Вилояти Хатлон

Вилояти Хатлон – яке аз минтақаҳои аҳолиаш бисëр ва заминҳои обëришавандааш зиëд мебошад, ки дар қисми ҷануби кишвар бо аҳолии 2,98 миллион нафар ҷойгир шудааст, ки 35% аҳолии ҷумҳуриро ташкил медиҳад.  Хатлон 2 декабри соли 1992 таъсис ёфта, маркази маъмурии вилоят шаҳри Қӯрғонтеппа мебошад. Вилояти Хатлон аз 5 шаҳр ва 19 ноҳия иборат аст. 80% аҳолии Хатлон тоҷикон буда, ӯзбекҳо  низ дар онҷо, асосан дар ғарби минтақа зиндагӣ мекунанд.

Заминҳои обёришавандаи Хатлон ба 338 ҳазор гектар расидааст, ки 45% заминҳои обёришавандаи Тоҷикистонро ташкил медиҳад.  Хатлон барои пахтаи сифаташ баланд, харбуза, тарбузи барвақтпаз, пиёз, заводи сементи шаҳри Норак, заводи химиявии Ёвон ва Сарбанд, дарёи Вахш, ҷойи истироҳатии Чилучорчашма, кӯҳи Чилдухтарон,  нерӯгоҳи барқи обии Норак, қалъаҳои таърихӣ ҳамчун Қалъаи “Ҳулбук” дар Восеъ ва қабристони Ҳазрат Амирҷон машҳур аст.

Иқлим ва ҳавои вилояти Хатлон:

Иқлими вилояти Хатлон континенталист. Нисбат ба  дигар минтақаҳои Тоҷикистон, вилояти Хатлон гармтарин вилоят ба ҳисоб меравад, аз ҷумла ноҳияҳои Шаҳритуз ва Бешкент. Зимистон дар қитъаҳои вилояти Хатлон ҳарорати ҳаво -20 дараҷа хунук ва дар кӯҳҳо то -35.Тобистон дар он ҷо сахт гарм шуда  ҳарорати ҳаво то + 50⁰ аст.

Ҷуғрофияи Хатлон:          

 Вилояти Хатлон дар ҷануби шарқии Душанбе ҷойгир аст. Яке аз шаҳрҳои калони вилояти Хатлон – Кӯлоб мебошад. Ҳамчунин, Кӯлоб шаҳрест, ки аз ноҳияҳои Данғара, Восеъ, Темурмалик, Мӯминобод, Ховалинг, Балҷувон, Фархор, Ҳамадонӣ ва Шӯробод иборат аст. Дар ғарб,  бо қитъаи Қурғонтеппа ҳамсарҳад мебошад. Дар минтақаҳои баландкӯҳи аҳолинишин, аҳолӣ асосан ба чорводорӣ машғул аст. Дар минтақаҳои кӯҳии поëн дар водии дарёҳо пахта ва сабзавот парвариш карда мешаванд, дар он ҷо боғҳо ва токзорҳо низ мавҷуданд.

Хатлон дар харитаи Гугл

Қурғонтеппа – як соат парвоз аз фурудгоҳи Душанбе ба Кӯлоб мебошад. Дар Қурғонтеппа фурудгоҳи байналмилалӣ мавҷуд аст, ки 12 км аз шаҳр дуртар аст. Фурудгоҳи байнулмилалии Кӯлоб дорои пайвандҳои ҳавоӣ ба вилояти Суғд ва маркази ноҳиявии Қурғонтеппа мебошад. Шумо метавонед ба шаҳри Кӯлоб тавассути автобус ё мошин аз Душанбе равед. Роҳи шумо тавассути Норак ва Ваҳдат мегузарад, пас шумо водии Ҳисорро бурида, ба Чормағзак меравед. Роҳи тӯлонӣ ва роҳпаймоӣ шуморо ба кӯҳҳои Рангон меорад ва пас аз гузаштани Чормағзак шумо ба водиҳои зебои Пули Сангин меравед. Дар водиҳои роҳи Кӯлоб дар фасли баҳор аҷиб аст, вақте ки кӯҳҳо бо қолабҳои сурх ва лаблабуӣ пӯшида шудаанд. Ин водиҳои зебо дар солҳои қадим ҷойҳои асосӣ барои аҳолӣ буданд.

Археологҳо ошкор кардаанд, ки мардон аз асри санг дар ин ҷо дар мағораҳо зиндагӣ мекарданд. Ҳамчунин шаҳракҳо бо аҳолиаш аз 2000 сол пеш зиндагӣ мекарданд. Кӯлоб чун номи шаҳр аввал дар асри 13 зикр ёфтааст. Дар он ҷо яке аз роҳҳои Роҳи бузурги абрешим ҷойгир шуда, робитаҳои тиҷоративу фарҳангии бисёр кишварҳои Шарқу Ғарб дошт. Дар замонҳои миёна, Кӯлоб маркази беназири Хонигарии Бухоро буд. Баъдтар, дар асрҳои 17 -19-ум, тақрибан 40 шоирон корҳои худро дар Кӯлоб анҷом додаанд. Баъзе аз машҳуртаринҳо Насеҳ (Хоҷа Абдураҳмон), Хоҷа Ҳусейн кангуртӣ, Бисмил ва Шаҳӣ буданд. Гӯри яке аз шоир ва  файласуфи машҳури асри XVIII,  дар  қабристони Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ ҷойгиранд. Ба бағайр аз Саид Алӣ Ҳамадонӣ, писараш Муҳаммад ва хешовандони дигараш низ дар он ҷой дафн шуданд. Аз деҳоти Восеъ, ки 22 км ҷанубу ғарби шаҳри Кӯлоб аст, ҳайкали беназири табии 900-метрии кӯҳи Хоҷа Мӯмин, аз баландии гирду атроф болотар аст.

Хамиҳои Хоҷа Мӯмин дар калон буда, баландии деворҳо ба 500 мм расиданд. Мувофиқи геологҳо, намакҳо дар ин ҷо зиёда аз 20 ҳазор сол ҷамъ шудаанд ва зиёда аз 30 миллиард тонна намак доранд. Хоҷа Мӯмин низ барои хосиятҳои шифобахшаш маълум аст, ки метавонад зиёда аз 60 бемориҳои гуногунро шифо диҳад. Дигар мӯъҷизоти Хоҷа Мӯмин мағораҳои он мебошад,ки яке аз бузургтарин дар масофаи 350 м аст. Садоҳои аҷоиб ва  аз ҷониби шамол дар дохили ғор, ки аз тариқи намакҳо ва лоғарии сталакитҳо мегузаранд.

Дуртар аз Хоҷа Муин дигар ҷойи намак, Хоҷа Сартез мебошад. Захираҳои тозаи намак аз Хоҷа Мӯмин зиëдтар аст тақрибан 10 миллиард тона. Дар соли 1976, археологҳо дар бораи деҳаи қадимии Тахти Кубада (34 км аз деҳаи Кабодиён дар водии дарёи Вахш ва Панҷи дарёи кӯҳӣ) кофтуков сар карданд. Дар маркази ноҳия ибодатгоҳи кӯҳнаро, ки маъбади  “Ox Храма ” ном дошт, кашф карданд. Ин маъбад ба Худои Риверс тақдим карда шуд, ки дар он ҷо аз замони қадим зиндагӣ мекард.

Бозёфтҳои аҷиб дар бинои маъбади калон, ки дар соли 4-ум то эраи мо сохта шуда буд, ёфта буданд, аз ҷумла як бими Искандари Мақдунӣ,ки ба Геракл баробар шуда ва бо суратҳои шерон ороиш дода буданд. Дар  байни биёбонҳои гарм, 12 км аз Шаҳритуз, панҷ чашмаҳои калон аз замин мебаромаданд, ки Чилучор Чашма (чилу чорвораи баҳр) номида мешавад, ки тӯли чанд вақт барои ҷойи ҳаҷ барои бисёр мардуми тоҷик хизмат мекард.

НОҲИЯҲО ВА ШАҲРҲОИ  ХАТЛОН: Қӯрғонтеппа; Н. Хусрав; Бохтар; Вахш; Ëвон ; Қубодиëн; Калхозобод (Ҷ.Румӣ); Қумсангир; Норак; Панҷ;  Сарбанд;  А. Ҷомӣ; Шаҳритуз; Хуросон; Ҷиликӯл; Данғара; Балҷувон; Восеъ; Ҳамадонӣ; Муъминобод; Темурмалик; Фархор; Шӯробод; Ховалинг.