БАЛАНДИИ НИСБЙ ВА МУТЛАК. ГОРИЗОНТАЛИ

Баландахо ва сохту созхои руи замин хеле фарккунанда мебошанд.Дар табиат пастхамихо, куххо, талу теплахо, чукурихо вомехуранд. Барои донистани шакли руи замин ва фаркияти пастиву баландахо зарурати анчоми корхо бобати муайян намуданашон мебошад. Баланди бар асоси баландии нисбй ва мутлак таъйин мегардад.

Баландии нисбй ба воситаи мукоисаи сатхи ду нукта дар руи замин муайян карда мешавад.

Баландии нисбй хангоми сохтмони хонахо, бинохо, сохтмони роххо мавриди истифода карор мегирад. Инро дар мисоли зерин дида мебароем.

Сохтмон дар сохили дарё пешбини шудааст. Хангоми баландпгудани сатхи дарё ба 2 метр хатари зери об мондани бино ба миён меояд, барои муаян кардани тафовути баландихо мо амалхои зеринро ичро мекунем:

1. Хисобчуби обченкуниро аз мачро то сохили дарё, ки ончо бино карор до­рад мегузорем.
2. Ба воситаи тароза (нивелир) баландии хар дарёро муаян мекунем.
3. Тафовути баландиро аз сатхи об то сохил, ки ончо бино карор дорад муаян мекунем. Ин баланди 3 метрро ташкил медихад, бинобар ин хатари зери об мондан вучуд надорад.

Тароза – by асбоб, ки барои муаян кардани тафовути чойгиршавии  нуктахо дар сатхи замин мавриди истифода карор мегирад..

Чи гуна тафовути баландии бинохоро дар кисматхои гарби- шаркии тепла муаян намуд? Ба ин савол ба шакли зерин мешавад посух дод:

1. Хисобчубхоро дар ёнахои тепла чойгир мекунем.
2. Бо истифода аз тароза, баландии тарафхоро муаян мекунем.
3. Маълумотхои ба даст омадаро бо хам мукоиса мекунем.

Баландии нисбии тепла бо тафовути кисмати шаркй ва гарбии он аз балан­дии мутлаки он муаян карда мешавад. Дар мисоли мо он дар шакли зерин ифода шудааст:

баландии кисмати гарби- 32,3 м (159,3 – 127 = 32,3)

баландии кисмати шаркй – 19,3 м (159,3 – 140 = 19,3 м)

Баландии мутлак – баландии хар нуктаи сатхи замин аз сатхи укёнус. Дар тарчума аз лотини маънои баландии беохир- ро дорад.

Дар Киргизистон маъмулан сатхи сифрро аз футштоки Бахри Балтик, ки халичи Фин чойгир гардидааст, муаян мекунанд.

Хатхои уфукй. Дар сатхи замин махалхои хамвори дорои баландии якхела вомехуранд. Дар харитахои топографи онхо бо хатхои уфукй ифода меёбанд. Хатхои уфуки дар харитахои топографи баъди 1, 5, 25 ва 50 метр оварда мешаванд.

Хатти уфукй – хатти баландии яксони сатхи заминй аз сатхи бахр

Хатхои уфуки чи гуна гузаронида мешаванд?

1. Барои гузаронидани хатхои уфуки, бояд нуктахои баландихои яксон доштаро муаян кард.
2. Нуктахои баландии яксон доштаро дар ёнахои шаркй ва гарби муаян намуд.
3. Дар ин нуктахо баъди хар як метр хисобчуб мегузорем.
4. Бо ёрии тароза баландихоро муаян мекунем.

Натичахои ба даст омадаро дар планшет кайд мекунем.

Аз руи шиддатнокии уфукхо мешавад нишебихои теппаро муаян кард. Ба расми 23 диккат медихем. Агар фосила миёниуфукхо 10 метрро ташкил дихад, мешавад гуфт, ки кисмати гарбй нишебитар аст, чаро ки ин уфукхо наздиктар ба якдигар чойгир гардидаанд. Уфукхои ёнаи шарки дар фосилаи дуртар чойгир гардидаанд, аз ин бармеояд, ки ёнаи шарки хамворгар аст.

Дар харитахои топографй дар катори хатхои уфуки, инчунин раххои бергй (берг-штрих) низ нишон дода мешаванд.

Раххои бергй – хатхои кутохи номуттасил дар уфукхои харитахои топографй, ки самти поин ё болои нишебиро нишон медиханд.

Раххои бергй дар релеф ду шакли релефро ифода мекунанд: баландихо ва пастихо (рам. 24). Агар раххои бергй ба берун равона гардида бошанд, ин нишо- наи баландист ва агар онхо ба дохил равона туда бошанд, ин нишонаи пастиро дорад (раем. 24 а, б)

Савол ва супоришхо

Бо истифода аз расми 23 ба саволхои зерин чавоб дихед:

а)   Баландин мутлак ни гуна аст?

б)   Баьди чанд метр уфукхо гузаронида шудаанд?

в)   Кадом тарафи ёна нишебтар аст?