АХАМИЯТИ БУХОРШАВИИ ОБ ДАР ХАЁТИ РАСТАНИХО, ХАЙВОНОТ ВА ОДАМ

Шумо бисёр вакт мушохида кардаед, ки одам пас аз оббозй дар рузи гарм, хунукиро хис менамояд. Оё фикр кардаед, ки чй ходиса pyx медихад? Барой он ки бокимондаи оби бадан пас аз оббозй бухор мешавад. Хангоми бухоршавй бошад харорати бадан паст мешавад.

Микдори зиёди оби дар руи хушкибуда тавассути растанихо бухор мешаванд. Онро метавон дар тачрибаи зерин дакикан мушохида кард.

Барги растании хонагиро дар колбаи шишагин аз растанй наканда гузоред. Колбаро бо пахта бипушонед. Пас аз чанд муддат, дар девораи дохилии колба катрахои об пайдо мешаванд (расми 36). Он катрахо чй тавр пайдо шуданд? Барги растанй обро бухор намуда, буги пайдошуда хунук мешавад ва дубора ба об мубаддал мегардад.

Бухоршавии обро тавассути растанихо бо ракамхо ифода мекунем: растании миёнаи карамдар 1 шабонаруз 1 л об, тус – 60 л, булут – 50 л.

Обе, ки тавассути растанихо бухор мешавад, чй ахамият дорад? Шумо хуб медонед, ки Офтоб то чй андоза сангхоро, регхоро, хокро ва дигар ашёи руи заминро гарм менамояд.

Хамчунин Офтоб баргу точи дарахтонро гарм мекунад. Агар баргхо обро обро бухор накунанд, дарахтхо аз гармй мехушканд.

Дар натичаи бухоршавй харорати баргко то ба харорати хаво расида, ва ё нисбат ба он паст мешавад.

Бо хамин сабаб сояи дарахтон хамеша салкину тару тооза мебошад.

Вале бухоршавии аз хад зиёд ба худи растанихо зарар расонида, онхо метавонанд пажмурда ва ё нобуд шаванд. Аз ин ру, зарур аст, то хар замон растанй об дода шавад. Хар кадар барги дарахтон зиёд бошанд, ба хамон андоза онхо обро бештар бу­хор мекунанд. Чун коида, растанй дар чойхои намнок баргхои калон доранд. Вале растанихое, ки ба хушкй тобовар хастанд, баргхои майда доранд ва гохо онхо шакли сузанро ба худ гирифтаанд. Тав­ри мисол, барги кактус ба сузанчахо монанд мебошанд. Бинобар пусти гафс доштанашон, онхо обро кам бухор мекунанд.

Бухоршавй на танхо аз харорати хаво, балки аз дигар шароитхо низ вобаста аст. Таври мисол, суръати бухоршавй аз фаслхои сол ва вакткои гуногуни шабонаруз вобаста аст. Хамин тавр, растанй обро рузона нисбат ба шаб бештар бухор мекунад. Растание, ки дар чойи офтобруя месабзад, нисбат ба растание, ки дар соя месабзад, оби бештарро бухор мекунад.

Хангоми шамоли хушк низ бухоршавй босуръатттар мешавад. Бухоршавии об тавассути растанихо нисбат ба бухоршавии об дар сатхи хавзу дарёхо фарк мекунад. Бад-ин тартиб, саволе пайдо мешавад, ки кадом узви растанй обро бухор мекунад?

Растани тавассути решахояш микдори зиёдро ба худ аз хок мекашад ва хамчунин бисёр бухор менамояд. Кадоме аз узвхои руизаминии растани (баргу точхо) обро бухор мекунанд?

Ба ин савол посухро тавасссути тачриба метавон пайдо кард.

Се руз пеш ба чахор пробирка обро дар сатхи ягона рехта буданд. Пробиркаи аввалро холи мегузорем ва вай накши пробиркаи назоратиро ичро хохад кард. Дар пробиркаи дуввум барг чойгир карда шудааст. Дар пробиркаи саввум навдаи баргдор ва дар пробиркаи чахорум навдаи бебарг гузошта шудааст.

Сатхи об дар пробиркахо як бори дигар баробар карда шудааст. Барой он ки об бухор нашавад, камтар равгани растанй мерезем. Дар ана хамин холат онро барои се руз мегузорем. Мо ба чй хулосае меоем?

Сатхи обро дар пробиркахо мукоиса мекунем: пробиркаи якумро бо дуввум, дуввумро бо саввум ва саввумро бо чахорум ва чорумро бо якум. Ба чунин хулосаи устувор меоем, ки махз баргхо обро бухор менамоянд. Хар кадар барг бисёр бошад, ба уамон андоза об бисёр бухор шудааст.

Аз кадом тарафаш барг обро бухор мекунад?

Лозим меояд боз як тачрибаи серуза баргузор намоем. Ба кисмати болои барг вазелин молида, дар барги дигар вазелинро дар кисмати поёнияш мемолем.

Баргхоро дар пробиркаи обдор мегузорем. Ба об равгани растанй мерезем (рас­ми 38).

В – барге ки дар кисмати болоияш вазелин молидаанд.

Н – барге, ки дар сатхи поёнии он вазелин молидаанд.

Аз тачриба метавон чунин хулоса кард: баргуои растании мазкур обро тавас­сути рисмати болоии барг, ки дорой масомауои пусташон зиёд мебошанд, бухор мекунанд.

А Растение испаряет воду через мелкие отверстия в листе-устьица.

Микдори масомахои пусти растанй дар 1 миллиметры барг аз якчанд сад то ба хазорхо мерасад. Масомахохеле майда мебошанд. Нуги сузанхо нисбат ба масомахои пуст бештар мебошанд.

Сарфи назар аз хурдии андозаи масомахо 90% обе, ки тавассути растанихо чаббида шудаанд, тавассути онхо бухор мешаванд. Масомахо дар сатхи поёнй ва болоии аксарияти растанихои алафй карор доранд.

Пурсишхо

1. Бухоршавй дар зиндагии растанихо, хайвонот ва инсон чй ахамият дорад?
2. Растанихо обро чй тавр бухор мекунанд?
3. Барой чй барги дарахтоне, ки дар чойхои салкин месабзанд, калон мебошанд?
4. Барги дарахтоне, ки дар биёбонхо месабзанд, шакли сузанро доранд. Сабаб чист?