълумотхои дастрас оид ба холати майдонхо, натичахои бахисобгири, мониторинг ва чорабинихо, ки ягон вакт ичро гаштаанд ё дар майдонхои мероси урани ичро мешаванд, муайянсозии объектхои мероси барои гузаронидани чорабинихои аввалиндарача, мусоидат намудан ба ичрои самараноки баходихии бехатари ва дар омодасозии чорабинихои солимгардони; – иштирок намудан дар тахияи стратегия ва барномахои чорабинихои солимгардони дар объектхо (дар ин маврид якчоя бо Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон ва коршиносони байналмилали). Гузаронидани мурофиаи чамъияти ва мувофика намудани накшаи чорабинихо бо ахолии махалли, ташкилотхои манфиатдор, хамчунин стратегияи дарозмуддати истифодаи чунин майдонхо пас аз анчоми Барнома мувофики меъёрхои вазъи нихои, ки дар Стратегияи милли мукаррар гардидааст;

– гирифтани ичозатнома бораи ичрои корхо, муайян намудани пудратчии мутасадди, тахия намудани барномаи кор ва чадвали муфассали ичро намудани вазифахо ва мархилахои мустакиман ё дар якчояги бо ташкилотхои лоихавии шарики дар доираи лоихахои милли ва байналмилали;

– ташкил намудани тендер ва тартиби санчиши ичро ва сифати корхо барои ичрокунандагони Барнома;

– мустакиман ё дар якчояги бо ташкилотхои лоихави иштирок намудан дар тахия намудани лоихаи консептуалии (тархи) чорабинихо, асосноккунии техникиву иктисоди, тайёр намудани хисобот дар бораи бехатари ва арзёбии таъсир ба мухити зист, тахлил ва гузаронидани чорабинихои экспертии хуччатхои лоихави, хамчунин мустакиман ё дар якчояги бо ташкилотхои пудрати таъмин намудани чорабинихои мухандиси ва хизматрасонии иншооти мухандиси;

– арзёбии таъсир ба мухити зист, халли лоихави, чорабинихои мухандиси, барномаи мониторинги иншооти мувофики роххои афзалиятноки шуъохури ва таъсир ба мухити зист;

– тайёр намудани хисобот ва маълумот барои макоми танзимгар ва макомоти идоракунии давлати оид ба холати объектхо, рафти ичрои корхо, хамчунин оид ба ягон холати хусусияти фавкулоддадошта ё мухолифати ичрои фаъолият ба расмиёти мукарраргардида, талабот ё шартхои ичозатномави дар давраи гузаронидани чорабинихо ва санчиши институтсионалии дарозмуддат дар давраи пас аз солимгардони.

  1. Назорат ва санчиши институтсионалии хамаи намуди фаъолияти солимгардони аз тарафи оператор дар якчояги дар хамаи мархилахои ичрои кор (дар мархилаи банакшагири, ичрои кор ва баъди анчоми кор дар рафти давраи аз тарафи макоми танзимгар мукарраргардида) гузаронида мешавад. Чунин намуди корхо аз тарафи КВД “Фулузоти нодири Точикистон” ва дигар ташкилотхои шарики ичро карда мешаванд. Тартиби хисоботдихи аз тарафи Вазорати саноат ва технологияхои нави Чумхурии Точикистон дар мувофика бо Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон мукаррар карда мешавад.
  2. Дар назар аст, ки кисмати зиёди чорабинихо дар доираи барнома ва лоихахои баймилалии кумаки техникии дучониба маблаггузори мегарданд. Чорабинихои дар доираи лоихахои байналмилали ичрошаванда бояд бо он чорабинихое, ки дар доираи маблаггузории бучети мувофики Барномаи давлатии мазкур ичро мегарданд, самаранок хамоханг карда шаванд. Вазифаи хамохангсозии чунин лоихахо ва чорабинихо дар доираи барномахои гуногун мумкин аст ба Шурои махсуси мушохидави ё хамохангсозии назди Хукумати Чумхурии Точикистон ё ба макоми ваколатдори давлати дар сохаи муомилот бо партовхои радиоактиви вогузор карда шавад. Ин имконияти хамасола банакшагирии самараноки чорабинихоро дода, хамохангсози ва санчиши самаранокии ичрои вазифахои ба оператор гузошташударо амали менамояд Мувофики амалияи бехтарини чахони агар оператори ичрокунандаи лоихахои фаъолияти солимгардони барои ичрои вазифахои барномави ё чорабинихои мухандаси ягон ташкилоти пудратчии гайриасосиро хамрох намояд, масъулияти бехатари, ичрои талаботи танзими ва талаботи ичозатномави ба души ташкилот-оператор вогузор мешавад. Аз ин ру, дар доираи Барнома бояд шартхои муфассали ичозатномави, хамчунин тартиби санчиши маъмури ва танзими аз болои ичрои онхо тахия карда шавад.
  3. Ичрои лоихахои байналмилали дар каламрави Чумхурии Точикистон гузаронидани экспертизаи лоихахоро мувофики конунгузории милли талаб менамояд, хамчунин дар як катор холатхо барои гузаронидани экспертизаи лоихахои байналмилали мумкин аст онхо ба Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми фиристода шаванд. Коршиносони баймилалиро Агентии байналмилали оид ба энергияи атоми метавонад чалб намояд ва аз хисоби бучети Барномаи CGULS хакки кори онхоро пардохт намояд.
  4. Вазорати саноат ва технологияхои нав хамасола ба Хукумати Чумхурии Точикистон оид ба холати объектхо ва рафти ичрои корхо дар доираи ичрои Барнома хисобот пешниход менамояд.

 

4. ХАВФУ ХАТАР БА ТАТБИК ГАРДИДАНИ БАРНОМА

 

  1. Максад ва вазифахои Барнома танхо дар сурати дастгирии молияви дар доираи Барномаи давлатии мазкур, донорхои байналмилали, хамчунин хамкории самаранок миёни макоми танзимгари Чумхурии Точикистон (Агентии амнияти ядрои ва радиатсионии Академияи илмхои Чумхурии Точикистон) ва оператори объектхои мероси (КВД “Фулузоти нодири Точикистон”) ноил ва ичро мегарданд. Таъмини самараноки хамрохии танзимии чорабинихои Барнома, хамчунин хамкории тарафайн бо макомоти махаллии хокимият, сохторхои байналмилали донорхо ва хамохангсозони барномахое, ки дар доираи онхо чорабинихои Барномаи мазкур маблаггузори мегарданд, низ мухим мебошад.
  2. Бо ичрои бобарори Барнома хамчунин метавонанд хавфхои идоракунии гайрисамаранок ва таъмини нокифояи меъёриву танзимии чорабинихо, ки бевосита ва гайримустаким метавонанд барои расидан ба максад ва вазифахои Барнома таъсир расонанд, монеги намоянд.
  3. Тахдидхо ба амалишавии Барнома метавонанд омилхои дохили ва беруни бошанд:

а) омилхои беруна:

– имконнопазирии амалишавии барномахои байналмилалии хамкории техники ё дигар шароитхои объективии пасткунандаи хачм ва самаранокии хамкорихои байналмилалии техники;

– карорхои лоихави, ки дар натичаи экспертизаи байналмилали такмили лоихахо ё маблаггузории иловагии бо карорхои лоихави пешбининашударо талаб менамоянд;

– тагйир ёфтани шароити сиёсии хамкори ё дигар холати форс-мажории мустакил, ки метавонанд ба катъ ё ба дигар мухлат гузаронидани кумакрасони оранд.

б) омилхои дохили:

– номукаммалии меъёрхо ва коидахои банакшагири ва таъмини барномаи чорабинихои солимгардони;

– мавчуд набудани механизми самараноки идоракунии майдонхои мероси, нокифоягии иштирок ва сатхи тахассусмандии кадрхои милли, кори бесамари оператор, мавчуд набудан ё механизми бесамари маблаггузории чорабинихои Барнома аз Бучети давлатии Чумхурии Точикистон.

  1. Ба самаранок ичрошавии Барнома холатхои форсмажори ба намуди ходисахои садамави ва фавкулодаи табии, хамчунин амалиёти харби ё дигар амалиёт дар каламрави Чумхурии Точикистон, ки дар доираи Барномаи мазкур эхтимолияти онхо хеле кам аст, метавонанд таъсир расонанд.

 

5. НАТИЧАХОИ МАНЗУРи АЗ ТАТБИКИ БАРНОМА

 

  1. Дар натичаи амалишавии чорабинихои Барнома, аз он чумла банакшагири ва ичрои чорахои солимгардони, ки дар Барнома пешбиии шудаанд, аз чумла аз хисоби кумакхои байналмилали, чунин натичахо чашмдошт хоханд шуд: майдонхои мероси урани ба холати бехатари экологи бо рохи консерватсияи объектхо ва солимгардонии майдонхои мероси бар асари сохтани монеахои хифозати, тоза намудани майдонхои ифлосгардида, бунёди низоми самаранок ва бехатари муомилот бо партовхои истехсолоти уран тибки амалияи байналмилали, талаботи танзими ва техники оварда мешаванд. Чорабинихо дар хамаи объектхои мероси урании ошкоргардида ва дар доираи Стратегияи милли мувофикагардидаи худуди вилояти Сугд гузаронида мешаванд.
  2. Ба натичахои чашмдоштшаванда метавон бо роххои зерин ноил гардид:

– таъсиси заминаи меъёриву танзимии самараноки идоракунии майдонхои мероси урани ва партовхои истехсолоти урани;

– бахисобгирии объектхои собик истехсолоти урани;.

– ташкили санчиши танзими, мониторинг ва назорати техники дар объектхои мероси урани, ки имконияти пешгири намудани воридшавии беназоратро ба майдонхои мероси, вайронсозии монеахои амалкунандаи бехатари ва истифодаи беназорати майдонхо, масолехи мероси ва партовхои радиоактивиро дар объектхои мероси урани медихад;

– банакшагирии асоснокшуда ва муносибгардонии чорабинихо дар мувофика бо лоихахои байналмилалии хамкори, амалисозии чунин лоихахо ва таъмини назорати дарозмуддати холати онхо;

– баланд бардоштани тахассусмандии кадрхои милли таъмини дастури, дастурамалхо, тавсияхо ва тартиби баходихии холати объектхо, гузаронидани барномаи назорати техники ва мониторинг, ташкили чорабинихои мухофизати радиатсиони ва иттилоотонии ахоли, хамчунин иштироки кадрхои милли дар амалигардонии чорабинихои мухофизати ва назорати дарозмуддат.

  1. Ичрои чорабинихо дар доираи Барнома имконияти таъмин намудани санчиши бехатариро дар чунин майдонхо, бахисобгири ва кохиши хаддиакалии хавфхои таъсироти онхоро медихад, ба таври мувофик барои чалби сармояи хоричи шароитро на факат барои амалисозии лоихахои фаъолияти солимгардони фарохам месозад, балки дар умум чалбияти сармоягузориро барои рушди иктидорхои иктисодии минтака баланд мебардорад. Ичрои Барнома имконияти васеъ намудани хамкорихои байналмилалиро дар сохаи муомилот бо партовхои радиоактиви ва рушди бехатарии радиатсиониро дар Чумхурии Точикистон медихад.

 

6. МАБЛАГХОИ ЗАРУРи ВА САРЧАШМАХОИ МАБЛАГГУЗОРи

 

  1. Тахияи ин Барнома ва минбаъд лоихакашихои мархилавии чорабинихои мухандиси дар шароите ичро карда мешаванд, ки хамаи корхо оид ба истихроч ва коркарди уран дар каламрави Точикистон катъ гардидаанд. Корхонахо, ки бо кувваи онхо амалисозии лоихахои аз бахрабардори баровардани конхо, таъмин намудани гуронидани партовхо тоза намудани худудхои ифлосгардида ба назар гирифта шуда буд, аллакай вучуд надоранд. Баъзеи онхо табдили истехсолот кардаанд ва корхонахои давлати ба хисоб рафта, чихати ба холати бехатар овардани майдонхои мазкур захирахои зарури надоранд. Ин вазъият дар шароити баамаломада дар катори дигар омилхое, ки ба андозаи харчи чашмдошт таъсир мерасонад муайянкунанда мебошад. Хамчунин дар назар аст, ки агар солхои наздик чорабинихои баркарорсози дар як катор объектхо гузаронида нашаванд, он гох дар оянда барои ба холати бехатар овардани онхо маблагхои хеле калон лозим мегарданд. Аз ин ру, дар назар аст, ки ба шароити вазнини иктисоди нигох накарда, Хукумати Чумхурии Точикистон дар доираи Барномаи давлатии мазкур имкониятхоро барои маблаггузории чорабинихои муносибгардони ва такмилсозии хуччатхои меъёриву танзимии милли, мониторинг ва назорат, таъмини гузаронидани корхо дар объектхои мероси урани ва дигар чорабинихои дар Барнома кайдгардидидаро, ки имкони чалб ва истифодаи самараноки кумакхои молиявии ташкилотхои байналмилалиро медиханд, дарёфт менамояд.
  2. Бо назардошти вазъи иктисоди дар чумхури манбаъхои асосии маблаггузории хамаи корхо барои мавкуф гузоштан ва гуронидани партовхо, бартарафсозии окибатхои коркарди конхои урани бояд чалби маблагхои гайрибучети – фондхои хифзи мухити зист, кумаки созмонхои байналмилали ва гайра бошанд. Лекин, бояд зикр намуд, ки унсури мухим дар баланд бардоштани самаранокии кумаки байналмилали ба Точикистон дар халли масъалаи солимгардонии собик объектхои урани ва мухайё намудани шароити бехатари зисти мавзеи хамшафати ахолинишин ин чалби лоихахои гуногуни сармоягузори бо истифода аз барномахои миллии бучети мебошад. Чунки кумаки байналмилали барои амалишавии лоихахо танхо дар он сурат самаранок мегардад, ки дар баробари расонидани кумакхои молияви, коршиноси ва техникии ташкилотхои байналмилали харочоти амалиётии татбики лоихахо бо маблаггузории милли низ дастгирии ёбад.
  3. Дар шароити махдуди имконоти молияви афзалиятнокии ичрои корхо дар объектхои хавфноки радиатсионии Чумхурии Точикистон дар Консепсиян миллии Чумхурии Точикистон ба солимгардонии махфузгоххои партовхои коркарди маъдани уран барои солхои 2016-2024 муайян карда шудааст, ахамияти махсус дорад.

Инчунин кобед

Обро дар Душанбе кисман санахои 14, 15-ум октябр катъ мекунанд

Дар робита ба корхои таъмир дар кисматхои гуногуни Душанбе, обро бо навбат махкам мекунанд Шахрдори …